Tài liệu Tài liệu tự ôn thi đại học môn sinh học

Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương LỜI GIỚI THIỆU Khi đọc tập sách này tôi thực sự bất ngờ, nó khác hẳn những quyển sách tham khảo dành cho ôn thi Tốt nghiệp, ôn thi Đại học mà tôi được biết. Cách trình bày chuyên nghiệp, lối viết đơn giản không rườm rà, giàu hình ảnh cũng như logic của vấn đề đã thực sự cuốn hút tôi. Rất nhiều nội dung mà trước đây, thậm chí bây giờ học sinh khi học phải cố gắng tự tưởng tượng nhưng đã được cụ thể hóa, dễ hiểu, sinh động trong tập sách này. Phổ biến tất cả giáo viên, sách tham khảo đều yêu cầu học sinh học công thức, nhưng anh lại “cấm” học sinh học công thức. Anh đã hướng dẫn một cách tỉ mỉ, bản chất sinh học của các công thức giúp cho học sinh vừa nhớ lý thuyết, thông qua đó có thể vận dụng giải các tình huống bài tập một cách dễ dàng. Quả đúng là công thức trong sinh học rất nhiều nếu chúng ta không tiếp cận bản chất thì thực sự không thể nắm bắt hết được. Ngoài ra tôi rất thích thú với cách giải bài tập của anh – đầy sáng tạo và linh hoạt dựa trên bản chất sinh học. Có thể nói, tập sách này đã:  Cung cấp đầy đủ hệ thống kiến thức Sinh học phổ thông một cách bản chất, logic.  Nội dung được thể hiện phần lớn bằng hình ảnh nên giúp học sinh dễ nhớ, dễ hiểu.  Từng bước giúp học sinh phát triển được năng lực sáng tạo, độc lập trong học tập môn Sinh học.  Giúp học sinh hoàn toàn có thể dùng để tự học mà không cần đi học thêm.  Là một kênh tham khảo giá trị dành cho các thầy cô giáo dạy bộ môn Sinh học. Chúng tôi trân trọng giới thiệu tới các em học sinh, các bậc phụ huynh và các thầy cô giáo bộ sách hay Tự ôn thi Tốt nghiệp, đại học môn Sinh học, gồm 2 quyển: Quyển lý thuyết và Quyển bài tập. Do tài liệu được dày công viết và biên soạn mà không đòi hỏi phí bản quyền nên chúng tôi mong muốn bạn học sẽ ủng hộ tác giả bằng cách mua sách chỉ với giá photo, là cơ sở để tập sách ngày càng hoàn thiện ở những lần tái bản sau, đáp ứng nhiều hơn nữa nhu cầu học tập bộ môn Sinh học. Khi mua sách trực tiếp từ tác giả, sách sẽ được in đầy đủ, rõ nét và được đóng quyển cẩn thận. Ông Nguyễn Thái Chi Bác sĩ, giảng viên y khoa Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên. Thạc sĩ Y tế công cộng, Khoa Y tế công cộng, Đại học Mahidol, Bangkok Thái Lan. The roots of education are bitter but the fruit is sweet. - Aristotle – Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 1 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương LỜI CẢM ƠN Để tập tài liệu này đến được với người học không chỉ là sự nỗ lực của riêng cá nhân tôi mà còn có sự giúp đỡ nhiệt tình, sự động viên kịp thời của nhiều người. Con xin cảm ơn mẹ, mẹ Vũ Thị Uyên, người đã sinh con ra và nuôi con thành người, người chưa lúc nào nguôi tự hào về con, tin tưởng con trong quá trình học tập, công tác. Con xin cảm ơn bố, bố Tô Thế Bằng, cố Vụ trưởng Ban tổ chức Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam. Bố luôn là tấm gương sáng về tinh thần học tập, nghị lực phấn đấu để con noi theo. Anh cảm ơn em Đào Thị Cẩm Vân, người vợ đã luôn bên anh, động viên anh, lo toan việc nhà để anh toàn tâm, toàn ý viết quyển sách này. Bố cảm ơn con, con gái Tô Ánh Minh Nguyệt của bố, con luôn là nguồn cảm hứng giúp bố sẵn sàng vượt qua tất cả để phấn đấu, ngày càng hoàn thiện, từ đó làm gương cho con. Em xin cảm ơn các anh chị của em – Chị Tô Thị Phương Lan, anh Tô Thái Bình, anh Tô Bình Nguyên, những người luôn luôn tôn trọng, tin tưởng ý kiến, quyết định của em và động viên em thực hiện hết mình. Em xin cảm ơn PGS.TS. Dương Tiến Sỹ - Khoa Sinh học Trường Đại học sư phạm Hà Nội – Chủ tịch hội đồng quản lý Viện phát triển Công nghệ và Giáo dục, thầy luôn là người thầy mẫu mực, nhiệt tình giúp đỡ em, tin tưởng em. Mặc dù bận việc gia đình em không theo con đường khoa học cùng thầy nhưng em luôn có gắng tự học, rèn luyện hàng ngày để niềm tin của thầy với em luôn luôn đúng. Tôi xin cảm ơn Ban giám hiệu Trường THPT Đại Từ đã tạo điều kiện để qua những giờ dạy thực tế trên lớp tôi hoàn thành được tập sách này một cách sinh động, gần gũi với hiểu biết, trình độ nhận thức của học sinh. Tôi xin chân thành cảm ơn các anh chị, các bạn, các em đồng nghiệp - cô Lê Thị Thanh, cô Trương Huyền Xâm, cô Vũ Thùy Dung, thầy Nguyễn Đình Huy, cô Phạm Thị Kim Huế giáo viên Trường THPT Đại Từ đã có những nhận xét, đóng góp giá trị cho tôi qua các bài dạy để từ đó hệ thống kiến thức của tôi ngày càng hoàn thiện. Tôi xin được cảm ơn Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Thái Chi đã đọc và đưa ra những nhận định, đánh giá khách quan về tập sách. Đặc biệt cho thầy được cảm ơn sự tin yêu của các em học sinh với những tiết dạy, tiết ôn luyện của thầy. Chính các em là động lực quan trọng nhất để thầy có đủ quyết tâm miệt mài không quản ngày đêm viết tập sách này cho các em. Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 2 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương ĐÔI NÉT VỀ TÁC GIẢ THPT: Học chuyên Sinh trường THPT Chuyên Thái Nguyên. (9 điểm đầu vào môn chuyên). Đại học: Đại học sư phạm Hà Nội (Từng học lớp Cử nhân tài năng). Cao học: Chuyên ngành Lý luận & phương pháp dạy học Sinh học tại Trường ĐHSP Thái Nguyên dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Dương Tiến Sỹ - Trường Đại học sư phạm Hà Nội. Nghiên cứu sinh: Chuyên ngành Lý luận & phương pháp dạy học Sinh học theo quyết định số 3891/QĐ-ĐHSPHN ngày 9 tháng 10 năm 2012 của Hiệu trưởng Trường Đại học sư phạm Hà Nội (do bận công việc riêng nên tạm nghỉ) Đơn vị công tác: Trường THPT Đại Từ. Quan điểm sống: “Thời gian của các bạn là có hạn, vì thế đừng lãng phí để sống cuộc đời của ai đó. Đừng nhốt mình trong những giáo điều - sống với thành quả là suy nghĩ của những người khác. Đừng để ý kiến của những người khác nhấn chìm tiếng nói trong sâu thẳm của chính bạn. Và điều quan trọng nhất, hãy dũng cảm đi theo trái tim và trực giác của mình. Bằng cách nào đó chúng sẽ biết bạn thực sự muốn trở thành cái gì. Tất cả những thứ khác chỉ là thứ yếu.” Steve Jobs. Sứ mệnh: Xây dựng thế giới phẳng trong học tập. Bắt đầu bằng việc viết tập sách Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học mà không phải đi học thêm. Bảo vệ luận văn thạc sỹ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học Sinh học (2012) (Từ trái qua phải: Tác giả, PGS.TS Dương Tiến Sỹ - Đại học sư phạm Hà Nội, Thân Thị Lan – THPT Lương Ngọc Quyến, PGS.TS Nguyễn Văn Hồng – Đại học sư phạm Thái Nguyên) Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 3 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương MỤC LỤC LỜI GIỚI THIỆU............................................................................................................................ 1 LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................................. 2 ĐÔI NÉT VỀ TÁC GIẢ .................................................................................................................. 3 MỤC LỤC ........................................................................................................................................ 4 CÁC EM HỌC SINH THÂN MẾN! ................................................................................................ 7 HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG SÁCH ................................................................................................. 10 PHƯƠNG PHÁP HỌC VÀ LÀM BÀI THI ................................................................................ 12 PHẦN I: DI TRUYỀN HỌC ........................................................................................................ 18 CHƯƠNG I: DI TRUYỀN HỌC CẤP ĐỘ PHÂN TỬ .............................................................. 18 BÀI 1: VẬT CHẤT DI TRUYỀN CẤP ĐỘ PHÂN TỬ - ACID NUCLEIC ..........................18 BÀI 2: CƠ CHẾ DI TRUYỀN CẤP ĐỘ PHÂN TỬ - QUÁ TRÌNH ADN NHÂN ĐÔI ....24 BÀI 3: CƠ CHẾ BIẾN DỊ Ở CẤP ĐỘ PHÂN TỬ - ĐỘT BIẾN GENE .................................26 BÀI 4: CƠ CHẾ BIỂU HIỆN TÍNH TRẠNG Ở CẤP ĐỘ PHÂN TỬ ....................................30 BÀI 5: CƠ CHẾ ĐIỀU HÒA BIỂU HIỆN Ở CẤP ĐỘ PHÂN TỬ .........................................36 CHƯƠNG II: DI TRUYỀN HỌC CẤP ĐỘ TẾ BÀO – CƠ THỂ ............................................ 38 BÀI 6: VẬT CHẤT DI TRUYỀN CẤP ĐỘ TẾ BÀO – CƠ THỂ ( NHIỄM SẮC THỂ) ...38 BÀI 7: CƠ CHẾ DI TRUYỀN Ở CẤP ĐỘ TẾ BÀO.....................................................................40 BÀI 8: CƠ CHẾ BIẾN DỊ Ở CẤP ĐỘ TẾ BÀO – ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ ............44 BÀI 9: CƠ CHẾ BIỂU HIỆN TÍNH TRẠNG - CÁC QUY LUẬT DI TRUYỀN ................49 MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN ......................................................................................... 49 GREGOR MENDEL ............................................................................................................ 50 I. QUY LUẬT PHÂN LI ...................................................................................................... 52 II. QUY LUẬT PHÂN LI ĐỘC LẬP ................................................................................... 55 III. QUY LUẬT TƯƠNG TÁC GENE ................................................................................ 59 IV. QUY LUẬT DI TRUYỀN TÁC ĐỘNG ĐA HIỆU (Gene đa hiệu) .............................. 63 V. LIÊN KẾT GENE (Bản chất: Là quy luật liên kết gene hoàn toàn) ................................ 64 VI. HOÁN VỊ GENE (Bản chất: Là liên kết không hoàn toàn) ........................................... 68 VII. GIỚI TÍNH VÀ QUY LUẬT LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH ......................................... 72 VIII. QUY LUẬT DI TRUYỀN QUA TẾ BÀO CHẤT - DT ngoài nhân ........................... 77 Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 4 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương BÀI 10: CƠ CHẾ BIỂU HIỆN Ở CẤP ĐỘ TẾ BÀO - CƠ THỂ: .............................................79 CHƯƠNG III: DI TRUYỀN HỌC QUẦN THỂ........................................................................ 83 Bài 11: DI TRUYỀN HỌC QUẦN THỂ ...........................................................................................83 CHƯƠNG IV: ỨNG DỤNG DI TRUYỀN HỌC ....................................................................... 89 BÀI 12: ỨNG DỤNG DI TRUYỀN HỌC TRONG NÔNG NGHIỆP .....................................89 BÀI 13: ỨNG DỤNG TRONG Y HỌC - DI TRUYỀN HỌC NGƯỜI ....................................98 PHẦN II: TIẾN HOÁ ......................................................................................................... 104 A. KHÁI QUÁT ...................................................................................................................... 104 B. NỘI DUNG ......................................................................................................................... 105 BÀI 14: CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HOÁ.................................................................................... 105 I. BẰNG CHỨNG HÌNH THÁI - GIẢI PHẪU HỌC SO SÁNH ..................................... 105 II. BẰNG CHỨNG PHÔI SINH HỌC............................................................................... 106 III. BẰNG CHỨNG ĐỊA LÝ SINH VẬT HỌC ................................................................ 107 IV. BẰNG CHỨNG TẾ BÀO HỌC VÀ SINH HỌC PHÂN TỬ ..................................... 107 BÀI 15: CÁC HỌC THUYẾT TIẾN HÓA .................................................................................... 109 I. HỌC THUYẾT TIẾN HOÁ CỔ ĐIỂN .......................................................................... 109 II. HỌC THUYẾT TIẾN HÓA TỔNG HỢP - HIỆN ĐẠI ................................................ 112 BÀI 16: CƠ CHẾ TIẾN HOÁ ............................................................................................................ 116 I. CƠ CHẾ PHÁT SINH BIẾN DỊ ................................................................................... 116 II. HÌNH THÀNH CÁC ĐẶC ĐIỂM THÍCH NGHI - QUẦN THỂ THÍCH NGHI ........ 116 III. CƠ CHẾ HÌNH THÀNH LOÀI MỚI .......................................................................... 119 IV. CƠ CHẾ HÌNH THÀNH CÁC NHÓM PHÂN LOẠI TRÊN LOÀI .......................... 124 BÀI 17: SỰ PHÁT SINH, PHÁT TRIỂN CỦA SỰ SỐNG ....................................................... 126 I. SỰ PHÁT SINH SỰ SỐNG ........................................................................................... 126 II. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA SỰ SỐNG - Tiến hóa sinh học. ............................................ 128 BÀI 18: SỰ PHÁT SINH, PHÁT TRIỂN CỦA LOÀI NGƯỜI ............................................... 131 I. BẰNG CHỨNG VỀ NGUỒN GỐC ĐỘNG VẬT CỦA LOÀI NGƯỜI ....................... 131 II. CÁC SỰ KIỆN TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT SINH LOÀI NGƯỜI .......................... 134 III. VƯỢN NGƯỜI HÓA THẠCH & QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH LOÀI NGƯỜI ...... 136 IV. NGƯỜI HIỆN ĐẠI VÀ SỰ TIẾN HÓA VĂN HÓA .................................................. 137 PHẦN III: SINH THÁI HỌC ............................................................................................ 139 BÀI 19: MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN ...................................................................................... 140 BÀI 20: SINH THÁI HỌC CÁ THỂ ................................................................................................ 142 BÀI 21: SINH THÁI HỌC QUẦN THỂ ......................................................................................... 144 Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 5 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương BÀI 22: SINH THÁI HỌC QUẦN XÃ ............................................................................................152 BÀI 23: SINH THÁI HỌC HỆ SINH THÁI ..................................................................................157 BÀI 24: SINH THÁI HỌC SINH QUYỂN.....................................................................................163 ĐÁP ÁN CÂU HỎI BÀI HỌC ........................................................................................... 166 ĐÁP ÁN PHẦN I: DI TRUYỀN HỌC .............................................................................................166 ĐÁP ÁN PHẦN II: TIẾN HÓA .........................................................................................................179 ĐÁP ÁN PHẦN III: SINH THÁI HỌC ...........................................................................................185 PHỤ LỤC .................................................................................................................................. 192 MA TRẬN ĐỀ THI TỐT NGHIỆP THPT – GIÁO DỤC THPT ...........................................193 MA TRẬN ĐỀ THI TUYỂN SINH ĐẠI HỌC, CAO ĐẲNG ...................................................195 Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 6 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương Các em học sinh thân mến! Chúng tôi chúc mừng các em học sinh đã cầm trên tay quyển sách này làm cẩm nang ôn thi môn Sinh học cho tốt nghiệp và Đại học, phiên bản 3.5. Với cách tiếp cận bản chất, hình tượng chúng tôi sẽ giúp cho các em từng bước, từng bước tiếp cận với môn Sinh học một cách dễ dàng và hiệu quả theo quy luật nhận thức. Từ khi internet phát triển, thói quen đọc sách, tự học của học sinh đã dần mất dần và từ đó xuất hiện 2 hiện tượng đáng buồn: Học sinh “nghiện” điện tử và học sinh “nghiện” … học thêm. “Nghiện” học thêm thực sự rất nguy hiểm, nó làm cho người học mất thời gian, nhu nhược, thụ động - ì, không có sự sáng tạo, … Lý do các em “nghiện” học thêm chủ yếu là do chương trình, cách tiếp cận của SGK làm cho các vấn đề đáng nhẽ đơn giản lại trở nên phức tạp, lộn xộn và trừu tượng. Kết quả không phù hợp với nhận thức của đa số học sinh và làm làm các em chán nản, mất tự tin và “bất lực” trong hoạt động tự học. Để quên đi những khó khăn đó, và để được “làm chủ” mình một số em đã lao vào chơi điện tử, một số khác đến các lớp học thêm để nghe những lời giảng của thầy làm chỗ dựa tinh thần cho mình. Nhiều em “nghiện” học thêm đến nỗi ngày đi học tới 3 đến 4 ca mà không giải quyết được kết quả học tập, đơn giản chỉ giải quyết mặt tâm lý là không còn phải “lo”, “sợ” khi mình đang ở nhà mà các bạn đang đi học thêm. Có nhiều em “nghiện” đi học thêm bởi ở đó có thầy cô học hộ các em. Những lời thầy giảng, giúp các em đỡ phải đọc sách; các bài giải thầy đưa ra các em đỡ phải giải; thầy hệ thống hóa kiến thức các em đỡ phải làm; những tình huống khó các em đỡ phải tư duy. Các em cần lưu ý rằng, mặc dù đi học thêm thấy các thầy cô dạy hay nhưng các em về nhà không giành thời gian gấp đôi, gấp ba, thậm chí nhiều lần hơn nữa để củng cố thì tất cả những điều hay học được cũng trở nên vô nghĩa. Các em có biết Thomas Alva Edison không? Theo Bách khoa toàn thư mở (Wikipedia), trong một lần tiếp kiến tổng thống Mỹ Rutherford B. Hayes tại Nhà Trắng, Edison đã làm mọi người kinh ngạc khi trả lời câu hỏi của tổng thống về việc mình tốt nghiệp kĩ sư ở Mỹ hay tại Châu Âu, ông đưa ra tờ giấy gấp tư trong đó có dòng nhận xét của thầy hiệu trưởng: "... trò T. Edison, con trai ông, là một trò dốt, lười và hư. Tốt nhất là nên cho trò ấy đi chăn lợn thì hơn vì chúng tôi thấy rằng trò ấy có học nữa thì sau này cũng không nên trò trống gì... ". Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 7 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương Kết quả ông chỉ được đi học trong 3 tháng nhưng với tinh thần tự học, tự đọc, tự làm không biết mệt mỏi Thomas Edison đã trở thành một trong những nhà phát minh, thương nhân vĩ đại nhất của thế kỉ 20. Ông có tổng cộng 1907 phát minh được cấp bằng sáng chế và có hơn 10 công ty mang tên ông. "Thiên tài là một phần trăm cảm hứng, chín mươi chín phần trăm mồ hôi." – Thomas Alva Edison – Trên cơ sở đó với lương tâm, trách nhiệm của người thầy, chúng tôi đã quyết định viết quyển sách này không ngoài mục đích nhằm đơn giản hóa nội dung, làm cho nó trở nên gần gũi, dễ hiểu. Trên cơ sở đó góp phần giúp các em có kĩ năng tự đọc, tự học mà vẫn thu được kết quả học tập tốt, không phải tốn tiền, đặc biệt là tốn thời gian, tuổi trẻ để đi … học thêm. Ngoài những hình chúng tôi tự thiết kế chúng tôi cũng lấy thêm các hình có giá trị trên mạng internet. Đặc biệt là việc tham khảo quyển sách Biology (Sinh học) nổi tiếng của Neil A. Campbell và Việt hóa lại. Từ đó đảm bảo quyển sách được cập nhật, được viết chính xác về mặt khoa học. Với kinh nghiệm 7 năm ôn thi đại học, học sinh giỏi cũng như sự nghiên cứu tham khảo cẩn thận các tài liệu Tiếng Anh, SGK, đề thi chúng tôi hứa với các em rằng các em có thể đạt điểm 9 thậm chí là điểm 10 trong kì thi Tốt nghiệp và Đại học khi các em tuân thủ những các yêu cầu, nhiệm vụ mà quyển sách này đưa ra. Mặc dù chúng tôi đã cố gắng dày công viết, chỉnh sửa nhưng chắc chắn sẽ không thể tránh khỏi những thiếu sót, cái nhìn chủ quan. Tuy nhiên với cách nhìn nhận tích cực thì những vấn đề đó là cơ hội để mỗi chúng ta, đặc biệt là các em học sinh thể hiện “khả năng miễn dịch” của mình qua việc nêu ra các quan điểm của mình, trao đổi với bạn bè, thầy cô hoặc chia sẻ cho chúng tôi. Chúng tôi vô cùng mong chờ và trân trọng những đóng đóng góp của các em học sinh, các bậc phụ huynh và thầy cô giáo để quyển sách này ngày càng phục vụ tốt hơn nhu cầu tự học của học sinh. Mọi ý kiến đóng góp xin mời các bạn đồng nghiệp, các bậc phụ huynh và các em học sinh có thể liên hệ qua:  Nhà sách Cương Thịnh – Thị trấn Đại Từ – Đại Từ - Thái Nguyên  Gọi điện tới số 0984.280.076  Gửi mail tới địa chỉ [email protected]  Truy cập website http://tobu.vn và để lại tin nhắn trên đó.  Truy cập facebook: http://facebook.com và để lại tin nhắn trên đó. Đại Từ, ngày 24/03/2013 Tác giả: Ths. Tô Nguyên Cương Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 8 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương “Thời gian của các bạn là có hạn, vì thế đừng lãng phí để sống cuộc đời của ai đó. Đừng nhốt mình trong những tư tưởng giáo điều - sống với kết quả suy nghĩ của những người khác. Đừng để ý kiến của những người khác nhấn chìm tiếng nói trong sâu thẳm của chính bạn. Và điều quan trọng nhất, hãy dũng cảm đi theo trái tim và trực giác của mình. Bằng cách nào đó chúng sẽ biết bạn thực sự muốn trở thành cái gì. Tất cả những thứ khác chỉ là thứ yếu.” Steve Jobs. Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 9 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG SÁCH Đây là nội dung vô cùng quan trọng tuy nhiên trong thực tế rất ít được để ý. Nó được thể hiện thông qua việc các tài liệu của chúng ta hầu hết không có phần này. Quyển sách cũng giống như một lọ thuốc, một cái máy đều cần có phần hướng dẫn người dùng sử dụng. Và thực sự nguy hiểm khi sử dụng mà không đọc hướng dẫn. Đọc hướng dẫn sẽ giúp cho các em học tài liệu một cách hiệu quả, thấy được những nội dung trọng tâm của từng phần, cách phát triển tư duy. Vì vậy chúng tôi đề nghị các em học sinh hãy: “Đọc kĩ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng”. Trước tiên các em cần nghiên cứu kĩ Phương pháp học và làm bài thi mà chúng tôi đã giới thiệu ở phần tiếp theo. Khi tự học với quyển sách này, với các câu hỏi chúng tôi đưa ra đề nghị các em không nóng vội xem đáp án mà nghiên cứu thật kĩ, vận dụng kiến thức bài học để đưa ra một đáp án cho mình. Không quan trọng đáp án đó đúng hay sai miễn là đáp án do hiểu biết của em đưa ra. Câu trả lời đúng cũng tốt, sai cũng tốt bởi những câu trả lời sai qua đáp án sẽ giúp cho các em hoàn thiện kiến thức của mình. Hãy tỉnh táo, đừng sợ mất thời gian, bởi khi em tư duy tìm câu trả lời cũng chính là em đang học, não bộ của các em sẽ tự động huy động tất cả kiến thức, kĩ năng em có để giải quyết vấn đề đó. Đây là cách học sâu sắc và chắc chắn nhất. Đồng thời các em nên liên tục trao đổi với các bạn, với thầy cô những vấn đề liên quan mà không hiểu hay mâu thuẫn. Toàn bộ quyển sách gồm 3 phần Di truyền học, Tiến hóa và Sinh thái học. Trong đó mỗi phần là một logic rất chặt chẽ - không chỉ chặt chẽ giữa các chương, các bài mà các đơn vị nội dung trong mỗi bài cũng được cấu trúc vô cùng chặt chẽ, các em phải nghiên cứu theo thứ tự từng nội dung, từng bài. Trước mỗi phần chúng tôi đều đưa ra tổng quan nội dung sẽ trình bày nên yêu cầu các em hãy nghiên cứu kĩ và hiểu nội dung logic của nó hoặc ít nhất tự gán logic cho nó để em dễ nhớ, dễ hiểu. Ở đây chúng tôi chỉ hướng dẫn cách học cho 2 chương khó nhất của phần Di truyền học do có nhiều nội dung, nhiều bài tập, nhiều cơ chế trừu tượng. Các chương, các phần còn lại thì quyển sách đã trình bày đầy đủ, các em có thể hoàn toàn tự học được dễ dàng. Chương 1: Di truyền học phân tử Các em cần nghiên cứu thật kĩ Cấu trúc Acid nucleic và Cơ chế ADN nhân đôi. Các em cần vẽ được cấu trúc một nu và cấu trúc một đoạn ADN có tối thiểu 2 cặp nu. Không chỉ vậy với các cơ chế các em nên tập vẽ lại. Không quan trọng xấu đẹp, quan trọng là em nhìn vào em hiểu em đã vẽ Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 10 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương gì và nó thể hiện điều gì. Khi các em đã hiểu rồi thì sang quyển Bài tập của chúng tôi các em sẽ dễ dàng làm chủ các “công thức” và sau đó là thoát ly hoàn toàn khỏi các “công thức” vô nghĩa. Chương 2: Di truyền học tế bào - cơ thể Các em cần nghiên cứu thật kĩ cấu trúc NST, vẽ và mô tả được nguyên phân, đặc biệt là giảm phân. Trong đó cơ chế giảm phân là cơ chế chìa khóa giúp em chinh phục các quy luật di truyền một cách dễ dàng. Ngược lại khi không hiểu sâu sắc và nắm chắc cơ chế giảm phân, chắc chắn các em sẽ không bao giờ hiểu được các quy luật di truyền. Phần các quy luật di truyền, nội dung biện luận rất quan trọng. Chúng tôi đã cố gắng đưa ra những cách tư duy, biện luận tối ưu – đó cũng chính là những bài mẫu và lời giải mẫu mẫu mực cho tư duy mà chúng tôi đã cân đo đong đếm rất nhiều. Cụ thể, sau khi thí nghiệm được nêu ra em hãy suy nghĩ và đưa cho mình một cách giải thích, biện luận. Tiếp đó em hãy xem cẩn thận từng bước biện luận sao cho thật hiểu. Cuối cùng là nhìn vào đầu bài, dựa trên các dữ kiện tự biện luận lại. Nếu các em làm như vậy, chúng tôi đảm bảo rằng các em sẽ sao chép được cách tư duy mẫu mực đó để có thể vận dụng một cách sáng tạo vào làm các tình huống, bài tập khác. Các em yên tâm, trong 8 quy luật chỉ có 6 quy luật là các em cần phải học như vậy để có được phương pháp tư duy thông minh, linh hoạt, sáng tạo. Trong quá trình trình bày với quan điểm không sử dụng những từ lai căng bởi học sinh đã được học Tiếng Anh, đồng thời nhằm cung cấp cho các em các từ khóa Tiếng Anh nên trong một số thuật ngữ chúng tôi đã sử dụng từ gốc bằng Tiếng Anh. Ví dụ như:  Bazơ nitơ  Base nitrogenous (adj) hoặc Base nitrogen (noun).  Axít  Acid  Phốt phát  Phosphate  Phốtphoric  Phosphoric  Nucleôtit  Nucleotide  Lipít  Lipid  Pôlipéptit Polypeptide  Gen  Gene  Men đen  Mendel  Moócgan  Morgan Chúng tôi tin các em sẽ thành công! Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 11 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương PHƯƠNG PHÁP HỌC VÀ LÀM BÀI THI Phương pháp là phương tiện giúp chúng ta tiến tới mục tiêu của mình. Vì vậy chúng tôi khuyến cáo các em đọc kĩ và áp dụng triệt để để nhanh chóng giúp các em tới đích. I - NGUYÊN TẮC 1. Tự tin, duy trì cảm xúc, hành động không ngừng, tiến tới mục tiêu. Sự tự tin của em là của em hay của bạn em, thầy cô hay người khác? Thật đơn giản, sự tự tin của em là của em vì vậy em toàn quyền sở hữu, điều khiển nó. Tất cả chúng ta có khoảng 1000 000 000 000 tế bào thần kinh. Giả sử nếu hơn kém nhau thì cũng chỉ một vài triệu, không đáng kể so với số tế bào thần kinh chúng ta có. Hay nói cách khác xuất phát điểm của tất cả chúng ta từ khi sinh ra là như nhau vì vậy hãy căn cứ vào tất cả những điều mình đã làm được, những thành công đã có mà em hãy “nhanh chân” tự tin vào bản thân để “giành lấy” mục tiêu, mơ ước của mình. Phần lớn trong chúng ta không điều khiển được cảm xúc của mình, mà để cho “dòng đời xô đẩy”, có người tin mình không thể học tốt được đơn giản chỉ là những lời nhận xét không tốt về mình, rồi có người khi bị nhận xét thì bức xúc ám ảnh và ngờ vực chính bản thân mình, có người cứ ngồi mà … đau khổ, … Điều quan trọng nhất tất cả họ đều không làm là “Đứng dậy và làm lại, làm lại và làm lại” cho tới khi người kia phải thay đổi cách nhìn về mình. Còn về học tập, rất nhiều học sinh tự hào và khoe khi nào “hứng” thì học. Như vậy thời gian để chúng ta “thích học” sẽ không nhiều. Tại sao chúng ta không nghĩ và làm khác đi là làm cho mình luôn ở trạng thái tâm lý tích cực trong học tập? Để làm được điều đó thật đơn giản. Đầu tiên các em cần phải luôn nhìn thấy mơ ước của mình muốn đạt được, tiếp đó trong tư duy và trong lời nói tránh dùng những từ tiêu cực, mất phương hướng như: buồn, chán, khó quá, không biết thế nào, nếu trước đây mình cố gắng, quyết tâm thì giờ đã khác, … mà hãy thay vào đó bằng những câu từ tích cực, có phương hướng: vui, phấn khởi, không khó, mình sẽ làm được, mình sẽ học giỏi, mình sẽ trở thành một bác sỹ giỏi cứu giúp được mọi người, được mọi người ngưỡng mộ, trước đây mình không cố gắng, đó là một bài học rất giá trị mà mình luôn cần phải nhớ tới, … Đồng thời trong quá trình làm một việc gì đó luôn giữ cho cơ thể của mình Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 12 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương căng, khỏe khoắn, tràn đầy sức sống. Ví dụ khi nghe giảng, học bài em hãy tránh chống tay dưới cằm, hai mắt trùng xuống. Khi làm được như vậy chắc chắn em sẽ có một cảm xúc tiêu cực. Theo em, người thành công và người không thành công người nào gặp nhiều thất bại hơn? Rõ ràng là người thành công sẽ gặp nhiều thất bại hơn nhưng tại sao lại vậy? Vì những người không thành công họ sợ thất bại nên họ có dám hành động đâu mà gặp thất bại. Vì vậy khi luôn nhìn thấy mục tiêu của mình, các em cần liên tục hành động để tiến tới nó, đó là tích cực học hỏi, thay đổi phương pháp học, tăng thời lượng học, … đừng sợ thất bại, đừng sợ những lời chê, những lời trách móc mà hãy biến nó thành động lực, bài học để rút kinh nghiệm cho những lần sau. Như ở trên đã nói chúng ta tích cực học tập không phải vì bố em bảo thế, cô giáo em bảo thế, mọi người bảo thế, … mà tất cả các hoạt động tích cực đó đều cần được hướng tới mục tiêu, mơ ước của riêng em và em là chính người chèo lái nó. Vì vậy em hãy giành ra 20 phút để tìm lại mơ ước, mục tiêu của mình là gì và hãy giành cho nó 5 phút hàng ngày để “nuôi dưỡng” nó, bởi SUY NGHĨ tạo ra HÀNH ĐỘNG, hành động tạo ra THÓI QUEN, thói quen tạo ra TÍNH CÁCH, tính cách tạo ra SỐ PHẬN. Do đó ở đây em chỉ cần “giác ngộ” suy nghĩ, niềm tin vào chính bản thân mình. 2. Học hiểu: Thật là nguy hiểm khi việc học tập mà không hiểu mình đang học cái gì? Nói về cái gì? Nó như thế nào? Tại sao lại như thế? Có ý nghĩa gì? Đây là cách học ban đầu là dài nhất nhưng sau này khi đã quen, nhịp được thì sẽ là ngắn nhất, chắc chắn, bền vững và hiệu quả nhất. Khi đã nắm bắt được bản chất vấn đề thì cho dù tình huống đặt ra có xoay ngang, xoay dọc hay biến dạng theo một cách nào đó thì chúng ta cũng có thể dễ dàng giải quyết được. Ví dụ với một đơn vị nội dung kiến thức có thể xây dựng nên 100 câu hỏi trắc nghiệm. Nếu không hiểu bản chất thì thay bằng việc nhớ một đơn vị nội dung kiến thức chúng ta cần nhớ hơn 400 tình huống của câu hỏi trắc nghiệm. 3. Không học “công thức”, giải bài tập tự nhiên trên nền toán học cơ bản và cơ chế, quy luật Sinh học: Nghe như có vẻ vô lý tuy nhiên đây là cách tiếp cận các tình huống bài tập Sinh học chỉ có trong quyển sách này của chúng tôi. Đây là phương pháp tiếp cận mới đã được chúng tôi nghiên cứu, xây dựng và phát triển. Nếu chúng ta không hiểu bản chất, chăm chăm học “công thức” mà không hiểu gì thì thật vô cùng nguy hiểm bởi trong bài tập Sinh học có rất nhiều cái gọi là “công thức”. Không chỉ vậy việc nhớ “công thức” sẽ hạn chế sự linh hoạt, năng lực sáng tạo cũng như tốc độ giải quyết các tình huống bài tập của bản thân. Qua tập sách này chúng tôi sẽ giúp em hiểu bản chất sinh học của các “công thức” mà trong rất nhiều sách tham khảo đã nêu ra. Bên cạnh đó chúng tôi giúp em cách nhớ một cách bản chất, hình tượng và một cách dễ dàng tất cả những Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 13 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương “công thức” đó. Từ đó em có thể vận dụng một cách nhanh chóng, linh hoạt để giải bài tập mà không phụ thuộc “công thức”. 4. Muốn học thật tốt, thật xuất sắc hãy trở thành một họa sĩ chăm chỉ và là một nhà văn, nhà thơ dám mơ mộng, tưởng tượng: Bản chất tư duy của con người là tư duy qua biểu tượng – hình ảnh. Tức là khi đề cập đến cái gì chúng ta sẽ hình dung ra nó như thế nào chứ không phải nó được viết như thế nào. Do đó tại sao mỗi một đơn vị kiến thức, một hệ thống kiến thức, một cơ chế, quá trình em lại không dám “hình tượng” hóa nó bằng sơ đồ, bằng hình vẽ theo cách riêng của mình. Như vậy sau khi vẽ xong em đã hoàn toàn nắm được kiến thức, thậm chí có thể trình bày lại một cách rành mạch, rõ ràng bằng hình em đã vẽ như là em đang kể về một khung cảnh, một chuyến đi chơi của mình. Nếu để đầu óc bay bổng em cũng có thể nhân vật hóa cho các khái niệm cũng như thổi hồn vào nó hoặc sáng tác ra một bài thơ vần điệu. SƠ ĐỒ TƯ DUY “ĐỂ TRỞ THÀNH THIÊN TÀI” II - CHUẨN BỊ Chuẩn bị 2 quyển sổ nhỏ và một quyển nháp: + Quyển 1: Ghi tất cả những khó khăn trong quá trình học tập, như không hiểu, mâu thuẫn, … để trao đổi với các bạn và với giáo viên hoặc trao đổi trên website http://tobu.vn. (Có thể ghi chung với các môn khác cho gọn). Đừng bao giờ hy vọng các em có thể chắc chắn nhớ được những vấn đề các em còn thắc mắc để khi gặp bạn, thầy cô để hỏi. Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 14 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương + Quyển 2: Chép lại các bài tập hay và khó, đặc biệt là các bài chứa bẫy mà em chưa vượt qua được. + Quyển 3: Chính là quyển nháp là nơi các em có thể thỏa sức tưởng tượng, khám phá lý thuyết, bài tập theo cách của mình. Trên cơ sở đó một lần nữa em có thể tổ chức lại một cách đầy đủ, logic, hệ thống vào trong vở. III - HỌC LÝ THUYẾT - Lên kế hoạch cho cả chương trình tới thời điểm đi thi bằng cách lên kế hoạch cho từng phần, từng tuần và quyết tâm học triệt để phần đó. - Tạo, duy trì cảm xúc tích cực (tự tin, lạc quan, phấn khởi,…) trước khi học và trong khi học. Để học nó một cách tự nhiên, nhẹ nhàng hãy nghĩ nó đơn giản như một trò chơi cần chinh phục. (Tham khảo sách gối đầu giường “Tôi tài giỏi, bạn cũng thế” của Adam Khoo. Có thể download trên website: http://tobu.vn) - Học từ khái quát đến chi tiết: Tốt nhất bằng sơ đồ, nếu có thể thì nên trình bày bằng sơ đồ tư duy của Tony Buzan. Vậy là việc học sẽ trở nên đơn giản như chúng ta ngắm một bức tranh và tái hiện lại một cách dễ dàng . - Học cảm nhận: Đọc đến đâu hình dung, hiểu đến đó. Nếu không hiểu cần trao đổi với giáo viên ngay (ghi ra Quyển 1). - Lặp lại nhiều lần, tức ôn tập thường xuyên cho đến lúc thi với những nội dung khó, chưa chắc chắn. IV - LÀM BÀI TẬP Bản chất: Bài tập Sinh học = Cơ chế, quy luật sinh học + Toán học cơ bản - Trên cơ sở bản chất của Bài tập Sinh học, em có thể thấy mình cần chuẩn bị tốt những yếu tố nào để có thể giúp em hiểu, giải nhanh các bài tập. Thứ nhất em phải nắm vững các cơ chế, quy luật sinh học; thứ hai là cần phải trau dồi kĩ năng xử lý toán học linh hoạt. - Với những kiến thức không thể hiểu do bị rỗng kiến thức thì học thuộc lòng nhưng hạn chế tối đa. - Tóm tắt đầu bài sẽ giúp chúng ta dễ dàng thấy được vấn đề cũng như biết đầu bài đã cho cái gì và phải làm cái gì. Với mỗi nội dung đầu bài cho đều có một ý nghĩa nhất định phục vụ cho việc làm bài tập. - Làm bài tập trên cơ sở 2 cách: + Làm xuôi: Kết nối giả thiết để dẫn đến kết quả. + Làm ngược: Từ kết quả ta biến đổi, hướng tới những nội dung giả thiết cho. Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 15 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương - “Sao chép tư duy”, có thể thực hiện đơn giản bằng cách xem lại thường xuyên các bài tập khó (ở Quyển 2) và giải lại. Nếu sau 30 phút không làm lại được thì xem lời giải. Lặp lại hàng tuần cho đến khi nhìn thấy bài đó em sẽ biết ngay phải làm gì. V – HỌC TRẮC NGHIỆM - Học 1 câu cho 10 câu: Với mỗi câu không chỉ chỉ ra được đáp án mà cần chỉ ra được các đáp án còn lại sai ở chỗ nào. - Tích lại những câu chưa làm được. Tùy vào mức độ khó và hay có thể đánh dấu thêm bằng kí hiệu riêng. VD như *, **, ***, … thậm chí cả ghi chú bằng chữ về vấn đề của câu đó. - Những lần ôn tập sau chỉ ôn lại những câu khó, chứa “bẫy” và chưa làm được. VI – LÀM BÀI THI TRẮC NGHIỆM: Tự tin, không quan tâm đến người khác làm xong sớm. - Làm chủ thời gian làm bài bằng cách mang đồng hồ. Sau đó phân chia thời gian và lên kế hoạch để làm bài thi. - Với đề thi trắc nghiệm, hoàn thành căn bản đề thi trong 50 phút: Làm đề thi ít nhất 2 lượt, lượt thứ nhất để giải quyết nhanh những tình huống dễ, đồng thời nắm bắt được toàn bộ đề, đặc biệt những câu khó. Trong quá trình đó nhớ tích, ghi chú cụ thể vấn đề mình mắc phải, những câu chưa làm được, còn nghi ngờ ra ngay đề thi. 35 phút còn lại giải quyết các câu khó. 5 phút cuối cùng thì mới tô vào đề thi. Các em hãy nhớ rằng: “Häc, con ®-êng duy nhÊt ®Ó tån t¹i.” “Tự tin, duy trì cảm xúc, hành động không ngừng, tiến tới mục tiêu” TOBU Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 16 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương “Điều tuyệt vời nhất trong cuộc sống này là làm những điều mà người khác bảo bạn không làm được” Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 17 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương PHẦN I: DI TRUYỀN HỌC  Tại sao em sinh ra vừa giống bố mẹ, vừa khác bố mẹ?  Tại sao thiên tài Einstain lại là cha ruột của 2 người con … bình thường? STT Cấp độ 1 Vật chất di truyền 2 3 Cơ chế di truyền Cơ chế biến dị 4 Cơ chế biểu hiện tính trạng 5 Cơ chế điều hòa biểu hiện Phân tử Acid nucleic (Chủ yếu là ADN trừ một số chủng virus vật chất di truyền là ARN) ADN nhân đôi Tế bào - cơ thể Quần thể Nhiễm sắc thể Vốn gene *Với hình thức sinh sản vô tính: Nguyên phân *Với hình thức sinh sản hữu tính: Nguyên phân, giảm phân và thụ tinh Tự thụ phấn, giao phối giữa các cá thể Đột biến gene Đột biến NST Phiên mã và dịch mã Các quy luật di truyền Cơ chế điều hòa hoạt động của gene Mối quan hệ giữa kiểu gene, môi trường và kiểu hình Di nhập gene, yếu tố ngẫu nhiên, CLTN, ĐB Ngẫu phối (giao phối, giao phấn), giao phối gần (tự thụ). Tần số allele ổn định. CHƯƠNG I: DI TRUYỀN HỌC CẤP ĐỘ PHÂN TỬ A. KHÁI QUÁT 1. Vật chất di truyền: Acid nucleic. 2. Cơ chế di truyền: ADN nhân đôi. 3. Cơ chế biến dị: Đột biến gene. 4. Cơ chế biểu hiện tính trạng: Phiên mã và Dịch mã. 5. Cơ chế điều hòa: Điều hòa hoạt động của gene theo mô hình Operon. B. NỘI DUNG BÀI 1: VẬT CHẤT DI TRUYỀN CẤP ĐỘ PHÂN TỬ - ACID NUCLEIC  Acid nucleic là gì? Tại sao gọi là acid nucleic?  Tại sao nói acid nucleic có khả năng mang,lưu giữ, bảo quản và truyền đạt thông tin di truyền qua các thế hệ tế bào và cơ thể? Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 18 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương Vật chất di truyền: Là vật chất mang thông tin di truyền quy định tính trạng của cơ thể. Ở cấp độ phân tử, hầu hết ở các loài VCDT là ADN, trừ một số chủng virus thì có VCDT là ARN. I. ACID NUCLEIC: Gồm 2 loại ADN và ARN. 1. Vị trí phân bố - Nhân sơ: Tế bào chất. - Nhân thực: Nhân. 2. Cấu trúc a. Cấu trúc hoá học Hình 1.1. Cấu tạo một nucleotid (A) Acid nucleic là acid hữu cơ trong tế bào, chứa các nguyên tố C, H, O, N và P. Cấu trúc 1. Đơn phân (300 đvC) ADN ARN Nucleotide: Gồm 3 thành phần: Ribonucleotide: Gồm 3 thành phần: - Đường pentose (5C): Deoxyribose - Đường pentose (5C): Ribose (C5H10O5) (C5H10O4) - Base nitrogenous (A, T, G, X) - Base nitrogenous (A, U, G , X) - Nhóm phosphate - H3PO4 - Nhóm phosphate - H3PO4 → Trên cơ sở 4 loại nucleotide khác → Trên cơ sở 4 loại ribonucleotide khác nhau nhau ở thành phần base, người ta chia ở thành phần base, người ta chia nucleotide thành 4 loại: A, T, G, X ribonucleotide thành 4 loại: rA, rU, rG, rX - Các nucleotide trên mỗi mạch liên kết 2. Một với nhau bằng mối liên kết hóa trị mạch (phosphodieste) theo một chiều xác định - Các ribonucleotide trên mỗi mạch liên kết với nhau bằng mối liên kết hóa trị (phosphodieste) theo một chiều xác định (5’- (5’-3’) giữa đường của nucleotide phía 3’) giữa đường của ribonucleotide phía trước trước với nhóm phosphate của với nhóm phosphate của ribonucleotide phía nucleotide phía sau. Tạo thành chuỗi sau. Tạo thành chuỗi polyribonucleotide. polynucleotide. - 2 chuỗi polynucleotide liên kết với 3. Hai nhau bằng các liên kết hydrogen theo mạch NTBS: - 1 chuỗi polyribonucleotide có thể tự cuộn xoắn liên kết với nhau bằng các liên kết hydrogen: (VD: tARN, rARN) + A = T bằng 2 liên kết hydrogen. + rA = rU bằng 2 liên kết hydrogen. + G  X bằng 3 liên kết hydrogen. + rG  rX bằng 3 liên kết hydrogen. Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 19 - Website: http://tobu.vn Tự ôn thi Tốt nghiệp, Đại học môn Sinh học Th.s Tô Nguyên Cương Hình 1.2. Liên kết giữa các cặp base nitrogenous  1. Deoxy trong từ deoxyribose có nghĩa là gì?  2. Vì sao vật chất di truyền ở cấp độ phân tử viết tắt là ADN, ARN?  3. Vì sao A chỉ liên kết với T hoặc U, G chỉ liên kết với X? b. Cấu trúc không gian Được hai nhà bác học J.Watson và F.Crick công bố vào năm 1953. Hình 1.3. Cấu trúc phân tử ADN ADN (Dạng B) - Gồm 2 mạch polynucleotide xoắn kép, ARN - Gồm 1 mạch polyribonucleotide. Có 3 loại đều song song quanh một quanh trục polyribonucleotide : tưởng tượng, giống 1 cái cầu thang xoắn. + mARN: Mạch thẳng, có trình tự ribonucleotide + Bậc thang: Là sự liên kết giữa các cặp đặc hiệu (không được dịch mã) nằm gần mã mở base nitrogenous theo NTBS. đầu để ribosome có thể nhận biết vị trí, chiều + Tay thang: Là sự liên kết kế tiếp giữa 2 thông tin di truyền và tiến hành dịch mã. thành phần đường và nhóm phosphate. + tARN: Chuỗi polyribonucleotide cuộn xoắn, có - Độ dài của một nucleotide là 3,4 A0. đoạn các cặp base liên kết theo nguyên tắc bổ - Mỗi chu kì xoắn gồm 10 cặp nucleotide. 0 - Đường kính vòng xoắn là 20 A . sung (A = U, G  X) → 3 thuỳ. Có 2 đầu quan trọng: Một đầu mang acid amine, một đầu mang bộ ba đối mã (anticodon). + rARN: Chuỗi polyribonucleotide, ở nhiều vùng có liên kết bổ sung tạo nên vùng xoắn kép cục bộ. Dịch vụ cung cấp tài liệu TOBU - 20 - Website: http://tobu.vn