Tài liệu Tiểu luận lý luận của chủ nghĩa mác lênin về nền kinh tế thị trường và vận dụng nó ở vn

Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... Lêi më ®Çu ViÖt nam lµ mét níc anh hïng bÊt khuÊt trong c«ng cuéc b¶o vÖ tæ quèc vµi thËp kû tríc.Cßn hiÖn nay,bíc vµo thÕ lû 21 ViÖt nam vÉn lµ mét níc nghÌo cña thÕ giíi.N÷ng chiÕn th¾ng trªn mÆt trËn kh«ng thÓ lµm ra nh÷ng chiÕn th½ng vÒ kinh tÕ, s¸ch lîc chiÕn trêng kh«ng thÓ lµ s¸ch lîc kinh tÕ.§øng tríc thùc tr¹ng ®ã, §¹i héi VI cña §¶ng ®¸nh dÊu mét bíc ngoÆt lÞch sö ®ã lµ b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ níc ta. Trong sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta, vÊn ®Ò ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ chiÕm vÞ trÝ quan träng.§Æc biÖt trong bèi c¶nh ViÖt nam ®ang chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ c¬ chÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc vµ ®Þnh híng theo chñ nghÜa x· héi nh ®êng lèi cña §¶ng ta ®· ®Ò ra tõ c¸c k× §¹i héi VI, VII, VIII. Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua cho thÊy ®êng lèi cña §¶ng lµ hoµn toµn ®óng ®¾n, nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc trong nh÷nh n¨m qua ®· chøng minh ®iÒu ®ã. Trong ph¹m vi bµi viÕt cña m×nh, em xin tr×nh bµy mét sè vÊn ®Ò vÒ lý luËn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ vËn dông nã ë ViÖt nam trong thêi gian qua,hiÖn nay vµ trong t¬ng lai.Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o Ph¹m Thµnh híng dÉn vµ gióp ®ì em hoµn thµnh bµi viÕt nµy. Do thêi gian vµ tri thøc,kinh nghiÖm cã h¹n nªn bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt, rÊt mong ®îc thÇy vµ c¸c b¹n ®ãng gãp ý kiÕn. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 1 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... A.phÇn më ®Çu. C.M¸c ngêi thÇy vµ l·nh tô vÜ ®¹i cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi.Lµ mét nhµ lý luËn kiÖt xuÊt, «ng ®· ®Ó l¹i cho loµi ngêi mét kho tµng lý luËn quý b¸u vÒ triÕt häc, kinh tÕ chÝnh trÞ vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc. Trong bé t b¶n vµ mét sè t¸c phÈp cã quan hÖ ®Ðn bé s¸ch ®ã,C.M¸c ®· ®Ò cËp tíi nhiÒu lý luËn vµ quan diÓm vÒ kinh tÕ thÞ trêng,®Õ nay vÉ cßn nguyªn gi¸ trÞ. ChuyÓn ®æi kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc lµ bíc ngoÆt quan träng lµm thay ®æi ®êi sèng kinh tÕ,x· héi ®Êt níc.Sù thµnh c«ng hay kh«ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi quyÕt ®Þnh th¾ng lîi hay kh«ng cña sù nghiÖp ®æi míi. Qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ níc ta nh÷ng n¨m qua cho thÊy r»ng, viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶ lý cña Nhµ níc lµ sù phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, phï hîp víi xu híng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ. Tuy nhiªn v× cha cã tiÒn lÖ nµo trong lÞch sö vÒ qu¸ ®é tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cho nªn c«ng cuéc ®æi míi ®ang ®ßi hái nhiÒu vÊn ®Ò vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn.Ch¼ng h¹n, hµng lo¹t c¸c kh¸i niÖm, ph¹m trï vÒ kinh tÕ míi, hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò vÒ nhËn thøc l¹i b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸, b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng phï hîp víi ®iÒu kiÖn lÞch sö ViÖt nam ®ang ®ßi hái ph¶i kuËn chøng, gi¶i thÝch mét c¸ch cã c¨n cø khoa häc nh»m lµm c¬ së cho quyÕt ®Þnh cña Nhµ níc vÒ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. XuÊt ph¸t tõ ®ã, ë ®©y cÇn lµm râ mét sè vÊn ®Ò: - Lý gi¶i c¸c kh¸i niÖm vµ ph¹m trï kinh tÕ häc míi lµm c¬ së l«gic cho viÖc nhËn thøc l¹i b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng mµ chóng ta ®· vµ ®ang híng tíi. - §ång thêi dùa trªn c¬ së ph©n tÝch thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ níc ta ®Ó ®æi c¬ chÕ kinh tÕ níc ta ®Ó tr×nh bµy c¸c quan ®iÓm khoa häc lµm c¬ së ph¬ng ph¸p luËn cho thêi kú chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ ë níc ta. Kinh tÕ thÞ trêng lµ sù ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ c¬ së ®iÒu tiÕt tèt nhÊt nÒn kinh tÕ hµng ho¸.B»ng c¸c ph¬ng ph¸p l«gic vµ ph¬ng ph¸p lÞch sö , nghiªn cøu nã díi gi¸c ®é m«n kinh tÕ chÝnh trÞ häc chóng ta sÏ lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò trªn. 2 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... B. PhÇn néi dung. I.C¬ së lý luËn lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng. 1.Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin. 1.1. Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng ho¸. VÒ ph¬ng diÖn kinh tÕ cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng,lÞch sö ph¸t triÓn cña ®êi sèng x· héi cña nh©n lo¹i ®· vµ ®ang tr¶i qua hai kiÓu tæ chøc thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi,hai thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau vÒ chÊt.§ã lµ:thêi ®¹i kinh tÕ tù nhiªn,tù cung tù cÊp vµ thêi ®¹i kinh tÕ hµng ho¸,mµ giai ®o¹n cao cña nã ®îc gäi lµ kinh tÕ thÞ trêng. a.Kh¸i qu¸t vÒ kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ tù nhiªn hay s¶n xuÊt tù cung,tù cÊp lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Çu tiªn mµ loµi ngêi sö dông ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò s¶n xuÊt c¸i g×?s¶n xuÊt nh thÕ nµo? vµ cho ai? ë ®©y,ngêi s¶n xuÊt ®ång thêi lµ ngêi tiªu dïng.Môc®Ých cña s¶n xuÊt lµ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh b¶n th©n ngêi s¶n xuÊt.V× vËy,cã thÓ nãi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn chØ gåm hai kh©u:s¶n xuÊt – tiªu dïng.nã cã tÝnh chÊt b¶o thñ,tr× trÔ,bÞ giíi h¹n ë nhu cÇu h¹n hÑp.S¶n xuÊt tù cung tù cÊp chØ thÝch øng víi thêi k× lùc lîng s¶n xuÊt cha phÊt triÓn.Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao,ph©n c«ng lao ®éng ®îc më réng th× dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng ho¸.Khi trao ®æi hµng ho¸ trë thµnh môc ®Ých thêng xuyªn cña s¶n xuÊt th× s¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ xuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ hµng ho¸.Kinh tÕ hµng ho¸ b¾t ®Çu b»ng kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n,ra ®êi tõ khi chÕ ®é chñ nghÜa céng s¶n tan r·,dùa trªn hai tiÒn ®Ò c¬ b¶n lµ cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ cã sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt,s¶n xuÊt vµ toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®Òu g¾n víi thÞ trêng.ChuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn sang kinh tÕ hµng ho¸ lµ ®¸nh dÊu bíc chuyÓn sang thêi ®¹i kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn,thêi ®¹i v¨n minh cña nh©n lo¹i. b.Hai ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸. C¬ së kinh tÕ - x· héi cña sù ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a ngêi s¶n xuÊt nµy víi ngêi s¶n xuÊt kh¸c do cã c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh. 3 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc ph©n chia ngêi s¶n xuÊt vµo nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau cña x· héi hoÆc nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Cã thÓ nãi ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· t¹o ra nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau,do ph©n c«ng lao ®éng x· héi nªn mçi ngêi chuyªn lµm mét viÖc trong mét ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh vµ chuyªn s¶n xuÊt ra mét hoÆc mét sè s¶n phÈm nhÊt ®Þnh.Song nhu cÇu tiªu dïng cña hä l¹i kh¸c nhau.§Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh,nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ph¶i n¬ng tùa vµo nhau,trao ®æi s¶n phÈm cho nhau.Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµm n¶y sinh nh÷ng quan hÖ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt víi nhau. Ph©n c«ng lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn cÇn cña s¶n xuÊt hµng ho¸.§iÒu kiÖn thø hai vµ lµ ®iÒu kiÖn ®ñ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh.Dùa vµo ®iÒu kiÖn nµy mµ ngêi chñ t liÖu s¶n xuÊt cã quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc sö dông t liÖu s¶n xuÊt vµ nh÷ng s¶n phÈm do hä s¶n xuÊt ra.Nh vËy,quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt ®· chia rÏ ngêi s¶n xuÊt,lµm cho hä t¸ch biÖt víi nhau vÒ mÆt kinh tÕ.Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ngêi s¶n xuÊt nµy muèn sö dông s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i trao ®æi s¶n phÈm cho nhau.S¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng ho¸. c.Khi s¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ th× ngêi s¶n xuÊt trë thµnh ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸.S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi.§Çu tiªn lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n,s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n s¶n xuÊt hµng ho¸ cña n«ng d©n,thî thñ c«ng dùa trªn chÕ ®é së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng cña b¶n th©n hä.S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n ra ®êi trong thêi k× c«ng x· nguyªn thuû tan r·,trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn nã ®ãng vai trß phô thuéc vµ bæ sung.§©y lµ kiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá,dùa trªn kÜ thuËt thñ c«ng vµ l¹c hËu.Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n,s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn thµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« lín.Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nµy diÔn ra trong thêi k× qu¸ ®é tõ x· héi phong kiÕn sang x· héi t b¶n chñ nghÜa. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh,vÞ thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸ còng dÇn ®îc thay ®æi:tõ chç nh lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi kh«ng phæ biÕn kh«ng hîp thêi trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ cña nh÷ng ngêi thî thñ c«ng vµ n«ng d©n tù do,®Õn chç ®îc thõa nhËn trong x· héi phong kiÕn,vµ ®Õn chñ nghÜa t b¶n th× kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n kh«ng nh÷ng ®îc thõa nhËn mµ cßn ®îc ph¸t triÓn cao h¬n ®ã lµ kinh tÕ thÞ trêng. 1.2.Bíc chuyÓn tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ trêng. 4 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... a.Kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é x· héi ho¸ cao NÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng.§©y lµ mét kiÓu tæ chøc kimh tÕ trong ®ã s¶n xuÊt c¸i g×?nh thÕ nµo?vµ cho ai?®îc quyÕt ®Þnh th«ng qua thÞ trêng.Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n,c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng ho¸,dÞch vô trªn thÞ trêng.Th¸i ®é c xö cña tõng thµnh viªn tham gia thÞ trêng lµ híng vµo t×m kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh,theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ trêng hay “Bµn tay v« h×nh”. (Adam Smith) Kinh tÕ thÞ trêng nh lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ Song kh«ng ph¶i lµ ®ång nhÊt nã víi kinh tÕ hµng ho¸.XÐt vÒ mÆt lÞch sö,kinh tÕ hµng ho¸ cã tríc kinh tÕ thÞ trêng.Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi th× thÞ trêng còng xuÊt hiÖn,nhng kh«ng cã nghÜa ®ã lµ kinh tÕ thÞ trêng.Víi sù t¨ng trëng cña kinh tÕ hµng ho¸,thÞ trêng ®îc më réng,phong phó,®ång bé,c¸c quan hÖ thÞ trêng t¬ng ®èi hoµn thiÖn,®Òu ®îc tiÒn tÖ ho¸.Khi ®ã ngêi ta gäi kinh tÕ hµng ho¸ lµ kinh tÕ thÞ trêng hay nãi c¸ch kh¸c kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é x· héi ho¸ cao.Kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ mét giai ®o¹n kh¸c biÖt,®éc lËp,®øng ngoµi kinh tÕ hµng ho¸ mµ lµ giai ®o¹n cao cña kinh tÕ hµng ho¸. b.Nh÷ng ®iÒu kiÖn h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng ®îc h×nh thµnh dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y: Mét lµ. Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng.Tríc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ mét tiÕn bé lÞch sö.Ng êi lao ®éng ®îc tù do,cã quyÒn lµm chñ kh¶ n¨ng lao ®éng cña m×nh vµ lµ chñ thÓ b×nh ®¼ng trong viÖc th¬ng lîng víi ngêi kh¸c.Chñ nghÜa t b¶n ®· thùc hiÖn ®îc bíc tiÕn bé lÞch sö ®ã trong khu«n khæ lîi dông tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®Ó phôc vô tói tiÒn cña c¸c nhµ t b¶n.V× vËy ®· lµm n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a t b¶n víi lao ®éng lµm thuª.Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö míi,thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i mäi ngêi cã søc lao ®éng ®em b¸n ®Òu lµ nh÷ng ngêi v« s¶n.Do sù chi phèi lîi Ých kinh tÕ vµ cña chi phÝ c¬ héi,nh÷ng ngêi lao ®éng vÉn cã thÓ b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho ngêi kh¸c nÕu hä c¶m thÊy viÖc lµm nµy cã lîi h¬n so víi viÖc tæ chc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong lÞch sö ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®· tõng dÉn tíi sù ph©n ho¸ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ngêi nghÌo.Sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra chËm ch¹p.Cho nªn cÇn ph¶i cã b¹o lùc cña nhµ níc ®Ó thóc ®Èy sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra ®îc 5 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... nhanh.ChÝnh sù ph©n ho¸ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ngêi nghÌo tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®· lµm n¶y sinh hµng ho¸ lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng. Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn ®Õn sù h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng lµ v×: - Kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn,nã cã n¨ng suÊt lao ®éng cao.Ngoµi nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cßn cã nh÷ng s¶n phÈm thÆng d.ChÝnh sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®· ph¶n ¸nh ®iÒu ®ã.Hµng ho¸ søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt.TÝnh chÊt ®Æc biÖt cña nã ®îc thÓ hiÖn tËp trung ë thuéc tÝnh gi¸ trÞ sö dông cña nã. - Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng së dÜ nh vËy lµ v×:do kÜ thuËt s¶n xuÊt ph¸t triÓn cho nªn n¨ng suÊt lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n ®· cao.Ngµy lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n ®îc chia thµnh hai phÇn,phÇn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ phÇn thêi gian lao ®éng thÆng d.ChØ ®Õn mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt-khi kÜ thuËt s¶n xuÊt ph¸t triÓn,n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®îc n©ng cao th× søc lao ®éng cña ngêi ta míi cã thÓ trë thµnh ®èi tîng cña quan hÖ mua b¸n.Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng ph¶n ¸nh giai ®o¹n s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn trong ®ã n¨ng suÊt lao ®éng ®· cao. - Nhê cã sù xuÊt hiªn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng mµ tiÒn tÖ kh«ng chØ lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng mµ cßn trë thµnh ph¬ng tiÖn lµm t¨ng gi¸ trÞ,n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh,thóc ®Èy sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. - Víi sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn tíi sù h×nh thµnh thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mét c¸ch hoµn chØnh.Kinh tÕ thÞ trêng ra ®êi. Hai lµ.Ph¶i tÝch luü ®îc mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh vµ sè tiÒn ®ã ph¶i trë thµnh vèn ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m môc ®Ých cã lîi nhuËn.Lý luËn kinh tÕ cña trêng ph¸i träng th¬ng ®· ph¶n ¸nh râ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò nµy. Ba lµ.Kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ tiÒn tÖ cho nªn vai trß cña tiÒn tÖ v« cïng quan träng.§Ó h×nh thµnh ®îc nÒn kinh tÕ thÞ trêng cÇn cã hÖ thèng tµi chÝnh,tÝn dông,ng©n hµng t¬ng ®èi ph¸t triÓn.Kh«ng thÓ cã ®îc kinh tÕ thÞ trêng nÕu nh hÖ thèng tµi chÝnh,ng©n hµng cßn qu¸ yÕu ít, hÖ thèng quan hÖ tÝn dông cßn qu¸ gi¶n ®¬n, kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ vèn cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Bèn lµ.Sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng t¬ng ®èi ph¸t triÓn,trªn c¬ së ®ã míi b¶o ®¶m cho lu th«ng hµng ho¸ vµ lu 6 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... th«ng tiÒn tÖ ®îc thuËn lîi dÔ dµng,míi t¨ng ®îc ph¬ng tiÖn vËt chÊt nh»m më réng quan hÖ trao ®æi. N¨m lµ.T¨ng cêng vai trß kinh tÕ Nhµ níc.Nhµ níc ph¶i t¹o ra m«i trêng,hµnh lang cho thÞ trêng ph¸t triÓn lµnh m¹nh.§ång thêi Nhµ níc sö dông nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy nh÷ng u thÕ vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc cña thÞ trêng.Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n phèi vµ ®iÒu tiÕt mét c¸ch hîp lý,xö lý hµi hoµ c¸c quan hÖ kinh tÕ x· héi. c.Nh÷ng ®Æc trng chung cña kinh tÕ thÞ trêng. Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña m×nh theo m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng.Ch¼ng h¹n kinh tÕ thÞ trêng cña Thuû §iÓn,kinh tÕ thÞ trêng mang mµu s¾c Trung Quèc,Kinh tÕ thÞ trêng cña Nga,kinh tÕ thÞ trêng cña Mü,kinh tÕ thÞ trêng ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸ vµ §«ng Nam ¸ …Trong c¸c níc T©y ¢u,m« h×nh kinh tÕ Thuû §iÓn cã nh÷ng nÐt ®Æc trng ®¸ng lu ý.§ã lµ nÒn kinh tÕ cña mét níc vèn lµ n«ng nghiÖp nghÌo nµn ë B¾c ¢u.Sau mét thêi k× tr¶i qua kinh tÕ thÞ trêng trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp phån vinh,mét nhµ níc phóc lîi ®iÓn h×nh ë Ch©u ¢u. Trung Quèc vµ Nga lµ hai níc trong c¸c níc x· héi chñ nghÜa tríc ®©y chuyÓn tõ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp sang kinh tÕ thÞ trêng nhng híng ®i vµ thµnh qu¶ ®¹t ®îc rÊt kh¸c nhau.Trung Quèc còng ®i theo kinh tÕ thÞ trêng nhng kh«ng hoµn toµn gièng m« h×nh cña c¸c níc ph¬ng T©y mµ mang “mµu s¾c Trung Quèc”.Níc Nga th× ®· rÏ h¼n theo híng kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c níc ph¬ng T©y.Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua cho thÊy nÒn kinh tÕ cña níc nµy ®iªu ®ng,lao ®ao cã lóc l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi s©u s¾c.Cßn Trung Quèc,tuy ph¶i tr¶i qua thêi k× kinh tÕ “qu¸ nãng”(1989-1991) vµ mét sè vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt ®Þnh nh:n¹n thÊt nghiÖp t×nh tr¹ng téi ph¹m,tham nhòng, nhng nh×n chung kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh,®¹t tèc ®é t¨ng trëng kh¸ cao,vµo lo¹i hµng ®Çu thÕ giíi. Kinh tÕ thÞ trêng cña Mü cã ®Æc trng lµ:do tiÒm lùc kinh tÕ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh m¹nh mÏ nªn møc ®é Nhµ níc can thiÖp vµo kinh tÕ cã phÇn “mÒm” h¬n so víi c¸c níc kh¸c,nhng Nhµ níc l¹i can thiÖp tÝch cùc,m¹nh mÏ vµo lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i.Mét mÆt b¶o vÖ thÞ trêng trong níc,mÆt kh¸c hç trî m¹nh mÏ cho c¸c c«ng ty Mü trong viÖc x©m nhËp vµo thÞ trêng ngoµi níc.MÆc dï vËy kinh tÕ thÞ trêng cña Mü còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng mÆt tr¸i vµ nh÷ng khuyÕt tËt cña nã. 7 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... Kinh tÕ thÞ trêng ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸,§«ng Nam ¸ còng cã nh÷ng nÐt ®Æc trng ®¸ng lu ý.ë c¸c níc nµy ®Òu cã sù can thiÖp tÝch cùc,m¹nh mÏ cña Nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ(Hµn Quèc,Th¸i Lan...).NhÊt lµ Hµn Quèc ®ang theo ®uæi “nÒn kinh tÕ thÞ trêng do Nhµ níc híng ®¹o”.Trong khi ®ã, mét sè níc kh¸c ë khu vùc,vai trß can thiÖp cña Nhµ níc cã phÇn níi láng h¬n,thËm chÝ gÇn nh ®Ó cho thÞ trêng tù ®iÒu chØnh (Singapore,Hång K«ng) ë c¸c níc thuéc khu vùc nµy cßn cã qu¸ tr×nh quèc h÷u ho¸ ®an xen víi qu¸ tr×nh t nh©n ho¸,Nhµ níc trùc tiÕp ®Çu t vµo mét sè lÜnh vùc then chèt quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nh:dÇu khÝ,ho¸ dÇu…(Hµn Quèc,Th¸i Lan,In®«nªsia,...).HiÖn nay khu vùc nµy ®îc xem lµ khu vùc ®Çy n¨ng ®éng,ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng trëng cao hµng ®Çu thÕ giíi.Trong ®ã cã nh÷ng níc ®îc dù ®o¸n sÏ trë thµnh cêng quèc kinh tÕ trong thÕ kØ 21. Tãm l¹i,nÕu g¸c l¹i nh÷ng ®Æc trng riªng,c¸ biÖt cña m« h×nh kinh tÕ trªn vµ chØ tÝnh ®Õn nh÷ng ®Æc trng chung vèn cã cña kinh tÕ thÞ trêng.Cã thÓ nªu nh÷ng ®Æc trng mang tÝnh phæ biÕn nh sau: Mét lµ. TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ rÊt cao.C¸c chñ thÓ kinh tÕ tù bï ®¾p nh÷ng chi phÝ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña m×nh.C¸c chñ thÓ kinh tÕ ®îc tù do liªn kÕt liªn doanh,tù do tæ chøc qóa tr×nh s¶n xuÊt theo luËt ®Þnh.§©y lµ ®Æc trng rÊt quan träng cña kinh tÕ thÞ trêng.§ång thêi còng lµ biÓu hiÖn vµ yªu cÇu néi t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸,kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng bao dung hµnh vi bao cÊp.Nã ®èi lËp víi bao cÊp vµ ®ång nghÜa víi tù chñ vµ n¨ng ®éng. Hai lµ. Trªn thÞ trêng hµng ho¸ rÊt phong phó.Ngêi ta tù do mua b¸n hµng ho¸,trong ®ã ngêi mua chän ngêi b¸n,ngêi b¸n t×m ngêi mua.Hä gÆp nhau ë gi¸ c¶ thÞ trêng.§Æc trng nµy ph¶n ¸nh tÝnh u viÖt h¬n h¼n cña kinh tÕ thÞ trêng so víi kinh tÕ tù nhiªn.Sù ®a d¹ng vµ phong phó vÒ chñng lo¹i nh÷ng hµng ho¸ trªn thÞ trêng mét mÆt ph¶n ¸nh tr×nh ®é cao cña n¨ng suÊt lao ®éng x· héi,mÆt kh¸c còng nãi lªn møc ®é ph¸t triÓn cña quan hÖ trao ®æi,tr×nh ®é cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng.Nh÷ng u thÕ trªn cña kinh tÕ thÞ trêng ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc-kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ,tùu chung ph¸t triÓn tr×nh ®é cao cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi.V× vËy nãi ®Õn kinh tÕ thÞ trêng lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao. Ba lµ. Gi¸ c¶ ®îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ trêng.Gi¸ c¶ thÞ trêng võa biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ trêng võa chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ c¹nh tranh vµ quan 8 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... hÖ cung cÇu hµng ho¸ dÞch vô.Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng,gi¸ c¶ lµ kÕt qu¶ cña sù th¬ng lîng vµ tho¶ m·n gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n.§Æc trng nµy ph¶n ¸nh cña quy luËt lu th«ng hµng ho¸.Trong qui tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ ngêi b¸n lu«n muèn b¸n víi gi¸ cao,ngêi mua l¹i lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp.§èi víi ngêi b¸n gi¸ c¶ ph¶i ®¸p øng ®îc nhu cÇu bï ®¾p vÒ chi phÝ vµ cã doanh lîi.Chi phÝ s¶n xuÊt lµ giíi h¹n díi,lµ phÇn cøng cña gi¸ c¶,cßn doanh lîi cµng nhiÒu cµng tèt.§èi víi ngêi mua gi¸ c¶ ph¶i phï hîp víi lîi Ých giíi h¹n cña hä.Gi¸ c¶ thÞ trêng dung hoµ ®îc c¶ lîi Ých cña ngêi mua vµ lîi Ých cña ngêi b¸n.Tuy nhiªn trong cuéc gi»ng co gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n ®Ó h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng lîi thÕ sÏ nghiªng vÒ phÝa ngêi b¸n,nÕu nh cung Ýt,cÇu nhiÒu vµ ngîc l¹i lîi thÕ sÏ nghiªng vÒ ngêi mua nÕu nh cung nhiÒu,cÇu Ýt. Bèn lµ. Canh tranh lµ mét tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ trêng.Nã tån t¹i trªn c¬ së nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®éc lËp vµ kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ.Theo yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ,tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Òu ph¶i s¶n xuÊt vµ kinh doanh trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.Trong ®iÒu kiÖn ®ã,muèn cã nhiÒu lîi nhuËn c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i ®ua nhau c¶i tiÕn kÜ thuËt,¸p dông kÜ thuËt míi vµo s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt,gi¶m hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt nh»m thu lîi nhuËn siªu ngh¹ch.Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng x¶y ra mét c¸ch phæ biÕn,trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ trong c¶ lÜnh vùc lu th«ng. C¹nh thanh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt bao gåm:c¹nh tranh néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi nhau.C¹nh tranh tronh lÜnh vùc lu th«ng bao gåm:c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi tham gia trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ trêng.H×nh thøc vµ nh÷ng biÖn ph¸p cña c¹nh tranh cã thÓ rÊt phong phó nhng ®éng lùc vµ môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh chÝnh lµ lîi nhuËn. N¨m lµ. Kinh tÕ thÞ trêng lµ hÖ thèng kinh tÕ më.Nã rÊt ®a d¹ng,phøc t¹p vµ ®îc ®iÒu hµnh víi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng ph¸p luËt cña Nhµ níc. Mçi ®Æc trng trªn ®©y ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh cña m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng.Tæng hîp c¶ n¨m ®Æc trng trªn sÏ gióp chóng ta h×nh dung ®îc kh¸i quat cÊu tróc cña m« h×nh nµy. d.C¸c h×nh thøc cña kinh tÕ thÞ trêng. Nh trªn ®· nãi:kinh tÕ thÞ trêng lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸.Nã ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn:giai ®o¹n thø nhÊt.Giai ®o¹n chuyÓn tõ kinh tÕ hµng hãa lªn kinh tÕ thÞ trêng(cßn gäi lµ kinh tÕ thÞ trêng s¬ khai).Giai ®o¹n thø hai 9 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng tù do,trong giai ®o¹n nµy sù ph¸t triÓn kinh tÕ diÔn ra theo tinh thÇn tù do,Nhµ níc kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng kinh tÕ.Giai ®o¹n ba lµ giai ®o¹n kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i,trong giai ®o¹n nµy Nhµ níc can thiÖp vµo kinh tÕ thÞ trêng vµ më réng giao lu kinh tÕ víi c¸c níc ngoµi. NÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng cã sù can thiÖp cña Nhµ níc lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù ®iªu tiÕt,trong ®ã Nhµ níc chØ lµm c¸c chøc n¨ng truyÒn thèng cña Nhµ níc ph¸p quyÒn nh:-B¶o vÖ quyÒn së h÷u cña c¸c nhµ kinh doanh.Nhµ níc b¶o ®¶m an ninh,chÝnh trÞ,quèc phßng,an toµn x· héi,t¹o m«i trêng thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp.Xö lý c¸c tranh chÊp trong kinh doanh vµ vi ph¹m ph¸p luËt. Trong giai ®o¹n kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i,Nhµ níc can thiÖp vµo kinh tÕ hay cßn gäi kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc.Trªn thÕ giíi ngµy nay kh«ng cã níc nµo mµ Nhµ níc kh«ng can thiÖp vµo kinh tÕ.ChØ kh¸c ë biÖn ph¸p,môc tiªu vµ kÕt qu¶ ®¹t ®îc.Kinh tÕ thÞ trêng ë c¸c níc ®Òu cã sù kÕt hîp gi÷a c¬ chÕ thÞ trêng(Bµn tay v« h×nh) vµ sù can thiÖp ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc cßn gäi lµ “bµn tay h÷u h×nh”.Thùc tiÔn ®· chØ râ cÇn cã “bµn tay” cña Nhµ níc ®èi víi kinh tÕ thÞ trêng dï ph¸t triÓn theo khuynh híng nµo,môc tiªu nµo.MÆt kh¸c mét ®iÒu cÇn kh¼ng ®Þnh lµ m« h×nh kinh tÕ cña c¸c níc trªn thÕ giíi ngµy nay dï cã ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ®Õn møc nµo còng kh«ng ph¶i lµ thiªn ®êng mµ vÉn cã nh÷ng khuyÕt tËt nhÊt ®Þnh.Theo thêi gian kinh tÕ thÞ trêng ngµy cµng béc lé nguyªn h×nh nh÷ng mÆt tr¸i cña nã:n¹n thÊt nghiÖp,bÊt c«ng x· héi,ph©n ho¸ giµu nghÌo,t×nh tr¹ng téi ph¹m...Nh÷ng ®iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh thªm mét lÇn n÷a nÒn kinh tÕ thÞ trêng cÇn cã sù can thiÖp cña Nhµ níc.Nhµ níc ®a ra nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó h¹n chÕ nh÷ng khuyÕt tËt nãi trªn.Ch¼ng h¹n,chÝnh s¸ch tµi chÝnh-tiÒn tÖ,kinh tÕ ®èi ngo¹i(ThuÕ,l·i suÊt,®iÒu tiÕt xuÊt nhËp khÈu...) chó ý vÊn ®Ò tiÒn l¬ng,trî cÊp thÊt nghiÖp,phóc lîi x· héi... 1.3.C¸c quy luËt vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng. a.Kh¸i qu¸t vÒ hµng ho¸ vµ hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸. Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña loa ®éng,nã cã thÓ tho¶ m·n ®îc nhu cÇu nµo ®ã cña ngêi lao ®éng;nã ®îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n chø kh«ng ph¶i s¶n xuÊt ra ®Ó ngêi s¶n xuÊt ra nã tiªu dïng. Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh:gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ sö dông lµ c«ng dông cña s¶n phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ngêi.VÝ dô:c¬m ®Ó ¨n,¸o ®Ó mÆc,m¸y mãc thiÕt bÞ nguyªn nhiªn vËt liÖu ®Ó s¶n 10 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... xuÊt...C«ng dông cña s¶n phÈm do thuéc tÝnh tù nhiªn cña s¶n phÈm quy ®Þnh.Khoa häc kÜ thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn gióp con ngêi ngµy cµng ph¸t hiÖn ra nh÷ng thuéc tÝnh míi cña s¶n phÈm vµ ph¬ng ph¸p lîi dông nh÷ng thuéc tÝnh ®ã. Gi¸ trÞ sö dông chØ thÓ hiÖn ë viÖc sö dông hay tiªu dïng.Mét s¶n phÈm ®· lµ hµng ho¸ th× nhÊt thiÕt ph¶i cã gi¸ trÞ sö dông,nhng kh«ng ph¶i bÊt k× s¶n phÈm g× cã gi¸ trÞ sö dông còng ®Òu lµ hµng ho¸.Ch¼ng h¹n,kh«ng khÝ,níc suèi còng cã gi¸ trÞ sö dông nhng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸.Trong kinh tÕ hµng ho¸ nãi chung gi¸ trÞ sö dông lµ c¸i mang gi¸ trÞ trao ®æi. Gi¸ trÞ trao ®æi tríc hÕt lµ tØ lÖ vÒ lîng mµ gi¸ trÞ sö dông nµy trao ®æi víi gi¸ trÞ sö dông kh¸c.VÝ dô,1 r×u trao ®æi lÊy 20 kg thãc.T¹i sao r×u vµ thãc lµ hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau l¹i cã thÓ trao ®æi ®îc víi nhau?T¹i sao l¹i ®æi tØ lÖ 1 r×u lÊy 20 kg thãc?Hai gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi ®îc víi nhau khi gi÷a chóng cã mét c¬ së chung.Hao phÝ lao ®éng chÝng lµ c¬ së chung ®Ó so s¸nh r×u víi thãc.Cßn së dÜ ph¶i trao ®æi víi mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh, 1 r×u lÊy 20 kg thãc lµ v× ngêi ta cho r»ng lao ®éng hao phÝ s¶n xuÊt ra 1 c¸i r×u b»ng hao phÝ s¶n xuÊt ra 20 kg thãc.Khi chñ r×u vµ chñ thãc ®ång ý trao ®æi víi nhau th× hä cho r»ng lao ®éng cña hä ®Ó s¶n xuÊt ra r×u b»ng gi¾ trÞ cña 20kg thãc. Tõ ph©n tÝch trªn chóng ta rót ra kÕt luËn quan träng:gi¸ trÞ lµ lao ®éng x· héi cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸. S¶n phÈm nµo kh«ng chøa ®ùng lao ®éng cña con ngêi th× kh«ng cã gi¸ trÞ.Khi gi¸ trÞ thay ®æi th× gi¸ trÞ trao ®æi còng thay ®æi,gi¸ trÞ trao ®æi chÝnh lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông lµ hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸,hµng ho¸ ®îc thÓ hiÖn nh lµ sù thèng nhÊt chÆt chÏ nhng l¹i m©u thuÉn gi÷a hai thuéc tÝnh nµy. b.Kh¸i niÖm vÒ thÞ trêng,vai trß vµ t¸c dông,ph©n lo¹i thÞ trêng. ThÞ trêng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸.Nã ra ®êi vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt lu th«ng hµng ho¸ VËy thÞ trêng lµ g×? Theo nghÜa ban ®Çu thÞ trêng g¾n liÒn víi ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh,trªn ®ã diÔn ra qu¸ tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng ho¸.ThÞ trêng cã tÝnh kh«ng gian vµ thêi gian.Theo nghÜa nµy thÞ trêng lµ c¸i chî,c¸i ®Þa d,khu vùc tiªu thô hµng ho¸ ph©n theo c¸c mÆt hµng,ngµnh hµng. S¶n xuÊt hµng ho¸ lu«n ph¸t triÓn,lîng hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng ngµy cµng dåi dµo vµ phong phó,thÞ trêng ®îc më réng.ThÞ trtêng ®îc hiÓu theo nghÜa ®Çy ®ñ 11 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... h¬n,nã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm m«i giíi.T¹i ®©y ngêi mua vµ ngêi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n lîng hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng. Ngµy nay c¸c nhµ khoa häc thèng nhÊt víi nhau kh¸i niÖm vÒ thÞ trêng nh sau:ThÞ trêng lµ mét qu¸ tr×nh mµ trong ®ã ngêi b¸n vµ ngêi mua t¸c ®éng qua l¹i víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n lîng. Ph©n ®o¹n thÞ trêng: Trong lÞch sö ®· xuÊt hiÖn nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i thÞ trêng kh¸c nhau.Ch¼ng h¹n dùa vµo lu th«ng hµng ho¸ ngêi ta ®· ph©n chia thÞ trêng thµnh:thÞ trêng cung øng vËt t kÜ thuËt,thÞ trêng hµng tiªu dïng.Dùa vµo quan hÖ së h÷u ngêi ta chia thÞ trêng thµnh thÞ trêng cã tæ chøc vµ thÞ trêng tù do.Kinh tÕ häc hiÖn ®¹i chia thÞ trêng thµnh thÞ trêng yÕu tè s¶n xuÊt vµ thÞ trêng hµng ho¸ tiªu dïng,dÞch vô;thÞ trtêng trong níc vµ thÞ trêng níc ngoµi. ThÞ trêng yÕu tè s¶n xuÊt hay thÞ trêng “®Çu vµo” lµ n¬i mua b¸n c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh søc lao ®éng,t liÖu s¶n xuÊt,vèn vµ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh. Cã thÞ trêng nµy míi cã c¸c yÕu tè ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸,míi cã hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô hay míi cã thÞ trêng ®Çu ra.Sè lîng,chÊt lîng,tÝnh ®a d¹ng cña thÞ trêng ®Çu ra do thÞ trêng ®Çu vµo quy ®Þnh.Tuy nhiªn thÞ trêng ®Çu ra còng cã ¶nh hëng tíi thÞ trêng ®Çu vµo,kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc cña thÞ trêng ®Çu vµo. ThÞ trêng hµng tiªu dïng,dÞch vô hay thÞ trêng “®Çu ra” lµ n¬i mua b¸n c¸c hµng ho¸ tiªu dïng cuèi cïng vµ dÞch vô. Hµng ho¸ tiªu dïng lµ c¸c vËt phÈm tiªu dïng nh l¬ng thùc,thùc phÈm,quÇn ¸o,nhµ ë, c¸c hµng ho¸ dÞch vô nh söa ch÷a,du lÞch,ch÷a bÖnh... ThÞ trêng trong níc lµ viÖc mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ ngêi tiªu dïng trong níc.ThÞ trêng níc ngoµi lµ sù mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ gi÷a níc nµy víi níc kh¸c. ThÞ trêng ngoµi níc th«ng qua ngo¹i th¬ng cã t¸c ®éng thóc ®Èy vµ hç trî thÞ trêng trong níc ph¸t triÓn.Ngîc l¹i,th«ng qua ngo¹i th¬ng thÞ trêng trong níc cã thÓ nhanh chãng tiÕp cËn víi thÞ ttrêng thÕ giíi. Vai trß cña thÞ trêng: Nh trªn ®· kh¼ng ®Þnh kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi thÞ trêng.S¶n xuÊt cho thÞ trêng,tiªu dïng th«ng qua thÞ trêng.ThÞ trêng lµ träng t©m cña toµn bé qua tr×nh t¸i s¶n xuÊt. 12 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cÇn s¶n xuÊt mÆt hµng g×,sè lîng bao nhiªu, ®iÒu ®ã ph¶i th«ng qua thÞ trêng.Nh vËy thÞ trêng chÝnh lµ lùc lîng híng dÉn ®Æt nhu cÇu cho s¶n xuÊt,vµ do ®ã thÞ trêng cã vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. §Ó s¶n xuÊt cÇn ph¶i cã c¸c yÕu tè s¶n xuÊt.ThÞ trêng chÝnh lµ n¬i cung cÊp nh÷ng yÕu tè ®ã b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh b×nh thêng.S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ®Ó trao ®æi,®Ó b¸n.ThÞ trêng lµ n¬i tiªu thô nh÷ng hµng ho¸ cho c¸c doanh nghiÖp,th«ng qua thÞ trêng gi¸ trÞ hµng ho¸ ®îc thùc hiÖn vµ c¸c doanh nghiÖp thu ®îc vèn.NÕu coi doanh nghiÖp lµ mét c¬ thÓ sèng th× thÞ trêng lµ n¬i b¶o ®¶m c¸c yÕu tè cho sù sèng ®ã vµ còng lµ n¬i thùc hiÖn sù trao ®æi chÊt ®Ó cho sù sèng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Tõ ®ã,thÞ trêng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn vµ lµ m«i trêng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸.ThÞ trêng lµ n¬i kiÓm tra cuèi cïng chñng lo¹i c¸c hµng ho¸,sè lîng hµng ho¸ còng nh chÊt lîng hµng ho¸.ThÞ trêng kiÓm nghiÖm tÝnh phï hîp cña s¶n xuÊt ®èi víi tiªu dïng x· héi.ThÞ trêng cßn lµ n¬i cuèi cïng ®Ó chuyÓn lao ®éng t nh©n c¸ biÖt thµnh lao ®éng x· héi. c. Kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ trêng, quy luËt vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng. C¬ chÕ thÞ trêng lµ g×?cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ c¬ chÕ thÞ trêng do néi hµm vµ ngo¹i diÖn réng,cho nªn rÊt khã ®Þnh nghÜa,nhng ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch c¬ b¶n nh sau: “ C¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã ®Ó nh»m gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ x· héi lµ c¸i g× ? b»ng c¸ch nµo ? vµ cho ai? ” Nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng tríc hÕt ph¶i nãi tíi thÞ trêng Nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng lµ ph¶i nãi tíi c¸c nh©n tè c¬ b¶n cÊu thµnh thÞ trêng ®ã lµ hµng - tiÒn , ngêi mua vµ ngêi b¸n . Tõ ®ã h×nh thµnh nªn c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ,mua b¸n,cung cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ trêng Nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng lµ ph¶i nãi tíi lîi nhuËn v× nã lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c chñ thÓ tham gia thÞ trêng.Cho nªn ë trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¶i lÊy lç, l·i ®Ó tÝnh to¸n. Nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng vµ thÞ trêng lµ ph¶i nãi tíi c¹nh tranh vµ c¸c quy luËt kinh tÕ chi phèi sù vËn ®éng cña thÞ trêng (quy luËt gi¸ trÞ ,c¹nh tranh, cung cÇu...) trong 13 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... ®ã quy luËt gi¸ trÞ lµ c¨n b¶n nhÊt.Chõng nµo cßn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× chõng ®ã cßn quy luËt gi¸ trÞ Néi dung vµ yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ. Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu tîng.Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng.Gi¸ c¶ thÞ trêng lµ gi¸ b¸n hµng ho¸ trªn thÞ trêng,®ã lµ gi¸ c¶ tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n,ngêi b¸n muèn b¸n gi¸ cao cßn ngêi mua muèn mua gi¸ thÊp.Gi¸ c¶ thÞ trêng chÝnh lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ trêng,gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng ho¸,nghÜa lµ sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng.Ngoµi gi¸ trÞ thÞ trêng,sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng cßn chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu hµng ho¸. TÝnh quy luËt cña quan hÖ gi÷a gi¸ c¶ thÞ trêng víi gi¸ trÞ trong sù t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu ®îc biÓu hiÖn: Quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ trªn thÞ trêng lµ biÓu hiÖn cña quan hÖ gi÷a ngêi b¸n vµ ngêi tiªu dïng.NÕu cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ trêng sÏ nhá h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng,nÕu cung nhá h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ trêng sÏ lín h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng.Sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng còng cã t¸c ®éng tíi quan hÖ cung cÇu hµng ho¸.NÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã gi¶m xuèng,nã sÏ kÝch thÝch møc cÇu lµm cho møc cÇu cña thÞ trêng vÒ lo¹i hµng ho¸ nµy t¨ng lªn,®ång thêi gi¸ c¶ gi¶m xuèng l¹i h¹n chÕ møc cung,lµm cho møc cung gi¶m xuèng.Ngîc l¹i nÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn,nã sÏ kÝch thÝch møc cung lµm cho møc cung t¨ng lªn vµ ®ång thêi h¹n chÕ møc cÇu lµm cho møc cÇu gi¶m xuèng.Nh vËy cã thÓ nhËn biÕt ®îc quan hÖ cung cÇu qua gi¸ c¶ thÞ trêng,gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã.C.M¸c gäi ®ã lµ vÎ ®Ñp cña quy luËt gi¸ trÞ. Yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ lµ s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ph¶i dùa trªn c¬ së lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ hay thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.VÊn ®Ò quan träng trong kinh tÕ hµng ho¸ lµ hµng ho¸ s¶n xuÊt ra cã b¸n ®îc hay kh«ng.§Ó cã thÓ b¸n ®îc th× hao phÝ lao ®éng x· héi c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ph¶i phï hîp víi hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt,tøc lµ ph¶i phï hîp víi møc hao phÝ mµ x· héi cã thÓ chÊp nhËn ®îc.Trong trao ®æi hµng ho¸ còng ph¶i dùa vµo hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.Hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi víi nhau ®îc khi lîng gi¸ trÞ cña chóng b»ng nhau. Vai trß vµ t¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ: 14 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... Quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸.Trong s¶n xuÊt quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt viÖc ph©n phèi t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng.Nh ®· nãi ë trªn,do ¶nh hëng cña quan hÖ cung cÇu nªn gi¸ c¶ cña hµng ho¸ trªn thÞ trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã.NÕu cã ngµnh nµo ®ã cung kh«ng ®¸p øng cÇu,gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn th× ngêi s¶n xuÊt sÏ ®æ x« vµo ngµnh ®ã.Ngîc l¹i,khi ngµnh ®ã thu hót qóa nhiÒu lao ®éng x· héi,cung vît cÇu dÉn ®Õn gi¸ c¶ hµng ho¸ h¹ xuèng th× ngêi s¶n xuÊt sÏ ph¶i chuyÓn bít t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ra khái ngµnh nµy ®Ó ®Çu t vµo n¬i cã gi¸ c¶ hµng ho¸ cao.Nhê vËy mµ t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ®îc ph©n phèi qua l¹i mét c¸ch tù ph¸t vµo c¸c ngµnh kh¸c nhau.Trong lÜnh vùc lu th«ng,quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt nguån hµng tõ n¬i gi¸ c¶ thÊp ®Õn n¬i gi¸ c¶ cao. Quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông kÝch thÝch lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn:Lîi nhuËn lµ c¸i mµ ngêi s¶n xuÊt lu«n mong muèn ®¹t ®îc,cµng nhiÒu cµng tèt.H¬n n÷a trªn thÞ trêng lu«n x¶y ra sù c¹nh tranh.§Ó ®¹t ®îc lîi nhuËn ngµy cµng nhiÒu,®øng v÷ng vµ th¾ng trong c¹nh tranh th× mäi ngêi s¶n xuÊt ®Òu t×m c¸ch rót ng¾n ®Õn møc tèi thiÓu hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt.§Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã hä ph¶i lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn kÜ thuËt,t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng.V× thÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lùc lîng s¶n xuÊt ®îc kÝch thÝch vµ ph¸t triÓn nhanh h¬n nhiÒu so víi trong nÒn kinh tÕ tù cÊp tù tóc. Quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông thùc hiÖn sù b×nh tuyÓn tù nhiªn vµ ph©n ho¸ ngêi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ngêi nghÌo: Trong cuéc c¹nh tranh ch¹y theo gi¸ trÞ,lao ®éng c¸ biÖt cña mçi ngêi s¶n xuÊt cã thÓ kh«ng nhÊt trÝ víi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.Nh÷ng ngêi lµm giái,lµm tèt cã hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt thÊp h¬n hao phÝ x· héi cÇn thiÕt.Nhê ®ã ph¸t tµi,lµm giµu,mua s¾m thiÖt bÞ s¶n xuÊt,më réng theo quy m« s¶n xuÊt,më réng doanh nghiÖp cña m×nh.Bªn c¹nh ®ã,nh÷ng ngêi lµm ¨n kÐm cái,kh«ng gÆp may,hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt lín h¬n hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.Nªn hä bÞ lç vèn,th©m chÝ ®i ®Õn ph¸ s¶n.Nh vËy quy luËt gi¸ trÞ cã ý nghÜa b×nh tuyÓn,®¸nh gi¸ ngêi s¶n xuÊt,nã mang l¹i phÇn thëng cho nh÷ng ngêi lµm tèt,lµm giái vµ h×nh ph¹t cho nh÷ng ngêi lµm ¨n kÐm cái.VÒ ph¬ng diÖn nµy th× quy luËt gi¸ trÞ b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng víi ngêi s¶n xuÊt. 2.Sù ph¸t triÓn cña Lªnin vÒ kinh tÕ thÞ trêng trong chñ nghÜa x· héi. 15 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... Kinh tÕ thÞ trêng cã sù ph¸t triÓn tõ thÊp lªn cao,®Ønh cao nhÊt cña sù ph¸t triÓn cña nã ë giai ®o¹n ®· qua ®¹t ®îc trong chñ nghi· t b¶n,®îc x· héi ®ã sö dông triÖt ®Ó.§ã lµ c¬ së ®Ó tríc ®©y nhiÒu ngêi ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ trêng víi chñ nghÜa t b¶n.Quan ®iÓm ®ã ®îc cñng cè thªm do trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi tríc ®©y,hÇu hÕt c¸c níc x· héi chñ nghÜa ®Òu k× thÞ víi kinh tÕ thÞ trêng.TuyÖt ®èi ho¸ kinh tÕ kÕ ho¹ch mang tÝnh tËp trung quan liªu.Do vËy ®· cã sù ®èi lËp vÒ kinh tÕ thÞ trêng ®èi víi chñ nghÜa x· héi.KÕt qu¶ nghiªn cøu lý luËn,héat ®éng thùc tiÔn vµ nhËn thøc míi vÒ chñ nhgi· x· héi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho phÐp ta kÕt luËn r»ng:NÒn kinh tÕ qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ph¶i lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸,thÞ trêng. Sù biÕn ®æi vÒ chÊt trong ph¬ng ph¸p tæ chøc kinh tÕ cña x· héi ®· g©y ra nhiÒu nçi b¨n kho¨n cho kh«ng Ýt ngêi.B»ng nhiÒu luËn cø,tõ di s¶n cña nh÷ng ngêi s¸ng lËp ra chñ nghÜa x· héi khoa häc ®Õn thùc tiÔn lÞch sö ngêi ta kÕt luËn:chñ nghÜa x· héi kh«ng cã chç cho thÞ trêng,cµng nhiÒu thÞ trêng bao nhiªu thÞ cµng Ýt chñ nghÜa x· héi bÊy nhiªu.Cã ý kiÕn cßn cho lµ ®· lµ kinh tÕ thÞ trêng th× ®õng nãi ®Õn chñ nghÜa x· héi;r»ng c¸i “ruét” kinh tÕ thÞ trêng th× kh«ng thÓ mang c¸i “vá”lµ chñ nghÜa x· héi.Nãi kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng lªn chñ nghÜa x· héi ch¼ng qua chØ lµ mét sù “huyÒn hoÆc” vµ nÕu qu¶ lµ nh thÕ-theo ý nghÜa cña nh÷ng ngêi cã quan ®iÓm nµy th× “c«ng lao” cña nã lµ “®· cung cÊp cho nh©n lo¹i thªm mét con ®êng ®Ó t b¶n ho¸”. Nh÷ng ý kiÕn trªn ®©y lµ kh«ng ®óng c¶ trªn ph¬ng diÖn lý lu©n lÉn thùc tiÔn.V× nã ®ång nhÊt kinh tÕ hµng ho¸ víi kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa,®ång nhÊt “c¸ch tæ chøc cña kinh tÕ x· héi” nãi chung víi “c¸ch tæ chøc kinh tÕ x· héi t b¶n” nãi riªng. Sù thËt nh thÕ nµo? LiÖu chóng ta cã xa rêi nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa x· héi hay kh«ng? Quan ®iÓm cña C.M¸c – Ph.¡ngghen. Ph.¡ngghen ®· tãm t¾t ý nghÜa cña C.M¸c n¨m 1875 r»ng: mét khi x· héi n¾m gi÷ c¸c t liÖu s¶n xuÊt nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ sÏ bÞ lo¹i trõ.Tuy nhiªn,tõ nh÷ng di s¶n lý luËn cña c¸c «ng,®ã míi chØ lµ mét trong hai c¸ch luËn gi¶i vÒ vËn mÖnh cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ trong x· héi céng s¶n t¬ng lai,xÐt tõ gãc ®é biÕn ®æi sÏ x¶y ra trong tÝnh chÊt cña chÕ ®é së h÷u.Cßn khi hai «ng xem xÐt vÊn ®Ò tõ gãc ®é nguyªn t¾c tæ chøc kinh tÕ kiÓm kª vµ th«ng íc vµ hao phÝ lao ®éng,bøc tranh ®· biÕn ®æi nã,vµ gi¸ trÞ,víi tÊt c¶ c¸c ®Æc thï cña nã,Ýt ra còng lµ tÊt yÕu trong giai 16 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa céng s¶n.NghÜa lµ,ë hai «ng ngêi ta chØ t×m thÊy nh÷ng ph¸n ®o¸n lÎ tÎ chø cha ph¶i lµ mét häc thuyÕt hoµn chØnh vÒ vËn mÖnh cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ttrong t¬ng lai.Nh vËy c¶ hai ph¬ng híng t×m kiÕm khoa häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò,kh«ng mét ph¬ng híng nµo cho ta c©u tr¶ lêi døt kho¸t. Cßn Lªnin th× sao? Quan ®iÓm cña Lªnin. Sau khi c¸ch m¹ng th¸ng mêi Nga thµnh c«ng.Níc Nga bíc vµo cuéc néi chiÕn.Nhµ níc x« viÕt thùc hiÖn chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn.Thùc chÊt cña chÝnh s¸ch nµy lµ xo¸ bá nhanh chãng nh÷ng chÕ ®é t h÷u t b¶n vÒ t liÖu s¶n xuÊt,kh«ng thõa nhËn quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ,quan hÖ thÞ trêng…Sau khi néi chiÕn kÕt thóc chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn kh«ng thÝch hîp n÷a.Lªnin ®Ò ra chÝnh s¸ch kinh tÕ míi.Nh vËy tho¹t ®Çu «ng còng m¾c sai lÇm nh chÝnh «ng thõa nhËn:tëng r»ng cã thÓ trùc tiÕp dïng ph¸p luËt cña Nhµ níc v« s¶n ®Ó tæ chøc theo kiÓu céng s¶n chñ nghÜa viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi sÈn phÈm trong mét níc tiÓu n«ng. Vµ ®Ó söa sai,«ng ®· ®a ra chÝnh s¸ch kinh tÕ míi mµ thùc chÊt lµ sö dông quan hÖ hµng ho¸-tiÒn tÖ,®Æt th¬ng nghiÖp,thÞ trêng lªn hµng ®Çu.Coi nã nh chiÕc “®ßn xeo” ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt.Nh vËy chÝnh Lªnin lµ ngêi m¸c xÝt ®Çu tiªn ®· ®a ra luËn ®iÓm vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i sö dông vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ trong ®iÒu kiÖn chÝnh quyÒn do giai cÊp v« s¶n l·nh ®¹o. LuËn ®iÓm nµy phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn tù nhiªn cña lÞch sö kinh tÕ theo quan ®iÓm biÖn chøng duy vËt,sù ngù trÞ cña mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ – x· héi nµo ®ã lµ tuú thuéc tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ nhu cÇu cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt c«ng nghÖ.Tho¹t ®Çu loµi ngêi chØ cã thÓ sèng b»ng nÒn kinh tÕ tù nhiªn.Cïng víi sù lín m¹nh cña lùc lîng s¶n xuÊt(biÓu hiÖn ë sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn vµ s©u s¾c).X· héi loµi ngêi theo Lªnin bíc vµo mét c¸ch tæ chøc kinh tÕ x· héi míi,tøc s¶n xuÊt hµng ho¸.NÒn kinh tÕ nµy ngµy cµng ph¸t triÓn vµ trë thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr êng mµ cho ®Õn nay ®ang lµ nÒn kinh tÕ thèng trÞ vµ mang tÝnh chÊt toµn cÇu.Loµi ngêi cha ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn sang mét nÒn kinh tÕ phi hµng ho¸.V× nÒn s¶n xuÊt x· héi ho¸ ttrªn thùc tÕ cha cao ®Õn møc lµm cho mçi lao ®éng tËp thÓ còng nh c¸ nh©n trë thµnh mét bé phËn h÷u c¬ cña lao ®éng x· héi trùc tiÕp.Do vËy,x· héi vÉn cha thÓ vßng tr¸nh nh÷ng yÕu tè thÞ trêng vµ “viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ vÉn mang tÝnh chÊt thèng trÞ nh C.M¸c ®· dù ®o¸n trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa céng s¶n. 17 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... Do gi¸o ®iÒu vµ ®Þnh kiÕn,do ngé nhËn c¸i x· héi ho¸ vÒ h×nh thøc lµ c¸i ®· x· héi ho¸ trªn thùc tÕ.Cïng víi nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c.Sau khi Lªnin mÊt s¶n xuÊt hµng ho¸ ë níc x· héi chñ nghÜa ®Çu tiªn(vµ sau ®ã ë c¸c níc x· héi chñ nghÜa kh¸c) ®· bÞ thñ tiªu vµ ®îc thay thÕ b»ng mét nÒn kinh tÕ “phi hµng ho¸” ®îc qu¶n lý theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung tuyÖt ®èi.MÆc dï nÒn kinh tÕ Êy còng ®¹t ® îc sù t¨ng trëng m¹nh mÏ,song ®ã chØ lµ sù t¨ng trëng vÒ chiÒu réng.ChØ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn vÒ tµi nguyªn nh©n lùc vµ c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh.Khi yÕu tè t¨ng trëng vÒ lîng ®· c¹n,vµ ®Æc biÖt khi cã sù biÕn ®æi vÒ chÊt trong c«ng nghÖ th× nÒn kinh tÕ l©m vµo cuéc khñng ho¶ng tr× trÔ.Nh÷ng khiÕm khuyÕt c¬ b¶n cña ph¬ng ph¸p tá chøc kinh tÕ “phi hµng ho¸” tríc ®©y lµ ë chç:nã triÖt tiªu tinh thÇn lao ®éng s¸ng t¹o,nã kh«ng trùc tiÕp t¸c ®éng lùc cè h÷u,thiÕt th©n cña ngêi lao ®éng lµ lîi Ých vËt chÊt. II. Sù vËn dông lý thuyÕt trªn ë ViÖt Nam. 1.§Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi ë ViÖt Nam tríc khi ®æi míi. a.C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Sau khi kh¸ng chiÕn th¾ng lîi,dùa vµo kinh nghiÖm cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa,níc ta b¾t ®Çu x©y dùng m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ t©p trung dùa trªn h×nh thøc së h÷u c«ng céng vÒ t liÖu ss¶n xuÊt.Víi sù nç lùc cña nh©n d©n ta cã thªm sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa kh¸c,m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· ph¸t huy ®îc tÝnh u viÖt cña nã.Tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu vµ ph©n t¸n b»ng c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸,Nhµ níc ®· tËp trung vµo tay m×nh mét lùc lîng vËt chÊt quan träng vÒ ®Êt ®ai,tµi s¶n vµ tiÒn b¹c ®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ.NÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ trong thêi k× ®Çu thùc hiÖn ë níc ta ®· tá ra phï hîp,nã ®· t¹o ra nh÷ng bíc chuyÓn biÕn quan träng vÒ mÆt kinh tÕ x· héi.§ång thêi nã còng thÝch hîp víi nÒn kinh tÕ thêi chiÕn vµ ®ãng vai trß quan träng trong viÖc t¹o ra chiÕn th¾ng vÜ ®¹i cña d©n téc.Bëi nã ®· cho phÐp §¶ng vµ Nhµ níc huy ®éng ë míc cao nhÊt søc ngêi vµ søc cña cho tiÒn tuyÕn. Tuy nhiªn sau ngµy gi¶i phãng MiÒn nam,chóng ta vÉn duy tr× c¬ chÕ kinh tÕ trªn.Do c¸c quan hÖ kinh tÕ ®· thay ®æi rÊt nhiÒu,viÖc ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cò vµo ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ®· thay ®æi lµm xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu hiÖn tîng tiªu cùc,®ã lµ: 18 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... - Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh,mang tÝnh tæ chøc h×nh thøc.NhiÒu n¬i kh«ng n¾m v÷ng nguyªn t¾c ®éng viªn tù nguyÖn vµ lµm ®óng quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt,coi nhÑ hiÖu qua kinh tÕ x· héi. - Kh«ng x¸c ®Þnh râ vµ can thiÖp kh«ng ®óng vÒ quyÒn tù chñ vÒ kinh tÕ –tµi chÝnh,quyÒn chñ ®éng s¸ng t¹o cña cÊp díi,kh«ng g¾n nghÜa vô víi quyÒn lîi,tr¸ch nhiÖm víi quyÒn h¹n,lîi Ých víi kÕt qu¶ cuèi cïng. - Coi nhÑ vµ kh«ng vËn dông c¸c quy luËt kinh tÓ trong tæng thÓ hÖ thèng c¸c quy luËt kh¸ch quan,tån t¹i trong nÒn kinh tÕ cã thêi gian dµi nÆng vÒ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung,kh«ng g¾n kÕ ho¹ch s¶n xuÊt víi thÞ trêng,k×m h·m s¶n xuÊt vµ lu th«ng,coi nhÑ c¸c quan hÖ hµng ho¸-tiÒn tÖ,quan niÖm cßn gi¶n ®¬n vÒ chñ nghÜa x· héi,kh«ng ®¶m b¶o quan hÖ thÝch ®¸ng gi÷a ba lîi Ých:x· héi-tËp thÓ-ngêi tiªu dïng lµm cho x· héi thiÕu ®éng lùc ph¸t triÓn hay ph¸t triÓn kh«ng lµnh m¹nh. - C¸c cÊp, ngµnh thêng û vµo ng©n s¸ch Nhµ níc,vµo trung ¬ng,cÊp díi û vµo cÊp trªn,g©y l·ng phÝ, g©y h¹n chÕ tÝnh n¨ng ®éng cña c¬ së. - Bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh,chång chÐo,quan liªu.§éi ngò c¸n bé qu¶n lý vÒ Nhµ níc thiÕu hiÓu biÕt vÒ Nhµ níc,ph¸p luËt,kh«ng s©u s¸t c¬ së,kÐm n¨ng ®éng.Bé phËn kÐm phÈm chÊt ®Î ra n¹n tham nhòng,bu«n lËu,g©y ra c¸c tÖ n¹n x· héi. Cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 x· héi ViÖt nam vÒ c¬ b¶n vÉn dùa trªn nÒn t¶ng v¨n minh n«ng nghiÖp lóa níc,n«ng d©n chiÕm ®¹i ®a sè.ViÖt nam vÉn lµ mét níc nghÌo nµn,l¹c hËu vµ kÐm ph¸t triÓn.Trong nh÷ng n¨m nµy gi¸ c¶ leo thang,khñng ho¶ng kinh tÕ ®i liÒn víi l¹m ph¸t cao lµm cho ®êi sèng nh©n d©n bÞ gi¶m sót thËm chÝ mét sè n¬i n¹n ®ãi ®ang r×nh rËp.Nguyªn nh©n s©u xa vÒ sù suy tho¸i nÒn kinh tÕ ë níc ta lµ do chóng ta duy tr× qu¸ l©u,rËp khu«n mét c¸ch m¸y mãc m« h×nh kinh tÕ cha ph¸t triÓn vµ kÐm hiÖu qu¶.ThÓ hiÖn ë chç ta ®· thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt trªn mét quy m« lín,thùc hiÖn viÖc ph©n phèi theo lao ®éng trong khi ®iÒu kiÖn cha cho phÐp.§iÒu nµy ®· dÉn ®Õn mét bé phËn tµi s¶n v« chñ vµ ®· kh«ng sö dông cã hiÖu qña nguån lùc rÊt khan hiÕm cña ®Êt níc trong khi d©n sè ngµy cµng t¨ng,vµ dÉn ®Õn viÖc lµm mÊt ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.Tríc sù suy tho¸i kinh tÕ nghiªm träng,viÖc viÖn trî níc ngoµi gi¶m sót ®· ®Æt nÒn kinh tÕ níc ta tíi sù bøc b¸ch ph¶i ®æi míi,ph¶i chuyÓn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n sang tr¹ng th¸i cña sù ph¸t triÓn lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. 19 Lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ ... 2.Sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt nam tõ khi ®æi míi ®Õn nay. 2.1.Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ ViÖt nam khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ ttrêng chóng ta ®øng tríc mét thùc tr¹ng lµ: ®Êt níc ®· vµ ®ang tõng bíc qua ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong kiÕn víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi rÊt thÊp.§Êt níc l¹i tr¶i qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh,hËu qña ®Ó l¹i cßn nÆng nÒ.Nh÷ng tµn d thùc d©n,phong kiÕn cßn nhiÒu,l¹i chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm xuÊt ph¸t nh trªn cã thÓ nhËn xÐt r»ng:NÒn kinh tÕ níc ta kh«ng cßn hoµn toµn lµ nÒn kinh tÕ tù nhiªn tù cÊp tù tóc,nhng còng cha ph¶i lµ kinh tÕ hµng ho¸ theo nghÜa ®Çy ®ñ.MÆt kh¸c,do cã sù ®æi míi vÒ mÆt kinh tÕ cho nÒn kinh tÕ níc ta còng kh«ng cßn lµ kinh tÕ chØ huy.Cã thÓ nãi thùc tr¹ng níc ta khi chuyÓn sang kinh tÕ hµng ho¸ lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ kÐm ph¸t triÓn,cßn mang nÆng dÊu Ên tù cÊp tù tóc vµ chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp.Thùc tr¹ng ®ã ®îc biÓu hiÖn ë c¸c mÆt sau ®©y: a.Kinh tÕ hµng ho¸ cßn kÐm ph¸t triÓn,nÒn kinh tÕ cßn mang nÆng tÝnh chÊt tù cung tù cÊp. Sù yÕu kÐm cña kinh tÕ hµng ho¸ níc ta ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng dÊu hiÖu cã tÝnh ®iÓn h×nh díi ®©y: - Tr×nh ®é c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt cßn thÊp kÐm. - HÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng dÞch vô s¶n xuÊt vµ dÞch vô x· héi cha ®ñ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë trong níc vµ cha cã kh¶ n¨ng ®Ó më réng giao lu víi thÞ trêng quèc tÕ. - C¬ cÊu kinh tÕ cßn mÊt c©n ®èi vµ kÐm hiÖu qu¶.Tõ ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp,nÒn kinh tÕ cßn phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá cho nªn c¬ cÊu kinh tÕ cña níc ta cßn mang nÆng ®Æc trng cña mét c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp.HiÖn tîng ®éc canh c©y lóa vÉn tån t¹i,ngµnh nghÒ cha ph¸t triÓn. - Cha cã thÞ trêng theo ®óng nghÜa cña nã. ThÞ trêng ë níc ta cßn lµ thÞ trêng ë tr×nh ®é thÊp,tÝnh chÊt cña nã cßn hoang s¬,dung lîng thÞ trêng cßn thiÕu vµ cã phÇn rèi lo¹n.Chóng ta míi tõng bíc cã thÞ trêng hµng ho¸ nãi chung:tríc hÕt lµ thÞ trêng hµng tiªu dïng th«ng thêng víi hÖ 20