Tài liệu Tiểu luận sự phát triển của xã hội và những biến đổi của xã hội

Hoµng ThÞ Minh H¹nh §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lêi nãi ®Çu Së h÷u lµ mét ph¹m trï kinh tÕ xuÊt ph¸t vµ c¬ b¶n cña kinh tÕ chÝnh trÞ. Nã nh lµ mét tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ vµ theo ®ã lµ tæng thÓ c¸c quyÒn sö dông, chi phèi, qu¶n lý.. . g¾n víi mét chÕ ®é x· héi nhÊt ®Þnh. ChÕ ®é së h÷u chiÕm gi÷ mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi, lµ yÕu tè chi phèi c¸c yÕu tè kh¸c cña ®êi sèng x· héi. B¶n th©n chÕ ®é së h÷u còng lµ yÕu tè ®éng, lu«n lu«n biÕn ®æi, lu«n lu«n cã sù c¶i tiÕn. Khi chÕ ®é së h÷u thay ®æi sÏ kÐo theo sù thay ®æi mäi yÕu tè kh¸c trong cÊu tróc x· héi vµ thay ®æi toµn bé chÕ ®é x· héi. ë níc ta, §¹i héi §¶ng lÇn thø VI ®· chØ râ sù tån t¹i cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, §¶ng vµ nhµ níc ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn sù ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc së h÷u theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, coi së h÷u võa lµ môc tiªu võa lµ ph¬ng tiÖn v× së h÷u nãi riªng vµ quan hÖ s¶n xuÊt nãi chung kh«ng chØ lµ ph¬ng tiÖn nh mäi ph¬ng tiÖn th«ng thêng cã thÓ thay thÕ, mµ lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña x· héi nhÊt ®Þnh. Chñ nghÜa x· héi cã nh÷ng ®Æc trng riªng vÒ së h÷u, nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi n¶y sinh tõ chÕ ®é së h÷u ®ã. Nghiªn cøu vÊn ®Ò së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã ý nghÜa quan träng vµ cÊp b¸ch c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn ®èi víi qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi nãi chung vµ ®Æc biÖt ®èi víi thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta. VÊn ®Ò nghiªn cøu rÊt s©u vµ phøc t¹p. Nã ®ßi hái, mét kiÕn thøc s©u vµ réng vÒ kinh tÕ. B¶n th©n em lµ mét sinh viªn do kiÕn thøc hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ, trong ph¹m vi bµi viÕt nµy em chØ ®a ra mét phÇn nµo ®ã cña vÊn ®Ò nhng em rÊt muèn bµi viÕt cña m×nh cã ý nghÜa trong lý luËn vÒ chÕ ®é së h÷u . Bµi viÕt cña em cßn nhiÒu h¹n chÕ rÊt mong sù ®ãng gãp cña thÇy c« vµ c¸c b¹n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù ®ãng gãp nµy. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n ThÇy gi¸o Lª Thôc ®· híng dÉn em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy 1 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh Ch¬ng I: Lý luËn vÒ ph¹m trï së h÷u I. Kh¸i niÖm vÒ ph¹m trï së h÷u vµ c¸c kh¸i niÖm kh¸c cã liªn quan 1.ChiÕm h÷u a.Kh¸i niÖm ChiÕm h÷u lµ mét ph¹m trï kh¸ch quan lµ ®iÒu kiÖn tríc tiªn cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Nã thÓ hiÖn viÖc gi÷ lÊy nh÷ng ®èi tîng vËt chÊt cÇn thiÕt nh»m tho¶ m·n môc ®Ých con ngêi. Sù chiÕm h÷u ®îc thÓ hiÖn th«ng qua nh÷ng h×nh th¸i giao tiÕp vËt chÊt t¬ng øng víi mét sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt, mµ cô thÓ lµ ë sù ph©n c«ng lao ®éng. Së h÷u ®îc h×nh thµnh tõ sù chiÕm h÷u ®èi tîng ( tríc hÕt lµ giíi tù nhiªn ) ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi. Do ®ã, sù chiÕm h÷u mang tÝnh chÊt tù nhiªn, v× kh«ng cã sù chiÕm h÷u th× kh«ng cã s¶n xuÊt. Sù chiÕm h÷u ®ªm l¹i quyÒn h¹n cho chñ së h÷u. Nh÷ng quyÒn h¹n nµy trªn thùc tÕ thêng xuyªn bÞ x©m ph¹m vµ l¹m dông, lµ nguån gèc g©y ra sù tranh chÊp trong x· héi. S¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, lÜnh vùc chiÕm h÷u cµng ®îc më réng. Nh÷ng quy ®Þnh vÒ quyÒn ®îc thiÕt chÕ tËp trung vµo mét tæ chøc ®Ó b¶o vÖ vµ tiÕp tôc sù chiÕm h÷u mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Tæ chøc ®ã chÝnh lµ nhµ n íc vµ quyÒn ®îc thiÕt chÕ thµnh luËt. QuyÒn chiÕm hò lµ quyÒn gi÷ lÊy ®èi tîng së h÷u vÒ m×nh bao gåm quyÒn chiÕm h÷u hîp ph¸p vµ chiÕm h÷u bÊt hîp ph¸p. Së h÷u ®îc b¾t ®Çu tõ sù chiÕm h÷u giíi tù nhiªn mang tÝnh chÊt céng ®ång, h×nh th¸i ®Çu tiªn cña quan hÖ s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû, ®Õn h×nh th¸I chiÕm h÷u tù nhiªn mang tÝnh c¸ nh©n, ®èi lËp víi céng ®ång vµ dÉn ®Õn sù t¸ch biÖt vÒ së h÷u. §ã lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra trong sù t¸c ®éng trùc tiÕp cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Sù ph©n c«ng ®· lµm cho mét sè thµnh viªn trong céng ®ång ®îc t¸ch ra ®Ó tham gia ho¹t ®éng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt míi ®îc më réng, lµm thóc ®Èy nªn sù h×nh thµnh c¸c h×nh thøc trao ®æi kh¸c nhau . Nhng còng chÝnh sù ph©n c«ng víi t c¸ch lµ sù t¸ch rêi cña mét sè tÕ bµo ra khái c¬ thÓ kinh tÕ ®· ®îc h×nh thµnh nµy ®· dÉn ®Õn sù suy gi¶m vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña chÝnh c¬ thÓ Êy. HÖ qu¶ lµ xuÊt hiÖn` mét “ chÕ ®é së h÷u t¸ch riªng “ n¨ng ®éng bªn c¹nh chÕ ®é së h÷u céng ®ång b¶o thñ, ®ang mÊt 3 dÇn søc sèng. Sù ®èi lËp trong quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi vÒ sù chiÕm h÷u tù nhiªn. Së h÷u lµ h×nh thøc nhÊt ®Þnh ®îc h×nh thµnh trong lÞch sö vÒ chiÕm h÷u cña c¶I vËt chÊt cña x· héi. §Ó sinh sèng vµ tån t¹i, ®Ó s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng con ngêi ph¶i chiÕm h÷u chinh phôc tù nhiªn. Do vËy chiÕm h÷u biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn, lµ hµnh vi g¾n liÒn víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ngêi, lµ ph¹m trï vÜnh viÔn trong tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña lÞch sö nh©n lo¹i b.C¸c h×nh thøc chiÕm h÷u - Ph©n theo chñ thÓ: chiÕm h÷u c¸ nh©n vµ chiÕm h÷u tËp thÓ - Ph©n theo ®èi tîng: ChiÕm h÷u tù nhiªn vµ chiÕm h÷u x· héi - Ph©n theo lÞch sö: chiÕm h÷u tù nhiªn, chiÕm h÷u n« lÖ, chiÕm h÷u ruéng ®Êt, chiÕm h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt 2. Së h÷u a. Kh¸i niÖm. Së h÷u lµ ph¬ng thøc chiÕm h÷u mang tÝnh lÞch sö cô thÓ cña con ngêi nh÷ng ®èi tîng dïng vµo môc ®Ých s¶n xuÊt còng nh phi s¶n xuÊt. Së h÷u lu«n lu«n g¾n víi vËt dông (vËt chÊt hoÆc tinh thÇn)-®èi tîng cña chiÕm h÷u. §ång thêi, së h÷u kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ vËt dông nã cßn lµ quan hÖ gi÷a con ngêi víi nhau. V× vËy,Së h÷u lµ h×nh thøc x· héi lÞch sö nhÊt ®Þnh cña chiÕm h÷u t liÖu s¶n xuÊt. Lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, së h÷u biÓu thÞ tæng thÓ quan hÖ kinh tÕ x· héi vµ ph¸p lý g¾n víi mét chÕ ®é x· héi nhÊt ®Þnh. CÇn xem xÐt ph¹m trï së h÷u díi hai gãc ®é cã mèi quan hÖ chÆt víi nhau. ë gãc ®é thø nhÊt, nã ®îc coi lµ mét ph¹m trï kinh tÕ kh¸ch quan-víi gãc ®é nµy, së h÷u ®îc ®Þnh nghÜa lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong sù chiÕm h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Ë gãc ®é thø hai, së h÷u víi t c¸ch lµ h×nh thøc ph¸p lý-h×nh thøc ph¶n ¸nh quan hÖ së h÷u kh¸ch quan vµo ph¸p luËt. §Ó kh«ng dõng l¹i së h÷u vÒ mÆt h×nh thøc vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, ngêi ta g¾n së h÷u víi quyÒn së h÷u vµ viÖc thùc hiÖn quyÒn së h÷u vÒ mÆt kinh tÕ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh s¶n xuÊt víi t c¸ch lµ kÕt qu¶ cña quyÕn së h÷u-c¸i mµ c¸c chñ së h÷u ph¶I quan t©m. Quan hÖ së h÷u lµ sù tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ s¶n xuÊt x· héi, tøc lµ c¸c quan hÖ cña c¸c giai ®o¹n t¸i s¶n xuÊt x· héi. Nh÷ng ph¬ng tiÖn sèng, bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt trùc tiÕp, ph©n phèi, trao ®æi, lu th«ng vµ tiªu dïng ®îc xÐt trong tæng thÓ cña chóng. Quan hÖ së h÷u vÒ kinh tÕ lµ hiÖn diÖn cña bé mÆt ph¸p lý. Quan hÖ së h÷u ph¸p lý lµ tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ së h÷u, sö dông vµ qu¶n lý. Nh÷ng quan hÖ nµy t¹o ra vµ ghi nhËn c¸c quan hÖ kinh tÕ th«ng qua c¸c nguyªn tÊc, chuÈn mùc ph¸p lý. Ph¹m trï së h÷u khi ®îc luËt ho¸ thµnh quyÒn së h÷u ®îc thùc hiÖn qua mét c¬ chÕ nhÊt ®Þnh gäi lµ chÕ ®é së h÷u. ChÕ ®é së h÷u lµ sù thÓ chÕ ho¸ c¸c quan hÖ së h÷u thµnh c¸c quyÒn : së h÷u, sö dông, thõa kÕ, thÕ chÊp, chuyÓn nhîng.. trong ®ã quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông lµ ®¸ng chó ý nhÊt. §ã lµ hai mÆt võa thèng nhÊt võa m©u huÉn víi nhau trong ph¹m trï së h÷u. b, §èi tîng cña së h÷u Së h÷u lµ quan hÖ kinh tÕ lu«n ë tr¹ng th¸i vËn ®éng, biÕn ®æi. Trong qu¸ tr×nh ®ã, tîng cña së h÷u còng cã sù biÕn ®æi thÝch øng. Trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû ®èi tîng cña së h÷u lµ nh÷ng c¸I cã s½n trong tù nhiªn (hiÖn vËt). §Õn x· héi n« lÖ, cïng víi së h÷u vËt cßn cã së h÷u n« lÖ. X· héi phong kiÕn ®èi tîng cña së h÷u lµ t liÖu s¶n xuÊt (®Êt ®ai, c«ng cô lao ®éng.,). Trong x· héi t b¶n chñ nghÜa, ®èi tîng së h÷u kh«ng chØ lµ hiªn vËt mµ quan träng h¬n lµ gi¸ trÞ vµ tiÒn tÖ. Ngµy nay, cïng víi së h÷u vÒ mÆt hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ cña t liÖu s¶n xuÊt, ngêi ta chó träng nhiÒu ®Õn së h÷u trÝ tuÖ, gi¸o dôc.. II, Sù h×nh thµnh ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt 1. Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn Nh ®· biÕt, së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ h×nh th¸i x· héi cña sù chiÕm h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, mét néi dung chñ yÕu trong hÖ thèng s¶n xuÊt. H×nh thøc, møc ®é, quy m«, ph¹m vi vµ tÝnh ®a d¹ng cña së h÷u kh«ng ph¶I do ý muèn chñ quan cña con ngêi quyÕt ®Þnh mµ lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Sù xuÊt 5 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh hiÖn, tån t¹i, ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña mét lùc lîng s¶n xuÊt t¬ng øng quyÕt ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c, sù biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u ®îc quyÕt ®Þnh bëi quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. ChÝnh v× thÕ C.Mac ®· dïng quy luËt nµy ®Ó lý gi¶I sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña 5 ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi trong lÞch sö vµ coi ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi lµ nh©n tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh. Víi t c¸ch lµ ngêi s¸ng lËp ra trêng ph¸i kinh tÕ chÝnh trÞ Mac xit, C.Mac vµ F.Angghen kh«ng ph¶i chØ mét lÇn bµn vÒ vÊn ®Ò së h÷u. §Æc biÖt, trong tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n, «ng ®· nhÊn m¹nh : “ Chñ nghÜa céng s¶n kh«ng xo¸ bá cña ai quyÒn chiÕm h÷u c¸c cña c¶i mµ chØ xo¸ bá viÖc dïng nh÷ng cña c¶i Êy ®Ó n« dÞch lao ®éng cña ngêi kh¸c “.” Tuyªn ng«n ®· chØ ra r»ng,chÕ ®é së h÷u kh«ng cè ®Þnh mµ lu«n lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, ®· tr¶i qua nh÷ng thay ®æi liªn tiÕp, nh÷ng c¶i biÕn liªn tiÕp trong lÞch sö. Mçi mét h×nh th¸I kinh tÕ x· héi cã mét chÕ ®é së h÷u c¬ b¶n ®Æc trng cho h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®ã. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi tiÕp theo xo¸ bá chÕ ®é së h÷u c¬ b¶n cña x· héi tríc ®ã vµ thiÕt lËp mét chÕ ®é së h÷u míi phï hîp víi h×nh th¸I kinh tÕ x· héi m¬Ý. §Ó nhÊn m¹nh quan ®iÓm vÒ sù biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u nh lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. F.Angghen khuyªn r»ng: “ kh«ng thÓ xo¸ bá ngay t h÷u vµ thiÕt lËp ngay chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt”. 2. C¸c h×nh thøc së h÷u trong lÞch sö. Së h÷u kh«ng ph¶i c¸i bÊt biÕn, cè ®Þnh. Nã lu«n lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi mét c¸ch kh¸ch quan theo sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Loµi ngêi ®· lÇn lît tr¶I qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã bao giê còng cã mét h×nh thøc së h÷u ®Æc trng. a. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi céng s¶n nguyªn thuû. 6 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh H×nh thøc së h÷u ®Çu tiªn lµ së h÷u bé l¹c, phï hîp víi giai ®o¹n cha ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt. Khi søc ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh ( con ngêi kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo thiªn nhiªn ) th× xuÊt hiÖn h×nh thøc së h÷u c«ng x· vÒ ruéng ®Êt, tiÕp ®ã lµ h×nh thøc së h÷u gia ®×nh, c¸ thÓ vÒ sóc vËt. ë thêi kú ®Çu cã lÞch sö thµnh v¨n, ®Êt ®ai ®· bÞ ph©n chia vµ chuyÓn ho¸ thµnh së h÷u t nh©n, t×nh h×nh ®ã thÝch hîp cho nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ t¬ng ®èi ph¸t triÓn .Bªn c¹nh cña c¶i b»ng hµng ho¸ ®· xuÊt hiÖn cña c¶I b»ng n« lÖ, tiÒn, ruéng ®Êt. Tuy nhiªn, trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû, h×nh thøc së h÷u ®Æc trng vÉn lµ së h÷u c«ng x·, së h÷u bé l¹c b. H×nh th¸i kinh tÔ x· héi chiÕm h÷u n« lÖ. Trong thêi kú nµy, c«ng cô s¶n xuÊt cã bíc chuyÓn biÕn lín, con ngêi s¶n xuÊt chñ yÕu víi nh÷ng c«ng cô b»ng kim lo¹i lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Së h÷u c«ng x· ®îc thay thÕ b»ng së h÷u t nh©n. Nhµ níc n« lÖ xuÊt hiÖn. Bªn c¹ch së h÷u c«ng x· cha mÊt h¼n ®i lµ h×nh thøc së h÷u nhµ níc. Trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ tï binh chiÕn tranh, n«ng d©n, nh÷ng ngêi bÞ ph¸ s¶n, lµ mét lùc lîng cã thÓ t¹o ra s¶n phÈm thÆng d lín, hä trë thµnh n« lÖ bÞ coi lµ nh÷ng c«ng cô biÕt nãi vµ nhøng gia sóc, bÞ coi lµ nh÷ng mãn hµng cã thÓ trao ®æi mua b¸n c¶ søc lao ®éng còng thÕ. Nh vËy h×nh thøc chiÕm h÷u trong chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ: së h÷u c«ng x·, së h÷u nhµ níc, së h÷u t nh©n nhng nÐt ®Æc trng trong chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ lµ chiÕm h÷u vÒ mÆt th©n thÓ ngêi n« lÖ. c.H×nh th¸i kinhtÕ x· héi phong kiÕn Së h÷u c«ng x· cha mÊt ®i mµ vÉn tån t¹i. Ngêi n«ng n« ch¼ng nh÷ng lµ nh÷ng ngêi chñ mÆc dÇu ®ã lµ nh÷ng ngêi chñ ph¶i nép cèng vËt cña nh÷ng m¶nh ®Êt ®ã thuéc vÒ nhµ ë cña hä, mµ hä lµ nh÷ng ngêi chñ chung cña nh÷ng ®Êt ®ai cña nh÷ng c«ng x· n÷a. Bªn c¹nh së h÷u c«ng x·, cßn cã së h÷u nhá cña ngêi n«ng d©n. Ngêi n«ng d©n tù do lµm chñ m¶nh ruéng cña m×nh. Trong x· héi phong kiÕn, së h÷u ruéng ®Êt g¾n liÒn víi së h÷u t h÷u C.Mac viÕt “ Nãi chung sù thèng trÞ cña chÕ ®é t h÷u b¾t ®Çu cïng víi chÕ ®é chiÕm h÷u ruéng ®Êt lµ c¬ së cña chÕ ®é t h÷u”. Cïng víi së h÷u ruéng ®Êt ë n«ng th«n th× ë thµnh thÞ còng cã së h÷u phêng héi tøc lµ tæ chøc phong kiÕn cña tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Nh vËy trong thêi ®¹i phong kiÕn h×nh thøc chñ yÕu mét mÆt lµ së h÷u ruéng ®Êt víi lao ®éng cña n«ng n« ®· bÞ cét chÆt vµo nã, mÆt kh¸c lµ lao ®éng cña b¶n th©n tiÕn hµnh víi mét t b¶n nhá chi phèi lao ®éng cña thî b¹n. 7 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh d. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi t b¶n chñ nghÜa. NÒn s¶n xuÊt x· héi cã nhiÒu biÕn ®æi s©u s¾c. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt cò tù cung tù cÊp cña x· héi phong kiÕn bÞ nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n ph¸ vì, c«ng cô thñ c«ng ®îc thay thÕ b»ng c«ng cô c¬ khÝ mét c¸ch phæ biÕn. Nh÷ng biÕn ®æi to lín cña c«ng cô s¶n xuÊt cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ®· chi phèi qu¸ tr×nh vËn ®éng cña c¸c h×nh thøc së h÷u. ChuyÓn lªn chñ nghÜa t b¶n, së h÷u c«ng x· vÒ ruéng ®Êt vÉn tiÕp tôc tån t¹i thËm chÝ cßn phæ biÕn ë nhiÒu n¬i. Së h÷u ruéng ®Êt díi chñ nghÜa t b¶n tån t¹i víi t c¸ch lµ hµng ho¸ cho nªn thêng xuyªn diÔn ra sù canh tranh gi÷a nh÷ng ngêi së h÷u ruéng ®Êt, biÕn së h÷u nhá thµnh s¬ h÷u lín cña mét sè Ýt ngêi. Bªn c¹nh sù canh tranh, cßn cã sù tíc ®o¹t ruéng ®Êt, t liÖu s¶n xuÊt, c«ng cô lao ®éng cña ®«ng ®¶o quÇn chóng lao ®éng. Sù tíc ®o¹t ®ã diÔn ra theo quy luËt néi t¹i cña b¶n th©n nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt mang tÝnh x· héi ho¸ nªn trong chñ nghÜa t b¶n ®· xuÊt hiÖn mét sè h×nh thøc së h÷u míi bªn c¹nh së h÷u t nh©n nh : sö h÷u cæ phÇn, së h÷u t b¶n nhµ níc... “Trong c«ng nghiÖp lín vµ c¹nh tranh, tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn tån t¹i cña c¸c nh©n ®IÒu hoµ trong hai h×nh thøc ®¬n gi¶n nhÊt : së h÷u t nh©n vµ lao ®éng “. V× vËy, trong chñ nghÜa t b¶n h×nh thøc së h÷u ®Æc trng lµ së h÷u t nh©n. Trong chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i, së h÷u t nh©n vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o, nhng xuÊt hiÖn nhiÒu h×nh thøc míi nh c«nh nh©n cã së h÷u trong c¸c c«ng ty cæ phÇn cña t b¶n, vµ xuÊt hiÖn c¸c xÝ nghiÖp c«ng qu¶n. III. Sù t¸ch rêi quyÒn së h÷u víi quyÒn sö dông vµ quyÒn qu¶n lý Quy luËt ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ d· cho thÊy c¸c quyÒn g¾n liÒn víi ph¹m trï ®· cã sù biÕn ®æi rÊt ®¸ng kÓ.ë thêi kú ®Çu quyÒn së h÷u , quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn sö dông .. thèng nhÊt víi nhau trong cïng mét ngêi chñ së h÷u vÒ mÆt ph¸p lý. Sù xuÊt hiÖn cña t b¶n cho vay ®· lµm cho hai quyÒn së h÷u vµ sö dông t¸ch rêi nhau “ t b¶n së h÷u t¸ch rêi t b¶n sö dông “ Tµi s¶n vµ vèn chØ sinh lîi khi ®a vµo sö dông trong kinh doanh mét c¸ch hîp lÝ. Ngêi cã quyÒn së h÷u th«ng qua viÖc giao quyÒn sö dông cho ngê kh¸c ®Ó thùc hiÖn lîi Ých kinh tÕ cña m×nh, nÕu cã quyÒn së h÷u mµ kh«ng ®¹t lîi Ých kinh tÕ th× quyÒn ®ã trë thµnh v« nghÜa. MÆt kh¸c, ngêi sö dông cÇn thiÕt ph¶I dùa vµo vµ t«n träng 8 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh quyÒn së h÷u cña ngêi kh¸c míi ®îc sö dông t liÖu s¶n xuÊt cÇn thiÕt. Ngêi sö dông ph¶I ®¹t ®îc lîi Ých cña m×nh th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Nh vËy, quan hÖ lîi Ých ph¶i ®¶m b¶o lîi Ých cho c¶ chñ së h÷u vµ ngêi sö dông,lµm t¸ch biÖt quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn sö dông. Sù ra ®êi cña c«ng ty cæ phÇn vµ khi lao ®éng qu¶n lý trë thµnh mét nghÒ ®· dÉn ®Õn sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn sö h÷u. TÊt nhiªn sù t¸ch rêi nµy chØ cã ý nghÜa t¬ng ®èi v× gi¸m ®èc khi tùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý ph¶I dùa vµo c¸c chiÕn lîc s¶n xuÊt kinh doanh, kü thiËt vµ c«ng nghÖ do Héi §ång Qu¶n TrÞ, víi t c¸ch lµ ngêi ®¹i diÖn cho quyÒn së h÷u, ®Ò ra. V× vËy, quyÒn së h÷u vÉn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, nhng quyÒn qu¶n lý vµ ph©n phèi kh«ng v× thÕ mµ kh«ng cßn gi¸ trÞ. Ch¬ng II: C¬ cÊu së h÷u trong thêi kú qu¸ ®é ë níc ta I.VÊn ®Ò së hò trong nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung Trong nh÷ng n¨m nÒn kinh tÕ vËn hµnh trong c¬ chÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, quan liªu, bao cÊp, khi gi¶I quyÕt vÊn ®Ò së h÷u chóng ta ®· m¾c ph¶I khuyÕt ®IÓm kh¸ trÇm träng. Chóng ta ®· tuyÖt ®èi ho¸ tÝnh h¬n h¼n cña së h÷u x· héi chñ nghÜa vµ quan niÖm r»ng chØ cã chÕ ®é c«ng h÷u míi b¶o ®¶m môc ®Ých tho¶ m·n mäi nhu cÇu x· héi, míi thóc ®Èy s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch nhµ níc. Chóng ta coi chÕ ®é c«ng h÷u lµ môc tiªu, lµ tiªu chÝ sè mét ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ®¹t ®îc cña qu¸ tr×nh tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, thËm chÝ ®îc coi lµ tiªu thøc ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é lËp trêng giai cÊp. §IÒu ®ã dÉn tíi mét sai lÇm nghiªm träng trong nhËn thøc lµ hîp t¸c x· cµng lín, cµng cã nhiÒu “ hîp t¸c x· cÊp cao “, xÝ nghiÖp cã quy m« ngµy cµng lín th× chÊt chñ nghÜa x· héi cµng nhiÒu, cµng tiÕn gÇn ®Õn chñ nghÜa x· héi h¬n. Chóng ta ®· ®Þnh kiÕn víi së h÷u c¸ nh©n cña ngêi lao ®éng, thËm chÝ cßn coi ®ã lµ h×nh thøc së h÷u ®èi lËp víi x· héi chñ nghÜa, lµ mÇm mèng kh«I phôc l¹i chÕ ®é ngêi bãc lét ng¬I lao ®éng. Nhµ níc ta ®· thùc hiÖn chñ tr¬ng å ¹t xo¸ bá chÕ ®é t h÷u, x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt díi h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Song “së h÷u toµn d©n” thùc tÕ lµ “së h÷u nhµ níc”, nhµ níc ®¹i diÖn cho ngêi lao ®éng thùc hiªn quyÒn së h÷u ®èi víi c¸c t liÖu s¶n xuÊt chø kh«ng ph¶i ngêi lao ®éng lµ c¸c chñ së h÷u trùc tiÕp, kh«ng ®îc b¶o ®¶m b»ng c¬ së kinh tÕ trùc 9 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh tiÕp. Cßn “së h÷u tËp thÓ” (trong hîp t¸c x·) ®îc v©n hµnh theo c¬ chÕ cò, tù nhiªn biÕn thµnh së h÷u cña ban qu¶n lý hîp t¸c x·, cßn x· viªn th× nh ngêi ®i lµm thuª. Thùc tÕ trªn ®· cho thÊy ngêi d©n chØ lµ chñ së h÷u h×nh thøc, c¸c quan hÖ lîi Ých cha ®îc t¹o ra nh»m thóc ®Èy ngêi lao ®éng h¨ng say lµm viÖc, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, hiÖu qu¶ kinh tÕ rÊt thÊp, hµng ho¸ thiÕu thèn, ®êi sèng nh©n d©n rÊt khã kh¨n.T×nh tr¹ng bao cÊp û l¹i vµo Nhµ níc kÐo dµi vµ ngµy cµng nÆng nÒ. Sì dÜ chñ tr¬ng trªn ®îc thùc hiÖn mét c¸ch nh vËy lµ do chóng ta cho r»ng cã thÓ vµ cÇn sö dông tÝnh chñ ®éng cña nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n ®a quan hÖ së h÷u ®I tríc mét bíc, më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §ã lµ quan ®IÓm sai lÇm nghiªm träng, ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt trong mét thêi gian dµi. §¹i héi VI ®· t¹o ra bíc ngoÆt quan träng trong qu¸ tr×nh thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §¶ng ta ®· nh©n thøc ®îc lùc lîng s¶n xuÊt lac hËu kh«ng chØ trong trêng hîp quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu mµ ngay c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®ång bé, cã nh÷ng yÕu tè quan xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Trong khi nÒn kinh tÕ níc ta cßn phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá, lao ®éng thñ c«ng lµ chñ yÕu, kinh tÕ hµng ho¸ cha ph¸t triÓn, tr×nh ®é x· héi ho¸ cßn thÊp, muèn hoµn thµnh qu¸ tr×nh c¶I t¹o XHCN trong mét thêi gian ng¾n, ®a nhanh quan hÖ s¶n xuÊt lªn tr×nh ®é x· héi ho¸ cao, bá qua c¸c h×nh thøc trung gian qu¸ ®é lµ tho¸t ly tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Chñ tr¬ng ®ã ®· k×m h·m tiÒm n¨ng ph¸t triÓn to lín cña nh©n d©n vÒ vèn, søc lao ®éng vµ tay nghÒ ®Ó ph¸t triÓn lùc l îng s¶n suÊt. H¬n n÷a, viÖc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt chñ yÕu chØ chó ý tíi chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, coi quan hÖ phÊn phèi vµ qu¶n lý. Tuy chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng cho quan hÖ s¶n xuÊt míi, nhng khi chÕ ®é qu¶n lý vµ chÕ ®é ph©n phèi kh«ng phï hîp th× ngay c¶ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc së h÷u toµn d©n, ®îc trang bÞ kü thuËt cao h¬n còng lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶. II. C¬ cÊu së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. 10 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh Qua nh÷ng ®æi míi ®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta chøng tá tÝnh ®óng ®¾n cña ®êng ®èi ®æi míi, cña chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u do §¶ng ta khëi xíng vµ l·nh ®¹o toµn d©n thùc hiÖn. Thùc tiÔn cho thÊy, mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®¬ng nhiªn ph¶I bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, kh«ng thÓ chØ cã hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ nh tríc ®©y. HiÖn nay chóng ta ®ang x©y dùng vµ ph¸t triÓn mét c¬ cÊu së h÷u ®a d¹ng víi c¸c h×nh thøc së h÷u : së h÷u nhµ níc, së h÷u tËp thÓ, së h÷u c¸ thÓ, së h÷u t nh©n t b¶n vµ së h÷u hçn hîp. 1. Së h÷u nhµ níc XÐt vÒ b¶n chÊt, chÕ ®é së h÷u x· héi chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ chÕ ®é c«ng h÷u. Mäi thµnh viªn trong x· héi lµ chñ nh©n cña c¸c t liÖu s¶n xuÊt vµ c¸c tµI nguyªn quan träng cña nÒn kinh tÕ. Trong chÕ ®é ®ã kh«ng ai cã quyÒn chiÕm ®o¹t t liÖu s¶n xuÊt ®Ó lµm ph¬ng tiÖn n« dÞch lao ®éng cña ngêi kh¸c. ChÕ ®é ®ã ®îc h×nh thµnh kh«ng ph¶I do ¸p ®Æt chñ quan mµ lµ do kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, x· héi ho¸ s¶n xuÊt lao ®éng. Ph¹m trï së h÷u toµn d©n lµ ®Ó chØ b¶n chÊt cña së h÷u x· héi chñ nghÜa cßn së h÷u nhµ níc x· héi chñ nghÜa lµ h×nh thøc thÓ hiÖn cña së h÷u nãi trªn. Së h÷u nhµ níc lµ h×nh thøc së h÷u mµ nhµ níc lµ ®¹i diÖn cho nh©n d©n së h÷u nh÷ng tµi nguyªn, tµI s¶n, nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ nh÷ng cña c¶I cña ®Êt níc. Së h÷u nhµ níc nghÜa lµ nhµ níc lµ chñ së h÷u, cßn quyÒn sö dông giao cho c¸c ®¬n vÞ tæ chøc kinh tÕ vµ c¸c c¸ nh©n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt.§ã lµ sù t¸ch biÖt quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông, chñ së h÷u víi chñ kinh doanh, lµm c¬ së vµ ®IÒu kiÖn ®Ó nhµ níc thùc hiÖn vai trß kinh tÕ cña m×nh, cßn doanh nghiÖp ®îc tÝnh tù chñ cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh hµng ho¸ thùc sù. TÝnh ®Õn sù t¸ch biÖt t¬ng ®èi gi÷a quyÒn së h÷u nhµ níc víi quyÒn sö dông cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh vµ tÝnh ®Õn viÖc sö dông theo nhiÒu møc ®é kh¸c nhau vÒ sù t¸ch biÖt nãi trªn lµ hai khuynh híng rÊt c¬ b¶n ®Ó hoµn thiÖn h×nh thøc së h÷u nhµ níc x· héi chñ nghÜa theo sù tiÕn bé, hiÖn ®¹i cña qu¶n lý kinh tÕ x· héi. Trong tÝnh ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc së h÷u, së h÷u nhµ níc gi÷u vai trß chñ ®¹o. Kh¸i niÖm së h÷u nhµ níc cã néi dung vµ ph¹m vi réng l¬n, trong ®ã cã doanh nghiÖp nhµ níc.Do vËy, kh«ng chØ cã doanh nghiÖp nhµ níc gi÷ vai trß 11 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh chñ ®¹o, mµ lµ kinh tÕ nhµ níc trong ®ã doanh nghiÖp nhµ níc lµ mét bé phËn gi÷ vai trß chñ ®¹o. Së h÷u nhµ níc cã thÓ tån t¹i díi c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp 100% vèn cña nhµ níc, hoÆc díi h×nh thøc doanh nghiÖp mµ vèn cña nhµ níc chiÕm ®a sè hay n¾m cæ phÇn chi phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt hoÆc cã cæ phÇn trong c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp kh¸c víi hµm lîng cha nhiÒu. HiÖn nay, ë níc ta, së h÷u nhµ níc ®ang ®îc cñng cè vµ hoµn thiÖn díi nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng vµ phong phó nh : kho¸n thuª, ®Êu thÇu, hîp ®ång, liªn doanh vÒ kinh tÕ.. vµ ®ang tõng bíc h×nh thµnh nh÷ng c«ng ty cæ phÇn. 2.Së h÷u tËp thÓ Së h÷u tËp thÓ lµ së h÷u cña nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ (c¸ nh©n ngêi lao ®éng) tù nguyÖn tham gia cïng hîp t¸c víi nhau ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. §¶m b¶o tÝnh tù nguyÖn cña ngêi lao ®éng lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n nhÊt trong viÖc h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn h×nh thøc së h÷u tËp thÓ. Ngêi lao ®éng chØ thùc sù tù nguyÖn x©y dùng vµ b¶o vÖ së h÷u tËp thÓ khi cã nh÷ng h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt ph©n phèi s¶n phÈm b¶o ®¶m lîi Ých kinh tÕ chÝnh ®¸ng cña hä. Së h÷u tËp thÓ biÓu hiÖn ë së h÷u tËp thÓ cña c¸c hîp t¸c x· trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, x©y dùng vËn t¶i... ë c¸c nhãm, tæ ®éi trong c¸c c«ng ty cæ phÇn. Sù chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ hµnh chÝnh bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ truêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc ®ang thóc ®Èy sù ra ®êi cña nhiÒu h×nh thøc hîp t¸c kiÓu míi. Trong h×nh thøc së h÷u tËp thÓ së h÷u c¸ thÓ vÉn tån t¹i vµ ®îc b¶o ®¶m t«n träng lµ c¬ së ®Ó mçi hé thµnh viªn vÉn gi÷ ®îc tÝnh ®éc lËp tù chñ, nhng l¹i g¾n bã vµ ph¸t triÓn trong céng ®ång. MÆt kh¸c nã lµ mét trong nhòng c¬ së ®Ó ph©n phèi lîi Ých cho mçi thµnh viªn. Së h÷u tËp thÓ mét phÇn b¶o vÖ lîi Ých, quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi lao ®éng nghÌo thêng bÞ yÕu thÕ trong ho¹t ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng v× nÕu chØ cã mét m×nh th× hä thêng chØ cã sè vèn Ýt ái, lùc kh«ng ®ñ m¹nh nªn hä thêng bÞ yÕu thÕ trong c¹nh tr¹nh. 3. Së h÷u c¸ thÓ 12 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh Së h÷u t nh©n cña ngêi s¶n xuÊt nhá lµ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt cña b¶n th©n ngêi lao ®éng. Chñ thÓ cña së h÷u nµy lµ n«ng d©n, cµ thÓ, thî thñ c«ng, tiÓu thu¬ng.. Hä võa lµ chñ së h÷u ®ång thêi lµ ngêi lao ®éng. Víi quy m« vµ ph¹m vi réng h¬n lµ t h÷u cña tiÓu chñ, chñ trang tr¹i cã lao ®éng. Trong thêi kú qu¸ ®é, sù tån t¹i cña së h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt kh«ng ®èi lËp víi chÕ ®é c«ng h÷u x· héi chñ nghÜa, bëi v× nã lµ së h÷u cña nh÷ng ngêi lao ®éng.” Víi t c¸ch lµ së h÷u cña ngêi s¶n xuÊt trùc tiÕp th× t liÖu s¶n xuÊt vµ t liÖu sing ho¹t kh«ng ph¶i lµ t b¶n”. “Së h÷u t nh©n lµ h×nh thøc giao tiÕp cÇn thiÕt ë mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt.. H×nh thøc giao tiÕp ®ã kh«ng thÓ bÞ xo¸ bá vµ lµ ®IÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù s¶n xuÊt ra ®êi sèng vËt chÊt trùc tiÕp, chõng nµo cha t¹o ra ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt mµ ®èi víi chóng së h÷u t nh©n trë thµnh xiÒng xÝch hoÆc trë ng¹i.” (C.Mac) Së h÷u t nh©n c¸ thÓ tËn dông vµ ph¸t huy mét c¸ch tèi ®a tiÒm lùc s½n cã trong nh©n d©n, trong tõng hé gia ®×nh, gi¶I quyÕt nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu trong cuéc sèng cña nh©n d©n.§èi víi ®Êt níc ta, nÕn kinh tÕ cßn l¹c hËu, viÖc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ lµ ®IÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi¶i phãng lùc lîng s¶n xuÊt, th«ng qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ. CÇn x¸c ®Þnh quyÒn t h÷u cña ngêi lao ®éng ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt cña m×nh lµ c¬ së cña nÒn s¶n xuÊt nhá, mµ nÒn s¶n xuÊt nhá lµ ®IÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ c¸ tÝnh tù do cña b¶n th©n ngêi lao ®éng. Cã quyÕn së h÷u vµ ®îc tù do lµ nh÷ng tiÒn ®Ò quan träng ®Ó biÕn ngêi n«ng d©n trong nÒn n«ng nghiÖp tù cÊp tù tóc thµnh ngêi tiÓu chñ trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. Qu¸ tr×nh n¸y lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Nã kh¬I dËy ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn, kÝch thÝch ngêi lao ®éng ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o, tÝnh tÝch cùc vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt. 4. Së h÷u t nh©n t b¶n Së h÷u t nh©n t b¶n lµ h×nh thøc së h÷u cña c¸c nhµ t b¶n vµo c¸c ngµnh,lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ. 13 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh Së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vÉn tån t¹i ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh trong thêi kú qu¸ ®é. Tuy nhiªn, trong thêi kµy qu¸ ®é, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng cßn nguyªn vÑn n÷a. Bëi thÕ, kinh tÕ t b¶n t nh©n ë níc ta chØ ho¹t ®éng víi t c¸ch lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ hµng hoµ nhiÒu thµnh phÇn, ®îc “ b¶o hé quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p “. XÐt vÒ thùc chÊt, ®©y lµ quan hÖ t h÷u mang tÝnh chÊt bãc lét. Tuy nhiªn nã vÉn cã c¬ së kinh tÕ ®Ó tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan. VÊn ®Ò quan träng lµ sö dông h×nh thøc së h÷u nµy lµm sao cã lîi ®èi víi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña nã, ®Ó híng nã ®I theo quü ®¹o cña chñ nghÜa x· héi b»ng nh÷ng h×nh thøc : hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt, chñ nghÜa t b¶n nhµ níc, c«ng ty cæ phÇn.. HiÖn nay, so víi yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, nhÊt lµ trong lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng, n«ng nghiÖp vµ so víi tiÒm n¨ng cã thÓ huy ®éng ®îc cßn thÊp cha t¬ng xøng. §iÒu nµy do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã nguyªn nh©n cha ®¸nh gi¸ ®óng møc vai trß cña nã vµ cßn cã sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a nã víi c¸c th¸nh phÇn kinh tÕ kh¸c còng nh víi chñ ®Çu t níc ngoµi. Qua thùc tiÔn ®· cho thÊy h×nh thøc së h÷u t nh©n tån t¹i víi t c¸ch lµ mét ®éng lùc cã t¸c dông kh«ng nhá ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. 5. Së h÷u hçn hîp Së h÷u hçn hîp lµ h×nh thøc së h÷u cã sù tham gia cña nhiÒu lo¹i chñ thÓ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt. Së h÷u hçn hîp lµ h×nh thøc phï hîp, linh ho¹t vµ hiÖu qu¶ trong thê kú qu¸ ®é. Mçi chñ thÓ kinh tÕ cã thÓ tham gia mét hoÆc nhiÒu ®¬n vÞ tæ chøc kinh tÕ, khi thÊy cã lîi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong së h÷u hçn hîp cã mèi liªn hÖ néi t¹i vµ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, nã lµ kÕ qu¶ cña c«ng cuéc c¶I t¹o vµ x©y dùng kinh tÕ theo ®Þnh híng xa héi chñ nghÜa. Cã thÓ nãi, ®©y lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ trung gian, cã tÝnh chÊt ®an xen gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa vµ thµnh phÇn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, thêng cã ba lo¹i chñ thÓ kÕt hîp víi nhau ®Ó t¹o ra c¸c h×nh thøc së h÷u hçn hîp kh¸c nhau. §ã lµ sù kÕt hîp, liªn kÕt gi÷a c¸c chñ thÓ nhµ níc, tËp thÓ vµ t nh©n ®Ó t¹o nªn c¸c d¹ng së h÷u sinh ®éng nh : nhµ níc vµ nh©n d©n; nhµ níc vµ tËp thÓ; nhµ níc, tËp thÓ vµ t nh©n; tËp thÓ vµ t nh©n.. Thùc chÊt, ®©y còng lµ 14 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh c¸c xÝ nghiÖp ( hoÆc c«ng ty ) cæ phÇn, chØ cã sù kh¸c biÖt ë chç c¸c chñ thÓ kh«ng ®ång nhÊt vÒ tÝnh chÊt. §ã lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ kh«ng thuéc h¼n vµo mét thµnh phÇn kinh tÕ nµo – h×nh thøc kinh tÕ hçn hîp nhiÒu lo¹i së h÷u díi d¹ng c«ng ty, xÝ nghiÖp cæ phÇn hïn vèn liªn doanh hai bªn vµ nhiÒu bªn ë trong níc víi níc ngoµi. Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hiãa nhiÒu thµnh phÇn, chóng ta cµn ph¶i sö dông chñ nghÜa t b¶n nhµ níc, hay h×nh thøc kinh tÕ t b¶n nhµ níc lµm ph¬ng tiÖn cøu c¸nh ®Ó ph¸t triÓn. Bëi chñ nghÜa t b¶n nhµ níc lµ mét h×nh thøc phæ biÕn trong thêi kú qu¸ ®é, vµ sù tån t¹i cña nã lµ thùc sù cÇn thiÕt. §©y lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã cã cæ phÇn tham dù cña nhµ níc vµ t nh©n víi nhiÒu h×nh thøc cô thÓ, trªn mäi lÜnh vùc s¶n xuÊt, lu th«ng, dÞch vô, tÝn dông. HiÖn nay, ë níc ta, kinh tÕ t b¶n nhµ níc bao gåm nhiÒu h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh kinh tÕ gi÷a t b¶n t nh©n trong níc vµ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a nhµ níc víi t b¶n níc ngoµi. Nã cã u thÕ m¹nh h¬n t b¶n t nh©n ë chç, nã ®· kÕt hîp ®îc søc m¹nh tæng hîp cña hai thµnh phÇn kinh tÕ cã tiÒm lùc lín nhÊt trong thêi kú qu¸ ®é. Bëi vËy, h×nh thøc së h÷u hçn hîp ë níc ta lµ c¸I cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn tËp trung ho¸, chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµ t¹o ra s¶n phÈm cã chÊt l îng cao, cã søc m¹nh c¹nh tranh lín trªn thÞ trêng trong níc vµ ngoµi níc. §Ó cho “ chñ nghÜa t b¶n nhµ níc “ cã nh÷ng ®ãng gãp thùc sù cho viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh hín x· héi chñ nghÜa, chóng ta cÇn ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn, m«i trêng thuËn lîi cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã. HiÖn nay, chóng ta ®ang chñ tr¬ng cæ phÇn ho¸ dong nghiÖp nhµ níc, ®ã chÝnh lµ mét gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n nhµ níc, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u. Tuy nhiªn vÊn ®Ò nµy cßn hÕt søc míi mÎ, cÇn ph¶I nhËn thøc mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ ¸p dông tõng bíc. III. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa 1. Mèi quan hÖ gi÷a vÊn ®Ò së h÷u vµ c¸c h×nh thøc kinh tÕ. 15 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh Cã thÓ nãi, ®Æc ®IÓm râ nÐt nhÊt trong ®êng lèi ph¸t triÓn cña chóng ta lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn chÕ ®é së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n. VÊn ®Ò së h÷u cã liªn quan ®Õn thµnh phÇn kinh tÕ, v× nã lµ c¬ së kinh tÕmét c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh thµnh phÇn kinh tÕ. Mçi thµnh phÇn kinh tÔ cã nh÷ng ®Æc trng riªng cã cña nã vÒ tÝnh chÊt x· héi ho¸ lao ®éng, tr×nh ®é ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt, lîi Ých kinh tÕ.. Trong ®ã quan träng nhÊt lµ quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh b¶n chÊt cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã. Quan hÖ së h÷u quyÕt ®Þnh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Cßn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ biÓu hiÖn cña quan hÖ së h÷u. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ biÓu hiÖn ra ë bÒ mÆt cuéc sèng díi d¹ng c¸c h×nh thøc kinh tÕ cô thÓ. Trong thùc tiÔn, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng t¸ch biÖt nhau, mµ quan hÖ víi nhau, t¸c ®éng lÊn nhau, ®an kÕt víi nhau díi nhiÒu h×nh thøc kinh tÕ. Tuy thÕ kh«ng cã nghÜa lµ b¶n chÊt cña chóng ®· bÞ hoµ tan kh«ng cßn x¸c ®Þnh ®îc n÷a. C¸c h×nh thøc kinh tÕ bao giê còng lµ sù biÓu hiÖn ra bªn ngoµI cña c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau. Trong thêi kú qu¸ ®é ë níc ta, tån t¹i ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u, chóng kh«ng tån t¹i biÖt lËp mµ ®an xen víi nhau, vµ quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh c¸c tæ chøc kinh tÕ ®a d¹ng. Mèi quan hÖ gi÷a së h÷u vµ c¸c h×nh thøc kinh tÕ lµ mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc. Néi dung vµ h×nh thøc ph¶I phï hîp nhau. Sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a quan hÖ së h÷u vµ h×nh thøc kinh tÕ ®îc thÓ hiÖn th«ng qua lîi Ých kinh tÕ. Lîi Ých kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n thóc ®Èy sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Tuy nhiªn, cÇn ph©n biÖt së h÷u, thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp.Víi c¬ chÕ cò chóng ta v« t×nh hay h÷u ý ®· ®ång nhÊt chÕ ®é së h÷u vµ thµnh phÇn kinh tÕ. Khi ®ã chóng ta thõa nhËn cã ba thµnh phÇn kinh tÕ : quèc doanh, hîp t¸c x·, kinh tÕ c¸ thÓ. Trong ®ã kinh tÕ c¸ thÓ ®îc coi lµ “ phi x· héi chñ nghÜa “. Ngoµi ra, kinh tÕ quèc doanh – vèn lµ së h÷u nhµ nø¬c, l¹i ®ång nhÊt víi së h÷u toµn d©n. Víi c¸ch gi¶I thÝch nhµ níc lµ ®¹i diÖn cho toµn d©n ®·lµm gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm cña nhµ níc, khiÕn chóng ta r¬i vµo t×nh tr¹ng kh«ng x¸c ®Þnh râ chñ së h÷u g¾n liÒn víi tr¸ch nhiÖm. 16 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh ChÕ ®é së h÷u chØ xÐt vÒ quan hÖ víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu, cßn thµnh phÇn kinh tÕ l¹i lµ nh÷ng t¸c nh©n kinh tÕ, lµ nguån t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt dÞch vô cho x· héi. Còng lµ së h÷u t nh©n nhng c¸c t¸c nh©n kinh tÕ cã thÓ lµ ngêi s¶n xuÊt c¸c thÓ, tiÓu chñ hay t s¶n t nh©n. Chñ nghÜa t b¶n chØ cã hai h×nh thøc së h÷u lµ së h÷u nhµ níc vµ së h÷u t nh©n. Chóng ta mong muèn x©y dùng mét chÕ ®é së h÷u duy nhÊt lµ së h÷u toµn d©n. Nhng ®Ó ®i tíi ®ã, loµi ngêi ph¶i ®i mét bíc qu¸ ®é lµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi hai h×nh thøc së h÷u chñ yÕu lµ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ.Trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi, mét mÆt chÕ ®é së h÷u ®· ®îc ®a d¹ng ho¸, xuÊt hiÖn h×nh thøc ®an xen vÒ chÕ ®é së h÷u, mÆt kh¸c còng thÊy râ nÐt xuÊt hiÖn 5 thµnh phÇn kinh tÕ : kinh tÕ nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ, kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ kinh tÕ t b¶n nhµ níc. Râ rµng, chóng ta ®· cã mét sù ®iÒu chØnh cã thÓ gäi lµ ®iÒu chØnh quan hÖ s¶n xuÊt cho phï h¬n víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt nh»m gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. ChÝnh nhê viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ cña níc ta ®· nhanh chãng ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ quan träng. 2.C¸c thµnh phÇn kinh tÕ a.Kinh tÕ nhµ níc. Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc lµ nh÷ng ®¬n vÞ tæ chøc trùc tiÕp s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc phôc vô s¶n xuÊt kinh doanh mµ toµn bé nguån lùc thuéc së h÷u nhµ níc , hoÆc phÇn cña toµn nhµ níc chiÕm tû träng khèng chÕ. Kinh tÕ nhµ níc bao gåm c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ( kinh tÕ quèc doanh), c¸c tµI s¶n thuéc së h÷u nhµ níc. Kinh tÕ nhµ níc thuéc së h÷u nhµ níc, s¶n xuÊt kinh doanh theo nguyªn t¾c h¹ch toµn kinh tÕ, thùc hiÖn ph©n phèi theo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. §æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng môc tiªu kinh tÕ-x· héi. CÇn hoµn thiÖn chÕ ®é chÝnh s¸ch, luËt ph¸p b¶o ®¶m doanh nghiÖp nhµ níc thËt sù lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ cã t c¸ch ph¸p nh©n. Ph©n ®Þnh râ quyÒn s¬ h÷u nhµ níc víi quyÒn ®¹i diÖn chñ së h÷u nhµ níc; quyÒn së h÷u nhµ níc víi quyÒn sö dông 17 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh quyÒn qu¶n lý. T¸ch b¹ch chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ víi qu¶n lý tµI s¶n nhµ n íc vµ qu¶n lý kinh doanh cña doanh nghiÖp. b.Kinh tÕ hîp t¸c. Kinh tÕ hîp t¸c lµ sù liªn kÕt kinh tÕ tù nguyÖn cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ víi c¸c h×nh thøc ®a d¹ng phï hîp víi nhu cÇu, kh¶ n¨ng vµ lîi Ých cña c¸c bªn tham gia. H×nh thøc quan träng cña kinh tÕ hîp t¸c lµ hîp t¸c x·. Kinh tÕ hîp t¸c x· lµ nh÷ng h×nh thøc liªn kÕt kinh tÕ cã ph¸p nh©n, tu©n thñ theo nh÷ng nguyªn t¾c, cã tæ chøc chÆt chÏ vµ ®iÒu lÖ ho¹t ®éng râ rµng.Kinh tÕ hîp t¸c x· ®îc ph¸t triÓn díi nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng tõ thÊp ®Õn cao theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, b×nh ®¼ng cïng cã lîi. Nhµ níc cÇn x©y dùng vµ thùc hiÖn cß hiÖu lùc c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®èi víi n«ng nghiÖp, n«ng d©n, ®Çu t trang thiÕt bÞ, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng cho s¶n xuÊt ®êi sèng, chÝnh s¸ch thÞ trêng ®Ó tõng bíc ®a kinh tÕ hîp t¸c ®a kinh tÕ hîp t¸c x· cïng víi kinh tÕ nhµ níc dÇn dÇn trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. c.Kinh tÕ t b¶n nhµ níc. Kinh tÕ t b¶n nhµ níc lµ s¶n phÈm cña sù can thiÖp cña nhµ níc vµo ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ tæ chøc kinh tÕ t b¶n trong vµ ngoµi níc. Kinh tÕ t b¶n nhµ níc bao gåm tÊt c¶ c¸c h×nh thøc hîp t¸c, liªn doanh s¶n xuÊt kinh doanh gi÷a kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ t b¶n trong vµ ngoµi níc, nh»m sö dông khai th¸c, ph¸t huy thÕ m¹nh cña mçi bªn tham gia, ®Æt díi sù kiÓm so¸t, gióp ®ì cña nhµ níc. Kinh tÕ t b¶n nhµ níc cã vai trß quan träng trong viÖc huy ®éng, sö dông vèn, kü thuËt c«ng nghÖ, kinh nghiÖm tæ chøc qu¶n lý cña nhµ t b¶n. CÇn ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc liªn doanh liªn kÕt víi c¸c tæ chøc vµ c«ng ty níc ngoµi, n©ng dÇn tû lÖ ®Çu t cña phÝa ViÖt Nam. §ång thêi ¸p dông nhiÒu h×nh thøc gãp vèn kinh doanh gi÷a nhµ níc víi c¸c nhµ kinh doanh t nh©n trong níc 18 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh díi nhiÒu h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n.. nh»m t¹o thÕ, t¹o lùc cho c¸c doanh nghiÖp trong níc ph¸t triÓn, t¨ng søc c¹nh tranh vµ hîp t¸c víi níc ngoµi. C¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t vµ n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý, sö dông cã hiÖu qu¶ vèn ®Çu t, b¶o vÖ quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng. d.Kinh tÕ c¸ thÓ. Kinh tÕ c¸ thÓ cña tiÓu chñ cña n«ng d©n, thî thñ c«ng, nh÷ng ngêi bu«n b¸n, dÞch vô cµ thÓ. Së h÷u cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ së h÷u t nh©n, s¶n xuÊt kinh doanh ph©n t¸n, tr×nh ®é kü thuËt thñ c«ng. Môc ®Ých chñ yÕu lµ nu«I sèng m×nh, cßn tiÓu chñ b¶n th©n võa lao ®éng võa thuª mét sè Ýt lao ®éng. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ ph¸t huy nhanh cã hiÖu qu¶ tiÒn vèn, søc lao ®éng, tay nghÒ, s¶n phÈm truyÒn thèng. V× thÕ, nã cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Do nh÷ng u thÕ cña nã, Nhµ níc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng thÓ kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn, híng dÉn thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ vÒ vèn, kü thuËt, c«ng nghÖ,tiªu thô s¶n phÈm.. ®Ó tõng bíc tham gia kinh tÕ hîp t¸c mét c¸ch tù nguyÖn hoÆc lµm “vÖ tinh” cho c¸c doanh nghiÖp cña nÒn kinh tÕ. e. Kinh tÕ t b¶n t nh©n. Kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ mµ vèn do mét hoÆc mét sè nhµ t b¶n trong níc hoÆc níc ngoµi ®Çu t ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô. NÐt næi bËt cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ së h÷u t nh©n hoÆc së h÷u hçn hîp, thuª vµ bãc lét søc lao ®éng lµm thuª, thêng ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh vèn Ýt, l·I cao. Kinh tÕ t b¶n t nh©n tæ chøc díi h×nh thøc doanh nghiÖp t nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn.. CÇn kh¼ng ®Þnh nhÊt qu¸n chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n, b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. KhuyÕn khÝch t b¶n t nh©n ®Çu t vµo s¶n xuÊt, b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp lý, t¹o ®IÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c nhµ t b¶n ®Çu t ph¸t triÓn. 19 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh Ch¬ng III. §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. I. §¶m b¶o ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. §èi víi thµnh phÇn kinh tÕ, tiÓu chñ chóng ta nªn vµ chØ cã thÓ ®Æt vÊn ®Ò tõng bíc ®i vµo lµm ¨n hîp t¸c víi hai ®IÒu kiÖn : Mét lµ, s¶n xuÊt vÉn ph¸t triÓn nhu cÇu ph¶i ®i vµo hîp t¸c x· thùc sù. Hai lµ, nhµ níc võa t¹o ®IÒu kiÖn vËt chÊt, võa híng dÉn vµ cã chÝnh s¸ch tho¶ ®¸ng khuyÕn khÝch hä ®i vµo con ®êng hîp t¸c. §èi víi thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n, muèn ®a hä vµo quü ®¹o còng chØ cã thÓ b»ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ b»ng ph¸p luËt cña nhµ níc. Nªó cã liªn doanh víi nhµ níc, thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc lín lªn nhng nh thÕ vÉn kh«ng ph¶i thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc lín lªn. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ viÖc h¹ tû träng thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n, t b¶n nhµ níc chØ cã thÓ b¨ng ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc, tríc hÕt vÒ trÞ sè tuyÖt ®èi vµ tõ ®ã mµ t¨ng tû lÖ t¬ng ®èi. Cho ®Õn nay, tû träng bé phËn kinh tÕ nhµ níc chØ míi chiÕm trªn 1/3 tæng s¶n phÈm trong níc vµ nÕu xÐt c¶ mét qu¸ tr×nh cïng víi sù t¨ng trëng cña toµn bé nÒn kinh tÕ, tû träng ®ã còng kh«ng cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ. §iÒu ®ã cã thÓ gi¶i thÝch mét phÇn lµ do vÞ trÝ ®Æc biÖt vµ nh÷ng khã kh¨n mµ kinh tÕ nhµ n íc ph¶i g¸nh chÞu. Nhµ níc ph¶i n¾m c¸c ngµnh then chèt cã liªn quan ®Õn nh÷ng c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nh nguyªn liÖu n¨ng lîng, giao th«ng vËn t¶i,th«ng tin liªn l¹c. ViÖc phÊn ®Êu ®Ó kinh tª nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ cïng víi kinh tÕ hîp t¸c trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ mét sù nghiÖp khã kh¨n, kh«ng thÓ thùc hiÖn mét sím mét chiÒu. Chóng ta dù kiÕn ®Õn n¨m 2020 tû träng thµnh phÇn kinh tÕ nµy ph¶I chiÕm kho¶ng 60% GDP trong ®IÒu kiÖn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vÉn ph¸t triÓn. §ã lµ mét cuéc ch¹y ®ua thùc sù trong hµnh lang ph¸p lý nhng vÉn ph¶I víi tinh thÇn võa hîp t¸c võa c¹nh tranh. Mäi sù n«n nãng, ¸p ®Æt sÏ kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶. II, Sù tiÕp cËn chÕ ®é së h÷u c«ng h÷u x· héi chñ nghÜa. 20 Hoµng ThÞ Minh H¹nh trÞ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh ChÕ ®é c«ng h÷u víi t c¸ch lµ h×nh thøc phñ ®Þnh cña chÕ ®é t b¶n t nh©n T b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a së h÷u c¸ nh©n vµ së h÷u x· héi , gi÷a lµm chñ cña c¸ nh©n ngêi l·nh ®¹o vµ lµm chñ cña céng ®ång x· héi trªn c¬ së kÕt hîp biÖn chøng hµI hoµ gi÷a lîi Ých c¸c nh©n, lîi Ých tËp thÓ vµ lîi Ých x· héi. §ång thêi nã dùa trªn tr×nh ®é ph¸t triÓn hiÖn ®¹i cña lùc lîng s¶n xuÊt, do ®ã sÏ t¹o ra mét ®éng lùc ph¸t triÓn míi trong nÒn s¶n xuÊt. C«ng h÷u vµ t h÷u, mÆc dï lµ hai mÆt ®èi lËp, nhng kh«ng ph¶i lµ sù ®èi lËp tuyÖt ®èi, nªn kh«ng thÓ tuú tiÖn xo¸ bá, tuyÖt ®èi ho¸ mÆt nµo, mµ lµ sù ®èi lËp biÖn chøng. Sù ra ®êi cña chÕ ®é c«ng h÷u kh«ng ph¶I lµ gi¶n ®¬n m¸y mãc.Víi tÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tù nhiªn th× ®ã lµ qu¸ tr×nh kh¾c phôc sù h¹n chÕ chËt hÑp cña chÕ ®é t h÷u, lµm cho vai trß c«ng h÷u ngµy cµng t¨ng, trë thµnh nh©n tè chi phèi nh©n tè thèng trÞ ®èi víi t h÷u, ®ång thêi t h÷u vÉn ®îc duy tr× nh mét ®éng lùc tÊt yÕu cho c«ng h÷u. Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ tõ t h÷u sang c«ng h÷u nhÊt thiÕt ph¶I tr¶I qua nh÷ng h×nh thøc trung gian qu¸ ®é. §IÒu ®ã kh«ng ph¶I do ý muèn chñ quan , mµ do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt quy ®Þnh, øng víi mçi thêi kú kh¸c nhau cña lùc lîng s¶n xuÊt cã nh÷ng h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ cho phï hîp. C¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é do vËy sÏ v« cïng phong phó, ®a d¹ng, nhng kh«ng cã h×nh thøc nµo lµ tuyÖt ®èi, bÊt biÕn c¶. Chóng ®Òu tù hoµn thiÖn m×nh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ ®Õn mét lóc nµo ®ã l¹i bÞ c¸c h×nh thøc cao h¬n thay thÕ. Xu thÕ vËn ®éng chung cña c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é lµ vai trß cña c«ng h÷u trong c¬ cÊu kinh tÕ, trong ho¹t ®éng kinh tÕ ngµy cµng lín vµ chiÕm u thÕ. III. §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh hìng x· héi chñ nghÜa ë VIÖt Nam. 1.Kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. G¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh va ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng. ChÝnh ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u ®· sinh ra kinh tÕ thÞ trêng; ®Õn lît nã, kinh tÕ thÞ trêng l¹t lµ ®éng lùc thóc ®Èy m¹nh mÏ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u. Kinh tÕ thÞ tr21