Tài liệu Tiểu luận mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong thời kỳ quá độ lên cnxh ở vn

lêi nãi ®Çu Ngay tõ buæi b×nh minh ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i cho ®Õn nay con ngêi ®· tr¶i qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, tõ thêi kú m«ng muéi ®Õn lóc hiÖn ®¹i nh ngµy nay. §ã lµ c¶ mét qu¸ tr×nh biÕn ®æi ph¸t triÓn ®i lªn kÕ tiÕp nhau cña c¸c thêi kú : C«ng x· nguyªn thñy, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. ë mçi thêi kú ®ã con ngêi ®Òu ph¶i tiÕn hµnh lao ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®Ó tho¶ m·n thÞ yÕu cña m×nh vµ chÝnh nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt ®ã ®· t¹o lªn mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. VËy mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi sÏ ®îc quy ®Þnh bëi mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh vµ ®ã chÝnh lµ nÐt ®Æc trng cho mçi x· héi ®ång thêi còng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn h×nh th¸i kinh tÕ cña mçi x· héi. Sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã trong lÞch sö ®· quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña tõng x· héi tõ thÊp ®Õn cao, vµ qua nghiªn cøu l¹i cho thÊy trong mçi mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµo th× còng cã sù thèng nhÊt phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lu«n song song tån t¹i vµ t¸c ®éng lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh lªn mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt. §ã lµ hai yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt vµ kÕt cÊu cña x· héi, quyÕt ®Þnh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Mµ theo M¸c-¡nghen gäi nhËn ®Þnh ®ã lµ mèi quan hÖ "b¶n chÊt-tÊt yÕu ". MÆt kh¸c trong mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, th× sù t¸c ®éng qua l¹i vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng ph¶i hµi hoµ chÆt chÏ, lùc lîng s¶n xuÊt ph¶i lu«n quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cã æn ®Þnh vµ tån t¹i v÷ng ch¾c th× ph¶i cã mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt hîp lý, chÝnh bëi lÏ ®ã mµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¶i t¬ng øng phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt, v× xÐt ®Õn cïng th× quan hÖ s¶n xuÊt chÝnh lµ h×nh thøc cña lùc lîng s¶n xuÊt. VËy nªn, nÕu lùc lîng s¶n xuÊt mµ ph¸t triÓn trong khi ®ã quan hÖ s¶n xuÊt l¹i l¹c hËu th× sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lù¬ng s¶n xuÊt, ngîc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé h¬n lùc lîng s¶n xuÊt th× kh«ng phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt do ®ã sÏ g©y lªn sù bÊt æn cho x· héi. V× vËy, ®Ó cã mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt hiÖu qu¶ th× ph¶i cã mét quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, chØ cã nh vËy th× nã sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Trong trêng hîp ngîc l¹i nÕu kh«ng phï hîp th× quan hÖ s¶n xuÊt sÏ trë thµnh lùc c¶n ®èi víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng ®Õn lùc lîng s¶n xuÊt v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh ®Õn th¸i ®é lao ®éng, kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ 1 c¶i tiÕn kü thuËt, ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt, còng nh tæ chøc hîp t¸c ph©n c«ng lao ®éng...v...v. ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn ta cã thÓ thÊy viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®Æc biÖt trong thêi kú hiÖn nay, khi mµ ®Êt níc ta ®ang trªn con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi, ®Ó tr¸nh m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm tríc ®ã. Khi hÖ thèng x· héi chñ nghÜa trªn thÕ giíi tan r· do kh«ng cã sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt th× ë níc ta còng vËy, do nãng véi, sau khi giµnh ®éc lËp vµo n¨m 1975 vµ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, §¶ng ta m¾c ph¶i mét sai lÇm lµ duy tr× qu¸ l©u quan hÖ s¶n xuÊt cè h÷u, chÝnh s¸ch bao cÊp, tËp trung d©n chñ do ®ã ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta vµ ®a nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trong nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû . Víi nh÷ng lÝ do nªu trªn, còng nh viÖc nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña c¸c mèi quan hÖ trong ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®èi víi nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc, em ®· quyÕt ®Þnh ®i s©u vµo nghiªn cøu vÊn ®Ò "Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam ". Trong bµi tiÓu luËn nµy, do tr×nh ®é kiÕn thøc cßn cha s©u, cã nh÷ng vÊn ®Ò em cha hiÓu hÕt, h¬n n÷a ®©y lµ bµi tiÓu luËn khoa häc ®Çu tiªn cña em nªn sÏ cßn nhiÒu ®iÒu thiÕu sãt. V× vËy em rÊt mong ®îc sù chØ b¶o vµ gióp ®ì cña c¸c thÇy c«, gióp em tÝch luü ®îc nh÷ng kinh nghiÖm tèt h¬n cho c¸c bµi viÕt sau. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! Sinh viªn thùc hiÖn : NguyÔn Hång H¬ng Néi Dung I. Mèi quan hÖ biÖn ch÷ng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt. 1.Lùc lîng s¶n xuÊt. 1.1 Kh¸i niÖm Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi thÕ giíi tù nhiªn. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lùc lîng s¶n xuÊt thÓ hiÖn n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm nguêi lao ®éng víi kü n¨ng lao ®éng cña hä vµ t liÖu s¶n xuÊt, tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, søc lao ®éng cña con ngêi vµ vµ t liÖu s¶n xuÊt tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng ph¶i kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh lùc lîng s¶n xuÊt. 2 1.2 Lùc lîng s¶n xuÊt: Bao gåm: a) T liÖu s¶n xuÊt: lµ do x· héi t¹o ra.Gåm: - §èi tîng lao ®éng - T liÖu lao ®éng : + C«ng cô lao ®éng. + Nh÷ng t liÖu lao ®éng kh¸c. §èi tîng lao ®éng kh«ng ph¶i lµ toµn bé giíi tù nhiªn, mµ chØ cã mét bé phËn cña giíi tù nhiªn ®îc ®a vµo s¶n xuÊt. Con ngêi kh«ng chØ t×m trong giíi tù nhiªn nh÷ng ®èi tîng lao ®éng cã s½n mµ cßn s¸ng t¹o ra b¶n th©n ®èi tîng lao ®éng. T liÖu lao ®éng lµ vËt thÓ hay phøc hîp vËt thÓ mµ con ngêi ®Æt gi÷a m×nh víi ®èi tîng lao ®éng, chóng dÉn truyÒn sù t¸c ®éng cña con ngêi vµo ®èi tîng lao ®éng. §èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng lµ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt hîp thµnh t liÖu s¶n xuÊt. §èi víi mçi thÕ hÖ míi, nh÷ng t liÖu do thÕ hÖ tríc ®Ó l¹i trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t cho thÕ hÖ t¬ng lai. V× vËy, nh÷ng t liÖu lao ®éng ®ã lµ c¬ së sù kÕ tôc cña lÞch sö. T liÖu lao ®éng chØ trë thµnh lùc lîng tÝch cùc c¶i biÕn ®èi tîng lao ®éng khi chóng kÕt hîp víi lao ®éng sèng. T liÖu lao ®éng dï cã lín lao ®Õn ®©u, nhng nÕu t¸ch khái ngêi lao ®éng th× còng kh«ng thÓ ph¸t huy ®îc t¸c dông, kh«ng thÓ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt cña x· héi. b)Ngêi lao ®éng: Víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. C¸c yÕu tè hîp thµnh lùc lîng s¶n xuÊt thêng cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ do sù ph¸t triÓn cña c¸c yÕu tè hîp thµnh nã. Trong sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng c«ng cô lao ®éng vµ tr×nh ®é khoa häc - kü thuËt, kÜ n¨ng lao ®éng cña con ngêi ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Con ngêi lµ nh©n tè trung t©m vµ lµ môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. §¸nh gi¸ vÒ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh : “Lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ngêi lao ®éng”. Ngµy nay khi khoa häc – kü thuËt ®· ph¸t triÓn vµ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp th× thµnh phÇn con ngêi cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt còng thay ®æi. Ngêi lao ®éng trong lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng chØ gåm ngêi lao ®éng ch©n tay mµ cßn c¶ kü thuËt viªn, kÜ s vµ c¸n bé khoa häc phôc vô trùc tiÕp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. 2.Quan hÖ s¶n xuÊt. 3 2.1 Kh¸i niÖm. Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi: s¶n xuÊt - ph©n phèi - trao ®æi tiªu dïng. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ - x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ - tæ chøc. Quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña x· héi, nã tån t¹i kh¸ch quan, ®éc lËp víi ý thøc cña con ngêi. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt tiªu biÓu cho b¶n chÊt kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. 2.2 Quan hÖ s¶n xuÊt: Bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau: - Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. - Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc tæ chøc qu¶n lý. - Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. Ba mÆt nãi trªn cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, trong ®ã quan hÖ thø nhÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng mèi quan hÖ kh¸c. B¶n chÊt cña bÊt k× quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng ®Òu phô thuéc vµo vÊn ®Ò t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu trong x· héi ®îc gi¶i quyÕt thÕ nµo. Cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n vÒ t liÖu s¶n xuÊt: + Së h÷u t nh©n. + Së h÷u x· héi. Nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ hiÖn thùc gi÷a ngêi víi ngêi trong x· héi. §¬ng nhiªn ®Ó cho t liÖu s¶n xuÊt kh«ng trë thµnh “v« chñ” ph¶i cã chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ râ rµng ®Ó x¸c ®Þnh chñ thÓ së h÷u vµ sö dông ®èi víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Trong sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi cã vai trß quan träng. Nh÷ng quan hÖ nµy gãp phÇn cñng cè quan hÖ së h÷u vµ còng cã thÓ lµm biÕn d¹ng quan hÖ së h÷u. C¸c hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt ë mçi giai ®o¹n lÞch sö ®Òu tån t¹i trong mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. HÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi Êy. V× vËy, khi nghiªn cøu, xem xÐt tÝnh chÊt cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµo th× kh«ng chØ nh×n ë tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt mµ cßn ph¶i xÐt ®Õn tÝnh chÊt cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. 4 Quan hÖ kinh tÕ tæ chøc xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt. Nã võa biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi, võa biÓu hiÖn tr¹ng th¸i tù nhiªn kÜ thuËt cña nÒn s¶n xuÊt. Quan hÖ kinh tÕ tæ chøc ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt. Nã do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt quy ®Þnh. 3.Quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Gi÷a nhiÒu mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt, M¸c - ¡nghen nhËn thÊy cã mét mèi quan hÖ b¶n chÊt tÊt yÕu. Mèi quan hÖ nµy x¸c lËp quy luËt liªn hÖ gi÷a hai mÆt cña nÒn s¶n xuÊt, ®ã lµ quy luËt phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt. Sù phï hîp nµy ®îc xÐt tõ lùc lîng s¶n xuÊt, ph¶i lÊy lùc lîng s¶n xuÊt lµm chuÈn. Sù phï hîp do yªu cÇu cña lùc lîng s¶n xuÊt ®Æt ra nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña lùc lîng s¶n xuÊt. M¸c viÕt: “ Trong sù s¶n xuÊt x· héi ra ®êi sèng cña m×nh con ngêi ta cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh, tÊt yÕu kh«ng phô thuéc vµo ý muèn cña hä tøc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nh÷ng quan hÖ nµy phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña c¸c lùc lîng s¶n xuÊt vËt chÊt cña hä. Sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt lµ sù phï hîp rÊt x¸c ®Þnh. “ Phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt”, nh M¸c viÕt, kh«ng ph¶i lµ sù phï hîp chung chung. Sù phï hîp ®ã lµ c¬ së, lµ tiÒn ®Ò cho sù phï hîp cña c¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù phï hîp trong quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt lµ mét t tëng quan träng cña M¸c vÒ néi dung cña quy luËt vµ nÕu xÐt trªn mét ph¬ng diÖn kh¸c, cã thÓ thÊy ®ã chÝnh lµ yªu cÇu cña quy luËt. Yªu cÇu nµy lµ sîi d©y liªn hÖ, qui ®Þnh sù h×nh thµnh cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ “buéc” quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i tÊt yÕu biÕn ®æi lùc lîng s¶n xuÊt. Kh«ng cã yªu cÇu “quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt” th× c¸c mèi quan hÖ cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt sÏ lµ kh«ng x¸c ®Þnh, kh«ng cã “®iÓm tùa” ®Ó t¸c ®éng lÉn nhau t¹o ra sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt. 3.1Nh÷ng t¸c ®éng cña lùc lîng s¶n xuÊt ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ®îc h×nh thµnh, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn ®Òu do lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. 5 Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, víi môc ®Ých ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n, con ngêi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn, hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng míi tinh x¶o h¬n. Cïng víi sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, kÜ thuËt s¶n xuÊt, kiÕn thøc khoa häc cña con ngêi còng tiÕn bé. Lùc lîng s¶n xuÊt lóc nµy ®· trë thµnh yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ yÕu tè t¬ng ®èi æn ®Þnh, cã khuynh híng l¹c hËu h¬n lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt, cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung, néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, néi dung thay ®æi tríc råi h×nh thøc míi thay ®æi theo. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt còng h×nh thµnh vµ biÕn ®æi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi, quan hÖ s¶n xuÊt cò kh«ng cßn phï hîp víi nã n÷a nªn buéc ph¶i hay ®æi b»ng quan hÖ míi, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ chÝnh sù thay ®æi thÝch nghi nµy ®· më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. 3.2 Sù t¸c ®éng trë l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt. Sù h×nh thµnh, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt phô thuéc vµo tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nhng quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc lîng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®Ó ph¸t triÓn, nã t¸c ®éng trë l¹i víi lùc lîng s¶n xuÊt: cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt th× nã trë thµnh lùc lîng c¬ b¶n thóc ®Èy më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ngîc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi kh«ng phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, béc lé m©u thuÉn gay g¾t víi lùc lîng s¶n xuÊt th× nã trë thµnh chíng ng¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Song sù t¸c dông k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi, theo tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan th× nã sÏ bÞ thay thÕ b»ng mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt ( thóc ®Èy hoÆc k×m h·m ), v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh hÖ thèng cña tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi, quy ®Þnh ph¬ng thøc ph©n phèi cña c¶i Ýt hay 6 nhiÒu mµ ngêi lao ®éng ®îc hëng. Do ®ã nã ¶nh hëng ®Õn th¸i ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi (con ngêi), nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn hoÆc kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng, ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng. Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng, mét chØnh thÓ h÷u c¬ gåm ba mÆt: quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. ChØ trong chØnh thÓ ®ã quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. 3.3 Mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt qua sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Sù thèng nhÊt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi hîp thµnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong sù thèng nhÊt biÖn chøng nµy, sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quan träng ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt thêng xuyªn vËn ®éng, ph¸t triÓn, nªn quan hÖ s¶n xuÊt còng lu«n lu«n thay ®æi nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Tõ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµm h×nh thµnh quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. §©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn loµi ngêi. Sù t¸c ®éng cña nã trong lÞch sö lµm cho x· héi chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi thÊp lªn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cao h¬n. 3.4 Sù m©u thuÉn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. M¸c viÕt: “ Tíi mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ®ã cña chóng c¸c lùc lîng s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi sÏ m©u thuÉn víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã hay ®©y chØ lµ biÓu hiÖn ph¸p lý cña nhòng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã, m©u thuÉn víi nh÷ng quan hÖ së h÷u, trong ®ã tõ tríc ®Õn nay c¸c lùc lîng s¶n xuÊt vÉn ph¸t triÓn”. Theo M¸c, sù m©u thuÉn cña lùc lîng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt tríc hÕt diÔn ra ë m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt víi quan hÖ së h÷u. Nhng ®©y kh«ng ph¶i lµ sù m©u thuÉn do quan hÖ s¶n xuÊt t¹o ra, mµ lµ sù m©u thuÉn do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt dÉn ®Õn. Quan hÖ s¶n xuÊt do tÝnh thÓ chÕ, tÝnh ph¸p luËt nªn chËm biÕn ®æi, trong khi ®ã lùc lîng s¶n xuÊt thêng xuyªn biÕn ®æi, ph¸t triÓn, nªn sÏ ph¸ vì tr¹ng th¸i phï hîp t¹o ra m©u thuÉn. §ã lµ m©u thuÉn tÝch cùc, m©u thuÉn do sù ph¸t triÓn cña 7 lùc lîng s¶n xuÊt t¹o ra, ®ßi hái ®îc tiÕp tôc ph¸t triÓn. Lóc ®ã yªu cÇu phï hîp cña quy luËt ®ßi hái ph¶i thay quan hÖ s¶n xuÊt ®· kh«ng cßn t¸c dông, lçi thêi b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tr×nh ®é míi cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp. M¸c kh«ng ®Ò cËp tíi trêng hîp m©u thuÉn cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt do chñ quan cña con ngêi g©y ra (v× g¸n cho lùc lîng s¶n xuÊt nh÷ng quan hÖ kh«ng phï hîp víi tr×nh ®é cña nã). M¸c thêng xuÊt ph¸t tõ c«ng cô s¶n xuÊt vµ ®Æt nã trong mèi quan hÖ víi h×nh thøc së h÷u ®Ó xem xÐt, ®¸nh gi¸ sù phï hîp (hay kh«ng phï hîp ) cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt. 3.5 ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a lùc l îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt. VÊn ®Ò gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung c¬ b¶n cÇn ®îc chó ý, trong t tëng cña M¸c vµ ¡nghen còng ®Ò cËp rÊt nhiÒu vÒ vÊn ®Ò nµy. Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp, t¹o ®iÒu kiÖn cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Nhng khi quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng cßn phï hîp, ®· m©u thuÉn víi lùc lîng s¶n xuÊt, th× khi ®ã: tõ chç lµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cña c¸c lùc lîng s¶n xuÊt, M¸c viÕt : “Nh÷ng quan hÖ Êy trë thµnh nh÷ng xiÒng xÝch cña c¸c lùc lîng s¶n xuÊt. Khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i cña mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi”. Khi ®· m©u thuÉn quan hÖ s¶n xuÊt ch¼ng nh÷ng kh«ng cßn cÇn thiÕt ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt mµ cßn trë thµnh nh÷ng rµng buéc, c¶n trë, g©y khã kh¨n cho sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. V× vËy, cÇn ph¶i thay quan hÖ s¶n xuÊt cò, ®· kh«ng cßn phï hîp b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tr×nh ®é míi, t¹o ra h×nh thøc míi ®Ó lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §ã lµ c¸ch gi¶i quyÕt m©u thuÉn riªng ®èi víi trêng hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt. Trong trêng hîp nµy mÆt cÇn ®îc kh¼ng ®Þnh lµ lùc lîng s¶n xuÊt, mÆt cÇn ph¶i phñ ®Þnh lµ quan hÖ s¶n xuÊt. “V× ®iÒu quan träng tríc tiªn, M¸c viÕt, lµ ®Ó khái bÞ tíc mÊt nh÷ng thµnh qu¶ v¨n minh, nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt ®· ®¹t ®îc, th× ph¶i ®Ëp tan nh÷ng h×nh thøc cæ truyÒn trong ®ã nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt Êy ®· ®îc sinh ra”. Nhng thay thÕ nh thÕ nµo thay thÕ hoÆc lµ toµn bé quan hÖ s¶n xuÊt cò b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi hay chØ lµ ®iÒu chØnh nh÷ng hoÆc mét sè yÕu tè nµo ®ã th× quan hÖ s¶n xuÊt vÉn lu«n lu«n ph¶i phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt míi. Trong bµi nµy chóng ta ®Ò cËp tíi viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn trong trêng hîp sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt t¹o ra. Khi c¸ch m¹ng x· héi næ ra, lµ khi m©u thuÉn gi÷a lù lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ®· cùc kú gay g¾t, lùc lîng s¶n xuÊt khi ®ã ®· ph¸t triÓn cao, ®ßi hái ph¶i cã quan hÖ 8 s¶n xuÊt míi, nh÷ng quan hÖ mµ v× nã ®· tiÕn hµnh ®Êu tranh vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi, lµ cã thÓ t¹o nªn sù phï hîp nhÊt ®Þnh gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt. Khi mÉu thuÉn ®· ®îc gi¶i quyÕt th× còng lµ lóc qu¸ tr×nh phï hîp míi ®îc x¸c lËp, nhng trªn c¬ së tr×nh ®é míi cña lùc lîng s¶n xuÊt. M©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt ®Õn ®©u th× sù phï hîp còng ®îc x¸c lËp tíi ®ã. Gièng nh viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn, qu¸ tr×nh phï hîp còng diÔn ra dÇn tõng bíc, tõ Ýt ®Õn nhiÒu, tõ thÊp ®Õn cao, tõng mÆt ®Õn toµn bé. Khi sù phï hîp ®¹t ®îc vÒ c¬ b¶n, th× cã thÓ nãi lµ ®· t¹o ra mét sù thèng nhÊt gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt. Trong sù vËn ®éng cña c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña x· héi, sù phï hîp hay m©u thuÉn cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt lu«n lu«n chuyÓn ho¸, thay thÕ lÉn nhau. Khi th× m©u thuÉn, khi th× phï hîp, tõ phï hîp ®Õn m©u thuÉn vµ khi m©u thuÉn n¶y sinh sÏ ®îc gi¶i quyÕt th× t¹o ra sù phï hîp míi cao h¬n. §ã lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lín lªn cña lùc lîng s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh ®æi míi liªn tôc c¸c quan hÖ s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh thay ®æi c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt, ®a x· héi chuyÓn tõ ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµy ®Õn ph¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c. II VËn dông. 1.Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tõ tríc ®Õn nay nãi chung. Theo Chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× loµi ngêi tõ tríc ®Õn nay ®· tr¶i qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, tõ thêi kú m«ng muéi ®Õn hiÖn ®¹i nh ngµy nay ®ã lµ c¸c thêi kú: c«ng x· nghuyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa.Trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®îc quy ®inh bëi mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. ChÝnh nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Trong ®ã h×nh th¸i kinh tÕ x· héi thêi kú c«ng x· nguyªn thuû lµ h×nh th¸i s¶n xuÊt tù cung tù cÊp. §©y lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Çu tiªn mµ loµi ngêi sö dông. ë thêi kú nµy lùc lîng s¶n xuÊt cha ph¸t triÓn nªn kÐo theo sù chËm ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt. §Êy lµ mèi quan hÖ kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt tù nhiªn, khÐp kÝn trong ph¹m vi nhá cña tõng ®¬n vÞ, kh«ng cho phÐp më réng mèi quan hÖ víi ®¬n vÞ kh¸c. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy cßn tån t¹i ®Õn thêi kú chiÕm h÷u n« lÖ. §Õn thêi kú phong kiÕn, s¶n xuÊt tù cung tù cÊp tån t¹i díi h×nh thøc ®iÒn trang, th¸i Êp vµ kinh tÕ n«ng d©n gia trëng. V× vËy mµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt ë c¸c thêi kú nµy cã tÝnh chÊt b¶o thñ, tr× trÖ vµ bÞ giíi h¹n ë nhu cÇu h¹n hÑp tho¶ m·n tiªu dïng néi bé tõng gia ®×nh. 9 Do mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nh vËy nªn quan hÖ s¶n xuÊt cña nã còng t¬ng øng víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ång thêi tiªu biÓu cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö loµi ngêi. Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c h×nh thøc kinh tÕ x· héi th× lùc lîng s¶n xuÊt b¶o ®¶m tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn tiÕn lªn cña x· héi quy ®Þnh khuynh híng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÆt thø hai cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi l¹c hËu ®îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu s¶n xuÊt míi cao h¬n trong thêi kú t b¶n chñ nghÜa. Trong thêi kú nµy, M¸c nhËn ®Þnh r»ng: “Ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng thÓ tån t¹i vÜnh viÔn, mµ chØ lµ sù qu¸ ®é t¹m thêi trong lÞch sö. Qu¸ tr×nh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµy, nã kh«ng chØ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò x· héi mµ ®iÒu quan träng lµ ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt, kinh tÕ cho sù phñ ®Þnh, sù ra ®êi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi” ®· ®îc tr×nh bÇy trong t¸c phÈm “Chèng §uyRinh “ cña F.¡nghen. §ã lµ mét yÕu tè kh¸ch quan theo ®óng yªu cÇu cña quan hÖ s¶n xuÊt, ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Tõ sù ph©n tÝch trªn cho thÊy l«gic tÊt yÕu cña sù thay thÕ ph¬ng thøc s¶n t b¶n chñ nghÜa vµ sù ra ®êi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi - Céng s¶n chñ nghÜa - vÒ mÆt lý thuyÕt lµ phï hîp víi quy luËt tiÕn ho¸ cña lÞch sö x· héi loµi ngêi. Theo quan niÖm cña C.M¸c, giai ®o¹n nµy, ph¶i lµ mét x· héi céng s¶n chñ nghÜa ®· ph¸t triÓn trªn c¬ së chÝnh nã. Do ®ã vÒ mäi ph¬ng diÖn kinh tÕ ®¹o ®øc, tinh thÇn cßn mang dÊu vÕt cña x· héi cò. Trong giai ®o¹n nµy quyÒn lîi kh«ng bao giê cã thÓ ë møc cao h¬n chÕ ®é kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ cña x· héi do chÕ ®é kinh tÕ ®ã quyÕt ®Þnh, cho nªn ph©n phèi theo lao ®éng lµ kh«ng tr¸nh khái. Tõ nh÷ng ®iÓm nµy cã thÓ thÊy giai ®o¹n x· héi chñ nghÜa cã nh÷ng nÐt ®Æc trng kinh tÕ sau: Tr×nh ®é x· héi ho¸ tuy cã cao h¬n chñ nghÜa t b¶n song cßn thÊp h¬n so víi giai ®o¹n cao cu¶ x· héi céng s¶n. Quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt tån t¹i díi hai h×nh thøc chñ yÕu: Së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Lao ®éng võa lµ quyÒn lîi võa lµ nghÜa vô vµ ph©n phèi theo lao ®éng nªn cßn mang dÊu vÕt “ Ph¸p quyÒn t s¶n”. KÕt thóc giai ®o¹n thÊp, x· héi céng s¶n bíc lªn giai ®o¹n cao, giai ®o¹n mµ sù phô thuéc cã tÝnh chÊt n« dÞch cña hä vµo sù ph©n c«ng lao ®éng kh«ng cßn n÷a, cïng víi sù phô thuéc ®ã sù ®èi lËp 10 gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay kh«ng cßn n÷a, khi mµ lao ®éng kh«ng nh÷ng trë thµnh ph¬ng tiÖn ®Ó sinh sèng mµ b¶n th©n nã cßn lµ nhu cÇu bËc nhÊt cña sù sèng, khi mµ cïng víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña c¸c c¸ nh©n, n¨ng suÊt cña hä còng ngµy cµng t¨ng lªn vµ tÊt c¶ c¸c nguån míi, cã thÓ vît h¼n ra khái giíi h¹n chËt hÑp cña c¸c quyÒn t s¶n. Tãm l¹i, mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt v¹ch ra quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn x· héi nh mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Trong ®ã sù s¶n xuÊt ra ®êi sèng x· héi cña m×nh, con ngêi ta cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh, tÊt yÕu kh«ng tuú thuéc vµo ý muèn cña hä, tøc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nh÷ng quan hÖ nµy phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña cña lùc lîng s¶n xuÊt vËt chÊt cña hä. Toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi, tøc lµ c¸i c¬ së hiÖn thùc, trªn ®ã x©y dùng lªn mét kiÕn tróc thîng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ t¬ng øng víi c¬ së thùc t¹i ®ã cã nh÷ng h×nh th¸i ý thøc x· héi nhÊt ®Þnh. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung. Kh«ng ph¶i ý thøc con ngêi quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña hä, tr¸i l¹i, chÝnh sù tån t¹i x· héi cña hä quyÕt ®Þnh ý thøc cña hä. Tíi mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ®ã cña chóng, c¸c lùc lîng s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi sÏ g©y m©u thuÉn víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã, hay ®©y chØ lµ biÓu hiÖn ph¸p lý cña nh÷ng quan hÖ së h÷u, trong ®ã tõ tríc tíi nay c¸c lùc lîng s¶n xuÊt vÉn ph¸t triÓn. Tõ chç lµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i cña cuéc c¸ch m¹ng x· héi. 2.BiÓu hiÖn cña mèi quan hÖ ë ViÖt Nam. N¨m 1954, sau khi hoµ b×nh lËp l¹i ë MiÒn B¾c, §¶ng ta ®· thùc hiÖn chñ tr¬ng ®a ®Êt níc tiÕn lªn Chñ NghÜa X· Héi, bá qua T B¶n Chñ NghÜa. MÆc dï chñ tr¬ng ®a ®Êt níc tiÕn lªn Chñ NghÜa X· héi ®· ®îc x¸c ®Þnh tõ ®Çu thÕ kû XX, nhng ®Õn thêi gian nµy míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®a ®Êt níc tiÕn lªn theo con ®êng nµy. Tuy nhiªn sau mét thêi gian dµi níc ta chÞu ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p víi nh÷ng chÝch s¸ch thèng trÞ “Ngu d©n” cña chóng ®· lµm cho con ngêi cña ®Êt níc ta kÐm ph¸t triÓn vµ bÞ tôt hËu, ®iÒu ®ã ®· ¶nh hëng trùc tiÕp tíi lùc lîng s¶n xuÊt, nã lµm cho nÒn kinh tÕ cña níc ta bÞ tôt hËu rÊt nhiÒu n¨m so víi thÕ giíi bªn ngoµi. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸ch con ngêi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ t liÖu s¶n xuÊt (tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng) vµ nh÷ng ngêi sö dông nh÷ng t liÖu nµy ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt 11 chÊt. Trong lùc lîng s¶n xuÊt, yÕu tè con ngêi ®ãng vai trß chñ thÓ vµ quyÕt ®Þnh. Con ngêi ch¼ng nh÷ng lµ chñ thÓ tham gia trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt b»ng søc m¹nh c¬ b¾p, b»ng trÝ tuÖ cña m×nh, mµ cßn kh«ng ngõng s¸ng t¹o ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng ®Ó nèi dµi c¸c khÝ quan cña m×nh nh»m t¸c ®éng vµo tù nhiªn mét c¸ch hiÖu qu¶. Vµ trong hoµn c¶nh ®ã con ngêi ViÖt Nam ta ®a sè lµ mï ch÷ vµ cha cã kinh nghiÖn s¶n xuÊt. Mµ t liÖu s¶n xuÊt th« s¬ vµ chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Tõ t×nh h×nh lùc lîng s¶n xuÊt nh vËy nªn quan hÖ s¶n xuÊt trong thêi kú nµy tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau, ®ã lµ: së h÷u c¸ nh©n, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t b¶n t nh©n. Trong hoµn c¶nh ph¬ng thøc s¶n xuÊt diÔn ra nh vËy nªn §¶ng ta ®· chñ tr¬ng c¶i t¹o nh sau:  ë miÒn B¾c lµ “C«ng t hîp doanh”.  ë n«ng th«n lµ “C¶i c¸ch ruéng ®Êt”. §¶ng ta ®· quyÕt t©m ®a miÒn B¾c qu¸ ®é tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. Tõ nh÷ng chñ tr¬ng ®æi míi cña §¶ng ta mµ ®Õn n¨m 1960 quan hÖ s¶n xuÊt ®· cã sù thay ®æi c¬ b¶n tõ h×nh thøc së h÷u t nh©n ®a lªn h×nh thøc së h÷u tËp thÓ, h×nh thøc së h÷u tËp thÓ ®a lªn h×nh thøc quèc doanh, cßn h×nh thøc t b¶n t nh©n th× vËn ®éng vµ ®a lªn h×nh thøc c«ng t hîp doanh. Nh÷ng chñ tr¬ng trªn ®· ®îc §¶ng ta kh¼ng ®Þnh trong §¹i Héi §¶ng lÇn III. MÆc dï quan hÖ s¶n xuÊt lóc nµy kh«ng cßn ®îc phï hîp chÆt chÏ víi lùc lîng s¶n xuÊt, nhng trong hoµn c¶nh ®Êt níc cã chiÕn tranh th× tµi s¶n tËp trung trong tay nhµ níc vµ quan hÖ ph©n phèi theo lao ®éng l¹i lµ chÝch s¸ch rÊt cã hiÖu qu¶ ®Ó thóc ®Èy ®Êt níc ®i lªn dµnh th¾ng lîi lÞch sö mïa xu©n n¨m 1975 vµ thùc hiÖn c«ng cuéc cØa c¸ch miÒn B¾c thµnh c«ng. Mïa xu©n n¨m 1975, víi chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh lÞch sö, níc ta ®· hoµn toµn gi¶i phãng. §¶ng ta ®· chñ tr¬ng ®a c¶ níc theo con ®êng qu¸ ®é lªn Chñ NghÜa X· héi, bá qua chÕ ®é T B¶n Chñ NghÜa. Tuy nhiªn do qu¸ véi v· trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc nªn §¶ng ta ®· m¾c ph¶i mét sè sai lÇm. Nh÷ng sai lÇm lóc nµy lµ :  Duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp.  ChØ tån t¹i hai h×nh thøc së h÷u lµ tËp thÓ vµ quèc doanh víi c¬ chÕ “xin cho, cÊp ph¸t”. Tõ nh÷ng sai lÇm trªn ®· dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ vÒ kinh tÕ x· héi: c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn vµ l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80, ®iÒu ®ã còng chøng tá r»ng mèi quan hÖ 12 gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh«ng phï hîp. Mét mèi quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé kh«ng thÓ ¸p ®Æt cho mét lùc lîng s¶n xuÊt thÊp kÐm. §ã chÝnh lµ bµi häc cho §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc. §øng tríc t×nh h×nh khã kh¨n vµ nh÷ng sai lÇm ®· m¾c ph¶i tríc ®ã, §¹i Héi §¹i BiÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®· ®Þnh ra ®êng lèi chuyÓn tõ m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ phï hîp víi ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay. Nã cho phÐp khai th¸c tèt nhÊt c¸c n¨ng lùc s¶n xuÊt trong níc, thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng trong níc vµ g¾n ph©n c«ng lao ®éng trong níc víi quèc tÕ vµ khu vùc, thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh chãng. Trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, §¶ng kh¼ng ®Þnh kinh tÕ n«ng nghiÖp ®ãng vai trß chñ ®¹o. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc vÒ kinh tÕ trong nh÷ng n¨m qua ®· chøng minh ®iÒu ®ã. §¹i Héi §¹i BiÓu toµn quèc lÇn VIII cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam nhËn ®Þnh: “ Níc ta ®ang chuyÓn sang thêi kú ph¸t triÓn míi, thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.... Môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ x©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt...”. §¶ng ta cßn kh¼ng ®Þnh: “ NÒn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ t¹o nªn lùc lîng s¶n xuÊt cÇn thiÕt cho chÕ ®é x· héi míi, th× viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó x©y dùng hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp...”. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn mµ §¶ng ta chñ tr¬ng lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh híng X· Héi Chñ NghÜa. Do ®ã ph¶i ch¨m lo ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ hîp t¸c, lµm cho nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ hîp t¸c, lµm cho nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp thùc sù lµm ¨n cã hiÖu qu¶, ph¸t huy vai trß chñ ®¹o, cïng víi kinh tÕ hîp t¸c x· phÊn ®Êu dÇn trë thµnh nÒn kinh tÕ quèc d©n. Con ngêi yÕu tè quan träng vµ quyÕt ®Þnh nhÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, díi sù ph¸t triÓn cña khoa häc ngµy nay. HiÖn nay chóng ta ®ang bíc vµo ngìng cöa cña thÕ kû XXI, ë ®ã cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ ®iÖn tö ®· lµm lªn nh÷ng sù tÝch kú diÖu, t¹o ra nh÷ng bíc nh¶y vät ®ét biÕn trong tÊt c¶ nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt, ®êi sèng x· héi. Khoa häc tëng nh ®· lµm “lu mê “ vai trß yÕu tè con ngêi trong lùc lîng s¶n xuÊt vµ ®ang trë thµnh mét lùc lîng ®éc lËp 13 cã xu híng quyÕt ®Þnh vËn mÖnh cña loµi ngêi. ThÕ kû XVII - XVIII, khi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt trong thÕ giíi t b¶n ph¸t triÓn m¹nh, cã nhiÒu quan ®iÓm cho con ngêi ®· bÞ ®Èy lïi xuèng hµng thø yÕu trong lùc lîn s¶n xuÊt. Cßn h«m nay thêi ®¹i mµ Avin Toffler gäi lµ lµn sãng v¨n minh thø 3, b¾t ®Çu tõ thËp niªn thø 50 cña thÕ kû nµy víi sù ra ®êi cña m¸y tÝnh ®iÖn tö, con ngêi ®· bíc vµo lµn sãng v¨n minh trÝ tuÖ. Khi m¸y tÝnh ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin t¸c ®éng vµo hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt ®êi sèng, tõ tÇu ngÇm nguyªn tö, tµu vò trô con thoi, khoa häc qu¶n lý cho ®Õn c«ng viÖc cña c¸c bµ néi trî, ®· ®a con ngêi vµo kû nguyªn tù ®éng ho¸, tin häc ho¸. MÆt kh¸c viÖc ¸p dông réng r·i c«ng nghÖ ®iÖn tö vµ th«ng tin ®· gãp phÇn gi¶i phãng phÇn lín søc lao ®éng, t¹o ra sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm ngµy cµng cao, nã còng lµm cho ®èi tîng lao ®éng < phÇn Ýt n¨ng ®éng h¬n trong lùc lîng s¶n xuÊt > còng ph¶i thay ®æi liªn tôc. Tõ nh÷ng c¸nh ®ång hoang d·, ruéng vên cña nÒn v¨n ming n«ng nghiÖp :than, s¾t, dÇu má cña nÒn v©n minh c«ng nghiÖp ®Õn nay cã nhiÒu yÕu tè ®· bÞ ®Èy lïi xuèng hµng thø yÕu. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do sù ph¸t triÓn cña khoa häc, khiÕn con ngêi ngµy cµng hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng vµ thay ®æi c¸ch thøc s¶n xuÊt ®· lµm mÊt gi¸ trÞ nhiÒu yÕu tè mµ con ngêi vÉn coi lµ ®èi tîng lao ®éng chñ yÕu. Råi ®©y ch¾c ch¾n than vµ dÇu má ph¶i lïi xa khi con ngêi hoµn thiÖn, phæ cËp nh÷ng lo¹i thiÕt bÞ, m¸y mãc c«ng cô ch¹y b»ng ®iÖn mÆt trêi, ®iÖn nguyªn tö. .. chóng võa gän nhÑ, võa s¹ch sÏ kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng mµ l¹i tiÖn lîi vµ cã søc m¹nh h¬n “nÒn v¨n minh èng khãi”. Tuy vËy khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ th«ng tin hoÆc cã thÓ lµ c¸i g× h¬n thÕ n÷a còng kh«ng tho¸t khái “bµn tay trÝ tuÖ “cña con ngêi . Khoa häc ch¼ng bao giê lµ yÕu tè ®éc lËp nã còng chØ lµ s¶n phÈm cña con ngêi g¾n víi con ngêi vµ phôc vô con ngêi. Còng nh tÊt c¶ c¸c khoa häc kh¸c, to¸n häc sinh ra tõ nhu cÇu thùc tiÔn cña con ngêi tõ sù ®o ®¹c diÖn tÝch vµ sù ®o lêng søc chøa cña nh÷ng c¸i b×nh, tõ sù tÝnh to¸n thêi gian vµ chÕ t¹o c¬ khÝ. NÕu kh«ng xuÊt ph¸t tõ con ngêi, ®îc tiÕn hµnh bëi con ngêi vµ v× con ngêi th× kh«ng cã lý do g× mµ khoa häc còng nh mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nµo cã thÓ tån t¹i ®îc. Nh vËy con ngêi võa lµ xuÊt ph¸t ®iÓm, lµ lùc lîng s¶n xuÊt chñ ®¹o, lµ môc ®Ých cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Con ngêi yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt, tuy nhiªn sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, cña yÕu tè con ngêi ph¶i g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt 14 chØ cã thÓ vËn ®éng, ph¸t triÓn trong mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt, ë ®©y chóng ta kh«ng thÓ xem nhÑ vai trß cña quan hÖ s¶n xuÊt. §èi víi níc ta mét níc cho ®Õn nay vÉn cßn ë t×nh tr¹ng mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn, ®Ó mau chãng tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã, chóng ta kh«ng cã con ®êng nµo kh¸c ngoµi con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. C«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ x· héi theo ®Þnh híng x· héi hcñ nhgi·, v× môc tiªu “d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh “ kh«ng chØ lµ con ®êng tÊt yÕu mµ cßn lµ mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi toµn diÖn vµ s©u s¾c trong t©ts c¶ lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi , c¸ch m¹ng con ngêi, v× con ngêi vµ do con ngêi. Ph¸t triÓn con ngêi ViÖt Nam hiÖn ®¹i, ®ã chÝnh lµ ®éng lùc lµ môc tiªu nh©n v¨n, lµ nÒn t¶ng lµ c¬ së l©u bÒn, t¹o ®µ cho bíc ph¸t triÓn tiÕp theo cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mµ chóng ta ®ang tõng bíc thùc hiÖn. Nh vËy xuÊt ph¸t tõ vai trß quyÕt ®Þnh cña yÕu tè con ngêi trong lùc lîng s¶n xuÊt, chóng ta cÇn ®Èy m¹nh h¬n viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ngêi víi t c¸ch võa lµ ®éng lùc võa lµ môc tiªu cña c¸ch m¹ng. 3 Mét sè thµnh tùu ®¹t ®îc qua 15 n¨m ®æi míi: Qua 15 n¨m ®æi míi chung ®· ®¹t ®îc mét sè thµnh tùu sau :Tæng chØ tiªu t¨ng 5,7% so víi môc tiªu ®Ò ra lµ 4,55%, trong ®ã n«ng nghiÖp t¨ng 5,6%, l©m nghiÖp t¨ng 0,4%, c«ng nghiÖp t¨ng 8,4%. NhiÒu gièng míi ®îc ®a vµo s¶n xuÊt, c¬ cÊu thay ®æi theo híng t¨ng diÖn tÝch lóa ®«ng xu©n vµ hÌ thu cã n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh. S¶n lîng l¬ng thùc b×nh qu©n t¨ng 1,6 triÖu tÊn, l¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ngêi t¨ng tõ 360 kg n¨m 1995 lªn 444 kg n¨m 2000. Níc ta trë thµnh mét trong nh÷ng níc xuÊt khÈu g¹o nhiÒu nhÊt thÕ giíi. H×nh thµnh nhiÒu vïng n«ng nghiÖp chuyªn canh trªn quy m« lín. So víi n¨m 1995 diÖn tÝch mét sè c©y c«ng nghiÖp t¨ng kh¸: cµ phª gÊp h¬n 2,7 lÇn, cao su t¨ng 4,6%, b«ng t¨ng 8%...Ch¨n nu«i tiÕp tôc ph¸t triÓn, s¶n lîng thÞt h¬i n¨m 2000 íc trªn 1,4 triÖu tÊn, xuÊt khÈu 1475 triÖu USD. C«ng t¸c ch¨m sãc b¶o vÖ rõng còng thu ®îc nhiÒu thµnh tùu. Trong 5 n¨m tõ 19952000 trång ®îc 1,1 triÖu ha rõng, b¶o vÖ 9.3 triÖu ha rõng hiÖ cã, t¨ng ®é che phñ tõ 28,2% n¨m 1995 lªn 33% n¨m 2000. VÒ ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thuû s¶n còng ®¹t ®îc nhiÒu kÕt qu¶, ®Æc biÖt tõ khi cã ch¬ng tr×nh b¾t c¸ xa bê. DiÖn tÝch nu«i trång t¨ng nhanh, nhiÒu khu chÕ xuÊt, b¶o qu¶n ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, thÞ trêng më réng ra c¸c níc T©y ¢u vµ B¾c Mü (ngoµi nh÷ng thÞ trêng 15 truyÒn thèng). C«ng nghiÖp vµ x©y dùng vît qua nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc, ®¹t ®îc nhiÒu tiÕn bé. NhÞp ®é t¨ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp b×nh qu©n lµ 13,5%, trong c«ng nghiÖp quèc doanh t¨ng 9,5%, khu vùc cã vèn ®Çu t níc ngoµi t¨ng 21,8%. S¶n lîng mét sè nghµnh t¨ng nh dÇu th« t¨ng 2,1 lÇn, ®iÖn t¨ng 2,8 lÇn, than trªn 2 triÖu tÊn... C¸c ngµnh dÞch vô tiÕp tôc ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n h¬n tríc gãp phÇn cho t¨ng trëng kinh tÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng. Gi¸ trÞ c¸c ngµnh dÞch vô t¨ng 6.8% n¨m. Tæng doanh thu du lÞch t¨ng 9,7% n¨m, gãp phÇn rÊt ®¸ng kÓ vµo GDP cña ®Êt níc. DÞch vô vËn t¶i vÒ c¬ b¶n ®¸p øng ®îc nhu cÇu giao lu hµng ho¸ vµ ®i l¹i cña nh©n d©n. Khèi lîng lu©n chuyÓn hµng ho¸ t¨ng 12% n¨m vµ lu©n chuyÓn hµnh kh¸ch t¨ng 5,5% n¨m. DÞch vô bu chÝnh còng ph¸t triÓn, gi¸ trÞ doanh thu t¨ng hµng n¨m 11,3%. C¸c lo¹i dÞch vô kh¸c còng ®ang ®îc ph¸t triÓn. C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ ®· cã sù chuyÓn dÞch theo híng s¾p xÕp l¹i vµ ®æi míi khu vùc kinh tÕ nhµ níc, ph¸t huy tiÒm n¨ng khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh. §Õn n¨m 2000 tû träng khu vùc kinh tÕ nhµ níc trong GDP kho¶ng 39%, khu vùc kinh tÕ tËp thÓ 32%, khu vùc kinh tÕ hçn hîp 3,9% vµ khu vùc kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi 13,3%. Trong c¸c n¨m tõ 19952000 tæng quü tÝch luü t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m trªn 9,5%. Chóng ta ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc huy ®éng vèn ®Çu t ph¸t triÓn, nhÊt llµ nguån vèn trong níc. Tæng nguån vèn ®Çu t x· héi thùc hiÖn trong 5 n¨m lµ kho¶ng 440 ngh×n tû ®ång, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n 8,6%, vèn ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi chiÕm 24%. Kinh tÕ ®èi ngo¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn, ®Æc biÖt ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu tiÕp tôc ph¸t triÓn kh¸. N¨m 2000 kim ngh¹ch xuÊt khuÈu ®¹t trªn 186 USD/ngêi. ThÞ trêng ngµy cµng ®îc më réng. HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖtMü ®îc ký kÕt. Sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cã bíc ph¸t triÓn míi c¶ vÒ quy m«, chÊt lîng, h×nh thøc ®µo t¹o vµ c¬ së vËt chÊt. §Ðn hÕt n¨m 2000 c¶ níc ®· hoµn thµnh phæ cËp tiÓu häc vµ xo¸ mï ch÷. Phong trµo häc tËp khoa häc kÜ thuËt ngµy mét ph¸t triÓn m¹nh. Sè sinh viªn trªn 1v¹n d©n vµo n¨m 2000 ®¹t trªn 117 ngêi, sè n¨m ®i häc trung b×nh cña d©n c lµ 7,3 n¨m. C¬ së vËt chÊtcña gi¸o dôc ®µo t¹o vµ khoa häc c«ng nghÖ ®îc u tiªn ph¸t triÓn, chó ý n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc. 16 Trong hoµn c¶nh kinh tÕ cã nhiÒu khã kh¨n, c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸ x· héi ®· cã bíc ph¸t triÓn kh¸ thÓ hiÖn sù nç lùc rÊt lín cña toµn §¶ng vµ nh©n d©n ta. Mçi n¨m ta t¹o viÖc lµm cho 1,2 triÖu ngêi. Tû lÖ ®ãi nghÌo cßn 10% (n¨m 2000). V¨n ho¸ x· héi ®îc më réng, ph¸t triÓn ®Æc biÖt ®Ðn víi nh©n d©m vïng cao, vïng s©u, vïng xa, vïng ®Æc biÖt khã kh¨n. §Õn hÕt n¨m 2000 sãng truyÒn h×nh ®· phñ trªn 85%, sãng ph¸t thanh ®· phñ trªn 95% diÖn tÝch c¶ níc. Gãp phÇn quan träng vµo viÖc tuyªn truyÒn nh÷ng chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng, n©ng cao v¨n ho¸ vµ nhËn thøc trong nh©n d©n. Kinh tÕ ngµy mét n©ng cao, t¹o ®iÒu kiÖn ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n. Tû lÖ trÎ bÞ suy dinh dìng gi¶m cßn 3334% (n¨m 2000), c¸c bÖnh sèt rÐt bíu cæ gi¶m h¼n. M¹ng líi bÖnh viÖn ®îc quy ho¹ch vµ x©y dùng tõ trung ¬ng tíi c¸c c¬ së y tÕ x·, phêng, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh vµ ch¨m sãc trÎ em ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc. Tû lÖ sinh b×nh qu©n mçi n¨m gi¶m 0,78%, tû lÖ t¨ng d©n sè n¨m 2000 lµ 1,4%, gãp phÇn æn ®Þnh d©n sè quèc gia. Phong trµo thÓ dôc thÓ thao cã bíc ph¸t triÓn nh¶y vät cñam«n thÓ thao thµnh tÝch cao vµ cacs m«n thÓ thao quÇn chóng. ThÓ thao ViÖt Nam ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña m×nh ë khu vùc vµ trªn trêng quèc tÕ. Song song víi ph¸t triÓn kinh tÕx· héi, tiÒm lùc quèc phßng vµ an ninh cña ®Êt níc ®îc t¨ng cêng, ®¸p øng tèt h¬n c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu trong lÜnh vùc b¶o ®¶m kÜ thuËt, bÝ mËt qu©n sù. ThÕ trËn quèc phßng toµn d©n vµ thÕ trËn an ninh nh©n d©n ngµy cµng ®îc cñng cè, ph¸t triÓn, trËt tù an toµn x· héi ®îcb¶o ®¶m. §Ó ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nh trªn chñ yÕu lµ nhê tinh thÇn ®oµn kÕt phÊn ®Êu cña §¶ng, toµn d©n, cña c¸c nghµnh, c¸c cÊp, c¸c phßng ban tõ trung ¬ng tíi ®Þa ph¬ng trong c«ng cuéc ®æi míi. Nhê ®êng lèi kinh tÕ ®óng ®¾n cña §¶ng vµ sù cô thÓ ho¸ ®êng lèi ®ã cña nhµ níc, chÝnh phñ, ®Æc biÖt trong c¬ chÕ thÞ truêng, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Nh÷ng thµnh tùu Êy cã ®ãng gãp rÊt lín cña viÖc vËn dông ®óng d¾n tÝnh tÊt yÕu cña quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. 4.Nh÷ng h¹n chÕ vµ sai lÇm cña §¶ng ta trong chØ ®¹o kinh tÕ tríc ®æi míi: Êngu khi dµnh ®îc ®éc lËp trªn ®êng x©y ®ùng chñ nghÜa x· héi, trong c¬ chÕ hµnh chÝnh tËp chung quan liªu bao cÊp tríc ®©y, chóng ta ®· ¸p ®Æt nh÷ng ý muèn chñ quan cña chóng ta vµo viÖc vËn dông quy luËt quan hÖ 17 s¶n xu©ts phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, lµm cho nÒn kinh tÕ níc ta tr× trÖ, kÐm ph¸t triÓn vµ cµng tôt hËu nhiÒu h¬n so víi tr×nh ®é chung cña khu vùc vµ thÕ giíi. Sai lÇm cña §¶ng ta thÓ hiÖn ra lµ viÖc kh«ng t«n träng tÝnh kh¸ch quan cña quy luËt. Lªnin nãi: “Chñ nghÜa x· héi lµ s¶n phÈm cña nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i c¬ khÝ” Muèn x©y dùng mét níc x· héi chñ nghÜa ph¶i cã qua hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa vµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. ë ®ã quan hÖ bãc lét bÞ thñ tiªu, c¬ së vËt chÊt hiÖ ®¹i, n¨ng suÊt lao ®éng cao. Do ®ã, c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan, mét quy luËt phæ biÕn ®èi víi nh÷ng níc ®i lªn c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa tõ mét nÒn kinh tÕ cha ph¸t triÓn hoÆc ph¸t triÓn cha cao. Níc ta trong nh÷ng n¨m ®Çu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa mét c©u hái ®· ®îc ®Æt ra: “c«ng nghiÖp ho¸ lµ thÕ nµo?” “ lµ trang bÞ c¬ khÝ cho tÊt c¶ c¸c ngµnh king tÕ cña chóng ta, thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng sö dông m¸y mãc” (Lª DuÈn: VÒ c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa ë ViÖt NamNXB Sù thËt 1963) Víi thùc tÕ miÒn B¾c níc ta lóc ®ã lµ mét nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu, chñ yÕu dùa trªn nÒn s¶n xuÊt nhá, tr×nh ®é v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt yÕu. Lùc lîng s¶n xuÊt thÊp kÐm, s¶n xuÊt nhá nh vËy nhng v× nãng véi, chóng ta tiÕn hµnh c¸c cuéc c¸ch m¹ng trong ®ã cuéc c¸ch m¹ng thø nhÊt lµ cuéc c¸ch m¹ng vÒ quan hÖ s¶n xuÊt. Tøc lµ cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa nh»m c¶i t¹o chÕ ®é së h÷u t nh©n cña t b¶n thµnh së hò x· héi chñ nghÜa vµ ®a nÒn s¶n xuÊt nhá, t h÷u cña n«ng d©n vµ thî thñ c«ng thµnh nÒn s¶n xuÊt tËp thÓ x· héi chñ nghÜa. Nh vËy ë ®©y ®· thÓ hiÖn sù vËn dông kh«ng ®óng quy luËt nµy vµo ¸p dông gi¶i quyÕt t×nh h×nh níc ta. Bëi nã qu¸ ®Ò cao vai trß cña quan hÖ s¶n xuÊt, kh«ng tÝnh hÕt ®îc tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, kh«ng tÝnh hÕt ®îc tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. NghÜa lµ chóng ta ®· ¸p ®Æt mét c¸ch chñ quan mét quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt. NghÜa lµ chóng ta ®· ¸p ®Æt mét c¸ch chñ quan mét quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt. Chóng ta ®· qu¸ nhÊn m¹nh tíi vai trß cña quan hÖ së h÷umµ cha chó ý ®óng møc tíi quan hÖ tæ chøc, qu¶n lý, ph©n phèi vµ trao ®æi. Tõ ®ã ®· dÉn ®Õn viÖc më réng å ¹t hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ; c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c bÞ ng¨n cÊm hoËc xo¸ bá ®Ó chuyÓn sang quèc doanh vµ tËp thÓ; c¸c thµnh kinh tÕ kh¸c bÞ ng¨n cÊm hoÆc xo¸ 18 bá ®Ó chuyÓn sang kinh tÕ quèc doanh vµ tËp thÓ qua c¸c ®ît c¶i t¹o c«ng th¬ng t b¶n t doanh. Trong “b¸o c¸o chÝnh trÞ ®äc t¹i ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø ba” ®ång chÝ Lª duÈn cã viÕt:“C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c ph¶i lµ qu¸ tr×nh c¶i biÕn c¸ch m¹ng vÒ mét mÆt nh»m ®a miÒn B¸c tõ nÒn kinh tÕ chñ yÕu dùa trªn së h÷u c¸ nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt, tiÕn lªn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa dùa trªn së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ. Tõ chÕ ®é s¶n xuÊt nhá tiÕn lªn chÕ ®é s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa, tõ t×nh tr¹ng kinh tÕ rêi r¹c vµ l¹c hËu x©y dùng thµnh mét nÒn kinh tÕ c©n ®èi vµ hiÖn ®¹i”. Thêi kú nµy do cã nh÷ng quan ®iÓm nhËn thøc sai lÇm nh vËy nªn dÉn ®Õn mét sè biÖn ph¸p cô thÓ c¶i t¹o nÒn kinh tÕ mét c¸ch lÖch l¹c nh quan ®iÓm: u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng, c¬ khÝ ho¸ chÊt, luyÖn kim... ®Ó s¶n xuÊt ra m¸y mãc, phôc vô chon tiªu dïng, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp nhÑ... C¬ së vËt chÊt kü thuËt yÕu kÐm l¹c hËu, c«ng cô thñ c«ng th« s¬, ®êi sèng nh©n d©n thiÕu thèn khã kh¨n nªn u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng c¬ së ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c lµ kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. T¹i ®©y §¶ng ta ®· ¸p dông mét h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt ®i tríc qu¸ xa so víi lùc lîng s¶n xuÊt. NhËn thøc ®îc ®iÒu nµy ®Õn nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI ®· chØ râ: dï mong muèn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nhanh chèng thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ, chóng ta kh«ng thÓ bÊt chÊp quy luËt mµ tr¸i l¹i ph¶i t«n träng vµ hµnh ®éng ®óng quy luËt kh¸ch quan. Bªn c¹nh ®ã viÖc duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ hµnh chÝnh tËp trung quan liªu bao cÊp vµ kÌm theo ®ã lµ ph©n phèi b×nh qu©n lîi Ých c¸ nh©n cha ®îc quan t©m ®óng møc ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n t b¶n nhµ níc cha ph¸t huy ®îc t¸c dông. §éng lùc cña s¶n xuÊt bÞ suy gi¶m, ngêi lao ®éng xa l¸nh t liÖu s¶n xuÊt, thê ¬ víi c¸c kÕ ho¹ch cña tËp thÓ vµ nhµ níc. Tãm l¹i, thùc tÕ nÒn kinh tÕ nh÷ng n¨m tríc ®æi míi ®· chøng minh: quan hÖ s¶n xuÊt k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt khi nã trë lªn l¹c hËu vµ khi nã bÞ ¸p ®Æt mét h×nh thøc ®i qu¸ xa so víi lùc lîng s¶n xuÊt. Së dÜ cã nh÷ng h¹n chÕ trªn lµ do mét sè nguyªn nh©n (c¶ chñ quan lÉn kh¸ch quan) Thø nhÊt: do chóng ta dËp khu©n m¸y mãc theo m« h×nh cña Liªn X« vµ §«ng ¢u, kh«ng c¨n cøvµo ®iÒu kiÖn cô thÓ níc nhµ mµ cã nh÷ng c¶i biÕn cho phï hîp. 19 Thø hai: do ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh chiÕn tranh, ®Êt níc bÞ chia c¾t vµ bÞ tµn ph¸ nhiÒu nªn cha cã ®ñ ®iÒu kiªnh tËp trung cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Thø ba: do chóng ta chñ quan nãng véi duy ý chÝ muèn ®a ®Êt níc ®i lªn s«ng l¹i ¸p ®Æt suy nghÜ nghñ quancña m×nh vµo ph¸t triÓn kinh tÕ... 5. Nh÷ng bµi häc sau 15 n¨m ®æi míi vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra: a Nh÷ng bµi häc c¨n b¶n : Sau 15 n¨m ®æi míi qua c¸c kú ®¹i héi VI VII VIII ®· nªu ra nh÷ng bµi häc c¬ b¶n chñ yÕu mµ ®Õn nay vÉn cßn gi¸ trÞ lín trong ®ã nhÊn m¹nhbèn bµi häc chñ yÕu sau: Mét lµ : mtrong qu¸ tr×nh ®æi míi ph¶i kiªn tr× môc tiªu ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi trªn nÒn t¶ng chñ nghÜa m¸c lª nin vµ tu tëng Hå chÝ Minh. Hai lµ ; §æi míi ph¶o dùa vµo nh©n d©n, phu hop voi thuc tiÔn lu«n lu«n sang t¹o. Ba lµ: ®«i m¬i ph¶i kªt hîp søc m¹nh d©n téc víi sc m¹nh thêi ®¹i b«n lµ:®¬ng l«i ®ung ®¾n cña ®¶ng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña sù nghiÖp ®æi míi. Cã thÓ nãi,®ã lµ qu¸ tr×nh t×m tßi vµ kh¼ng ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cãt lâi nhÊt cã ý nghÜa c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt.§ång thêi còng chÝnh lµ nh÷ng quan ®iÓm chØ ®¹o tiÕn tr×nh ®æi míi th¾ng lîi. Tõ thùc tiÔn 15 n¨m ®æi míi trªn c¬ së nghiÒn ngÉm nh÷ng bµi häc cña ®¹i héi 9,®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò sau: NhËn thøc ®óng ®¾n vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ §¸t nøoc m×nh vµ vÒ thêi ®¹i. + §iÓm xuÊt ph¸t cña ViÖt Nam cßn thÊp so víi yªu cÇu cÇn ph¶i ®¹t môc tiªu x©y dùng x· héi chñ nghÜa.§ã lµ nÐt ®Æc thï lín nhÊt cña bîc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi,bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa ë ViÖt Nam. + Bèi c¶nh lÞch sö ViÖt Nam hÕt søc ®Æc biÖt va bÞ bao v©y cÊm vËn,võa bÞ ®e do¹ bëi nh÷ng mÇm mèng chiÕn tranh ®ñ lo¹i va gi¶i quyÕt g¸nh nÆng do hËu qu¶ chiÕn tranh,võa ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng trÊn ®éng s©u s¾c,nh÷ng cuéc khñng ho¶ng vµ sôp ®æ cña c¸c níc xax häi chñ nghÜa.sau ®o céng víi nh÷ng sai l©m chñ quancña chóng ta trong qu¶n lý dÉn ®en ®at níc l©m vµo mét giai ®oan khã kh¨n kinht Õ nh÷ng n¨m 7080, v× thÕ cuéc sinh thµnh vµ phat triÓncña chñ nghÜa x· häi cña níc tacã phÇn tr«ng gai h¬n kh«ng ph¶i lµ con ®êng th¼ng t¾p ®Çy hoa th¬m cá l¹. §en ngay nay chóng ta vÉn ph¶i lu«n ®èi ®Çu víi kh«ng Ýt nguy c¬ va th¸ch thøc 20