Tài liệu Tiểu luận quy luật mâu thuẫn trong phép biện chứng duy vật với việc phân tích hệ thống mâu thuẫn của kinh tế thị trường định hướng xhcn ở vn

I. §ÆT VÊN §Ò §¹i héi lÇn thø VI §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lµ sù kiÖn träng ®¹i trong ®êi sèng chÝnh trÞ cña nh©n d©n ta. §¹i héi ®· tæng kÕt t×nh h×nh mäi mÆt cña ®Êt níc, rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm, ®Ò ra nh÷ng quyÕt s¸ch lín nh»m lµm chuyÓn biÕn t×nh h×nh, ®a ®Êt níc vît qua khã kh¨n, v÷ng bíc ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Mét trong nh÷ng quyÕt s¸ch ®ã lµ chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ®Êt níc tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghi·. ChuyÓn nÒn kinh tÕ tõ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung - quan liªu - bao cÊp sang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ néi dung, b¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm kh¸i qu¸t nhÊt ®èi víi nÒn kinh tÕ níc ta trong hiÖn t¹i vµ t¬ng lai. Tr¶i qua mêi l¨m n¨m th¨ng trÇm vµ biÕn ®éng, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam còng ®· tån t¹i vµ ph¸t sinh nhiÒu m©u thuÉn. Nhng díi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng, kiªn ®Þnh trong viÖc lùa chän lý luËn cña Chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh lµm “kim chØ nam” cho mäi hµnh ®éng ®· tõng bíc gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng m©u thuÉn nµy, ®ång thêi l¹i cã kÕ ho¹ch, ph¬ng híng gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn míi n¶y sinh. V× thÕ, d©n téc ta ®· tõng bíc thu ®îc nhiÒu thµnh tùu to lín vÒ mäi mÆt, kinh tÕ tho¸t khái khñng ho¶ng triÒn miªn hµng chôc n¨m vµ bíc ®Çu thêi kú ph¸t triÓn toµn diÖn vµ t¨ng trëng liªn tôc. Tuy nhiªn, còng cÇn ph¶i ph©n tÝch s©u thªm b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm ®· ®îc kh¸i qu¸t nãi trªn, ®Ó cã thÓ hiÓu râ vµ thèng nhÊt h¬n trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng. HiÖn nay ®øng tríc ngìng cöa thÕ kû 21 víi nhiÒu thêi c¬ vµ th¸ch thøc. Gãp phÇn cïng §¶ng vµ Nhµ níc ®a nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña ViÖt Nam trªn thÕ giíi th× nhiÖm vô ®Æt ra cho mçi ngêi d©n ViÖt Nam nãi chung, sinh viªn kinh tÕ nãi riªng lµ ph¶i hiÓu râ n¾m b¾t ®îc nguån gèc bªn trong cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc nhµ. Do vËy em xin chän ®Ò tµi:"Qui luËt m©u thuÉn trong phÐp biÖn chøng duy vËt víi viÖc ph©n tÝch hÖ thèng m©u thuÉn cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam" còng lµ ®Ó ph¸t triÓn t duy triÕt häc, tËp sù lµm mét c«ng tr×nh khoa häc nhá, ®ång thêi lµm quen víi ph¬ng ph¸p häc ë bËc ®¹i häc, lµm bµi viÕt cña m×nh. II. GI¶I QUYÕT VÊN §Ò 1)Néi dung cña qui luËt m©u thuÉn: Qui luËt m©u thuÉn lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng, nã v¹ch ra nguån gèc bªn trong cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. N¾m v÷ng ®îc néi dung cña qui luËt nµy sÏ gióp chóng ta h×nh thµnh t duy khoa häc, biÕt kh¸m ph¸ b¶n chÊt 1 cña c¸c sù vËt vµ gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn n¶y sinh thóc ®Èy sù vËt ph¸t triÓn. Qui luËt m©u thuÉn cã 3 néi dung. Nhng ®Ó hiÓu ®îc néi dung qui luËt, tríc hÕt cÇn n¾m ®îc kh¸i niÖm “mÆt ®èi lËp”. Kh¸i niÖm nµy trong qui luËt m©u thuÉn lµ sù kh¸i qu¸t nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh híng... tr¸i ngîc nhau trong mét chØnh thÓ lµm nªn sù vËt vµ hiÖn tîng. VÝ dô: ®iÖn tÝch ©m vµ ®iÖn tÝch d¬ng trong nguyªn tö, chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m trong triÕt häc v.v... Còng kh«ng nªn nhÇm lÉn mÆt ®èi lËp víi m©u thuÉn. Mçi m©u thuÉn ph¶i cã hai mÆt ®èi lËp, nhng kh«ng ph¶i bÊt kú mÆt ®èi lËp nµo còng t¹o thµnh m©u thuÉn, nh÷ng mÆt nµy ph¶i ®èi lËp víi nhau nhng l¹i liªn hÖ rµng buéc nhau míi t¹o thµnh m©u thuÉn. Néi dung qui luËt: -M©u thuÉn lµ hiÖn tîng kh¸ch quan vµ phæ biÕn: PhÐp biÖn chøng duy vËt kh¼ng ®Þnh r»ng, mäi sù vËt vµ hiÖn tîng trong thÕ giíi ®Òu tån t¹i m©u thuÉn bªn trong. M©u thuÉn ch¼ng nh÷ng lµ mét hiÖn tîng kh¸ch quan, mµ cßn lµ hiÖn tîng phæ biÕn. M©u thuÉn tån t¹i kh¸ch quan trong mäi sù vËt vµ hiÖn tîng cña giíi tù nhiªn, ®êi sèng x· héi vµ t duy cña con ngêi. Ch¼ng nh÷ng m©u thuÉn tån t¹i phæ biÕn ë mäi sù vËt, hiÖn tîng mµ cßn tån t¹i phæ biÕn trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chóng. Kh«ng cã mét sù vËt, hiÖn tîng nµo l¹i kh«ng cã m©u thuÉn vµ kh«ng cã mét giai ®o¹n nµo trong sù ph¸t triÓn cña mçi sù vËt, hiÖn tîng l¹i kh«ng cã m©u thuÉn. M©u thuÉn nµy mÊt ®i, th× m©u thuÉn kh¸c l¹i h×nh thµnh. §Ó chøng minh tÝnh kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña m©u thuÉn, ¡ng-ghen chØ ra r»ng, ngay h×nh thøc vËn ®éng gi¶n ®¬n nhÊt cña vËt chÊt-vËn ®éng c¬ häc ®· lµ mét m©u thuÉn. Së dÜ sù di ®éng mét c¸ch m¸y mãc vµ ®¬n gi¶n Êy cã thÓ thùc hiÖn ®îc chØ lµ v×, mét vËt trong cïng mét lóc võalµ ë n¬i nµy l¹i võa ë n¬i kh¸c, võa ë trong cïng mét chç duy nhÊt l¹i võa kh«ng ë chç ®ã. TÊt nhiªn sù tån t¹i cña vËt chÊt ë nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng cao h¬n l¹i cµng bao hµm m©u thuÉn. ¡ng-ghen viÕt:”NÕu b¶n th©n sù di ®éng mét c¸ch m¸y mãc ®¬n gi¶n ®· chøa ®ùng m©u thuÉn,th× tÊt nhiªn nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng cao h¬n cña vËt chÊt vµ ®Æc biÖt lµ sù sèng h÷u c¬ vµ sù ph¸t triÓn cña sù sèng h÷u c¬ ®ã l¹i cµng ph¶i chøa ®ùng m©u thuÉn, nh vËy... Sù sèng tríc hÕt chÝnh lµ ë 2 chç mét sinh vËt trong mçi lóc võa lµ nã nhng võa l¹i lµ mét c¸i kh¸c. Nh vËy sù sèng còng lµ mét m©u thuÉn tån t¹i trong b¶n th©n c¸c sù vËt vµ c¸c qu¸ tr×nh, tù ®Ò ra vµ tù gi¶i quyÕt kh«ng ngõng, vµ khi m©u thuÉn ®· hÕt th× sù sèng còng kh«ng cßn n÷a v× c¸i chÕt x¶y ®Õn. Còng nh chóng ta ®· thÊy r»ng trong lÜnh vùc t duy còng vËy, chóng ta kh«ng thÓ tho¸t khái m©u thuÉn; ch¼ng h¹n nh n¨ng khiÕu nhËn thøc v« tËn ë bªn trong cña con ngêi víi sù tån t¹i thùc tÕ cña n¨ng khiÕu Êy trong nh÷ng con ngßi bÞ h¹n chÕ bëi hoµn c¶nh bªn ngoµi, vµ bÞ h¹n chÕ trong nh÷ng n¨ng khiÕu nhËn thøc, - m©u thuÉn nµy ®îc gi¶i quyÕt trong sù nèi tiÕp cña c¸c thÕ hÖ, sù nèi tiÕp ®ã Ýt ra ®èi víi chóng ta, thùc tÕ còng lµ v« tËn, - vµ ®îc gi¶i quyÕt trong sù vËn ®éng ®i lªn v« tËn”. - Sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp: M©u thuÉn lµ mét chØnh thÓ, trong ®ã hai mÆt ®èi lËp võa thèng nhÊt víi nhau, võa ®Êu tranh víi nhau. Trong mét m©u thuÉn, cã quan hÖ thèng nhÊt víi nhau. Kh¸i niÖm “thèng nhÊt” trong qui luËt m©u thuÉn cã nghÜa lµ hai mÆt ®èi lËp liªn hÖ víi nhau, rµng buéc nhau vµ qui ®Þnh lÉn nhau, mÆt nµy lÊy mÆt kia lµm tiÒn ®Ò tån t¹i cña m×nh. VÝ dô: Trong sinh vËt, hai mÆt ®èi lËp ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸ thèng nhÊt víi nhau, nÕu chØ lµ mét qu¸ tr×nh th× sinh vËt sÏ chÕt v.v... Lª-nin viÕt: “ Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp, ®ã lµ sù thõa nhËn nh÷ng khuynh híng m©u thuÉn, bµi trõ lÉn nhau, ®èi lËp, trong tÊt c¶ c¸c hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh cña giíi tù nhiªn ... PhÐp biÖn chøng cßn v¹ch ra r»ng nh÷ng mÆt ®èi lËp lµm thÕ nµo mµ cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau, - trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo chóng lµ ®ång nhÊt, b»ng c¸ch chuyÓn ho¸ lÉn nhau - t¹i sao lý trÝ con ngêi kh«ng nªn xem nh÷ng mÆt ®èi lËp Êy lµ chÕt, cøng ®ê, mµ lµ sinh ®éng, cã ®iÒu kiÖn, n¨ng ®éng, chuyÓn ho¸ lÉn nhau”. Nh vËy, theo quan ®iÓm cña phÐp biÖn chøng, sù ®ång nhÊt kh«ng t¸ch rêi víi sù kh¸c nhau, sù ®èi lËp. Mçi sù vËt võa lµ b¶n th©n nã, võa lµ mét c¸i kh¸c víi b¶n th©n nã. Trong sù ®ång nhÊt ®· bao hµm sù kh¸c nhau, sù ®èi lËp. Trong mét m©u thuÉn, sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp kh«ng t¸ch rêi sù ®Êu tranh gi÷a chóng. Bëi v×, ®©y lµ sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp. Hai mÆt ®èi lËp nµy kh«ng n»m yªn bªn nhau, mµ chóng lu«n ®Êu tranh víi nhau. Kh¸i niÖm “ ®Êu tranh” gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp trong qui luËt m©u thuÉn cã nghÜa lµ c¸c mÆt ®èi bµi trõ nhau, phñ ®Þnh nhau. Sù bµi trõ, phñ ®Þnh nhau trong thÕ 3 giíi vËt chÊt ®îc thÓ hiÖn díi nh÷ng d¹ng rÊt kh¸c nhau. VÝ dô: Sù ®Êu tranh gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t s¶n ®îc diÔn ra díi d¹ng xung ®ét víi nhau vÒ mäi mÆt rÊt gay g¾t vµ quyÕt liÖt chØ cã thÓ th«ng qua c¸ch m¹ng x· héi b»ng nhiÒu h×nh thøc, kÓ c¶ b¹o lùc míi gi¶i quyÕt ®îc m©u thuÉn nµy mét c¸ch c¨n b¶n. Sù ®Êu tranh gi÷a hai mÆt ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸, søc hót vµ søc ®Èy, vi ph©n vµ tÝch ph©n v.v... th× l¹i diÔn ra díi d¹ng t¸c ®éng lÉn nhau, ¶nh hëng lÉn nhau v.v... Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p. Qu¸ tr×nh Êy cã thÓ chia ra tõng giai ®o¹n. Mçi giai ®o¹n l¹i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña nã. Khi míi xuÊt hiÖn m©u thuÉn thêng ®îc biÓu hiÖn ë sù kh¸c nhau cña hai mÆt. Song kh«ng ph¶i bÊt cø sù kh¸c nhau nµo cña c¸c mÆt còng lµ m©u thuÉn. ChØ cã hai mÆt kh¸c nhau nµo liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau trong mét chØnh thÓ vµ cã khuynh híng ph¸t triÓn tr¸i ngîc nhau, th× míi h×nh thµnh bíc ®Çu cña m©u thuÉn. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m©u thuÉn sù kh¸c nhau ®ã biÕn thµnh sù ®èi lËp. Khi hai mÆt ®èi lËp cña m©u thuÉn xung ®ét víi nhau gay g¾t, nÕu cã ®iÒu kiÖn chÝn muåi th× hai mÆt ®èi lËp sÏ chuyÓn ho¸ lÉn nhau, m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt. KÕt qu¶ lµ sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp cò bÞ ph¸ hñy, sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp míi ®îc h×nh thµnh cïng víi m©u thuÉn míi. M©u thuÉn míi nµy l¹i triÓn khai, ph¸t triÓn vµ l¹i ®îc gi¶i quyÕt lµm cho sù vËt míi lu«n lu«n xuÊt hiÖn thay thÕ sù vËt cò. Sù ®Êu tranh gi÷a hai mÆt ®èi lËp ®· lµm cho c¸c sù vËt kh«ng thÓ tån t¹i mét c¸ch vÜnh viÔn. V× thÕ, ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc, lµ ®éng lùc bªn trong cña mäi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Víi ý nghÜa ®ã Lª-nin viÕt: “ Ph¸t triÓn lµ mét cuéc “®Êu tranh” gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp”. BÊt cø sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp cô thÓ nµo còng ®Òu cã tÝnh chÊt t¹m thêi, t¬ng ®èi, nghÜa nã tån t¹i trong tr¹ng th¸i ®øng yªn t¬ng ®èi cña c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng. Cßn sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã tÝnh chÊt tuyÖt ®èi, nghÜa lµ nã ph¸ vì sù æn ®Þnh dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ vÒ vËt chÊt cña c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng. TÝnh tuyÖt ®èi cña ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp g¾n liÒn víi sù tù th©n vËn ®éng, tù th©n ph¸t triÓn diÔn ra kh«ng ngõng cña c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng trong thÕ giíi vËt chÊt. VÒ mèi quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp, Lª-nin viÕt:”Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã 4 ®iÒu kiÖn, t¹m thêi, tho¸ng qua, t¬ng ®èi. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp bµi trõ lÉn nhau lµ tuyÖt ®èi, còng nh sù ph¸t triÓn, sù vËn ®éng lµ tuyÖt ®èi”. -Sù chuyÓn hãa cña c¸c mÆt ®èi lËp: VÒ sù chuyÓn hãa cña c¸c mÆt ®èi lËp Lª-nin viÕt:”Kh«ng ph¶i chØ lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp, mµ cßn lµ nh÷ng chuyÓn hãa cña mçi qui ®Þnh, chÊt, ®Æc trng, mÆt thuéc tÝnh sang mçi c¸i kh¸c” Do ®ã, ta kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn hãa lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp mét c¸ch ®¬n gi¶n, m¸y mãc, chØ c¨n cø vµo h×nh thøc bªn ngoµi, chØ nãi vÒ sù chuyÓn hãa cña chóng. Sù vËt vµ hiÖn tîng trong thÕ giíi lµ mu«n h×nh mu«n vÎ, nªn sù chuyÓn hãa cña c¸c mÆt ®èi lËp còng rÊt kh¸c nhau. ¡ng-ghen ®· kh¸i qu¸t r»ng, nh÷ng mÆt ®èi lËp cña m©u thuÉn “th«ng qua sù ®Êu tranh thêng xuyªn cña chóng tõ mÆt ®èi lËp nµy thµnh mét ®èi lËp kia, hoÆc lªn nh÷ng h×nh thøc cao h¬n, ®· qui ®Þnh sù sèng cña giíi tù nhiªn”. Nh vËy ph¶i c¨n cø vµo tõng sù vËt mµ ph©n tÝch sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp. ý kiÕn cña ¡ng-ghen cã nghÜa lµ hai mÆt ®èi lËp chuyÓn hãa lÉn nhau, hoÆc c¶ hai chuyÓn thµnh nh÷ng chÊt míi. 2)B¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr êng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta. NÒn kinh tÕ ë níc ta hiÖn nay: “NÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc” [ V¨n kiÖn ®¹i héi VII (trang 21) ] VËy kinh tÕ hµng hãa lµ g× ? Kinh tÕ hµng hãa lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ - x· héi mµ trong ®ã h×nh th¸i phæ biÕn cña s¶n xuÊt lµ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ trêng. Vµ kinh tÕ thÞ trêng lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng hãa trong ®ã thÞ trêng lµ mét qu¸ tr×nh mµ ngêi b¸n vµ ngêi mua t¸c ®éng qua l¹i víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n lîng. Th«ng thêng kinh tÕ thÞ trêng ph¶i tr¶i qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn. Giai ®o¹n thø nhÊt, lµ giai ®o¹n chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ trêng. Giai ®o¹n thø hai, lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng tù do, nhµ níc kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng kinh tÕ. Giai ®o¹n thø ba, lµ giai ®o¹n kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i. §Æc trng cña giai ®o¹n nµy lµ nhµ níc can thiÖp vµo kinh tÕ thÞ trêng vµ më réng giao lu kinh tÕ víi níc ngoµi. Nh vËy, nÒn kinh tÕ níc ta ®· kh«ng 5 tr¶i qua giai ®o¹n kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n vµ giai ®o¹n kinh tÕ thÞ trêng tù do, mµ ®i th¼ng vµo ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i. §ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i víi tÝnh chÊt x· héi hiÖn ®¹i (x· héi x· héi chñ nghÜa). Nhµ níc ta qu¶n lý thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã nghÜa lµ nhµ níc tham gia vµo qu¸ tr×nh kinh tÕ th«ng qua viÖc x©y dùng c¸c h×nh thøc së h÷u nhµ níc, c¸c ch¬ng tr×nh khuyÕn khÝch ®Çu t vµ tiªu dïng, cïng víi viÖc sö dông c¸c c«ng cô kinh tÕ nh tµi chÝnh, tÝn dông, tiÒn tÖ... ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ë tÇm vÜ m«. Sù phèi hîp gi÷a chÝnh phñ vµ thÞ trêng trong mét nÒn kinh tÕ hçn hîp nh»m b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶, c¹nh tranh lµnh m¹nh, thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ nhanh. NÒn kinh tÕ cña chóng ta lµ nÒn kinh tÕ hçn hîp nhiÒu thµnh phÇn víi vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc trong mét sè lÜnh vùc, mét sè kh©u quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. NÒn kinh tÕ hµng ho¸, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ ®a thµnh phÇn, ®a h×nh thøc së h÷u. ThÕ nhng, nÒn kinh tÕ thÞ trêng mµ chóng ta sÏ x©y dùng lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i cho nªn cÇn cã sù tham gia bëi “bµn tay h÷u h×nh” cña nhµ níc trong viÖc ®iÒu tiÕt, qu¶n lý nÒn kinh tÕ ®ã. §ång thêi, chÝnh nã sÏ b¶o ®¶m sù ®Þnh híng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù qu¶n lý, ®iÒu tiÕt, ®Þnh híng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña nhµ níc lµ th«ng qua c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ vai trß chñ ®¹o cña khu vùc kinh tÕ nhµ níc. Kinh tÕ nhµ níc ph¶i n¾m gi÷ vai trß chñ ®¹o ë mét sè lÜnh vùc then chèt, cã ý nghÜa lµ “ ®µi chØ huy “ , lµ “ m¹ch m¸u” cña nÒn kinh tÕ. Cïng víi viÖc nhÊn m¹nh vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc, cÇn coi träng vai trß cña khu vùc kinh tÕ t nh©n vµ kinh tÕ hçn hîp, ®Æt chóng trong mèi quan hÖ g¾n bã, h÷u c¬, thèng nhÊt, kh«ng t¸ch rêi, biÖt lËp. C¬ chÕ vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ chÕ thÞ trêng víi sù tham gia qu¶n lý, ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc tøc lµ mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh trong nÒn kinh tÕ ®îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ trêng. C¸c quy luËt cña kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng sÏ chi phèi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Quy luËt gi¸ trÞ quy ®Þnh môc ®Ých theo ®uæi trong ho¹t ®éng kinh tÕ vµ lîi nhuËn, quy ®Þnh sù ph©n bè c¸c nguån lùc vµo c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt - kinh doanh kh¸c nhau, ®ång thêi ®Æt c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong mét cuéc c¹nh tranh quyÕt liÖt. Th«ng qua c¸c c«ng cô, chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, cïng víi viÖc sö dông c¸c lùc lîng kinh tÕ nhµ níc, Nhµ níc t¸c ®éng lªn mèi quan hÖ tæng cung - tæng cÇu thùc hiÖn sù ®iÒu tiÕt nÒn 6 kinh tÕ thÞ trêng. Nh vËy, c¬ chÕ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ: thÞ trêng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, Nhµ níc ®iÒu tiÕt thÞ trêng vµ mèi quan hÖ Nhµ níc - thÞ trêng - c¸c chñ thÓ kinh tÕ lµ mèi quan hÖ h÷u c¬ thèng nhÊt. 3) HÖ thèng m©u thuÉn cña nÒn kinh tÕ níc ta: M©u thuÉn lµ ®éng lùc cña mäi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Do vËy, trong hÖ thèng thèng nhÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng nãi chung chøa ®ùng nh÷ng sù ®èi lËp, nh÷ng khuynh híng tr¸i ngîc nhau, mét mÆt bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau, c¹nh tranh víi nhau, mÆt kh¸c chóng thèng nhÊt víi nhau, th©m nhËp n¬ng tùa vµo nhau ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn th«ng qua hîp t¸c, c¹nh tranh, liªn doanh vµ liªn kÕt. §Æc biÖt lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam do kh«ng tr¶i qua hai giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn mµ ®i th¼ng sang giai ®o¹n thø ba nªn cµng ph¸t sinh nhiÒu m©u thuÉn, ®ßi hái cÇn gi¶i quyÕt. 3.1 M©u thuÉn gi÷a tÝnh tù ph¸t vèn cã cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng nãi chung víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta: Tuy nÒn kinh tÕ níc ta ®ang ë giai ®o¹n ph¸t triÓn cao nhÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng nhng trong nã vÉn bao hµm hai giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn. BiÓu hiÖn qua m©u thuÉn gi÷a tÝnh tù ph¸t cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa th«ng qua b¶n chÊt vµ vai trß qu¶n lý cña nhµ níc. TÝnh tù ph¸t cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ diÔn ra theo tinh thÇn tù do, kh«ng chÞu sù qu¶n lý cña nhµ níc. DÉn ®Õn sù c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, xuÊt hiÖn sù th«n tÝnh cña c¸c c«ng ty lín ®èi víi c¸c c«ng ty nhá, lµm thay ®æi mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, quyÒn lùc cña nhµ níc bÞ lÊn ¸t. Nã cßn ®Î ra sù ph©n phèi kh«ng c«ng b»ng lµ giµu nghÌo ngµy cµng c¸ch biÖt. §iÒu nµy, mét mÆt k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc, mÆt kh¸c sÏ lµm n¶y nßi ra chñ nghÜa t b¶n. Do vËy ®ßi hái nhµ níc ta cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn. Cô thÓ lµ tham gia vµo nÒn kinh tÕ ë trong níc, híng sù ph¸t triÓn thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. M©u thuÉn xuÊt hiÖn, ®ßi hái cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. Hai mÆt ®èi lËp cña m©u thuÉn kh«ng n»m yªn bªn nhau mµ chóng lu«n ®Êu tranh víi nhau ë mét chØnh thÓ x· héi nãi chung vµ nÒn kinh tÕ níc ta nãi riªng. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p. 7 Cô thÓ, sù ®Êu tranh ®ã biÓu hiÖn râ ë viÖc nhµ níc tæ chøc l¹i nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa: Thùc hiÖn nhÊt qu¸n, l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn. Kinh tÕ nhµ níc ®ãng vai trß chñ ®¹o, cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. X¸c lËp, cñng cè vµ n©ng cao ®Þa vÞ lµm chñ cña ngêi lao ®éng trong nÒn s¶n xuÊt x· héi; thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ngµy cµng tèt h¬n; b¶o ®¶m c«ng b»ng vÒ c¬ héi cho mäi ngêi d©n tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi. T¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi b¶o ®¶m tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng bíc ph¸t triÓn. KÕt hîp chÆt chÏ thÞ trêng vµ kÕ ho¹ch, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc x· héi chñ nghÜa do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o. Ch¼ng h¹n “chóng ta ®· vËn dông ®óng ®¾n quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ cña M¸c ®Ó chÊm døt l¹m ph¸t phi m· tõ n¨m 1989 vµ hiÖn nay vÉn dïng quy luËt nµy ®Ó kÝch cÇu vµ ®iÒu chØnh gi¸ thãc g¹o cã lîi cho ngêi n«ng d©n, tr¸nh t×nh tr¹ng mét bé phËn t th¬ng lîi dông ®Ó chia ®«i chªnh lÖch gi¸ chî – gi¸ sµn ë nh÷ng ®iÓm thu mua cã tiªu cùc” [T¹p chÝ Céng s¶n, trang 24, sè 19 (10 – 1998) ]. Tuy nhiªn, trong c¬ chÕ thÞ trêng do ho¹t ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ lµ kh¸ch quan nªn hµnh vi cña con ngêi trong vËn dông cßn nhiÒu tù ph¸t, khã n¾m b¾t ®îc c¸c nhu cÇu cña x· héi v.v... Vµ sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã tÝnh chÊt tuyÖt ®èi, nghÜa lµ nã ph¸ vì sù æn ®Þnh dÉn ®Õn sù chuyÓn hãa vÒ vËt chÊt cña c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng. V× thÕ, nÒn kinh tÕ thÞ trêng sÏ cã xu híng tù do hãa nÕu kh«ng cã sù can thiÖp kÞp thêi, ®óng ®¾n cña nhµ níc. Cßn thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc ph¶i v¬n lªn tù kh¼ng ®Þnh m×nh, gi÷ vai trß chñ ®¹o, dÇn dÇn chi phèi toµn bé xu híng vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ. 3.2 M©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ: Thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét lo¹i h×nh quan hÖ s¶n xuÊt x¸c ®Þnh cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi mét lùc lîng s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh ®· ra ®êi, nhng cha ph¸t triÓn tíi ®é bao trïm vµ thèng trÞ tuyÖt ®èi trong nÒn kinh tÕ hoÆc ®ang bÞ thñ tiªu dÇn, kh«ng cßn ®ñ t c¸ch lµ mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt hoµn chØnh. NghÜa lµ, thµnh phÇn kinh tÕ ph¶n ¸nh mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt, ®Æc trng cho mét kiÓu tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ híng tíi viÖc thùc hiÖn mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh hoÆc lµ ®ang n¶y sinh, hoÆc lµ ®ang bÞ thñ tiªu dÇn. TÝnh chÊt nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ lµ nÐt ®Æc trng cã 8 tÝnh qui luËt cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é lµ thêi kú chuyÓn tiÕp tõ sù thèng trÞ cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt cò sang sù thèng trÞ cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi cao h¬n. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta lu«n lu«n vËn ®éng, ph¸t triÓn trong mèi liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau trong c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt, trªn c¬ së võa hîp t¸c võa bæ sung cho nhau, võa c¹nh tranh víi nhau trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt. Trong qu¸ tr×nh ®ã, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lu«n chuyÓn dÞch kh«ng ngõng vµ chuyÓn hãa lÉn nhau. Níc ta cã n¨m thµnh phÇn kinh tÕ ®ã lµ: thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc, thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c, thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ vµ thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Òu kh«ng nguyªn d¹ng, Ýt nhiÒu cã nh÷ng tÝnh chÊt míi. Kinh tÕ nhµ níc, kinh tÕ hîp t¸c cha thÓ hiÖn ®Çy ®ñ tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa. Kinh tÕ t nh©n, kinh tÕ c¸ thÓ kh«ng cßn gi÷ nguyªn b¶n chÊt riªng cña m×nh gièng nh nã trong x· héi cò v× chóng chÞu sù qu¶n lý cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa. Do vËy, xuÊt hiÖn m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong níc thÓ hiÖn: ë nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c«ng h÷u vµ t h÷u; gi÷a t nh©n víi tËp thÓ, víi nhµ níc; gi÷a xu híng t b¶n chñ nghÜa vµ chñ nghÜa x· héi. Cô thÓ, trong thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n, viÖc s¶n xuÊt kinh doanh cña nhµ t b¶n kh«ng ph¶i chØ dùa trªn nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt thuéc quyÒn së h÷u cña hä, mµ cßn ph¶i sö dông nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt thuéc quyÒn së h÷u nhµ níc nh n¨ng lîng, nguyªn liÖu, ph¬ng tiÖn vËn t¶i, hÖ thèng th«ng tin... §ång thêi, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n cßn cã thÓ liªn doanh, gãp vèn cïng kinh doanh víi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vµ c¸c hîp t¸c x·. C¸c doanh nghiÖp nhµ níc tuy cã vai trß rÊt quan träng, nhng còng chØ lµ mét bé phËn hîp thµnh nÒn kinh tÕ quèc d©n, nªn viÖc s¶n xuÊt lu th«ng hµng hãa cña nã kh«ng thÓ chØ dùa vµo nh÷ng yÕu tè kinh tÕ trong thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc, mµ cßn ph¶i sö dông nh÷ng yÕu tè kinh tÕ thuéc quyÒn së h÷u cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n: “Thùc tÕ cho thÊy c¸c doanh nghiÖp nhµ níc chÕ biÕn n«ng l©m thuû s¶n ë níc ta hiÖn nay chñ yÕu dùa vµo nguån nguyªn liÖu do nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá c¸ thÓ trong c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n s¶n xuÊt ra”[T¹p chÝ céng s¶n, trang 39, sè 4(2-2001)]. ChÝnh tõ lý luËn vµ thùc tiÔn trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta, ta cã thÓ thÊy c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt vèn cã b¶n chÊt riªng. V× vËy, trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chóng võa cã khuynh híng ®èi lËp nhau l¹i võa liªn hÖ 9 rµng buéc nhau, do ®ã t¹o thµnh m©u thuÉn. Vµ gi÷a chóng lu«n cã sù ®Êu tranh kh«ng ngõng, th«ng qua ®ã sÏ cã sù chuyÓn hãa tõ mÆt ®èi lËp nµy thµnh mÆt ®èi lËp kia, nhng ë h×nh thøc cao h¬n. Trong ®ã, së h÷u nhµ níc sÏ dÇn v¬n lªn chiÕm u thÕ trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho chÕ ®é x· héi míi. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, thµnh nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa nh hiÖn nay th× nh÷ng m©u thuÉn nãi trªn l¹i cµng thÓ hiÖn râ rµng. Cô thÓ lµ trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é, tuy kinh tÕ nhµ níc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ cïng víi kinh tÕ tËp thÓ lµm nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa nhng hiÖn t¹i kinh tÕ t b¶n nhµ níc l¹i lµ kh©u trung gian ®Ó chuyÓn s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa ë níc ta. §©y lµ mét m©u thuÉn, kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ t b¶n nhµ níc võa cã xu híng ®èi lËp nhau, l¹i võa kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau trong hoµn c¶nh kinh tÕ níc ta hiÖn nay. Vµ v× cã m©u thuÉn nªn ph¶i cã ®Êu tranh. Nh ®· nãi ë trªn, thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc cã vai trß quan träng nh vËy nªn chóng ta ph¶i ph¸t triÓn thµnh phÇn nµy theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. “B»ng mäi c¸ch, chóng ta ph¶i phÊn ®Êu n©ng dÇn tû lÖ gãp vèn cña nhµ níc vµo c¸c doanh nghiÖp liªn doanh gi÷a nhµ níc víi c¸c nhµ t b¶n níc ngoµi, t b¶n trong níc, tõ ®ã dÉn ®Õn quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi x· héi ngµy cµng chiÕm u thÕ.”[T¹p chÝ céng s¶n, trang 40, sè4(2-2001)]. Qu¸ tr×nh ®Êu tranh trªn còng lµ qu¸ tr×nh ®Êu tranh gi÷a xu híng t b¶n chñ nghÜa víi chñ nghÜa x· héi. §· cã sù ®Êu tranh th× tÊt yÕu ph¶i cã sù chuyÓn hãa gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. Sù chuyÓn hãa sÏ diÔn ra khi mµ ®Õn mét lóc nµo ®ã c¸c thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ v× lîi Ých thiÕt th©n cña m×nh vµ nhu cÇu ph¸t triÓn cña ®Êt níc tõng bíc tù nguyÖn ®i vµo lµm ¨n trong c¸c tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c x· díi sù híng dÉn cña nhµ níc. Tãm l¹i, trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ võa bæ sung cho nhau, võa c¹nh tranh víi nhau, ®ång thêi còng lµ nh÷ng bé phËn hîp thµnh nÒn kinh tÕ ë níc ta. Do vËy ë thêi ®iÓm hiÖn nay gi÷a chóng sÏ kh«ng ngõng xuÊt hiÖn m©u thuÉn, m©u thuÉn cò mÊt ®i m©u thuÉn míi l¹i h×nh thµnh. Gi¶i quyÕt ®îc m©u thuÉn nµy sÏ lµ nguån gèc, lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn, vËn ®éng ®i lªn cña nÒn kinh tÕ trong níc. 3.3 M©u thuÉn gi÷a mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng: 10 Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc sau h¬n mêi l¨m n¨m ®æi míi ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò ®Ó ®a ®Êt níc vµo giai ®o¹n míi ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa. C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa víi c¬ chÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau. Khi nªu lªn mèi quan hÖ ®ã, V¨n kiÖn §¹i héi VII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh: “§Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa... kh«ng thÓ t¸ch rêi viÖc x©y dùng ®ång bé vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa”[V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, trang 26]. ThËt vËy, c¬ chÕ thÞ trêng cã t¸c ®éng tÝch cùc tíi viÖc ph¸t triÓn toµn diÖn nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §¹i héi VII cña ®¶ng kh¼ng ®Þnh: “C¬ chÕ thÞ trêng ®· ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc to lín ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Nã ch¼ng nh÷ng kh«ng ®èi lËp mµ cßn lµ mét nh©n tè kh¸ch quan cÇn thiÕt cña viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc theo con ®êng x· héi chñ nghÜa”[V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, trang 26]. Ch¼ng h¹n, c¬ chÕ thÞ trêng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph©n bè, sö dông vµ t¸i t¹o cã hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Nã cßn thóc ®Èy sù ®a d¹ng hãa s¶n phÈm, ®a d¹ng hãa ngµnh nghÒ, t¹o m«i trêng cho khoa häc, c«ng nghÖ ph¸t triÓn. §ång thêi, ®Èy m¹nh viÖc giao lu kinh tÕ gi÷a c¸c vïng cña ®Êt níc. Song, nh chóng ta ®· biÕt, bÊt kú sù vËt nµo còng lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp. Trong khi kh¼ng ®Þnh mÆt tÝch cùc lµ c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ trêng, chóng ta còng kh«ng thÓ kh«ng thÊy r»ng c¬ chÕ thÞ trêng cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc m©u thuÉn víi b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. Ch¹y theo lîi Ých tríc m¾t, ngêi ta cã thÓ khai th¸c nguån tµi nguyªn rõng, s«ng biÓn, ®Êt ®ai, mµ kh«ng chÞu ®Çu t tho¶ ®¸ng cho viÖc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n nh÷ng nguån tµi nguyªn v« gi¸ ®ã. Nh»m gi¶m tèi ®a ®Çu t, ngêi ta s½n sµng gi¶m tíi møc tèi thiÓu viÖc chi phÝ cho c«ng nghÖ lµm s¹ch chÊt th¶i trong nh÷ng d©y chuyÒn chÕ biÕn n«ng - l©m - h¶i s¶n, kh«ng chó ý viÖc ¸p dông c«ng nghÖ s¹ch - nÕu viÖc ¸p dông ®ã lµm gi¶m lîi nhuËn cña ngêi s¶n xuÊt. T×nh tr¹ng sö dông qu¸ nhiÒu thuèc trõ s©u trong s¶n xuÊt rau qu¶ g©y ¶nh hëng nghiªm träng tíi søc khoÎ ngêi tiªu dïng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ mét thÝ dô. Trong c¬ chÕ thÞ trêng, gi¸ c¶ cã t¸c dông ®iÒu tiÕt rÊt m¹nh ®èi víi ngêi s¶n xuÊt, do vËy, khã tr¸nh khái khñng ho¶ng thõa lÉn khñng ho¶ng thiÕu, khi gi¸ mét lo¹i n«ng - h¶i s¶n nµo ®ã lªn cao hoÆc xuèng thÊp trong mét vµi n¨m. Nh t×nh tr¹ng gi¸ mËn, gi¸ quýt n¨m 1996-1997 ë mét sè vïng cao phÝa b¾c ®· lµm cho kh«ng Ýt gia ®×nh chÆt c©y ®Ó chuyÓn híng s¶n xuÊt. 11 Sù biÕn ®éng cña diÖn tÝch cµ phª, diÖn tÝch hå tiªu, diÖn tÝch trång ®iÒu ë miÒn §«ng Nam Bé trong nh÷ng n¨m qua còng lµ thùc tÕ lµm râ h¬n t¸c dông ®iÒu tiÕt cña gi¸ c¶ trong c¬ chÕ thÞ trêng vµ hËu qu¶ tiªu cùc cã thÓ cã cña sù ®iÒu tiÕt ®ã. C¬ chÕ thÞ trêng còng cã nguy c¬ t¨ng cêng thÊt nghiÖp c¶ ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, t¨ng cêng sù ph©n hãa giµu nghÌo. Ch¼ng h¹n, trong n«ng nghiÖp chóng ta míi giao ®Êt, giao rõng cha ®îc bao l©u, ®· xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng bªn c¹nh gia ®×nh ë n«ng th«n cã thu nhËp hai, ba tr¨m triÖu ®ång mét n¨m, l¹i cã nh÷ng gia ®×nh thu nhËp kh«ng qu¸ vµi ba triÖu cho sè lîng nh©n khÈu 4 – 5/hé. Sè hé nghÌo ®i tuyÖt ®èi kh«ng t¨ng, nhng sè hé nghÌo ®i t¬ng ®èi ë mét sè vïng quª lµ ®¸ng lo ng¹i. Tãm l¹i, hai mÆt tiªu cùc vµ tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ hai mÆt ®èi lËp cña mét m©u thuÉn. Chóng thèng nhÊt vµ ®Êu tranh kh«ng ngõng, chØ chuyÓn hãa lÉn nhau khi mµ Nhµ níc b»ng hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi hîp lý kÕt hîp hµi hßa c¸c lîi Ých chÝnh ®¸ng, phï hîp víi nhu cÇu tiÕn bé x· héi. 3.4 M©u thuÉn gi÷a c¬ chÕ cò vµ c¬ chÕ míi: NÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®· t¹o nªn cho mét sè ngêi thãi quen rÒ rµ trong c«ng viÖc, s¶n xuÊt kÐm n¨ng ®éng, nh¹y bÐn. Tr¸i l¹i “luång giã” kinh tÕ míi ®ßi hái mäi ngêi ph¶i biÕt s¸ng t¹o, n¨ng ®éng trong c«ng viÖc. Do vËy, xuÊt hiÖn m©u thuÉn. Mµ ®· cã m©u thuÉn lµ ph¶i cã ®Êu tranh. §Êu tranh sÏ dÉn tíi sù chuyÓn hãa gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. Ai n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, cã n¨ng lùc qu¶n lý trong kinh doanh tÊt nhiªn sÏ cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®îc trong c¬ chÕ míi. Ngêi nµo ®em phong c¸ch lµm viÖc, tr×nh ®é qu¶n lý cña c¬ chÕ cò sang ho¹t ®éng ë c¬ chÕ míi tÊt yÕu sÏ bÞ ®µo th¶i. ThÝ dô, “hiÖn nay trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, ë mét sè n¬i thuéc miÒn T©y Nam Bé ®· xuÊt hiÖn nh÷ng gia ®×nh cã vµi ha ruéng, ë miÒn §«ng Nam Bé vµ T©y Nguyªn cã hé qu¶n lý hµng chôc ha rõng. Mét sè gia ®×nh kh¸c nhËn giao kho¸n ruéng ®Êt, do qu¶n lý kÐm, rÒ rµ trong c«ng viÖc, sau hai, ba n¨m thÊt b¸t ®· ph¶i chuyÓn nhîng quyÒn sö dông ®Êt cho ngêi kh¸c. Hä trë thµnh ngêi lµm thuª vµ chÞu bãc lét lµ ®iÒu ®¬ng nhiªn ph¶i chÊp nhËn.”[ T¹p chÝ Céng s¶n, sè 20(10-1998),trang 26]. Nãi chung, trong thêi kú ®æi míi hiÖn nay, gi÷a c¬ chÕ cò vµ c¬ chÕ míi lu«n lu«n tån t¹i nhiÒu m©u thuÉn, ®ßi hái §¶ng vµ Nhµ níc ph¶i cã ph¬ng híng gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn nµy t¹o ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn, vËn ®éng ®i lªn cña chñ nghÜa x· héi ë níc ta. 12 iii. kÕt luËn Tãm l¹i, “M©u thuÉn lµ hiÖn tîng kh¸ch quan vµ phæ biÕn, tån t¹i trong mäi lÜnh vùc cña thÕ giíi víi nh÷ng h×nh thøc rÊt ®a d¹ng. TÝnh ®a d¹ng cña m©u thuÉn do tÝnh ®a d¹ng cña c¸c mèi liªn hÖ trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi vËt chÊt qui ®Þnh. Mçi lo¹i m©u thuÉn ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vµ cã vai trß kh¸c nhau ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt” [TriÕt häc M¸c-Lªnin, tËp I, trang 146]. Qua viÖc ph©n tÝch hÖ thèng m©u thuÉn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam ®· phÇn nµo lµm râ thªm nhËn ®Þnh trªn. X¸c ®Þnh vµ n¾m v÷ng nguyªn t¾c gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn cña ®Êt níc, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng m©u thuÉn cña nÒn kinh tÕ trong níc, sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn vµ vËn ®éng ®i lªn cña nÒn kinh tÕ, lµ tiÒn ®Ò cho viÖc x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. V÷ng vµng ®i tíi t¬ng lai ngµy cµng tèt ®Ñp, vÎ vang. 13 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o: * TriÕt häc M¸c - Lªnin, Nxb Gi¸o dôc, TËp I. * T¹p chÝ céng s¶n sè 20 ( 10-1998 ) * T¹p chÝ céng s¶n sè 18 ( 9-1998 ) * T¹p chÝ céng s¶n sè 4 ( 2-2001 ) * V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII. * T¹p chÝ céng s¶n sè 19 ( 10-1998 ) * Hái vµ ®¸p vÒ v¨n kiÖn §¹i héi lÇn thø VI §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, Nxb S¸ch gi¸o khoa M¸c - Lªnin, Hµ Néi - 1987. 14