Tài liệu Tài liệu ôn thi đại học môn văn

NguyÔn Ai Quèc - Hå ChÝ Minh Môc ®Ých: N¾m ®îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ cuéc ®êi, sù nghiÖp, quan ®iÓm nghÖ thuËt vµ phong c¸ch s¸ng t¸c cña B¸c. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bµi NguyÔn Ái Quèc - Hå ChÝ Minh ®­îc ®Æt vµo phÇn ba trong bé s¸ch gi¸o khoa V¨n cÊp PTTH: V¨n häc tõ ®Çu thÕ kØ XX ®Õn c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945. Nh­ng ®©y lµ bµi häc vÒ mét t¸c gia mµ sù nghiÖp v¨n ch­¬ng cßn kÐo dµi tíi mét phÇn t­ thÕ kØ sau C¸ch m¹ng. V× thÕ, trong bµi nµy, bªn c¹nh viÖc nãi vÒ nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh tr­íc 1945, ngêi häc vÉn cÇn ph¶i häc tËp c¶ vÒ th¬ v¨n mµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh viÕt trong thêi gian sau ®ã. (Còng nh­ bµi vÒ c¸c t¸c gia Tè H÷u vµ NguyÔn Tu©n tuy ®­îc ®Æt vµo phÇn bèn: V¨n häc tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®Õn 1975, nh­ng vÉn nãi vÒ nh÷ng thµnh tùu v¨n ch­¬ng cña hai ng­êi trong thêi gian tr­íc ®ã). 2. NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh lµ hai tªn kh¸c nhau cña mét con ng­êi duy nhÊt. §ã lµ B¸c Hå, nhµ c¸ch m¹ng lín nhÊt, nhµ ¸i quèc vÜ ®¹i nhÊt, danh nh©n v¨n hãa tiªu biÓu nhÊt vµ t¸c gia v¨n häc quan träng bËc nhÊt trong lÞch sö n­íc nhµ. 3. Tuy nhiªn, hai tªn gäi NguyÔn ¸i Quèc vµ Hå ChÝ Minh l¹i g¾n liÒn víi hai thêi kú kh¸c nhau trong cuéc ®êi ho¹t ®éng cùc k× phong phó cña B¸c. a) NguyÔn ¸i Quèc lµ tªn gäi ®­îc biÕt ®Õn vµ nhí ®Õn nhiÒu nhÊt trong sè nhiÒu tªn mµ B¸c ®· dïng trong nh÷ng n¨m b«n ba kh¾p n¨m ch©u bèn biÓn ®Ó t×m ®­êng gi¶i phãng cho Tæ quèc vµ c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc trªn thÕ giíi. Trong khi ®ã, tªn Hå ChÝ Minh chØ ®­îc B¸c dïng tõ sau khi trë vÒ ®Êt n­íc ®Ó trùc tiÕp l·nh ®¹o c¸ch m¹ng, kh¸ng chiÕn, vµ sau ®ã lµ c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh thèng nhÊt n­íc nhµ. b) Riªng trong lÜnh vùc s¸ng t¸c v¨n ch­¬ng, nãi ®Õn t¸c gi¶ NguyÔn ¸i Quèc lµ nãi ®Õn ng­êi ®¹i biÓu duy nhÊt cho v¨n häc c¸ch m¹ng v« s¶n ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kØ nµy, ng­êi ®· viÕt hµng lo¹t nh÷ng truyÖn ng¾n vµ phãng sù - chÝnh luËn ®Æc s¾c, mµ tÊt c¶ ®Òu cã thÓ coi lµ nh÷ng b¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n. Cßn tªn tuæi cña nhµ th¬ Hå ChÝ Minh, nhµ chÝnh luËn Hå ChÝ Minh sÏ gîi nhí ®Õn:  RÊt nhiÒu ¸ng th¬ ®Æc s¾c, cã gi¸ trÞ t tëng vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cao, nhÊt lµ m¶ng th¬ tr÷ t×nh mµ tËp th¬ NhËt ký trong tï lµ kÕt tinh ngêi s¸ng nhÊt.  RÊt nhiÒu bµi v¨n chÝnh luËn gi¶n dÞ mµ s©u s¾c, giµu tÝnh chiÕn ®Êu mµ vÉn nh©n khoan hßa, nhiÒu khi hãm hØnh, trong ®ã, thµnh tùu cã tÇm vãc lín lao nhÊt lµ b¶n hËu, 4. Quan ®iÓm nghÖ thuËt a) Nh­ng kh«ng nªn, vµ còng kh«ng thÓ t¸ch rêi nhµ v¨n NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh khái c¸ch m¹ng NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh. Bëi v× viÕt v¨n lµm th¬ - tr­íc hÕt lµ lµm th¬ tuyªn truyÒn cæ ®éng - víi B¸c Hå, còng lµ mét hµnh vi c¸ch m¹ng, ®­îc tiÕn hµnh ®Ó phôc vô môc ®Ých ®Êu tranh c¸ch m¹ng. Kh«ng v× nhiÖm vô c¸ch m¹ng, nhiÒu t¸c phÈm v¨n ch­¬ng cña B¸c ch¾c ch¾n ®· kh«ng ®­îc viÕt ra Nh­ng khi ®· v× c¸ch m¹ng mµ viÕt th× môc tiªu c¸ch m¹ng cÇn ®¹t tíi (viÕt ®Ó lµm g× ?) vµ ®èi t­îng c¸ch m¹ng cÇn t¸c ®éng (viÕt cho ai ?) sÏ quyÕt ®Þnh sù lùa chän néi dung (viÕt c¸i g× ?) vµ h×nh thøc (viÕt nh­ thÕ nµo?) cña t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. V× thÕ, nÕu ta thÊy t¸c phÈm cña B¸c mang d¸ng dÊp hiÖn ®¹i cña ph­¬ng T©y hay h­¬ng vÞ cæ ®iÓn cña ph­¬ng §«ng, t×m ®Õn h¹c cò, tr¨ng x­a cao nh· hay vÎ gi¶n dÞ nh­ lêi ¨n tiÕng nãi th­êng ngµy th× ph¶i hiÓu ®ã hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ sù tïy høng cña c¸ nh©n mµ cã gèc g¸c tõ nhu cÇu c¸ch m¹ng. b) Tuy vËy, còng kh«ng thÓ hiÓu mét c¸ch m¸y mãc r»ng, v¨n th¬ cña B¸c chØ ®­îc viÕt ra trùc tiÕp phôc vô mét nhiÖm vô c¸ch m¹ng cô thÓ. Còng cã khi, vµ kh«ng Ýt khi, B¸c m­în viÖc lµm th¬ ®Ó tiªu bít th¸ng ngµy dµi (NhËt kÝ trong tï), hoÆc lµm th¬ khi viÖc qu©n n­íc ®· t¹m nhµn mµ lßng l¹i ®ang cã høng. Th¬ chÝnh lµ ng­êi. VÎ ®Ñp cña nh÷ng bµi th¬ ®­îc viÕt ra trong hoµn c¶nh nh­ thÕ, tríc hÕt vµ chñ yÕu, lµ sù ph¶n ¸nh vÎ ®Ñp cña con -1- ng­êi B¸c: mét trÝ tuÖ s¸ng l¸ng; mét t©m hån trµn ngËp th­¬ng yªu thiªn nhiªn, ®Êt n­íc, con ng­êi; mét ý chÝ v÷ng m¹nh tíi møc vÉn thanh th¶n, ung dung gi÷a mu«n ngµn gian khã. 5.Phong c¸ch s¸ng t¸c a) Nh­ cã thÓ thÊy ë trªn, phong c¸ch nghÖ thuËt cña B¸c Hå v« cïng ®a d¹ng. Trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, ch­a tõng thÊy mét ai cã b¶n s¾c v¨n ch­¬ng phong phó thÕ: viÕt v¨n tiÕng Ph¸p rÊt Ph¸p, lµm th¬ ch÷ H¸n th× nhiÒu bµi cã thÓ ®Æt lÉn cïng th¬ Tèng th¬ §­êng, tuyªn truyÒn cæ ®éng nh©n d©n th× cã thÓ nãi nh­ ca dao tôc ng÷, mµ nghÞ luËn tr­íc c«ng luËn trong n­íc vµ quèc tÕ th× chÆt chÏ, tÕ nhÞ, ®anh thÐp, hïng hån. ViÕt ®­îc nh­ thÕ chØ cã thÓ lµ mét nhµ v¨n héi tô ®­îc tinh hoa cña nhiÒu nÒn v¨n hãa, lµm chñ ®­îc nhiÒu thñ ph¸p, thÓ tµi, nhiÒu phong c¸ch ng«n ng÷ vµ lo¹i thÓ v¨n ch­¬ng. b)Tuy nhiªn , phong c¸ch NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh ®a d¹ng mµ vÉn thèng nhÊt. §ã lµ phong c¸ch cña mét ng­êi hiÓu rÊt râ môc ®Ých vµ ®èi t­îng, mét ng­êi mµ v¨n phong lu«n lu«n c« ®óc, trong s¸ng vµ linh ho¹t, mét ng­êi lu«n h­íng vÒ mÆt tÝch cùc, vÒ sù vËn ®éng tíi ¸nh s¸ng, tíi t­¬ng lai, mét ng­êi dï viÕt g× th× sù cao khiÕt vµ nh©n hËu vÉn cã thÓ c¶m nhËn thÊy bªn d­íi tõng hµng ch÷. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c cña Vi hµnh 1. Gi÷a n¨m 1922, thùc d©n ph¸p ®­a Vua bï nh×n Kh¶i §Þnh sang Ph¸p dù cuéc triÓn l·m thuéc ®Þa Vecx©y. §©y lµ mét ©m m­u cña chóng nh»m lõa g¹t nh©n d©n Ph¸p: VÞ quèc v­¬ng An Nam nµy ®¹i diÖn cho 1 d©n téc lín nhÊt ë §«ng D­¬ng, sang Ph¸p ®Ó tá th¸i ®é hoµn toµn quy phôc “mÉu quèc” vµ ®Ó c¶m t¹ c«ng ¬n “khai hãa” cña mÉu quèc. Nh­ vËy t×nh h×nh §«ng D­¬ng lµ æn ®Þnh vµ tèt ®Ñp, nh©n d©n Ph¸p nªn nhiÖt t×nh ñng hé cuéc ®Çu t­ lín vµo §«ng D­¬ng ®Ó khai th¸c tµi nguyªn giµu cã ë xø nµy vµ tiÕp tôc ®em v¨n minh tiÕn bé ®Õn cho nh÷ng ng­êi d©n ®­îc n­íc Ph¸p b¶o hé. 2. NguyÔn ¸i Quèc viÕt “Vi hµnh” vµo ®Çu n¨m 1923 ®Ó cïng víi vë kÞch Con rång tre truyÖn ng¾n “Lêi than v·n cña bµ trng tr¾c” bµi b¸o “ Së thÝch ®Æc biÖt “(ViÕt n¨m 1922) lËt tÈy ©m mu nãi trªn cña thùc d©n Ph¸p. §ång thêi v¹ch trÇn tÝnh chÊt bï nh×n tay sai d¬ d¸y cña Kh¶i §Þnh vµ tè c¸o tÝnh chÊt ®iªu tr¸ cña nh÷ng danh tõ “V¨n minh, khai hãa” cña chñ nghÜa thùc d©n. KiÕn thøc c¬ b¶n I. Giíi thiÖu chung 1. Vi hµnh lµ mét truyÖn ng¾n b»ng tiÕng Ph¸p, ®­îc NguyÔn Ai Quèc viÕt vµ ®¨ng ë Ph¸p, trªn b¸o Nh©n ®¹o ngµy 19 th¸ng 2 n¨m 1923. §©y lµ mét t¸c phÈm ®­îc viÕt ra v× môc ®Ých c¸ch m¹ng. Nã n»m trong c¶ mét hÖ thèng nh÷ng bµi v¨n, bµi b¸o, vë kÞch mµ NguyÔn ¸ i Quèc ®· viÕt ®Ó tËp trung ®¶ kÝch tªn vua bï nh×n Kh¶i §Þnh khi y sang Ph¸p dù cuéc ®Êu x¶o thuéc ®Þa ë Macx©y n¨m 1922. Qua Vi hµnh, t¸c gi¶ muèn cho c«ng luËn trong vµ ngoµi n­íc Ph¸p thÊy râ r»ng c¸i kÎ ®ang ®­îc ®ãn tiÕp rïm beng nh­ lµ th­îng kh¸ch kia, thùc chÊt chØ lµ mét tªn hÒ lè l¨ng, hµnh vi lÐn lót vµ mê ¸m mµ gi¸ trÞ kh«ng h¬n mét thø trß gi¶i trÝ rÎ tiÒn. 2. Nh­ng néi dung cña “Vi hµnh” kh«ng chØ giíi h¹n ë ý nghÜa ph¶n phong. T¸c phÈm cßn lµ mét tiÕng nãi lªn ¸n chñ nghÜa thùc d©n, c¸i chÕ ®é ®· th«ng qua bän tay sai lµm cho nh÷ng ng­êi d©n thuéc ®Þa bÞ suy nh­îc gièng nßi bëi r­îu cån vµ thuèc phiÖn, ®· theo dâi, r×nh mß, b¸m lÊy ®Õ giµy cña nh÷ng ng­êi ch©n chÝnh b»ng mét chÝnh s¸ch mËt th¸m ®ª hÌn. ChÕ ®é thùc d©n, do ®ã, cßn lµ nçi tñi nhôc cña ng­êi b¶n xø, lµ sù sØ nhôc ®èi víi con ng­êi. Nh­ thÕ, “Vi hµnh” còng lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng c¸ch mµ NguyÔn ¸ i Quèc sö dông ®Ó ®¹t tíi môc ®Ých chèng thùc d©n, ®¸nh ®æ phong kiÕn. ViÖc viÕt “Vi hµnh” còng lµ mét hµnh vi c¸ch m¹ng. 3. Nh­ng “Vi hµnh” còng lµ mét t¸c phÈm thùc sù cã gi¸ trÞ v¨n ch­¬ng, mét t¸c phÈm v¨n ch­¬ng ®Ých thùc. - ë ®©y, môc ®Ých lµm c¸ch m¹ng kh«ng ng¨n trë, kh«ng gß Ðp, kh«ng ®èi lËp víi s¸ng t¹o v¨n ch­¬ng. Tr¸i l¹i, môc ®Ých c¸ch m¹ng rÊt cÇn ®Õn s¸ng t¹o v¨n ch­¬ng ®Ó cã thªm søc m¹nh. Cã thÓ nãi, ë “Vi hµnh” - vµ còng kh«ng chØ ë “Vi hµnh” - nhiÖt t×nh cña nhµ c¸ch m¹ng NguyÔn ¸ i Quèc ®· th«i thóc tµi n¨ng cña nhµ v¨n NguyÔn ¸ i Quèc. NguyÔn ¸ i Quèc viÕt “Vi hµnh” tr­íc hÕt nh»m vµo ®éc gi¶ ng­êi Ph¸p d©n Pari v× thÕ ph¶i viÕt cã nghÖ thuËt sö dông bót ph¸p cña ch©u ¢u hiÖn ®¹i ph¶i ®­a ra nhiÒu chi tiÕt quen thuéc víi ng­êi Pari ph¶i cã th¸i ®é kh¸ch quan tr¸nh lêi ®¶ kÝch ®ao to bóa lín. LÊy tè c¸o lËt tÈy lµm môc ®Ých tinh thÇn ch©m biÕm ®¶ kÝch ph¶i lµ tinh thÇn cña t¸c phÈm. Tinh -2- thÇn Êy thÊm s©u vµo toµn bé t¸c phÈm tõ giäng ®iÖu ®Õn mäi t×nh tiÕt linh ho¹t biÕn ho¸ ®Ó cã thÓ ®¸nh ®Þch tõ nhiÒu phÝa vµ b»ng nhiÒu c¸ch. II. Ph©n tÝch: “Vi hµnh” lµ mét t¸c phÈm v¨n ch­¬ng víi nhiÒu thñ ph¸p nghÖ thuËt ®éc ®¸o. 1. Tr­íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn sù t¹o ra t×nh huèng truyÖn, t×nh huèng nhÇm lÉn - C¸i tµi cña t¸c gi¶ biÓu hiÖn ë chç cã kh¶ n¨ng dån nÐn mét néi dung lín lao, m·nh liÖt vµo trong mét h­ cÊu nghÖ thuËt ®¬n gi¶n ®Õn l¹ lïng: mét kho¶nh kh¾c ng¾n ngñi trªn mét toa xe ®iÖn. VÎn vÑn ba nh©n vËt, trong ®ã, mét ng­êi chØ lÆng lÏ nghe vµ nghÜ ngîi. Cßn l¹i, chØ lµ mét c©u chuyÖn rÝu rÝt cña mét ®«i trai g¸i, mét c©u chuyÖn phï phiÕm, b©ng qu¬, nh­ th­êng vÉn thÕ ë kiÓu chuyÖn trß cña c¸c cÆp t×nh nh©n. Ê y vËy mµ cµng ®i s©u vµo truyÖn th× c¸i c¸ch s¾p ®Æt t­ëng chõng ®¬n gi¶n Êy l¹i cµng lung linh nhiÒu ¸nh s¸ng bÊt ngê: - Bëi ®©u vËy? Bëi t¸c gi¶ ®· ®Æt cµi vµo ®ã mét lo¹t t×nh tiÕt thÕ hiÓu lÇm. Ban ®Çu lµ sù nhÇm lÉn cña ®«i t×nh nh©n. Sau ®ã lµ sù nhÇm lÉn cña d©n chóng Ph¸p vµ cuèi cïng chÝnh phñ Ph¸p còng kh«ng cßn nhËn ra vÞ th­îng kh¸ch cña m×nh: Ng­êi biÕt tiÕng Ph¸p th× bÞ coi lµ ch¼ng hiÓu g×. Ng­êi ch¼ng ph¶i vua th× l¹i cho lµ Hoµng th­îng. Kh«ng cã Kh¶i §Þnh thËt, mµ Kh¶i §Þnh thËt vÉn cø hiÖn ra, trong mét bøc biÕm ho¹ cã mét kh«ng hai vÒ mét “anh vua” ®Õn thËt ®óng lóc, ®Ó lµm mét thø trß tiªu khiÓn kh«ng mÊt tiÒn, qu¸ rÎ so víi ®¸m “ vî lÏ nµng hÇu vua Cao Miªn” hay “ s­ th¸nh xø C«ng g«” , vµo lóc c¸i kho gi¶i trÝ ®ang c¹n r¸o. §Õn gi÷a truyÖn, t¸c gi¶ ®Ó ®«i trai g¸i xuèng tµu. T­ëng chõng víi chi tiÕt ®ã, truyÖn kh«ng cßn kh¶ n¨ng diÕn tiÕn. VËy mµ hoµn toµn kh«ng ph¶i. Ho¸ ra nh©n vËt bít ®i, ®èi tho¹i kh«ng cßn, nh­ng t×nh huèng nhÇm lÉn vÉn ®­îc gi÷ nguyªn, vµ b©y giê t¸c gi¶ tiÕp tôc khai th¸c nã theo c¸ch kh¸c. Tr­íc ®ã, “T«i” bÞ lÇm lµ Hoµng ®Õ. B©y giê th× Hoµng ®Õ cã thÓ lµ “ t«i” vµ còng cã thÓ lµ bÊt cø ng­êi ViÖt nµo trªn ®Êt Ph¸p. Sù phª ph¸n Kh¶i §Þnh ch­a dõng l¹i. Nh­ng mét néi dung tè c¸o kh¸c ®· më ra: sù r×nh mß tõng b­íc ch©n cña ng­êi d©n thuéc ®Þa; vµ tõ ®ã, c¸i mu«n ngµn lÇn cay ®¾ng v× bÞ mÊt tù do cña kiÕp ng­êi vong quèc. Cã thÓ thÊy, viÖc khÐo bè trÝ mét t×nh huèng nhÇm lÉn ®· cung cÊp cho cèt truyÖn mét kh¶ n¨ng biÕn ¶o kh«n l­êng. T¹o ra t×nh huèng nhÇm lÉn lµ biÖn ph¸p nghÖ thuËt c¬ b¶n nhÊt. T×nh huèng Êy lµm cho c©u chuyÖn trë lªn trí trªu hµi h­íc kÞch tÝnh h¬n. B»ng t×nh huèng nhÇm lÉn “Vi hµnh” ®· gãp thªm vµo cho kho tµng trµo phóng - vèn ®· kh¸ phong phó cña d©n téc ViÖt Nam mét tiÕng c­êi míi mÎ. §ã lµ mét tiÕng c­êi trÝ tuÖ. Nã kh«ng gißn gi· trªn bÒ mÆt mµ th©m trÇm ë bÒ s©u. Nã chØ hiÖn ra, thËt chua ch¸t, mØa mai, sau mét qu¸ tr×nh suy nghÜ ®Ó nhËn ra c¸i tr¸i tù nhiªn n»m trong b¶n th©n sù vËt. 2. H×nh thøc viÕt th­: Bªn d­íi nhan ®Ò “Vi hµnh”, t¸c gi¶ ®Æt mét dßng phô ®Ò: TrÝch nh÷ng bøc th­ göi c« em hä do t¸c gi¶ dÞch tõ tiÕng An Nam. §©y lµ mét h×nh thøc nghÖ thuËt nh»m h­íng tíi ®èi t­îng ®éc gi¶. C«ng chóng v¨n häc Ph¸p vèn quen thuéc vµ yªu thÝch h×nh thøc kÓ chuyÖn díi d¹ng bøc th­ (th­ Ba t­ cña M«ng tex ki¬, Nh÷ng bøc th­ göi tõ cèi xay giã cña Aph«ngx¬ §« ®ª). MÆt kh¸c, sù h­íng tíi ph­¬ng §«ng huyÒn bÝ xø së cña bÝ mËt bÞ ®¸nh c¾p, kh¸t khao ®­îc h­ëng thø c¶m gi¸c l¹ ë chèn xa x¨m Êy còng lµ xu thÕ trong v¨n häc ph­¬ng T©y kh«ng chØ mét thêi. V× thÕ dßng phô ®Ò trong truyÖn sÏ ®em l¹i Ên t­îng thÝch hîp víi khÈu vÞ v¨n ch­¬ng cña c«ng chóng Ph¸p. §iÒu ®ã chøng tá NguyÔn ¸ i Quèc rÊt trung thµnh víi ph¬ng ch©m s¸ng t¸c cña m×nh. Ph¶i nhËn thøc râ: viÕt cho ai ®Ó x¸c ®Þnh ®óng: viÕt c¸i g× vµ viÕt nh­ thÕ nµo? Bëi vËy, viÕt truyÖn d­íi h×nh thøc th tõ kh«ng ph¶i lµ mét biÖn ph¸p s¸ng t¹o míi mÎ. Nh­ng trong tr­êng hîp “Vi hµnh” ®· ®¹t hiÖu qu¶ thÈm mü ®éc ®¸o. a) Dïng lèi viÕt th­ NguyÔn ¸ i Quèc cã thÓ ®æi giäng vµ chuyÓn c¶nh linh ho¹t. Th­ tõ cho mét ng­êi th©n trong quan hÖ c¸ nh©n lµ mét thø v¨n hÕt søc tù do phãng tóng, nã gióp t¸c gi¶ cã thÓ ®æi giäng mét c¸ch tho¶i m¸i tù nhiªn: tõ giäng tù sù kh¸ch quan thuËt l¹i nh÷ng ®iÒu m¾t thÊy tai nghe trªn tµu ®iÖn ngÇm ®Õn giäng tr÷ t×nh th©n mËt khi nh¾c l¹i kû niÖm th©n thiÕt víi c« em hä. Cã thÓ chuyÓn c¶nh rÊt linh ho¹t: tõ c¶nh ®i xe ®iÖn ngÇm ë Pari, chuyÓn th¼ng tíi c¶nh quª nhµ thuë thiÕu thêi, khi cßn ngåi v¾t vÎo trªn ®Çu gèi cña «ng B¸c mµ nghe chuyÖn cæ tÝch tõ truyÖn c¶i trang cña «ng vua ThuÊn bªn Tµu, vua Pie bªn Nga, ®Õn chuyÖn vi hµnh cña nh÷ng “«ng hoµng bµ chóa v× nh÷ng lý do Ýt cao th­îng h¬n”. b) Liªn hÖ t¹t ngang so s¸nh tho¶i m¸i :Th­ lµ thø v¨n rÊt chñ quan cø phãng bót theo dßng c¶m nghÜ tù do vµ ®éc ®o¸n cña ngêi viÕt. Nhê thÕ t¸c gi¶ cã thÓ tõ c©u chuyÖn vi hµnh cña Kh¶i §Þnh mµ ®a ra ®ñ -3- thø ph¸n ®o¸n gi¶ ®Þnh nh÷ng hµnh vi bÊt chÝnh vµ t c¸ch d¬ d¸y cña y “ph¶i ch¨ng ngµi muèn. Hay ngµi muèn ” ai cÊm ®îc ngêi viÕt th nghÜ ngîi tho¶i m¸i nh vËy? Råi tõ chç ®¶ kÝch Kh¶i §Þnh ®Õn ch©m biÕm mËt th¸m Ph¸p vµ c¶ ChÝnh phñ Ph¸p ®èi víi nh÷ng ngêi yªu níc ViÖt Nam, mØa mai chÕ giÔu c¸i tÝnh chÊt bÞp bîm cña bän thùc d©n lu«n huªnh hoang nh÷ng c«ng lao khai ho¸ cña chóng ®èi víi d©n thuéc ®Þa. Lèi viÕt th sö dông mét c¸ch s¸ng t¹o ®· khiÕn t¸c phÈm trong khu«n khæ mét thiªn truyÖn ng¾n rÊt ng¾n gän ®¶ kÝch mét lóc nhiÒu ®èi tîng, ®¶ kÝch tõ nhiÒu phÝa b»ng nhiÒu giäng ®iÖu kh¸c nhau. §ång thêi t¹o nªn tÝnh hµi híc søc hÊp dÉn ®Æc biÖt cña t¸c phÈm. 3. Giäng ®iÖu trÇn thuËt ë ng«i thø nhÊt t¹o ®é tin cËy x¸c tÝn. (§©y lµ trêng hîp thêng xuÊt hiÖn ë nh÷ng t¸c gi¶ cã vÞ trÝ më ®Çu: nh Puskin, “Khëi ®Çu cña mäi khëi ®Çu” nÒn V¨n häc Nga thÕ kû 19, Lç TÊn - ngêi ®Æt nÒn mãng cho v¨n häc v« s¶n Trung Hoa trong c¸c t¸c phÈm ®Çu tay thêng sö dông ng«n ng÷ trÇn thuËt ë ng«i thø nhÊt - NguyÔn ¸ i Quèc viÕt Vi Hµnh nh÷ng n¨m 1920. §©y lµ ®¹i biÓu ®Çu tiªn vµ duy nhÊt cña V¨n häc c¸ch m¹ng ViÖt Nam lóc bÊy giê). Cã thÓ t×m thÊy trong “Vi hµnh” nhiÒu giäng ®iÖu kh¸c nhau. Khi nghiªm trang khi cêi cît, khi vui t¬i, nhÝ nh¶nh khi buån nhí mªnh m«ng, khi l¹nh lïng s¾c s¶o tuy nhiªn bao trïm lªn tÊt c¶ vÉn lµ giäng mØa mai ch©m biÕm, bÒ ngoµi cã vÎ nhÑ nhµng nhng thùc chÊt lµ nh÷ng ®ßn ®¶ kÝch s©u cay m·nh liÖt. - Sö dông lèi nãi ngîc nghÜa ®Ó ®¶ kÝch “Vi hµnh” “Ph¶i ch¨ng ngµi muèn ” “Ngµy nay cø mçi lÇn ra khái cöa thËt t«i kh «ng sao che dÊu nçi niÒm tù hµo ®îc lµm ngêi An Nam vµ sù kiªu h·nh cã mét vÞ hoµng ®Õ”. - §Æt nh÷ng chuyÖn vi hµnh bªn c¹nh nhau ®Ó lµm næi bËt chñ ®Ò ®¶ kÝch. Ng«n ng÷ ®a thanh ®iÖu, v× vËy ®a nghÜa. - C©u chuyÖn phï phiÕm b©ng qu¬ cña mét cÆp t×nh nh©n l¹i nh»m thÓ hiÖn môc ®Ých chÝnh trÞ nghiªm trang. §ã lµ mét c¸ch thó vÞ ®Ó h¹ bÖ tªn vua Kh¶i §Þnh. Trë thµnh ®èi tîng cît nh¹o chÕ giÔu rÎ tiÒn nhÊt trong mét c©u chuyÖn tÇm phµo. - Tµi n¨ng nghÖ thuËt trÇn thuËt cña t¸c gi¶ “Vi hµnh” ®· ®ãng gãp thªm cho kho tµng trµo phóng vèn kh¸ phong phó cña d©n téc ViÖt Nam mét tiÕng cêi míi mÎ. III. KÕt luËn “Vi hµnh” lµ mét kÕt tinh xuÊt s¾c thÓ hiÖn sù kÕt hîp gi÷a chÝnh trÞ vµ v¨n ch¬ng trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña B¸c. - “Vi hµnh” kh«ng ph¶i lµ trêng hîp duy nhÊt ®· thÓ hiÖn sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a chÝnh trÞ vµ v¨n ch¬ng. Sù kÕt hîp ®ã ®· trë thµnh mét quan ®iÓm s¸ng t¸c, mét ph¬ng ch©m cÇm bót mµ B¸c ®· theo ®uæi suèt cuéc ®êi. - Nhng vÒ sù kÕt hîp ®ã “Vi hµnh” thùc sù lµ mét kÕt tinh nghÖ thuËt xuÊt s¾c: - ë ®©y B¸c kh«ng lµm v¨n ch¬ng v× v¨n ch¬ng. Mäi sù lùa chän nghÖ thuËt (ng«n ng÷, bót ph¸p, c¸ch x©y dùng t×nh huèng, nh©n vËt ) ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu môc tiªu c¸ch m¹ng, ®Òu nh»m ®¹t tíi môc tiªu ®ã mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Nhng chÝnh nhê cã nh÷ng lùa chän s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®ã mµ néi dung chÝnh trÞ cña t¸c phÈm trë nªn cã søc m¹nh, cã sù s¾c bÐn kh«ng g× thay thÕ næi. + Song kh«ng ph¶i v× phôc vô chÝnh trÞ mµ “Vi hµnh” bÞ mÊt hoÆc bÞ gi¶m chÊt v¨n ch¬ng chÝnh trÞ kh«ng h¹n chÕ s¸ng t¹o v¨n ch¬ng mµ ngîc l¹i ®· lµ nguån nhiÖt t×nh, nguån c¶m høng gióp NguyÔn ¸ i Quèc ph¸t huy kiÕn thøc, tµi n¨ng lµm nªn nh÷ng s¸ng t¹o ®ét xuÊt ®éc ®¸o ghi dÊu Ên míi mÎ ®Ñp ®Ï trong lÞch sö v¨n häc d©n téc. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c cña NhËt ký trong tï 1. NhËt ký trong tï lµ mét tËp nhËt ký b»ng th¬ viÕt trong nhµ tï. Sau mét thêi gian vÒ níc vµ c«ng t¸c t¹i Cao B»ng, th¸ng 8 n¨m 1942, NguyÔn ¸i Quèc lÊy tªn lµ Hå ChÝ Minh lªn ®êng trë l¹i Trung Quèc víi danh nghÜa ®¹i biÓu cña ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh vµ Ph©n ban quèc tÕ ph¶n x©m lîc cña ViÖt Nam ®Ó tranh thñ sù viÖn trî cña quèc tÕ. Sau nöa th¸ng trêi ®i bé, ®Õn Tóc Vinh, Qu¶ng T©y (29-8), Ngêi bÞ chÝnh quyÒn Tëng Giíi Th¹ch b¾t giam. 14 th¸ng ë tï (tõ mïa thu 1942 ®Õn mïa thu 1943), tuy bÞ ®µy ¶i v« cïng cùc khæ ( Sèng kh¸c loµi ngêi võa bèn th¸ng, TiÒu tôy cßn h¬n mêi n¨m trêi ), l¹i bÞ gi¶i ®i quanh quÈn qua gÇn 30 nhµ lao cña 13 huyÖn thuéc Qu¶ng T©y, Ngêi vÉn lµm th¬. Ngêi ®· s¸ng t¸c 133 bµi th¬ b»ng ch÷ H¸n ghi trong mét cuèn sæ tay mµ Ngêi ®Æt tªn lµ Ngôc trung nhËt ký (tøc NhËt ký trong tï). 2. TËp NhËt ký trong tï, v× thÕ, võa ghi l¹i ®îc mét c¸ch ch©n thùc - ch©n thùc nhiÒu khi ®Õn chi tiÕt bé mÆt ®en tèi vµ nhem nhuèc cña chÕ ®é nhµ tï còng nh cña x· héi Trung Quèc thêi Tëng Giíi Th¹ch, võa thÓ hiÖn ®îc t©m hån phong phó, cao ®Ñp cña ngêi tï vÜ ®¹i. VÒ ph¬ng diÖn nµy, cã thÓ xem NhËt ký trong tï nh mét bøc ch©n dung tù häa con ngêi tinh thÇn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh: võa kiªn cêng bÊt khuÊt -“Th©n thÓ ë trong lao, Tinh thÇn ë ngoµi lao - võa mÒm m¹i, tinh tÕ, hÕt -4- søc nh¹y c¶m víi mäi biÕn th¸i cña thiªn nhiªn vµ lßng ngêi; võa ung dung tù t¹i, hÕt søc tho¶i m¸i, nh bay lîn ë ngoµi tï, võa nãng lßng sèt ruét nh löa ®èt, kh¾c kho¶i ngãng vÒ tù do, mßn m¾t nh×n vÒ Tæ quèc; võa ®Çy l¹c quan tin tëng; lu«n lu«n híng vÒ b×nh minh vµ mÆt trêi hång, võa tr»n träc lo ©u, kh«ng bao giê ngu«i nçi ®au lín cña d©n téc vµ nh©n lo¹i, nhiÒu ®ªm mét m×nh ®èi diÖn ®µm t©m víi vÇng tr¨ng l¹nh. TÊt c¶ b¾t nguån tõ b¶n chÊt cña mét t©m hån yªu níc lín, mét tÊm lßng nh©n ®¹o lín, mét cèt c¸ch nghÖ sÜ lín. Môc ®Ých 1. Qua bµi th¬ häc sinh thÊy ®îc vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh: trong bÊt kú hoµn c¶nh nµo còng tha thiÕt víi thiªn nhiªn, víi con ngêi, t×m thÊy sù ®ång c¶m ë ngo¹i c¶nh. 2. Bµi th¬ thÓ hiÖn phong c¸ch nghÖ thuËt Hå ChÝ Minh: cæ ®iÓn mµ hiÖn ®¹i. Lu«n nh×n sù vËt trong sù vËn ®éng. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Mé (ChiÒu tèi) lµ bµi thø 31 trong tËp NhËt kÝ trong tï cña Hå ChÝ Minh, ghi l¹i c¶m xóc cña nhµ th¬ trong mét lÇn dõng ch©n n¬i xãm nói sau mét ngµy bÞ gi¶i ®i trªn ®êng. 2. Hai c©u ®Çu lµ bøc tranh thiªn nhiªn miÒn s¬n cíc lóc hoµng h«n: “QuyÖn ®iÓu quy l©m tÇm tóc thô C« v©n m¹n m¹n ®é thiªn kh«ng” C¶nh ®Ñp nhng ®îm buån. Bøc tranh ®îc chÊm ph¸ b»ng vµi h×nh ¶nh íc lÖ, theo bót ph¸p cæ ®iÓn: mét c¸nh chim chiÒu, ¸ng m©y ®¬n chiÕc. Gîi nhí nh÷ng c©u th¬ cæ ®iÓn cña Lý B¹ch: “Chóng ®iÓu cao phi tËn C« v©n ®éc khø nhµn” Cña Th«i HiÖu: “B¹ch v©n thiªn t¶i kh«ng du du” Cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu: Chim h«m thoi thãt vÒ rõng B¶n dÞch cha diÔn t¶ hÕt ch÷ “c«” trong “c« v©n” lµm cho ý th¬ cã phÇn nhÑ h¬n so víi nguyªn t¸c. CÇn lu ý r»ng: c¸nh chim ë ®©y lµ c¸nh chim mái, chßm m©y ë ®©y lµ chßm m©y c« ®¬n v« ®Þnh. Ho¸ ra c¶nh thiªn nhiªn còng hoµn toµn phï hîp víi c¶nh vµ t©m tr¹ng thùc cña ngêi tï Hå ChÝ Minh: mét m×nh n¬i ®Êt kh¸ch quª ngêi, l¹i tr¶i qua mét ngµy bÞ ¸p gi¶i cùc nhäc trªn ®êng ®i. “Ngo¹i c¶nh còng lµ t©m c¶nh”. 3. Hai c©u th¬ sau: “S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc Bao tóc ma hoµn l« dÜ hång” L¹i lµ bøc tranh sinh ho¹t sèng ®éng, Êm nãng t×nh ngêi. H×nh ¶nh ngêi thiÕu n÷ vµ kh«ng khÝ lao ®éng lµm cho buæi chiÒu tèi trë nªn n¸o nhiÖt, cã søc sèng. Tõ mét bøc tranh chiÒu tèi ®îc ph¸c ho¹ b»ng nh÷ng nÐt vÏ cæ ®iÓn ë hai c©u th¬ ®Çu, ®Õn ®©y (hai c©u th¬ sau) ®· mang s¾c th¸i hiÖn ®¹i, ®êi thêng nhê h×nh ¶nh ngêi phô n÷ lao ®éng ®îc miªu t¶ ch©n thùc. 4. §Æc s¾c cña bµi th¬ nµy cßn ë bót ph¸p gîi t¶: Hå ChÝ Minh ®· dïng h×nh ¶nh chim vÒ tæ ®Ó nãi c¶nh chiÒu tµ, dïng h×nh ¶nh “l« dÜ hång” (lß than rùc hång) ®Ó diÔn t¶ trêi tèi. Trong bµi th¬ -5- kh«ng cã tõ “tèi”, b¶n dÞch thªm ch÷ “tèi” vµo lµm mÊt c¸i tinh vi trong nghÖ thuËt biÓu hiÖn cña t¸c gi¶. 5. Ph¶i ®Æt bµi th¬ vµo hoµn c¶nh s¸ng t¸c cña nã míi thÊy hÕt t×nh yªu thiªn nhiªn, tÊm lßng nh©n ¸i vµ nghÞ lùc Hå ChÝ Minh. Còng ph¶i thÊy ®©y lµ bµi th¬ tiªu biÓu cho phong c¸ch nghÖ thuËt th¬ Hå ChÝ Minh: võa cæ ®iÓn võa hiÖn ®¹i. Lu«n nh×n sù vËt trong sù vËn ®éng theo chiÒu híng tÝch cùc. §Ò 1: Mét nhµ nghiªn cøu níc ngoµi, tõ khi tËp NhËt kÝ trong tï míi xuÊt b¶n, ®· nhËn thÊy r»ng tËp th¬ nµy lµ sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a mét cèt c¸ch cæ ®iÖn víi nh÷ng s¸ng t¹o hiÖn ®¹i. Anh (chÞ) thÊy sù kÕt hîp Êy cã ®îc biÓu hiÖn qua bµi th¬ ChiÒu tèi hay kh«ng ? Cã thÓ dùa theo néi dung vµ lêi lÏ cña t¸c gi¶ ý kiÕn ®îc dÉn trong c©u hái ®Ó nªu c¸c ý sau:  Hai c©u ®Çu cña ChiÒu tèi gièng nh mét bøc tranh tuyÖt t¸c theo lèi cæ ®iÓn, ®îc vÏ trªn tÊm lôa b»ng ng«n tõ, víi lêi th¬ uyªn b¸c, gîi ra c¶ mét thÕ giíi th¬ cña nh÷ng c« v©n vµ quyÖn ®iÓu, c¸i thÕ giíi th¬ mµ h×nh ¶nh nh÷ng c¸nh chim bay trë l¹i rõng vÉn quen ®îc dïng ®Ó diÔn t¶ lóc chiÒu bu«ng: Chóng ®iÓu cao phi tËn C« v©n ®éc khø nhµn (Lý B¹ch) Chim h«m thoi thãt vÒ rõng §ãa trµ mi ®· ngËm tr¨ng nöa vµnh (NguyÔn Du) Ngµn mai giã cuèn chim bay mái (Bµ huyÖn Thanh Quan)  Trong khi ®ã, hai c©u sau cña bµi th¬ mang nh÷ng h×nh ¶nh thùc, b×nh dÞ, méc m¹c kh«ng thªm th¾t, kh«ng dïng lèi nãi v¨n hoa, mang søc nÆng cña cuéc sèng hµng ngµy. Nã cã tÝnh chÊt hiÖn thùc cña th¬ v¨n hiÖn ®¹i.  Nhng bµi th¬ kh«ng ph¶i lµ hai m¶ng rêi nhau. Nã g¾n bã víi nhau bëi t×nh c¶m s©u nÆng ®èi víi cuéc sèng, chÊt nh©n v¨n vµ tinh thÇn “n©ng niu tÊt c¶, chØ quªn m×nh”, nãi theo c¸ch cña nhµ th¬ Tè H÷u. §Ò 2. L¹i cã ngêi muèn xÕp ChiÒu tèi, ®Æc biÖt lµ hai c©u cuèi cña bµi th¬, vµo sè “nh÷ng vÇn th¬ quªn m×nh” cña B¸c. Anh (chÞ) hiÓu ®iÒu ®ã nh thÕ nµo ? Nªn nhí ®©y kh«ng ph¶i lµ mét bµi th¬ ngo¹n c¶nh ®îc viÕt trong mét c¶m gi¸c thanh nhµn th th¸i kiÓu nh “Råi, hãng m¸t thuë ngµy trêng...”. ChiÒu tèi lµ th¬ cña mét ngêi tha h¬ng trªn quª ngêi ®Êt kh¸ch; h¬n n÷a, cña mét ngêi tï trªn ®êng chuyÓn ngôc, trong c¸i gi¸ rÐt cuèi thu ph¬ng B¾c, tËn cho ®Õn lóc ®ªm ®· bu«ng mµ bíc ch©n lu ®µy vÉn cßn cha dõng l¹i. ThÕ cho nªn, mét ¸nh chim vÒ tæ, mét chßm m©y tù do l÷ng th÷ng tr«i, hay mét bÕp löa cña nhµ ai bªn xãm nói... tÊt c¶ ®Òu dÔ lµm mét ngêi nh thÕ ch¹nh nghÜ ®Õn c¶nh ngé, ®Õn nçi xãt xa cho th©n phËn. Dêng nh ngêi ®äc vÉn chê ®îi, chÝ Ýt lµ ë phÇn cuèi bµi th¬ mét c¶m gi¸c th¬ng th©n, nh ®· cã ë T× bµ hµnh hay Qua §Ìo Ngang ch¼ng h¹n. -6- VËy mµ kh«ng. §iÒu ®ã kh«ng hÒ x¶y ®Õn. Ta chØ gÆp trong bµi th¬ h×nh ¶nh cña mét con ngêi quªn ®i nçi ®au khæ tét ®é cña riªng m×nh, ®Ó tr×u mÕn tõng c¸nh chim trêi, tõng d¸ng m©y tr«i, ®Ó nÆng t×nh th¬ng cho mét kiÕp sèng cÇn lao hay chia sÎ víi nh÷ng niÒm vui rÊt ®çi b×nh dÞ cña nh÷ng ngêi d©n mµ B¸c kh«ng hÒ quen biÕt. §ã qu¶ lµ “Nh÷ng vÇn th¬ quªn m×nh” cña mét bËc ®¹i nh©n, mét con ngêi “sèng nh trêi ®Êt”. §Ò 3: Ch÷ hång ë cuèi bµi vÉn ®îc coi nh lµ “nh·n tù”, lµ “con m¾t th¬” cña c¶ bµi th¬. H·y viÕt mét ®o¹n v¨n ®Ó b×nh vÒ c¸i hay cña ch÷ ®ã. Cã thÓ tham kh¶o sù ph©n tÝch cña nhµ th¬ Hoµng Trung Th«ng trong ®o¹n viÕt díi ®©y: §ã lµ mét bµi th¬ tø tuyÖt, mét thÓ th¬ khã lµm, nhÊt lµ khã lµm cho ra “§êng”. C©u ®Çu nãi vÒ con chim ®i xa mái mÖt vÒ chiÒu ®ang t×m chèn ngñ (t¸c gi¶ còng thÕ th«i, bÞ gi¶i ®i, chiÒu ®Õn råi còng mong cã chç nghØ). Chßm m©y gi÷a tõng kh«ng, chßm m©y che mÆt trêi còng uÓ o¶i mÖt mái nh thÕ, còng muèn t×m chç tró ch©n (ë ch©n trêi ?!). Cßn c« em trong xãm nói (cã biÕt xãm nói th× míi hay c¸nh chim mái vµ m©y tr«i) th× ®ang xay ng«, mét c«ng viÖc thñ c«ng còng rÊt lµ nÆng nhäc, vµ c« em cø xay hoµi cho ®Õn khi hÕt, còng võa lóc ®ã, lß than ®· ®á (b¸o hiÖu b÷a c¬m chiÒu). TÊt c¶ ba c©u th¬ trªn ®Òu miªu t¶ sù mÖt mái, véi v·, nÆng nÒ. Gi¸ nh chØ dõng l¹i ë ®ã th× nhµ th¬ Hå ChÝ Minh cña chóng ta kh«ng kh¸c g× nhµ th¬ LiÔu T«ng Nguyªn ®êi §êng víi bµi th¬ Giang tuyÕt hÕt søc tÜnh, më ®Çu b»ng c©u “Thiªn s¬n ®iÕu phi tuyÖt vµ kÕt thóc b»ng c©u “§éc ®iÕu hµn giang tuyÕt , nghÜa lµ mét bµi th¬ lÎ loi qu¸ chõng, l¹nh lÏo qu¸ chõng ! Nhng Hå ChÝ Minh rÊt §êng mµ l¹i kh«ng §êng mét tÝ nµo ! Víi mét ch÷ hång, B¸c ®· lµm s¸ng rùc lªn toµn bé bµi th¬, ®· lµm mÊt ®i sù mái mÖt, sù uÓ o¶i, sù véi v·, sù nÆng nÒ ®· diÔn t¶ trong ba c©u ®Çu, ®· lµm s¸ng rùc lªn khu«n mÆt cña c« em sau khi xay xong ng« tèi. Ch÷ hång trong nghÖ thuËt th¬ §êng ngêi ta gäi lµ “con m¾t th¬” (thi nh·n), hoÆc lµ “nh·n tù” (ch÷ m¾t), nã s¸ng bõng lªn, nã c©n l¹i, chØ mét ch÷ th«i, víi hai m¬i b¶y ch÷ kh¸c dÇu nÆng ®Õn mÊy ®i ch¨ng n÷a. §Ò 4: VÎ ®Ñp cæ ®iÓn vµ hiÖn ®¹i qua bµi ChiÒu tèi cña Hå ChÝ Minh. (Xem ®Ò sè 18 c©u 3 trong phÇn ®Ò thi vµ ®¸p ¸n.) T¶o gi¶i Yªu cÇu 1. Ph¶i thÊy ®îc T¶o gi¶i lµ mÉu mùc cña sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a thÐp vµ t×nh, phÈm chÊt chiÕn sÜ vµ cèt c¸ch thi sÜ trong th¬ Hå ChÝ Minh. 2. ThÊy ®îc sù tinh tÕ, vÎ ®Ñp t©m hån còng nh tinh thÇn l¹c quan, tin tëng vµo t¬ng lai t¬i s¸ng cña B¸c. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. T¶o gi¶i lµ chïm th¬ gåm 2 bµi (bµi 41 vµ 42) trong NhËt kÝ trong tï cña Hå ChÝ Minh. C¶m høng cña bµi th¬ ®îc h×nh thµnh trªn ®êng chuyÓn lao: tõ nhµ lao Long An ®Õn nhµ lao §ång ChÝnh. Trong th¬ cæ ®iÓn, hiÖn tîng mét chïm th¬ gåm nhiÒu bµi kh¸ phæ biÕn. T¶o gi¶i gåm 2 bµi võa cã vÞ trÝ ®éc lËp, võa bæ sung ý nghÜa cho nhau khi ®øng chung díi mét nhan ®Ò. Bµi th¬ võa cã ý nghÜa t¶ thùc vÒ mét cuéc chuyÓn lao, võa thÓ hiÖn phÈm chÊt t©m hån cao ®Ñp cña ngêi tï, chiÕn sÜ, nghÖ sÜ Hå ChÝ Minh. 2. Bµi I. ChÊt thÐp - t thÕ chiÕn sÜ. a) Hai c©u ®Çu: “NhÊt thø kª ®Ò d¹ vÞ lan QuÇn tinh ñng nguyÖt thíng thu san” -7- Lµ bót ph¸p gîi t¶: dïng tiÕng gµ g¸y vµ nh÷ng ng«i sao trªn bÇu trêi ®Ó diÔn t¶ thêi gian ngêi tï bÞ gi¶i ®i tõ lóc cßn rÊt sím. Nh÷ng c©u th¬ thø nhÊt gi¶n dÞ nh mét th«ng b¸o, nh kh«ng hÒ bÞ ¸m ¶nh bëi c¸i tèi t¨m, gi¸ l¹nh. Thiªn nhiªn ë c©u th¬ thø hai l¹i sinh ®éng, qu©y quÇn lµm thµnh ý th¬ ®Ñp. C¶ hai c©u th¬ thÓ hiÖn nghÞ lùc vµ t©m hån th¬ tinh tÕ, nh¹y c¶m víi c¸i ®Ñp cña Hå ChÝ Minh (v× th«ng thêng th¬ viÕt trªn ®êng ®i ®µy, viÕt vÒ nh÷ng cuéc ra ®i trong khuya kho¾t, sím h«m thêng dÔ hiu qu¹nh). b) Hai c©u sau: “Chinh nh©n dÜ t¹i chinh ®å thîng Nghªnh diÖn thu phong trËn trËn hµn”. Cho thÊy c¸i gian khæ cña ngêi tï trªn ®êng chuyÓn lao, võa cho thÊy t thÕ cña mét chiÕn sÜ, ®èi mÆt víi phong ba, ®¹p trªn gian khã, lªn ®êng v× ®¹i nghÜa. B¶n dÞch th¬ ®· bá mÊt mét ch÷ “trËn”, dÞch cha s¸t ý “nghªnh diÖn” cña nguyªn t¸c, lµm gi¶m mÊt c¸i kh¾c nghiÖt cña thêi tiÕt, sai lÖch t thÕ cña ngêi ®i. c) C¶ bµi I, viÕt vÒ cuéc gi¶i tï trong ®ªm tèi, giã l¹nh. Nhng ngêi ®äc kh«ng thÊy c¸i c« ®¬n, hiu qu¹nh, kh«ng thÊy bãng d¸ng ngêi tï, chØ thÊy t thÕ mét ngêi chiÕn sÜ b×nh tÜnh, chñ ®éng, lªn ®êng víi tr¨ng sao bÇu b¹n. Nã thÓ hiÖn chÊt thÐp Hå ChÝ Minh - chÊt thÐp cña t©m hån ung dung, thanh th¶n, chñ ®éng vît lªn hoµn c¶nh, lµm chñ hoµn c¶nh. 3. Bµi 2. T©m hån l·ng m¹n - thi sÜ. a) Hai c©u ®Çu: “§«ng ph¬ng b¹ch s¾c dÜ thµnh hång U ¸m tµn d t¶o nhÊt kh«ng” Lµ mét bøc tranh thiªn nhiªn ®Ñp víi mµu s¾c t¬i t¾n, rùc rì, Êm ¸p cña ch©n trêi lóc r¹ng ®«ng. §Õn ®©y thiªn nhiªn ®· cã sù chuyÓn biÕn rÊt mau lÑ nhê côm tõ “dÜ thµnh hång” vµ “t¶o nhÊt kh«ng” nhng b¶n dÞch ®· kh«ng thÓ hiÖn ®îc hÕt. b) Hai c©u sau: “No·n khÝ bao la toµn vò trô Hµnh nh©n thi høng hèt gia nång” VÎ ®Ñp Êm ¸p cña thiªn nhiªn ®Êt trêi lóc r¹ng ®«ng ®· lµm cho hån th¬ cña Hå ChÝ Minh bçng thªm nång nµn. B¸c ®· quªn ®i c¶nh ngé cña m×nh ®Ó thëng ngo¹n vÎ ®Ñp tinh kh«i cña ®Êt trêi lóc r¹ng ®«ng. c) Bèn dßng th¬ lµ bøc tranh thiªn nhiªn t¬i s¸ng, Êm ¸p, rùc rì. Nã cho thÊy t©m hån d¹t dµo thi høng, trµn ®Çy tinh thÇn l¹c quan, tin tëng vµo t¬ng lai t¬i s¸ng. 4. T¶o gi¶i lµ mÉu mùc cña sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a thÐp vµ t×nh, phÈm chÊt chiÕn sÜ vµ cèt c¸ch thi sÜ trong con ngêi Hå ChÝ Minh. Mang nhan ®Ò T¶o gi¶i mµ bµi th¬ cã ©m hëng cña mét khóc h¸t lªn ®êng. §Þnh híng ®Ò, gîi ý gi¶i §Ò 1: Ph©n tÝch bµi th¬ T¶o gi¶i (Gi¶i ®i sím) cña Hå ChÝ Minh (Nh híng dÉn ph©n tÝch) §Ò 2: VÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh qua bµi th¬ T¶o gi¶i (Gi¶i ®i sím). CÇn nªu ®îc c¸c ý c¬ b¶n sau ®©y: a) Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ:  T¸c gi¶  VÞ trÝ cña bµi th¬ trong tËp NhËt kÝ trong tï -8-  Néi dung cÇn ph©n tÝch b) VÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh qua bµi th¬:  T©m hån ung dung, thanh th¶n (kh«ng bËn lßng v× ®ªm tèi, giã l¹nh), lu«n híng tíi nh÷ng t¬i vui cña cuéc sèng.  T©m hån nång nµn tha thiÕt víi ®Êt trêi, d¹t dµo c¶m xóc thi ca.  T©m hån lu«n híng vÒ t¬ng lai víi mét niÒm tin khoÎ kho¾n, mét c¶m quan lÞch sö t¬i s¸ng. c) §¸nh gi¸:  Bµi th¬ T¶o gi¶i mµ kh«ng thÊy ngêi tï, kh«ng thÊy bän lÝnh ¸p gi¶i. ChØ thÊy mét ngêi më réng t©m hån giao hoµ víi thiªn nhiªn, dâi theo nh÷ng vËn ®éng t¬i vui cña cuéc sèng.  Nã lµ sù kÕt hîp hµi hoµ cña vÎ ®Ñp t©m hån thi sÜ víi cèt c¸ch chiÕn sÜ trong con ngêi Hå ChÝ Minh. §Ò 3: §· tõng cã nhiÒu cè g¾ng ®i t×m ý nghÜa tîng trng cña c©u th¬: “Chßm sao ®a nguyÖt vît lªn ngµn”. Cã ngêi cho tr¨ng ë ®©y tîng trng cho B¸c, cßn sao lµ h×nh ¶nh bän lÝnh gi¶i tï. L¹i cã ngêi cho tr¨ng lµ l·nh tô, cßn sao lµ quÇn chóng. “... Bao nhiªu v× sao nhá ®ang c«ng kªnh ¸nh nguyÖt, ph¶i ch¨ng lµ quÇn chóng gi¸c ngé ®ang ñng hé ngêi dÉn ®êng ?” Anh (chÞ) cho biÕt ph¶i hiÓu thÕ nµo míi ®óng ?  VÒ ý kiÕn thø nhÊt: Sao, dÉu cho cã quan niÖm lµ nhá h¬n tr¨ng vµ bÐ li ti ch¨ng n÷a, th× vÉn lµ h×nh ¶nh th¬ ®Ñp ®Ï vµ cao quÝ, kh«ng thÓ dïng ®Ó chØ bän lÝnh gi¶i tï.  VÒ ý kiÕn thø hai: CÇn chó ý r»ng ®©y lµ bµi th¬ cña B¸c, vµ B¸c Hå, nh chóng ta ®· biÕt, kh«ng hÒ quan niÖm nh thÕ vÒ quan hÖ gi÷a quÇn chóng vµ l·nh tô. VËy th× tr¨ng, sao vµ c¶ rÆng nói mïa thu n÷a, ®Òu chØ nªn coi nh lµ h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn. Mét c¸ch hiÓu nh thÕ kh«ng hÒ lµm cho bµi th¬ kÐm phÇn ý nghÜa (bëi kh«ng thÓ nãi bµi th¬ ®· bÞ mÊt ®i c¸i ý nghÜa mµ nã vèn kh«ng hÒ cã). Ngîc l¹i, c¸ch hiÓu Êy sÏ tr¶ l¹i cho bµi Gi¶i ®i sím nµy mét nÐt th¬ méng mµ sù suy diÔn kh«ng hîp lý trªn ®· lµm cho bÞ mê ®i. C¸ch hiÓu Êy còng ®em l¹i Ên tîng vÒ mét thiªn nhiªn còng ®ang lªn ®êng cïng víi sù lªn ®êng cña con ngêi n¬i mÆt ®Êt. Mét hßa ®iÖu lín lao vµ ®Ñp l¹ thêng ! §Ò 4 . C©u cuèi cïng cña bµi th¬ thø nhÊt còng cã nhiÒu c¸ch hiÓu tr¸i ngîc nhau. Cã ý kiÕn nãi r»ng c©u th¬ cùc t¶ c¶m gi¸c l¹nh lÏo, gian khæ mµ con ngêi gÆp trªn nh÷ng dÆm ®êng ngîc giã. L¹i cã ý kiÕn nãi r»ng c©u th¬ ph¸c häa mét t thÕ ®Çy kiªu h·nh: ngÈng mÆt ®ãn giã thu. Anh (chÞ) cho biÕt ph¶i hiÓu thÕ nµo míi ®óng ? Kh«ng c¸ch nµo trong hai c¸ch hiÓu trªn hoµn toµn cã lÝ  Qu¸ nhÊn m¹nh c¶m gi¸c c¬ cùc, khæ ®au tríc lµn giã r¸t cña mïa thu th× sÏ m©u thuÉn víi mét th¸i ®é hoµn toµn chñ ®éng, ung dung mµ ta ®· thÊy trong c©u tríc (dÜ nhiªn lµ thÊy qua nguyªn t¸c vµ lêi dÞch nghÜa râ h¬n nhiÒu so víi qua b¶n dÞch th¬).  Ngîc l¹i, nÕu khuyÕch ®¹i t thÕ kiªu h·nh ngÈng mÆt lªn ®ãn giã e kh«ng hîp víi phong c¸ch cña B¸c Hå vèn lµ ngêi kh«ng thÝch khoa tr¬ng. V¶ ch¨ng, c¸ch hiÓu nµy còng kh«ng ®óng víi kÕt cÊu ng÷ ph¸p cña dßng th¬ (theo ®ã, ph¶i hiÓu lµ giã thu ®ãn lÊy mÆt chø kh«ng ph¶i lµ mÆt ®ãn lÊy giã thu). V× thÕ, nªn chØ c¶m nhËn ë ®©y nh÷ng g× mµ lêi ch÷ vµ tinh thÇn cña c©u th¬ cho phÐp. Dßng th¬ Êy nãi lªn nçi khæ ¶i mµ chinh nh©n ®· ph¶i chÞu ®ùng trªn nh÷ng dÆm chinh ®å: Giã thu, hÕt trËn nµy ®Õn trËn kh¸c, quÊt ngîc sù gi¸ buèt vµo mÆt ngêi ®i. Thiªn nhiªn ®em ®Õn nh÷ng thö th¸ch gian nan, nhng kh«ng lµm n¶n chÝ sên lßng con ngêi ®ang v÷ng bíc. -9- §Ò 5. Ph©n tÝch ch÷ nång ®îc dïng ®Ó kÕt thóc chïm th¬. T¹i sao t¸c gi¶ kh«ng nãi c¶m høng trµn trÒ, lai l¸ng... mµ l¹i nãi: “- thi høng bçng thªm nång” ? §óng lµ ngêi ta thêng hay nãi c¶m høng th¬ trµn trÒ, lai l¸ng. Nhng trong trêng hîp nµy, nh÷ng ch÷ trµn trÒ, lai l¸ng kh«ng thÓ thay thÕ næi vµ còng kh«ng thÓ so s¸nh næi víi ch÷ nång. Lµ bëi ë trªn, t¸c gi¶ ®ang nãi ®Õn mét vò trô h©n hoan díi lµn h¬i Êm. Mµ ch÷ nång còng gîi ra sù Êm ¸p. Nh vËy, c¸i ®ang bao trïm lªn thiªn nhiªn th× ®ång thêi còng d©ng ®Çy ë lßng ngêi. Ph¶i lµ ch÷ nång Êy th× míi cã thÓ ®em ®Õn cho ta c¶m gi¸c vÒ sù hµi hßa, giao c¶m gi÷a tiÓu vò trô - tù nhiªn. Vµ thi høng trong lßng ngêi. Do ®ã, còng t¬ng øng, céng hëng, hßa ®ång víi thi høng trong lßng trêi ®Êt. §Ò 6. T×m mét vµi c©u v¨n, c©u th¬ nãi ®Õn t¬ng lai trong v¨n häc tõ ®Çu nh÷ng n¨m 30 ®Õn c¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945. Tõ ®ã, anh (chÞ) thÊy dù c¶m t¬ng lai cña B¸c Hå trong chïm th¬ Gi¶i ®i sím cã g× ®éc ®¸o ? Cã thÓ nghÜ ®Õn c©u quen thuéc nhÊt, vÝ nh: Trêi tèi ®en nh mùc vµ nh c¸i tiÒn ®å cña chÞ (Ng« TÊt Tè - T¾t ®Ìn) DÔ thÊy c¶m høng cña B¸c Hå gÇn gòi víi c¶m høng cña nhµ th¬ c¸ch m¹ng Tè H÷u vµ ®èi lËp víi ý tëng bi quan cña Ng« TÊt Tè, vµo lóc bÊy giê cßn cha ph¶i lµ nhµ v¨n c¸ch m¹ng. Sù kh¸c nhau ë ®©y lµ sù kh¸c nhau gi÷a hai ý thøc hÖ, hai quan niÖm vÒ x· héi - nh©n sinh, gi÷a c¸ch m¹ng vµ kh«ng c¸ch m¹ng. Nã cho thÊy chØ c¸c nhµ c¸ch m¹ng míi cã kh¶ n¨ng nh×n nhËn ®óng t¬ng lai. Tuy nhiªn, c¸ch c¶m xóc vÒ t¬ng lai cña B¸c Hå, so víi c¸c thi nh©n c¸ch m¹ng kh¸c, còng cã nh÷ng nÐt riªng. B¸c nãi ®Õn t¬ng lai nh nã ®· lµ hiÖn t¹i. C¸i mµ nhµ th¬ kh¸c qu¶ quyÕt lµ sÏ ®Õn th× B¸c l¹i nh ®ang chøng kiÕn ®îc råi. Ph¶i lµ ngêi n¾m rÊt ch¾c qui luËt vËn ®éng cña lÞch sö míi cã thÓ cã mét thi høng cã tÝnh chÊt tiªn c¶m, tiªn tri nh thÕ. §Ò 7. Ngêi ta vÉn thêng nãi, NhËt kÝ trong tï táa ¸nh s¸ng cña mét trÝ tuÖ lín, mét t©m hån lín vµ mét dòng khÝ lín. Chøng minh r»ng, mét ¸nh s¸ng nh thÕ còng cã thÓ nhËn thÊy tõ chïm th¬ Gi¶i ®i sím nµy. Bµi lµm nªu gåm c¸c ý:  Gi¶i ®i sím táa ¸nh s¸ng cña mét trÝ tuÖ lín. TrÝ tuÖ Êy lín lao tíi møc ®· cã thÓ vît khái hiÖn t¹i ®Ó tõ trong bãng tèi dµy ®Æc cña h«m nay nh×n ra ¸nh s¸ng cña ngµy mai.  Gi¶i ®i sím táa ¸nh s¸ng cña mét t©m hån lín. T©m hån Êy bao la nh trêi ®Êt, chøa ®Çy vÎ ®Ñp v« tËn cña t¹o vËt, cña tr¨ng sao, hßa c¶m víi mäi rung ®éng trong vò trô.  Gi¶i ®i sím táa ¸nh s¸ng cña mét dòng khÝ lín. Dòng khÝ lín Êy ®· cã thÓ lµm cho con ngêi ung dung tríc thö th¸ch cña thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt vµ cña nh÷ng gian khæ ë ®êng ®êi, c¶m thÊy tinh thÇn thùc sù ë ngoµi lao dÉu th©n thÓ cßn ë trong vßng xiÒng xÝch. Yªu cÇu 1. HiÓu ®îc hoµn c¶nh s¸ng t¸c cña bµi th¬ vµ t×nh c¶m cao ®Ñp, nghÞ lùc phi thêng cña Hå ChÝ Minh. 2. ThÊy ®îc nh÷ng nÐt phong c¸ch phong phó ®a d¹ng cña th¬ Hå ChÝ Minh:  Cæ ®iÓn vµ hiÖn ®¹i  HiÖn thùc vµ tîng trng  ThÐp vµ t×nh - 10 - KiÕn thøc c¬ b¶n 1. XuÊt xø vµ hoµn c¶nh s¸ng t¸c  Bµi th¬ ®îc in vµo cuèi tËp NhËt kÝ trong tï nhng thùc ra nã ®îc lµm ngoµi nhµ tï. §©y còng kh«ng ph¶i lµ bµi th¬ kÕt thóc tËp NhËt kÝ trong tï.  Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: ra khái nhµ tï Tëng Giíi Th¹ch sau 13 th¸ng bÞ giam cÇm, søc khoÎ gi¶m sót, B¸c tËp ®i, tËp leo nói rÌn luyÖn søc khoÎ ®Ó tiÕp tôc ho¹t ®éng c¸ch m¹ng. Mét lÇn leo nói, lªn ®Õn ®Ønh T©y Phong LÜnh, b¸c sung síng båi håi viÕt bµi th¬ nµy.  CÇn lu ý r»ng: NÕu tÊt c¶ bµi th¬ kh¸c trong NhËt kÝ trong tï ®Òu ®îc dÞch vµ c«ng bè vµo n¨m 1960 th× “T©n xuÊt ngôc-häc ®¨ng s¬n” ®· ®Õn víi c¸c ®ång chÝ Trung ¬ng ngay lóc ®ã. Nã ®îc göi vÒ cïng mét tê b¸o tiÕng Trung Quèc cã ghi mÊy dßng ngô ý nh¾n tin cña B¸c “Chóc ch huynh ë nhµ m¹nh khoÎ vµ cè g¾ng c«ng t¸c, ë bªn nµy vÉn b×nh yªn”. 2. Hai c©u th¬ ®Çu: “ V©n ñng trïng s¬n, s¬n ñng v©n Giang t©m nh kÝnh tÞnh v« trÇn T¶ c¶nh thiªn nhiªn: Bøc tranh s¬n thuû h÷u t×nh, hµi hoµ, c©n xøng, mµu s¾c t¬i s¸ng, ®Ñp vÎ ®Ñp cæ kÝnh. Nã gîi nhí c¶nh thiªn nhiªn trong c¸c bµi th¬ §¨ng s¬n, C¶nh khuya, §i thuyÒn trªn s«ng §¸y Hai c©u th¬ nãi lªn t©m hån khoÎ kho¾n, trong s¸ng, ®«n hËu cña nhµ th¬ khi nh×n c¶nh vËt. “Giang t©m nh kÝnh tÞnh v« trÇn” t¶ c¶nh ®Ñp cña lßng s«ng trong s¸ng, thanh khiÕt nhng còng cßn cã ý nghÜa ngô t×nh. §ã chÝnh lµ tÊm lßng trong s¸ng, thanh b¹ch, kh«ng v¬ng bôi cña Hå ChÝ Minh suèt mêi ba th¸ng trong tï. 3. Hai c©u th¬ sau: “Båi håi ®éc bé T©y Phong LÜnh Dao väng Nam thiªn øc cè nh©n Trùc tiÕp nãi vÒ t©m tr¹ng nhµ th¬: nçi lßng víi ®Êt níc quª h¬ng, t×nh b¹n bÌ ®ång chÝ c¶m ®éng, cao ®Ñp. Lªn nói nhí b¹n lµ mét ®Ò tµi quen thuéc cña th¬ ca cæ ®iÓn. Ngêi ta lªn nói nh mét thi sÜ, cã ngêi lªn nói nh mét Èn sÜ. Hå ChÝ Minh kh«ng r¬i vµo nh÷ng trêng hîp nµy. B¸c lªn nói lµ ®Ó ho¹t ®éng rÌn luyÖn th©n thÓ. §éc bé lµ tõ hay diÔn t¶ ®îc c«ng viÖc nÆng nhäc ©m thÇm, kiªn nhÉn cña B¸c còng nh “båi håi” diÔn t¶ ®îc nhiÒu t©m tr¹ng. 4. B¶n dÞch cña Nam Tr©n hay, kh¸ s¸t nghÜa. Tuy nhiªn, dßng ®Çu dÞch lµ “Nói Êp «m m©y ” ®· lµm sai lÖch chç ®øng, ®iÓm nh×n cña nhµ th¬. “Bôi kh«ng mê” kh«ng ®óng tinh thÇn cña nguyªn t¸c “tÞnh v« trÇn”. 5. Míi ra tï tËp leo nói lµ mét bµi th¬ ®Æc s¾c cho thÊy t thÕ cao c¶, ung dung cña mét thi sÜ tríc thiªn nhiªn bao la, vÎ ®Ñp cña mét chiÕn sÜ giµu nghÞ lùc vµ lßng yªu Tæ quèc, yªu ®ång bµo. §Þnh híng ®Ò, gîi ý gi¶i §Ò 1: Ph©n tÝch bµi th¬ Míi ra tï tËp leo nói cña Hå ChÝ Minh. (Xem gîi ý ph©n tÝch ë phÇn II) §Ò 2: V©n ñng trïng s¬n, s¬n ñng v©n - 11 - (Nói Êp «m m©y, m©y Êp nói) C©u ®Çu tiªn nµy cña bµi th¬, nhÊt lµ khi ®äc theo nguyªn t¸c, gîi cho anh (chÞ) nhí tíi c©u th¬ nµo cña B¸c Hå ®· ®îc häc trong c¸c tiÕt gi¶ng v¨n ? Tõ ®ã, anh (chÞ) cã nhËn xÐt g× vÒ sù rung ®éng vµ c¸ch miªu t¶ thiªn nhiªn cña B¸c ? H·y cè g¾ng t×m thªm vÝ dô ®Ó lµm râ h¬n nhËn xÐt cña anh (chÞ). Gîi ý: C©u th¬ Êy ch¾c ch¾n sÏ gîi nhí ®Õn c©u th¬ còng mong ch÷ ñng: QuÇn tinh ñng nguyÖt thíng thu san (Chßm sao «m Êp vÇng tr¨ng vµ cïng nhau vît lªn rÆng nói thu). Nh÷ng c©u th¬ cho thÊy B¸c lu«n nhËn ra sù quÊn quýt, hßa ®iÖu trong thiªn nhiªn, trong vò trô. §Êy lµ c¸i nh×n cña mét con ngêi, gi÷a mu«n vµn lao khæ vÉn kh«ng th«i tr×u mÕn cuéc ®êi. §Êy còng lµ c¸i nh×n cña con ngêi lµm chñ hoµn c¶nh, hßa hîp cïng hoµn c¶nh. Mét c¸ch nh×n thiªn nhiªn nh thÕ, ta sÏ cßn gÆp trong nhiÒu c©u th¬ kh¸c n÷a. VÝ dô nh: Tr¨ng lång cæ thô, bãng lång hoa (C¶nh khuya)  Xu©n giang, xu©n thuû tiÕp xu©n thiªn (S«ng xu©n níc lÉn mµu trêi thªm xu©n) (R»m th¸ng giªng)  Sao ®a thuyÒn ch¹y, thuyÒn chê tr¨ng theo ( §i thuyÒn trªn s«ng §¸y) §Ò 3. C©u thø hai cña bµi th¬ cã b¶n dÞch lµ: Lßng s«ng g¬ng s¸ng bôi kh«ng mê Theo anh (chÞ), v× sao B¸c l¹i viÕt lµ lßng s«ng chø kh«ng ph¶i dßng s«ng ? Còng theo anh (chÞ), dÞch lµ bôi kh«ng mê th× cã ®óng víi nguyªn b¶n hay kh«ng ? V× sao ? NÕu hiÓu thËt ®óng theo nguyªn b¶n th× c©u th¬ nãi víi ta nh÷ng ý tø ®Ñp ®Ï g× ? Gîi ý: a) B¸c kh«ng viÕt dßng s«ng mµ viÕt lßng s«ng, cã thÓ bëi:  Mét c¸ch viÕt nh thÕ biÓu hiÖn râ h¬n c¶m gi¸c th¼m s©u cña s«ng, trong mét c¸i nh×n tõ trªn cao xuèng.  MÆt kh¸c còng ph¶i viÕt nh thÕ th× s«ng míi cã thÓ lµ h×nh ¶nh cña mét tÊm lßng. Mét nhµ th¬ §êng tõng vÝ m×nh nh “mét m¶nh lßng b¨ng trong b×nh ngäc”. Lßng B¸c Hå còng trong tr¾ng thÕ. Nhng lßng B¸c Hå lín lao h¬n nhiÒu nh thÕ. V× ®ã lµ c¶ mét “lßng s«ng g¬ng s¸ng” ®ang tù gi·i bµy díi trêi m©y. b) Bôi kh«ng mê lµ cßn cã bôi. Nã tr¸i víi tÞch v« trÇn lµ tuyÖt nhiªn kh«ng chót bôi mê. Lêi dÞch Êy cã phÇn ngîc víi tinh thÇn v¨n b¶n. C©u nµy, T.Lan dÞch ®óng h¬n nhiÒu: Lßng s«ng s¹ch ch¼ng m¶y may bôi hång HiÓu c©u th¬ ®óng víi tinh thÇn nguyªn t¸c, ta sÏ thÊy:  H×nh ¶nh mét thiªn nhiªn trong s¸ng tuyÖt vêi  H×nh ¶nh mét câi thanh tao, cao khiÕt n¬i con ngêi, nh mét bËc tiªn kh¸ch, c¶m thÊy m×nh ®· l©ng l©ng rò s¹ch bôi trÇn, vît cao h¬n h¼n chèn tÇm thêng, « träc. - 12 -  H×nh ¶nh mét tÊm lßng tuyÖt ®èi s¹ch trong. §Ò 4. Chøng minh r»ng B¸c Hå, ngay trong tËp NhËt kÝ trong tï, vÉn coi m×nh lµ kh¸ch tù do, kh¸ch tiªn, s¸nh ngang víi tiªn kh¸ch trªn trêi réng. Cßn ë bµi Míi ra tï tËp leo nói nµy, B¸c kh«ng hÒ dïng ch÷ tiªn kh¸ch hay tù do nh©n (ngêi tù do), vËy mµ vÉn thÊy - nhÊt lµ c©u thø ba - trµn ®Çy khÝ vÞ tiªn phong ®¹o cèt. V× sao vËy ? Gîi ý: a) Cã thÓ lÊy dÉn chøng tõ c¸c c©u nh: M©y ma m©y t¹nh, bay ®i hÕt, Cßn l¹i trong tï kh¸ch tù do (Vµo nhµ lao huyÖn TÜnh T©y) Tù do tiªn kh¸ch trªn trêi, BiÕt ch¨ng trong ngôc cã ngêi kh¸ch tiªn. (Qu¸ tra) b) Míi ra tï tËp leo nói kh«ng cã nh÷ng ch÷ nh tiªn kh¸ch, nh kh¸ch tù do nh trong hai bµi th¬ võa dÉn. Nhng nã ®· vÏ ra mét thÕ giíi l©ng l©ng, cao khiÕt, nh chØ dµnh cho c¸c bËc kh¸ch tiªn, vµ con ngêi d¹o bíc ung dung trong thÕ giíi Êy cßn cã thÓ lµ ai, nÕu kh«ng ph¶i lµ tiªn kh¸ch, lµ bËc ®¹o cèt tiªn phong ? §Ò 5: C©u th¬ cuèi cïng ®äc lªn theo nguyªn t¸c, sÏ thÊy cã mét ©m ®iÖu nghe rÊt thÝch: Dao väng Nam thiªn øc cè nh©n Cã ngêi tõ c©u th¬ nµy ®· liªn tëng ®Õn nh÷ng c©u th¬ cã tõ thêi §êng Tèng: Dao tri huynh ®Ö ®¨ng cao xø (ë n¬i xa còng biÕt n¬i anh em ®ang lªn cao ®Êy) V¬ng Duy, thi sÜ ®êi §êng  Väng mÜ nh©n hÒ thiªn nhÊt ph¬ng (Nhí ngêi qu©n tö ngãng trong bªn trêi) T« §«ng Pha, thi sÜ ®êi Tèng, lêi dÞch cña Phan KÕ BÝnh Sù liªn tëng Êy cã ý nghÜa g× kh«ng ? Sù liªn tëng ®ã lµm cho nçi båi håi trong hai c©u th¬ cµng trë nªn v« h¹n v× trong nã nh hiÖn vÒ, nh m¬ mµng ®ång väng tiÕng lßng nhí tri kû cña c¸c thi nh©n trªn díi ngh×n n¨m tríc. §Ò 6: Bµn vÒ chÊt thÐp cña NhËt kÝ trong tï, Hoµi Thanh nªu ý kiÕn: “... Khi B¸c nãi trong th¬ nªn cã thÐp, ta còng cÇn ph¶i hiÓu thÕ nµo lµ chÊt thÐp ë trong th¬. Cã lÏ ph¶i hiÓu rÊt linh ho¹t míi ®óng. Kh«ng ph¶i cø nãi chuyÖn thÐp, lªn giäng thÐp, míi lµ cã tinh thÇn thÐp”. Bµi lµm nªn nªu c¸c ý: a) Míi ra tï tËp leo nói kh«ng hÒ cã ch÷ thÐp, cµng kh«ng hÒ lªn giäng thÐp. b) Nhng dï cã thÕ, hay ®óng h¬n, chÝnh v× thÕ, mµ bµi th¬ mang chÊt thÐp tuyÖt vêi. Lµ bëi:  Ch÷ thÐp ë ®©y ®îc dïng ®Ó chØ søc m¹nh cña tinh thÇn. - 13 -  Mét hoµn c¶nh khã kh¨n nh cña B¸c Hå lóc Êy, ph¶i cã mét tinh thÇn gang thÐp míi cã thÓ vît qua. Nhng ngêi ta, nÕu cã thÓ vît qua, th× h¼n sÏ ph¶i coi sù vît qua ®ã xøng ®¸ng lµ mét chiÕn c«ng lín lao, ®¸ng ®Ó m×nh kiªu h·nh.  ChÊt thÐp trong con ngêi B¸c phi thêng chÝnh v× B¸c ®· vît qua nh÷ng gian khæ phi thêng ®Õn thÕ mµ vÉn ung dung nh kh«ng, vÉn kh«ng tá ra ph¶i cã mét cè g¾ng nµo, kh«ng cÇn vËn dông ®Õn mét søc m¹nh ®Æc biÖt nµo. V× thÕ, cµng kh«ng lªn giäng thÐp, bµi th¬ cµng mang chÊt thÐp. T©m t­ trong tï Môc ®Ých yªu cÇu:  Qua “T©m t trong tï” cña Tè H÷u, c¶m nhËn ®îc mét ph¬ng diÖn rÊt ®Ñp cña t©m hån ngêi c¸ch m¹ng trÎ tuæi: g¾n bã víi cuéc ®êi b»ng nh÷ng t×nh c¶m thiÕt tha trong s¸ng. §ång thêi hiÓu ®îc, tõ nh÷ng lêi th¬ ch©n thËt cña Tè H÷u cuéc sèng quanh thËt v« cïng gi¶n dÞ vµ quen thuéc, nhng khi thiÕu v¾ng vµ xa c¸ch nã míi thÊy ®Ñp biÕt bao, quý biÕt bao.  C¶m nhËn ®îc t©m hån tinh tÕ cña nhµ th¬ khi l¾ng nghe nh÷ng ©m thanh cña cuéc sèng hµng ngµy; thÊy ®îc kh¶ n¨ng cña th¬ ca, tõ nh÷ng chi tiÕt rÊt khã còng ®· t¹o ra ®îc nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng vÇn ®iÖu cã søc lay ®éng lßng ngêi.  Bµi th¬ gåm 3 phÇn: PhÇn thø nhÊt (tõ c©u 1 ®Õn c©u 24); cuéc sèng bªn ngoµi nhµ tï ®îc gîi lªn tõ nh÷ng ©m thanh vµ tµi tëng tîng cña nhµ th¬. PhÇn thø hai (tõ c©u tiÕp theo ®Õn c©u 36): cuéc biÖn luËn bªn trong cña nhµ th¬ vÒ mèi quan hÖ thèng nhÊt gi÷a hoµn c¶nh vµ sè phËn nh©n d©n trong x· héi. PhÇn ba (®o¹n cßn l¹i) lµ lêi høa quyÕt t©m gi÷ g×n sù trong s¸ng cña l¬ng t©m c¸ch m¹ng vµ tinh thÇn chiÕn ®Êu ®Õn cïng cho lý tëng. Trong qu¸ tr×nh «n tËp bµi nµy, häc sinh cÇn n¾m v÷ng phÇn thø nhÊt (tõ ®Çu ®Õn c©u: “Híng tù do th¬m ng¸t c¶ ngµn ngµy) ®©y lµ phÇn kÕt tinh nghÖ thuËt ®Æc s¾c nhÊt cña bµi th¬, phÇn cßn l¹i chØ yªu cÇu ®äc thªm. KiÕn thøc c¬ b¶n I. VÒ t¸c gi¶ Tè H÷u, tËp th¬ “Tõ Êy” vµ hoµn c¶nh ra ®êi cña bµi th¬ “T©m t trong tï”.  T¸c gi¶ Tè H÷u: (chØ n¾m nhËn xÐt chÝnh liªn quan ®Õn t¸c phÈm) «ng sinh n¨m 1920 t¹i Thõa Thiªn HuÕ, thuë nhá häc trêng Quèc häc HuÕ. Bíc vµo tuæi thanh niªn Tè H÷u ®· cã sù gÆp gì may m¾n vµ ®Ñp ®Ï víi lÝ tëng c¸ch m¹ng. §îc l«i cuèn vµo phong trµo ®Êu tranh, trë thµnh ngêi l·nh ®¹o chñ chèt cña §oµn thanh niªn D©n chñ ë HuÕ. Còng thêi kú nµy «ng b¾t ®Çu lµm th¬. Con ®êng th¬ ca cña Tè H÷u gÇn nh ®ång thêi víi con ®êng ho¹t ®éng c¸ch m¹ng.  TËp th¬ “Tõ Êy” bao gåm c¸c s¸ng t¸c trong kho¶ng 10 n¨m (tõ 1937- 1946) cña Tè H÷u. “Tõ Êy” ghi l¹i kho¶nh kh¾c ®Ñp ®Ï nhÊt, Ên tîng s©u ®Ëm nhÊt cña mét t©m hån trÎ khao kh¸t lÏ sèng ®· gÆp ¸nh s¸ng cña lý tëng vµ quyÕt t©m d©ng hiÕn cuéc ®êi m×nh cho lý tëng Êy. “Tõ Êy” ®· ®a ®Õn cho cuéc ®êi mét kiÓu ngêi, mét mÉu ngêi míi: MÉu ngêi ®îc ch©n lý soi s¸ng, sèng cã ý thøc, cã môc ®Ých, t©m hån phong phó ®Ëm ®µ, g¾n bã víi tËp thÓ nhng kh«ng tan biÕn vµo sè ®«ng vÉn lµ “t«i”.  Hoµn c¶nh ho¹t ®éng trong phong trµo häc sinh sinh viªn ë HuÕ tõ n¨m 1938, vµo §¶ng n¨m ®ã. Giai ®o¹n nµy, Tè H÷u lµm nhiÒu th¬ lu truyÒn trong häc sinh sinh viªn, t¹o ra ®îc mét d luËn tèt. Tè H÷u bÞ theo dâi vµ th¸ng 4/1939 bÞ mËt th¸m Ph¸p b¾t vµ giam ë nhµ lao Thõa Thiªn. §äc nh÷ng dßng cuèi cïng ghi phÝa díi bµi th¬: “Xµ lim sè 1, lao Thõa Thiªn 29/4/1939, ta biÕt ®îc ®Þa ®iÓm, thêi gian cô thÓ t¸c gi¶ ®· viÕt bµi th¬. Nhng ®Þa ®iÓm vµ thêi gian Êy cßn nãi víi ta nhiÒu ®iÒu kh¸c - 14 - n÷a. Khi viÕt bµi th¬ nµy, Tè H÷u cßn rÊt trÎ - mét chµng trai cßn rÊt trÎ, lßng ®Çy nhiÖt huyÕt, tuæi 20 lµ tuæi bïng næ cña nh÷ng íc m¬ vµ kh¸t väng, cña niÒm tin tëng say mª vµ bång bét, ®Ëm mµu s¾c l·ng m¹n. Bµi th¬ ghi l¹i nh÷ng c¶m xóc, t©m tr¹ng cña tuæi trÎ Êy, t©m hån Êy khi ®ét ngét bÞ nÐm vµo bèn bøc têng ngôc tèi, chÞu c¶nh tï ®Çy. BÞ tï ®µy trªn chÝnh quª h¬ng, khi ngoµi kia lµ b¹n bÌ, lµ phong trµo c¸ch m¹ng, lµ tÊt c¶ cá c©y vµ ®Êt trêi quen thuéc II. Ph©n tÝch 1. PhÇn 1  Khi ®øng l¹i sau c¸nh cöa xµ lim khÐp chÆt, cã lÏ thÊm thÝa nhÊt, Ên tîng nhÊt trong lßng ngêi tï lµ nçi c« ®¬n. ë ngêi tï trÎ tuæi nµy còng vËy, phÇn ®Çu bµi th¬ tËp trung kh¾c häa t©m tr¹ng c« ®¬n b»ng mét bót ph¸p l·ng m¹n ®Æc s¾c. C« ®¬n thay lµ c¶nh th©n tï ! Mét tiÕng kªu than nh vËy ®øng ®Çu hai khæ th¬ liªn tiÕp, cho ta hiÓu ngêi tï ®ang rÊt c« ®¬n. Cµng c« ®¬n h¬n khi mµ ë ngoµi kia lµ “tiÕng ®êi l¨n n¸o nøc”; lµ “vui síng biÕt bao nhiªu” . mét thÕ giíi kh¸c, mét kh«ng gian kh¸c hoµn toµn t¬ng ph¶n.  NÕu so s¸nh víi mét ngêi cïng c¶nh ngé lµ Hå ChÝ Minh lóc bÞ giam trong nhµ lao cña bän Tëng Giíi Th¹ch th× Tè H÷u lóc Êy cha cã ®îc c¸i b×nh tÜnh ung dung cña t¸c gi¶ “NhËt ký trong tï”. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã còng thËt dÔ chÊp nhËn khi ta ®i vµo t×m hiÓu nguyªn nh©n cña t©m tr¹ng nµy.  Tuæi hai m¬i lµ tuæi cña íc m¬ vµ kh¸t väng, lßng ph¬i phíi yªu ®êi, bao nhiªu dù ®Þnh, bao nhiªu hoµi niÖm, bao nhiªu b¹n bÌ th©n tõng ngµy vui chung, ®ång chÝ anh em kÒ vai chiÕn ®Êu .ThÕ mµ nay, tr¸i tim trÎ trung ®ã bÞ giam vµo bèn bøc têng, t¸ch biÖt, c¸ch ly h¼n víi ®êi sèng. V× vËy mµ nã c¶m thÊy c« ®¬n, c¸i c« ®¬n cña mét con ngêi bÞ t¸ch khái cuéc sèng s«i næi, chø kh«ng ph¶i c¸i c« ®¬n cña con ngêi bÕ t¾c, kh«ng t×m thÊy sù xÎ chia trong ®ång lo¹i. ChÝnh v× vËy, c¶m gi¸c c« ®¬n ë ®©y còng phÇn nµo thÓ hiÖn sù g¾n bã tha thiÕt víi cuéc sèng, víi cuéc ®êi vµ víi phong trµo c¸ch m¹ng.  Nçi c« ®¬n trong c¶m xóc l¹i ®îc kh«ng gian nhµ tï ¶m ®¹m, víi “l¹nh lÏo” cña “têng v«i kh¾c khæ” vµ sµn lim “manh v¸n ghÐp sÇm u” lµm t¨ng thªm.  Hoµn c¶nh nµy dÔ dÉn lßng ngêi ®Õn chç ch¸n n¶n, ch×m ®¾m trong nçi c« ®¬n cña m×nh. Nhng kh«ng ph¶i, lßng chµng thi sÜ trÎ võa bÞ t¸ch ra khái cuéc ®Êu tranh, dÉu cã c« ®¬n nhng vÉn ngËp trµn niÒm híng väng vÒ cuéc ®êi, yªu cuéc ®êi b»ng mét t×nh yªu m·nh liÖt. §äc kü c¶ mÊy ®o¹n th¬ ta thÊy cã c¶m gi¸c c« ®¬n nhng h×nh tîng v÷ng ch¾c nhÊt, næi bËt nhÊt trong hai khæ th¬ l¹i lµ h×nh tîng ngêi trai trÎ. “Tai më réng vµ lßng s«i r¹o rùc T«i l¾ng nghe tiÕng ®êi l¨n n¸o nøc” “Më réng” vµ “l¾ng nghe” - hai hµnh ®éng ®i cïng víi nhau, nã thÓ hiÖn t×nh yªu m·nh liÖt cña ngêi tï víi cuéc sèng bªn ngoµi.  Trong hoµn c¶nh nµy, ph¬ng diÖn duy nhÊt ®Ó tiÕp xóc víi cuéc sèng bªn ngoµi lµ thÝnh gi¸c, v× cuéc sèng bªn ngoµi déi vµo b»ng mét lèi duy nhÊt lµ nh÷ng ©m thanh väng qua lç cöa nhá, cña gian xµ lim: 9 ®éng tõ nghe lÆp ®i lÆp l¹i trong 24 c©u th¬ ®éng cña ®êi. Trong bµi th¬ nµy, c¶m xóc thÝnh gi¸c ®· ®îc huy ®éng mét c¸ch tèi ®a. B»ng sù l¾ng nghe hÕt m×nh, thi sÜ ®· l¾ng nghe ®îc nh÷ng ©m thanh rÊt gi¶n dÞ cña ®êi sèng bªn ngoµi.  Khæ th¬ thø 2 vµ thø 3 diÔn t¶ cô thÓ nh÷ng g× anh ®· nghe. ë khæ th¬ thø 2 TiÕng chim: - 15 - Nghe chim reo trong giã m¹nh lªn triÒu Kh«ng ph¶i mét tiÕng chim ®¬n lÎ mµ lµ mét tiÕng chim reo trong giã m¹nh lªn triÒu, h×nh ¶nh th¬ thËt m¹nh mÏ vµ d÷ déi. TiÕng chim reo trong giã m¹nh chÝnh lµ biÓu tîng niÒm kh¸t khao tù do mét c¸ch m·nh liÖt trong lßng t¸c gi¶.  TiÕng d¬i: Nghe véi v· tiÕng d¬i chiÒu ®Ëp c¸nh TiÕng d¬i véi v· ®Ëp c¸nh trong chiÒu gîi nªn vÎ ®Ñp thi vÞ vµ gîi nhiÒu nçi niÒm xao x¸c.  TiÕng l¹c ngùa: Nghe l¹c ngùa rïng ch©n bªn giÕng l¹nh C©u th¬ thÓ hiÖn sù tinh tÕ nh¹y c¶m vµ søc m¹nh cña tëng tîng: Tõ mét tiÕng lôc l¹c vang lªn nhµ th¬ h×nh dung thÊy chó ngùa thÊm l¹nh cuèi ngµy, ®øng bªn giÕng rïng m×nh rÊt khÏ, tõ c¸i rïng m×nh ®ã lµm rung lªn mét tiÕng lôc l¹c. C©u th¬ còng hµm chøa t©m tr¹ng ngêi viÕt: ThÊm thÝa c¸i l¹nh cña sù c« ®¬n.  TiÕng guèc: Díi ®êng xa nghe tiÕng guèc ®i vÒ §©y lµ ©m thanh duy nhÊt gÇn gòi víi con ngêi, mang h¬i híng con ngêi. C©u th¬ kh«ng cã chót dông c«ng nghÖ thuËt g× nhng l¹i cã søc lay ®éng lín. Nã gîi lªn kh«ng khÝ v¾ng vÎ cña mét ®êng phè c¹nh nhµ lao. Cã v¾ng vÎ th× tiÕng guèc míi väng lªn nh thÕ. Cã thÓ h×nh dung nh÷ng bíc ch©n ®i qua, xa dÇn theo tiÕng guèc nhá dÇn väng l¹i, råi cã nh÷ng bíc ch©n trë vÒ TiÕng guèc lµ biÓu tîng cña cuéc ®êi b×nh dÞ, cña cuéc sèng thêng ngµy, cña nh÷ng g× th©n th¬ng vÒ cuéc sèng. C©u th¬ béc lé mét tÊm lßng kh¸t khao híng vÒ cuéc sèng, mét t©m hån nh¹y c¶m rung ®éng tríc nh÷ng ©m thanh b×nh dÞ nhÊt cña cuéc ®êi. Cïng thêi gian nµy còng cã mét thi sÜ l·ng m¹n trÎ cã c¸i nghiªng tai kú diÖu: “Nghe ®i rêi r¹c trong hån Nh÷ng ch©n xa v¾ng, dÆm mßn lÎ loi” TiÕng ch©n ngêi trong th¬ cña thi sÜ l·ng m¹n chØ gîi lªn sù chia l×a: “nghe ®i” nªn tÊt c¶ ®Òu lµ buån, c« ®¬n chØ thÊy nh÷ng ch©n xa v¾ng, chØ thÊy nh÷ng dÆm mßn lÎ loi. Bíc ch©n ngêi ®îc c¶m nhËn qua t©m hån ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng th× cã c¶ ®i vµ vÒ, cã ra ®i mµ còng cã xum häp, ®Çm Êm th©n th¬ng.  Trong 4 chi tiÕt trªn hµnh ®éng l¾ng nghe kh«ng chØ hiÓu theo nghÜa th«ng thêng, ë ®©y t¸c gi¶ cßn nghe b»ng c¶ t©m tëng, tëng tîng, b»ng ký øc vµ b»ng c¶ hoµi niÖm V× vËy, nh÷ng g× nghe ®îc võa cô thÓ, l¹i còng rÊt m¬ hå, tÝnh m¬ hå ngµy mét t¨ng cao h¬n trong khæ th¬ thø ba: “T«i m¬ hå nghe tÊt c¶ bªn ngoµi §ang rÝu rÝt gi÷a mét trêi réng r·i” Nhµ th¬ nãi lµ “nghe tÊt c¶” mµ thùc ra kh«ng nghe cô thÓ mét ©m thanh g×, bëi tÊt c¶ trong t©m hån t¸c gi¶ lµ mét b¶n hßa ©m vÒ sù sèng vui vÎ, h©n hoan, ®Çy h¹nh phóc th©n ¸i vµ phÊn chÊn. Nghe giã xèi trªn cµnh c©y ngän l¸ Nghe mªnh mang søc kháe cña tr¨m loµi C¶nh vËt trë nªn rùc rì, d¹t dµo, bõng në vµ t¬i s¸ng, v¹n vËt chan hßa trong cuéc sèng ®Çy mËt ngät: §ang hót mËt cña ®êi c©y hoa tr¸i H¬ng tù do th¬m ng¸t c¶ ngµn ngµy - 16 - §îc tËn hëng “®êi c©y hoa tr¸i” vµ “h¬ng tù do th¬m ng¸t” trong tho¸ng chèc th«i, ngêi ta ®· ®ñ hµm ¬n cuéc sèng, nhng ë ®©y l¹i lµ “c¶ ngµn ngµy” - con sè tîng trng cho sù v« tËn, vÜnh h»ng. H¹nh phóc Êy lín lao biÕt bao nhiªu, l¹i diÔn ra trong hiÖn t¹i: “®ang hót mËt”. Sù ®èi lËp gi÷a cuéc ®êi vµ chèn lao tï d©ng lªn cao ®é thÓ hiÖn kh¸t väng híng vÒ cuéc ®êi, lín lao ®Õn kh¾c kho¶i cña ngêi chiÕn sÜ, thi sÜ trÎ tuæi. 2. PhÇn hai vµ ba:  DiÔn t¶ sù chuyÓn biÕn trong t©m hån t¸c gi¶: ®ang phiªu diªu theo nh÷ng ¶o tëng cña hån ng©y t©m hån Êy ®· trë vÒ víi thùc t¹i, ngêi tï ®· ®i ®Õn nhËn thøc s©u s¾c vÒ x· héi, vÒ sè phËn c¸ nh©n trong sè phËn mu«n ngêi: T«i chØ mét con chim non bÐ nhá Vøt trong lång con gi÷a mét lång to Lång con: chØ nhµ tï thùc d©n; lång to chØ chÕ ®é thùc d©n ®ang ®Ì nÐn, ®äa ®µy, giam h·m bao ®ång bµo ®ång chÝ ë bªn ngoµi song s¾t. Trong chÕ ®é thùc d©n khi ®ã, kh«ng ai ®îc hëng tù do, thi sÜ chØ lµ mét gi÷a mu«n ngêi ®au khæ, th× nçi c« ®¬n nµo cã nghÜa g×.  NhËn thøc ®îc sè phËn c¸ nh©n trong sè phËn mu«n ngêi, nhµ th¬ ®ång thêi còng nhËn thøc ®îc vÞ trÝ cña m×nh trong cuéc chiÕn ®Êu chung: T«i chØ mét con trong mu«n ngêi chiÕn ®Êu. §Ó ®i tíi mét lêi thÒ hµnh ®éng quyÕt liÖt nh dao chÐm ®¸, kh«ng g× lay chuyÓn næi. T«i cha chÕt nghÜa lµ cha hÕt hËn NghÜa lµ cha hÕt nhôc cña mu«n ®êi NghÜa lµ cßn tranh ®Êu m·i kh«ng th«i Cßn trõ diÖt c¶ mét loµi thó ®éc  C©u th¬ cuèi cïng: “Cã mét tiÕng cßi xa trong giã róc”, nh mét sù tËp hîp, kh¸i qu¸t ë cÊp ®é cao tÊt c¶ nh÷ng t©m t t×nh c¶m, m¬ íc, quyÕt t©m ë trªn. TiÕng cßi nh mét biÓu tîng cña tù do, tung hoµnh; tiÕng cßi Êy lµ tiÕng cßi xung trËn, tiÕng cßi tËp hîp ®éi ngò, tiÕng cßi më ra mét thÕ giíi, mét t¬ng lai tèt ®Ñp. §Þnh híng ra ®Ò vµ gîi ý gi¶i: §Ò 1: Ph©n tÝch t©m tr¹ng vµ c¶m xóc cña nh©n vËt tr÷ t×nh ngêi thanh niªn c¸ch m¹ng trong ®o¹n th¬ sau ë bµi “T©m t trong tï” cña Tè H÷u: “C« ®¬n thay lµ c¶nh th©n tï Tai më réng vµ lßng s«i r¹o rùc T«i l¾ng nghe tiÕng ®êi l¨n n¸o nøc ë ngoµi kia vui síng biÕt bao nhiªu ! §©y ©m u ®«i ¸nh l¹t ban chiÒu (....) H¬ng tù do th¬m ng¸t c¶ ngµn ngµy Gîi ý: Sö dông toµn bé néi dung ph©n tÝch phÇn mét cña bµi th¬ trong phÇn kiÕn thøc c¬ b¶n ë trªn. §Ò 2. Anh (chÞ) h·y ph©n tÝch hai c©u th¬ díi ®©y trong bµi “T©m t trong tï” cña nhµ th¬ Tè H÷u: Nghe l¹c ngùa rïng ch©n bªn giÕng l¹nh - 17 - Díi ®êng xa nghe tiÕng guèc ®i vÒ Gîi ý: §©y cã thÓ coi lµ hai c©u th¬ hay nhÊt trong bµi th¬, thÓ hiÖn t©m hån nh¹y c¶m tinh tÕ, søc tëng tîng phong phó cña nhµ th¬. C©u th¬ ®Çu: “Nghe l¹c ngùa rïng ch©n bªn giÕng l¹nh” cã ©m thanh (tiÕng l¹c ngùa) cã h×nh ¶nh (con ngùa rïng ch©n bªn giÕng) vµ cã c¶ c¶m gi¸c vÒ sù l¹nh lÏo cña mét buæi chiÒu buån. C©u thø hai: “Díi ®êng xa nghe tiÕng guèc ®i vÒ” còng nãi ®Õn ©m thanh (tiÕng guèc). ¢m thanh nµy nh gîi ®îc vÎ v¾ng lÆng, kh«ng khÝ lÆng lÏ cña thµnh phè HuÕ cæ kÝnh. V× lÆng lÏ nªn tiÕng guèc lóc xa, lóc gÇn míi vang väng nh thÕ. §ã chÝnh lµ biÓu tîng quen thuéc cña cuéc sèng thêng nhËt. Hai c©u th¬ trªn khiÕn ngêi ®äc liªn tëng ®Õn h×nh ¶nh cña ngêi thanh niªn bÞ giam h·m trong bèn bøc têng l¹nh lÏo cña nhµ tï. V× khao kh¸t ®îc tù do, g¾n bã víi cuéc sèng, ngêi thanh niªn nµy thÊm thÝa nçi buån c« ®¬n tËp trung trÝ lùc ch¨m chó l¾ng nghe, ®ãn nhËn tÊt c¶ nh÷ng ©m thanh cña cuéc sèng bªn ngoµi cã thÓ lät vµo trong tï. T×nh c¶m thiÕt tha ch©n thµnh céng víi sù tinh tÕ cña t¸c gi¶ khiÕn cho hai c©u th¬ cã søc lay ®éng t©m hån ngêi ®äc. Tuyªn ng«n ®éc lËp. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c cña Tuyªn ng«n ®éc lËp 1. Ngµy 19 th¸ng 8 n¨m 1945, chÝnh quyÒn ë Hµ Néi vÒ tay nh©n d©n, Ngµy 26 th¸ng 8 n¨m 1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tõ chiÕn khu c¸ch m¹ng ViÖt B¾c vÒ tíi Hµ Néi. T¹i c¨n nhµ sè 48, phè Hµng Ngang. Ngêi biªn so¹n b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp. Ngµy 2.9.1945, t¹i qu¶ng trêng Ba §×nh, Hµ Néi, Ngêi thay mÆt ChÝnh phñ l©m thêi níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, ®äc b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp tríc hµng chôc v¹n ®ång bµo. 2. Tuyªn ng«n §éc lËp lµ mét v¨n kiÖn cã gi¸ trÞ lÞch sö to lín: tuyªn bè chÊm døt chÕ ®é thùc d©n, phong kiÕn ë níc ta vµ më ra mét kû nguyªn ®éc lËp, tù do cña d©n téc. Tuyªn ng«n §éc lËp lµ mét bµi v¨n chÝnh luËn ng¾n gän, lËp luËn chÆt chÏ ®anh thÐp, lêi lÏ hïng hån vµ ®Çy søc thuyÕt phôc. KiÕn thøc c¬ b¶n I. Giíi thiÖu chung 1. ThÓ lo¹i: Kh¸c Vi hµnh, NhËt ký trong tï, Tuyªn ng«n ®éc lËp thuéc lo¹i v¨n chÝnh luËn mÉu mùc, nã thuyÕt phôc ngêi ®äc b»ng nh÷ng lÝ lÏ ®anh thÐp, nh÷ng chøng cí kh«ng ai cã thÓ chèi c·i vµ hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ. 2. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c Tuyªn ng«n ®éc lËp ®îc viÕt trong mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt kh¸c thêng: §Êt níc ®· giµnh ®îc ®éc lËp nhng bän ®Õ quèc thùc d©n - ®Æc biÖt lµ thùc d©n Ph¸p ®ang l¨m le quay trë l¹i. ë miÒn Nam, thùc d©n Ph¸p ®îc sù hµ h¬i tiÕp søc cña qu©n ®éi Anh tiÕn vµo §«ng D¬ng víi danh nghÜa ®¹i diÖn phe §ång minh vµo gi¶i gi¸p vò khÝ ph¸t xÝt NhËt. ë miÒn B¾c 20 v¹n qu©n Tµu Tëng mîn oai cña ®Õ quèc Mü ®ang ¸p s¸t biªn giíi. §iÒu cùc kú nguy hiÓm lµ chóng ©m mu cíp l¹i ®Êt níc cña chóng ta nh©n danh phe §ång minh chiÕn th¾ng víi chiªu bµi: lÊy l¹i m¶nh ®Êt b¶o hé ®· bÞ bän Ph¸t xÝt nhËt chiÕm ®ãng trong chiÕn tranh. Chóng ta nhÊt thiÕt ph¶i chèng Thùc d©n Ph¸p - mét thµnh viªn chñ chèt cña phe §ång minh nhng l¹i nhÊt thiÕt kh«ng thÓ chèng §ång minh. §©y lµ mét vÊn ®Ò cùc träng yÕu vµ còng cùc kú tinh tÕ ®ßi hái sù kh«n khÐo vµ s¸ng suèt vµ b¶n lÜnh cña ngêi l·nh ®¹o. - 18 - 3. §èi tîng: Tuyªn ng«n ®éc lËp híng tíi kh«ng chØ ®ång bµo trong c¶ níc mµ cßn lµ nh©n d©n trªn thÕ giíi, tríc hÕt lµ nh©n d©n tiÕn bé ë Ph¸p vµ Mü. Nã kh«ng nh»m chØ kh¼ng ®Þnh quyÒn tù do ®éc lËp cña d©n téc ViÖt Nam mµ cßn bao hµm mét cuéc tranh luËn ngÇm nh»m v¹ch trÇn luËn ®iÖu x¶o quyÖt cña kÎ thï tríc c«ng luËn. 4. ý nghÜa §©y lµ mét v¨n kiÖn lÞch sö, chÝnh trÞ hÕt søc quan träng cã ý nghÜa v« cïng to lín. V¨n kiÖn Êy ®· trang träng tuyªn ng«n vÒ nÒn ®éc lËp cña tæ quèc ViÖt Nam sau ngãt tr¨m n¨m ph¶i sèng díi xiÒng xÝch thùc d©n. V¨n kiÖn Êy cßn tuyªn bè sù c¸o chung cña chÕ ®é qu©n chñ ®· tån t¹i mÊy m¬i thÕ kØ.  Tuyªn ng«n ®éc lËp lµ lêi tuyªn bè trÞnh träng vµ hïng hån vÒ sù chÊm døt kû nguyªn bãc lét, ¸p bøc vµ më ra mét kû nguyªn ®éc lËp tù do cho d©n téc.  Tuyªn ng«n ®éc lËp lµ ph¸t sóng më mµn cho phong trµo ®Êu tranh gi¶i phãng ë c¸c níc thuéc ®Þa trªn toµn thÕ giíi. II. Ph©n tÝch 1. Gi¸ trÞ néi dung: Tuyªn ng«n ®éc lËp kh«ng nh÷ng lµ v¨n kiÖn chÝnh trÞ cã ý nghÜa lÞch sö to lín mµ cßn lµ t¸c phÈm v¨n häc, lµ ®Ønh cao cña v¨n häc chÝnh luËn trong v¨n häc ViÖt Nam.  Víi t c¸ch lµ mét t¸c phÈm v¨n häc chÝnh luËn th× Tuyªn ng«n ®éc lËp lµ ¸ng v¨n yªu níc lín cña thêi ®¹i, lµ t¸c phÈm chøa ®ùng t tëng nh©n v¨n: (Yªu níc trong tiÕng nãi cña mét chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, mét nhµ ¸i quèc vÜ ®¹i. Nh©n v¨n trong tiÕng nãi cña mét nhµ nh©n ®¹o chñ nghÜa). a. Tuyªn ng«n ®éc lËp lµ ¸ng v¨n yªu níc lín cña thêi ®¹i. T tëng chñ ®¹o xuyªn suèt toµn bé t¸c phÈm lµ t tëng ®éc lËp d©n téc, nguyÖn väng thiªng liªng cao c¶ nµy cña nh©n d©n ViÖt Nam xuyªn thÇm trong toµn bé c¸c phÇn cña t¸c phÈm.  ë phÇn më ®Çu t¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®éc lËp d©n téc trªn c¬ së c«ng lÝ ph¸p lý, trªn nh÷ng lÏ ph¶i kh«ng thÓ chèi c·i.  Ngay tõ nh÷ng dßng ®Çu tiªn B¸c ®· dÉn lêi 2 b¶n tuyªn ng«n næi tiÕng cña Mü vµ cña Ph¸p. B¶n tuyªn ng«n ®éc lËp cña Mü (1776): “TÊt c¶ mäi ngêi ®Òu sinh ra cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o ho¸ cho hä nh÷ng quyÒn kh«ng ai cã thÓ x©m ph¹m ®îc”. B¶n tuyªn ng«n nh©n quyÒn vµ d©n quyÒn cña Ph¸p (1791) còng ®· kh¼ng ®Þnh: “Ngêi ta sinh ra tù do vµ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi...”. Hai b¶n tuyªn ng«n nµy kh¼ng ®Þnh nh÷ng lÏ ph¶i kh«ng thÓ chèi c·i vÒ nh©n quyÒn. TrÝ tuÖ tÇm vãc lín lao cña Hå ChÝ Minh lµ ë chç. Tõ nh÷ng lÏ ph¶i vÒ nh©n quyÒn ngêi suy réng ra lÏ ph¶i vÒ quyÒn d©n téc. Suy réng ra c©u Êy cã nghÜa lµ “TÊt c¶ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi ®Òu sinh ra b×nh ®¼ng, d©n téc nµo còng cã quyÒn sung síng vµ quyÒn tù do”. Cèng hiÕn lín lao nµy cña B¸c ®· ®îc chÝnh mét chÝnh kh¸ch níc ngoµi kh¼ng ®Þnh: “Cèng hiÕn næi tiÕng cña Hå ChÝ Minh lµ ngêi ®· ph¸t triÓn quyÒn cña con ngêi thµnh quyÒn cña d©n téc”. Nh vËy cã nghÜa lµ: tÊt c¶ mäi d©n téc ®Òu cã quyÒn quyÕt ®Þnh lÊy vËn mÖnh cña m×nh. B¶n tuyªn ng«n cña B¸c kh¼ng ®Þnh quyÒn d©n téc bëi lÏ. VËn mÖnh d©n téc lµ vÊn ®Ò then chèt, vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt ®èi víi nh©n d©n ta. Lóc bÊy giê ë mét níc thuéc ®Þa th× tríc khi nãi ®Õn quyÒn con ngêi, ph¶i ®ßi lÊy quyÒn d©n téc. D©n téc cã ®éc lËp th× nh©n d©n míi tù do h¹nh phóc. §éc lËp d©n téc lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó thùc hiÖn nh©n quyÒn.  C¸ch lËp luËn cña t¸c gi¶ võa kh«n khÐo võa kiªn quyÕt  C¸ch lËp luËn Êy kh«n khÐo bëi v×: Ngêi vÉn t«n träng nh÷ng danh ng«n nh÷ng ch©n lý dï ®ã lµ cña Mü hay cña Ph¸p. ë ®©y kh«ng hÒ cã sù lÇm lÉn gi÷a nh©n d©n Mü, d©n téc Ph¸p víi bän x©m lîc Mü, Ph¸p.  T¸c gi¶ ®· sö dông thñ ph¸t nghÖ thuËt “gËy «ng ®Ëp lng «ng”. Trong tranh luËn kh«ng g× thó vÞ h¬n, kh«ng g× thuyÕt phôc lµ dïng chÝnh lêi lÏ cña ®èi ph¬ng ®Ó kho¸ miÖng ®èi ph¬ng. B¸c ®· dïng lêi lÏ b¶n tuyªn ng«n cña Mü, Ph¸p ®Ó phñ nhËn chÝnh ©m mu x©m lîc cña hai cêng quèc - 19 - nµy. Ngêi viÕt ®· sö dông c©y gËy ®éc lËp d©n téc ®Ó ®Ëp vµo lng kÎ ®i x©m lîc mµ miÖng vÉn rªu rao tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i.  Khi dÉn lêi hai b¶n tuyªn ng«n cña Ph¸p vµ Mü t¸c gi¶ ®· cã ý ®Æt ngang hµng cuéc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m cña ta víi hai cuéc c¸ch m¹ng cña Ph¸p vµ Mü. Qu¶ thËt hai cuéc c¸ch m¹ng nãi trªn më ra mét giai ®o¹n míi trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi loµi ngêi th× cuéc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m cña ta còng më ra mét kû nguyªn míi. §ã lµ kû nguyªn dµnh ®éc lËp d©n téc ë c¸c níc thuéc ®Þa, lµ kû nguyªn sôp ®æ cña chñ nghÜa thùc d©n.  C¸ch lËp luËn cña B¸c kh«n khÐo nhng vÉn kiªn quyÕt dêng nh t¸c gi¶ ®· ngÇm c¶nh c¸o nÕu Ph¸p x©m lîc ViÖt Nam th× chÝnh hä ®· ph¶n béi l¹i truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc hä ®· ®óc kÕt thµnh ch©n lý ghi trong b¶n tuyªn ng«n. Hä sÏ vÊy bÈn lªn l¸ cê tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i mµ cha «ng hä tõng d¬ng cao. Víi ®o¹n më ®Çu t¸c gi¶ ®· t¹o c¬ së lý luËn v÷ng ch¾c ®Ó triÓn khai lËp luËn ë phÇn sau * PhÇn tiÕp theo cña t¸c phÈm lßng yªu níc, nguyÖn väng ®éc lËp d©n téc cña nh©n d©n ta l¹i ®îc kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n trªn c¬ së thùc tiÔn. Thùc tiÔn vÒ phÝa Ph¸p vµ thùc tiÔn vÒ phÝa ViÖt Nam.  B¶n Tuyªn ng«n ®· phñ nhËn quyÒn cña Ph¸p ®èi víi ViÖt Nam - c¸ch dùng lªn b¶n c¸o tr¹ng ®anh thÐp cña t¸c phÈm.  NÕu Ph¸p nªu chiªu bµi Ph¸p cã c«ng khai ho¸ ®èi víi ViÖt Nam, ViÖt Nam vèn lµ thuéc ®Þa cña Ph¸p th× b¶n Tuyªn ng«n v¹ch râ: Ph¸p chÝnh lµ kÎ x©m lîc, g©y bao téi ¸c. B¶n Tuyªn ng«n tè c¸o mét c¸ch toµn diÖn téi ¸c nµy vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ.  VÒ chÝnh trÞ: Chóng tuyÖt ®èi kh«ng cho d©n téc ta chót quyÒn tù do d©n chñ nµo, chóng chia níc ta thµnh ba kú víi ba chÕ ®é kh¸c nhau. Môc ®Ých lµ chia rÏ t×nh ®oµn kÕt d©n téc, ng¨n c¶n sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt níc cña nh©n d©n ta. Chóng ®µn ¸p nh÷ng ngêi yªu níc th¬ng nßi, t¾m c¸c cuéc khëi nghÜa cña ta trong nh÷ng bÓ m¸u. Chóng thùc hiÖn chÝnh s¸ch ngu d©n, lËp nhµ tï nhiÒu h¬n trêng häc. Chóng ®Çu ®éc nh©n d©n ta b»ng rîu cån vµ thuèc phiÖn ®Ó ta suy kiÖt gièng nßi. VÒ kinh tÕ: Chóng cíp kh«ng ruéng ®Êt, hÇm má, nguyªn liÖu, bãc lét søc lao ®éng, chóng thùc hiÖn chÝnh s¸ch thuÕ hµ kh¾c, v« nh©n ®¹o khiÕn mäi tÇng líp nh©n d©n kh«ng ngãc ®Çu lªn ®îc.  Téi ¸c lín nhÊt cña thùc d©n Ph¸p vµ ph¸t xÝt NhËt lµ ®· g©y ra th¶m ho¹ n¹n ®ãi n¨m 1945 lµm 2 triÖu ngêi chÕt ®ãi.  T¸c gi¶ cßn tè c¸o téi ¸c cña Ph¸p ®· ®Çu hµng NhËt mét c¸ch nhôc nh·, b¸n rÎ níc ta cho NhËt ®Ó phñ nhËn chiªu bµi cña Ph¸p cã c«ng ®øng vÒ phe §ång minh chèng ph¸t xÝt b¶o vÖ ViÖt Nam. B¶n Tuyªn ng«n chØ râ: chØ trong vßng 5 n¨m mµ ®· hai lÇn Ph¸p quú gèi më cöa níc ta ríc NhËt. Tè c¸o hµnh ®éng nµy cña Ph¸p mét lÇn n÷a b¶n tuyªn ng«n ®· phñ nhËn quyÒn cña Ph¸p ®èi víi ViÖt Nam.  §o¹n v¨n tè c¸o téi ¸c thùc d©n Ph¸p lµ mét ®iÓn h×nh mÉu mùc vÒ v¨n ch¬ng chÝnh luËn. Nh÷ng dÉn chøng ®a ra ®Òu cã sù chän läc. §Æc biÖt lêi v¨n võa xóc tÝch võa truyÒn c¶m B¸c kh«ng viÕt “chóng ®µn ¸p c¸c cuéc khëi nghÜa cña ta mét c¸ch d· man” mµ viÕt: “chóng t¾m c¸c cuéc khëi nghÜa cña ta trong bÓ m¸u”. Hµnh ®éng ®µn ¸p ®· ®îc diÔn ®¹t b»ng h×nh tîng “t¾m”. Møc ®é d· man ®· ®îc h×nh tîng ho¸ thµnh “bÓ m¸u”. C¸ch diÔn ®¹t h×nh tîng nµy võa lét trÇn ®îc bé mÆt quû sø kh¸t m¸u ngêi cña bän thùc d©n, võa diÔn t¶ ®îc nçi ®au thª th¶m cña nh©n d©n ta, nh÷ng ngêi d©n v« téi ®ang qu»n qu¹i trong “vßng tö ®Þa” (§êng K¸ch mÖnh). §óng lµ t tëng chÝnh trÞ ®· ®îc thÓ hiÖn b»ng mét c©u v¨n miªu t¶ tuyÖt vêi cã søc lay ®éng m¹nh mÏ c¶ nhËn thøc vµ t×nh c¶m cña ngêi ®äc.  §éc lËp d©n téc cßn ®îc kh¼ng ®Þnh trªn c¬ së thùc tiÔn vÒ phÝa ViÖt Nam. ë ®©y Tuyªn ng«n ®· kh¼ng ®Þnh “ViÖt Nam cã quyÒn vµ thùc tÕ ®· lµ mét níc giµnh ®îc tù do ®éc lËp”.  Thùc tÕ ViÖt Nam cã quyÒn hëng tù do ®éc lËp bëi v× chÝnh nh©n d©n ViÖt Nam chø kh«ng ph¶i ai ®· ®øng vÒ phe ®ång minh chèng ph¸t xÝt: “Mét d©n téc ®· gan gãc chèng ¸ch ®« hé cña thùc d©n - 20 -