PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ
Chúng ta đang sống ở thế kỷ XXI với tốc độ phát triển hết sức mau lẹ của
thế giới. Sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật của công nghệ thông
tin trong xu thế toàn cầu hoá và hội nhập đã đặt ra cho nhân loại những thách
thức lịch sử mới. Để theo kịp xu thế phát triển của thời đại, con người thực sự
phải có trí tuệ và như vậy vấn đề đào tạo những con người năng động sáng tạo
là bài toán không riêng của một quốc gia nào.
Việt Nam đang trên đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập phấn
đấu đến năm 2020 trở thành một nước công nghiệp.Với mục tiêu đó, việc đổi
mới phương pháp dạy và học để đào tạo đội ngũ nhân lực năng lực, sáng tạo là
yêu cầu bức thiết, sống còn của đất nước.
Tại hội nghị Ban chấp hành TW lần thứ II- Khoá VIII, Đảng đã xác định:
“Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ
kiến thức một chiều rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng
bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại hoá vào quá
trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học tự nghiên cứu cho học
sinh.”
Đối với giáo dục ở bậc THPT nói riêng, Đảng khẳng định rằng: “Phát
triển thành quả giáo dục PTCS, bậc THPT tiếp tục giáo dục toàn diện để hình
thành ở học sinh những cơ sở vững chắc của nhân cách xã hội chủ nghĩa, có
lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, có lòng yêu nước và tinh thần quốc tế vô sản, có
thế giới quan duy vật biện chứng, có đạo đức cách mạng, có học vấn phổ
thông và kỹ thuật tổng hợp, có kỹ năng lao động và được đào tạo một nghề
phổ thông,có thể lực phát triển phù hợp, sức khoẻ, thị hiếu lành mạnh, có
hứng thú và năng lực tự học và rèn luyện nhằm chuẩn bị cho thế hệ trẻ bước
vào cuộc sống tự lập của người lao động, góp phần đáp ứng yêu cầu đào tạo ở
1
bậc cao hơn.” (Trích Văn kiện Hội nghị BCH TW Đảng Khoá VIII. NXB
CTQG.1997. tr45)
Để thực hiện được mục tiêu cao cả nhưng hết sức khó khăn của bậc THPT,
môn Lịch sử cũng giữ một trọng trách đáng nể. Bởi lẽ, môn Lịch sử có ưu thế
trong việc tạo con người phù hợp với công cuộc đổi mới, hội nhập của đất
nước. Rõ ràng trong quá trình hội nhập hiện nay, vấn đề giữ gìn bản sắc, dân
tộc, ý thức trách nhiệm công dân được đề cao thì môn Lịch sử được đánh giá
là môn học có lợi thế trong hoạt động giáo dục.
Học lịch sử có hiệu quả sẽ giúp học sinh rèn luyện được phương pháp tìm
hiểu, khám phá những vấn đề lịch sử và xã hội, tự lập trong học tập và cuộc
sống. Từ đó các em trở thành những người lao động năng động, sáng tạo, đáp
ứng được yêu cầu của công cuộc xây dựng đất nước.
Với tầm quan trọng như vậy, việc dạy và học môn Lịch sử hiện nay đang
thu hút sự quan tâm của toàn xã hội, ngành giáo dục và trực tiếp là sự trăn trở
của những giáo viên đứng lớp giảng dạy.
PHẦN B: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lý luận
1. Nói đến sử dụng đồ dùng trực quan nói chung và đồ dùng trực quan qui
ước (lược đồ, sơ đồ, đồ thị, niên biểu) trong dạy học lịch sử quả thực không
phải là vấn đề mới mẻ. Không thể phủ nhận vai trò của đồ dùng trực quan
trong dạy học lịch sử.
Quá trình nhận thức lịch sử cũng tuân theo qui luật chung của quá trình
nhận thức: từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và trở về thực tiễn.
Mặt khác đặc trưng riêng của nhận thức lịch sử là nhận thức bắt đầu từ những
sự kiện, hiện tượng đã xảy ra trong quá khứ chứ không phải là những sự kiện
2
diễn đang diễn ra trước mắt. Do vậy, đồ dùng trực quan giúp học sinh tái tạo
lại bức tranh quá khứ, từ đó nắm bắt bản chất của sự kiện lịch sử.
Rõ ràng đồ dùng trực quan nói chung là phương tiện dạy học quan
trọng, qua đó giáo viên giúp học sinh hiểu bản chất sự kiện, hình thành các
khái niệm lịch sử, nắm được qui luật lịch sử. Điều đó cũng có nghĩa là đồ dùng
trực quan là phương tiện hữu hiệu để phát huy năng lực chú ý ở học sinh, rèn
luyện các thao tác tư duy phân tích, so sánh, khái quát hoá, tổng hợp hoá ở
học sinh.
2. Niên biểu là một trong những dạng đồ dùng trực quan khá quan trọng
trong dạy học lịch sử. Theo cách gọi thông thường đó là bảng thống kê, đây là
dạng đồ dùng trực quan qui ước có khả năng hệ thống hoá các sự kiện lịch sử
theo thời gian, các giai đoạn của sự kiện hoặc liên hệ so sánh giữa các sự kiện.
Niên biểu có 2 dạng cơ bản: niên biểu thống kê và niên biểu so sánh.
Niên biểu thống kê là dạng niên biểu nhằm hệ thống các sự kiện theo trình
tự thời gian, hoặc hệ thống các sự kiện theo giai đoạn lịch sử.
Niên biểu so sánh là dạng niên biểu nhằm làm rõ những đặc điểm giống
và khác nhau của những sự kiện, hiện tượng lịch sử. Với dạng niên biểu này
nếu được thiết kế hợp lý sẽ có khả năng rèn luyện tư duy so sánh, học sinh có
khả năng nắm vững bản chất sự kiện lịch sử, từ đó có khả năng rút ra bài học
kinh nghiệm áp dụng vào thực tiễn.
3. Trong lý luận dạy học lịch sử, chúng ta đã đề cập đến khái niệm “bài tập
nhận thức” như một biện pháp hữu hiệu để nâng cao nhận thức của học sinh,
phát huy vai trò tự học của học sinh trong các giờ học trên lớp cũng như ở nhà.
Có thể hiểu bài tập nhận thức là bài tập đặt ra những tình huống có vấn đề
mà học sinh cần giải quyết để khôi phục những hình ảnh trong quá khứ, nắm
đựoc bản chất sự kiện và nắm được khái niệm, qui luật lịch sử- như vậy là qua
3
bài tập nhận thức các thao tác tư duy: tổng hợp, khái quát, so sánh, liên hệ
được rèn luyện.
Đối với chương trình lịch sử 10, việc rèn luyện tư duy cho học sinh đầu cấp
là hết sức cần thiết. Việc sử dụng niên biểu để thiết kế bài tập nhận thức là một
trong những biện pháp đáp ứng được yêu cầu của quá trình dạy học, biểu hiện
ở các phương diện như sau
- Thứ nhất: củng cố cho học sinh những kiến thức cơ bản của lịch sử thế giới
và lịch sử dân tộc trong chương trình lịch sử lớp 10.
- Thứ hai: rèn luyện kỹ năng thực hành bộ môn.
- Thứ ba: rèn luyện thao tác tư duy so sánh, tổng hợp hoá, khái quát hoá cho
học sinh.
- Thứ tư: giáo dục được những tình cảm tốt đẹp, phát huy được truyền thống
dân tộc, rèn luyện ý thức trách nhiệm, tính tự lập cho mỗi học sinh.
II. Thực trạng vấn đề
Trong thực tiễn giảng dạy ở các nhà trường phổ thông hiện nay, môn lịch
sử lâu nay vẫn được xem là một môn học thuộc lòng với những con số, sự kiện
hết sức khô khan, nặng nề. Bản thân người day và người học đều cảm thấy có
áp lực rất lớn. Học sinh phổ thông nói chung học lịch sử là để trả bài, lấy điểm
và đối phó với các kỳ thi. Số học sinh học vì niềm đam mê, học để trau dồi
những hiểu biết là không nhiều.Thực trạng đó không thể phủ nhận trách nhiệm
phần lớn thuộc về các giáo viên đứng lớp.
Trong những năm gần đây, gắn liền với việc đổi mới phương pháp dạy học
của toàn ngành giáo dục, các giáo viên môn lịch sử cũng đã có sự nỗ lực để cải
thiện tình hình dạy và học lịch sử. Việc sử dụng đồ dùng trực quan, áp dụng
công nghệ thông tin cũng đã ít nhiều làm thay đổi được không khí trong các
giờ học.Tuy vậy, để phát huy được vai trò tích cực cũng như rèn luyện tư duy
của học sinh vẫn đang còn là một vấn đề cần quan tâm thoả đáng.
4
Bài tập – trong suy nghĩ của nhiều người – kể cả những giáo viên lịch sử
dường như là một khái niệm rất mơ hồ. Lịch sử làm gì có bài tập vì đơn thuần
là học thuộc lòng. Có chăng đó là dạng bài tập thực hành như vẽ lược đồ,
tường thuật sư kiện trên lược đồ. Đó là cách nghĩ sai lầm. Bài tập thực hành
trong lịch sử cũng khá đa dạng nhưng phần lớn gắn với các dạng đồ dùng trực
quan: lược đồ, sơ đồ, niên biểu.
Như đã trình bày ở trên “bài tập nhận thức” trong lịch sử là dạng bài tập
mà qua đó học sinh giải quyết được vấn đề đặt ra và qua đó củng cố được kiến
thức, nắm vững được những khái niệm lịch sử, đồng thời rèn luyện được tư
duy và rèn luyện kỹ năng thực hành bộ môn.
Sử dụng dạng niên biểu cả hai dạng: niên biểu thống kê và niên biểu so
sánh để thiết kế bài tập nhận thức không phải quá mới mẻ, song vận dụng có
hiệu quả trong quá trình giảng dạy thì không phải giáo viên nào cũng làm
được. Nhiều giáo viên sử dụng niên biểu như một phương tiện hỗ trợ cho
phương pháp thuyết trình truyền thống chứ chưa phát huy được vai trò của
người học.
Thực trạng trên có thể nhìn nhận ở các nguyên nhân sau:
- Thứ nhất, giáo viên chưa đầu tư đúng mức để thiết kế các bài tập nhận thức
với các dạng niên biểu.
- Thứ hai, giáo viên thiết kế được bài tập với các dạng niên biểu song sử
dụng chưa đúng cách. Mặt khác việc sử dụng còn bị chi phối bởi nội dung thời
lượng của tiết học nên giáo viên còn nhiều lúng túng.
- Thứ ba,do khả năng, trình độ nhận thức của học sinh khu vực miền núi còn
hạn chế nên việc thiết kế và sử dụng hiệu quả các bài tập với niên biểu còn
nhiều hạn chế.
Từ thực trạng trên, tôi mạnh dạn ghi lại sáng kiến nhỏ mà tôi đã sử dụng
trong quá trình giảng nhằm nâng cao tính tích cực của học sinh, rèn luyện tư
5
duy cho học sinh lớp 10 “Sử dụng niên biểu trong dạy học lịch sử 10 (Ban cơ
bản) ở trường THPT ”.
Là kinh nghiệm của cá nhân nên ít nhiều mang tính chủ quan, rất mong sự
góp ý của đồng nghiệp.
III. Giải pháp thực hiện
1. Giáo viên phải thiết kế được dạng niên biểu phù hợp với nội dung bài học
từ đó sử dụng trong tiến trình giảng dạy..
Để giải quyết vấn đề này yêu cầu giáo viên phải công phu nghiên cứu nội
dung bài học, xác định trọng tâm của bài học để từ đó xem xét nội dung nào có
thể thiết kế được thành các dạng niên biểu để sử dụng hợp lý.
2. Sử dụng niên biểu để thiết kế thành các dạng bài tập hợp lý để rèn luyện
tư duy cho học sinh
Giáo viên sử dụng niên biểu (thống kê và so sánh) để thiết kế thành bài tập
ở các dạng cơ bản như sau:
- Đưa sẵn mẫu niên biểu để học sinh hoàn chỉnh nội dung trên cơ sở đó
củng cố kiến thức trong bài học.
- Đưa ra yêu cầu về vấn đề nhận thức, đòi hỏi học sinh tự xác định mẫu
niên biểu đồng thời hoàn chỉnh niên biểu.
- Đưa ra dạng niên biểu có nội dung sai, nội dung khuyết thiếu hoặc bị xáo
trộn để yêu cầu học sinh chỉnh sửa, bổ sung.
Tuỳ vào nội dung bài học và đối tượng học sinh mà giáo viên vận dụng cho
phù hợp.
3. Nguyên tắc chung khi thiết kế, sử dụng niên biểu trong các dạng bài tập
- Đảm bảo yêu cầu cơ bản của bài học, tức giúp học sinh nắm vững, củng cố
được kiến thức trọng tâm của bài học, không quá tải, lan man.
- Đảm bảo tính vừa sức phù hợp với đối tượng là học sinh lớp 10, lớp đầu cấp
với đặc điểm đặc thù về tâm sinh lý và nhận thức. Mặt khác, giáo viên cũng
6
cần phân loại đối tượng học sinh trong khối, từng nhóm học sinh trong lớp để
có sự áp dụng phù hợp. Ví dụ: với học sinh khá- giỏi, thì giáo viên có thể yêu
cầu học sinh xác định mẫu niên biểu, với học sinh trung bình-yếu thì đưa ra
mẫu niên biểu để học sinh hoàn thiện.
- Đảm bảo phát huy vai trò trung tâm của người học, đảm bảo học sinh chủ
động tích cực trong quá trình giải quyết bài tập.
- Đảm bảo tính khả thi, phù hợp với địa bàn giảng dạy.
- Kết hợp với những biện pháp khác để phát huy tính hiệu quả.
IV.Những biện pháp sử dụng cụ thể
1. Phạm vi sử dụng:
Niên biểu thống kê và so sánh có thể thiết kế thành bài tập để sử dụng trong
tất cả các dạng bài học lịch sử:
- Truyền thụ tri thức mới.
- Ôn tập. tổng kết.
- Ngoại khoá.
- Kiểm tra, đánh giá.
Những bài tập mà giáo viên thiết kế với niên biểu được tiến hành để phát huy
tư duy của học sinh trong các hình thức làm việc:
- Làm việc cá nhân, tập thể
- Làm việc nhóm.
Và có thể tíên hành linh hoạt trong các bước của tiến trình dạy học cụ thể:
- Kiểm tra bài cũ
- Tổ chức dạy học bài mới
-Củng cố nhận thức cuối bài học
- Ra bài tập về nhà.
7
Như vậy phạm vi sử dụng các dạng niên biểu trong quá trình dạy học lịch sử
lớp 10 là khá rộng, giáo viên hoàn toàn linh hoạt trong quá trình sử dụng
nhằm rèn luyện tư duy cho học sinh.
2 Vận dụng cụ thể:
2.1 Sử dụng trong truyền thụ tri thức mới
2.1.1 Trong “Bài 11. Tây Âu thời hậu kỳ trung đại”, khi giảng dạy “Mục 1.
Những cuộc phát kiến địa lý.”
Giáo viên tổ chức tìm hiểu theo các nội dung cơ bản:
a. Nguyên nhân và điều kiện
b. Những cuộc phát kiến lớn
c. Ý nghĩa
Khi tổ chức học sinh tìm hiểu nội dung “b.Những cuộc phát kiến lớn”, sau
khi hướng dẫn học sinh làm việc với lược đồ để nắm được hành trình phát
kiến, giáo viên đưa ra bài tập với dạng niên biểu thống kê: “ Em hoàn chỉnh
bảng thống kê về các cuộc phát kiến theo mẫu sau:
Quốc gia
Thời gian
Người thực hiện
Kết quả
Bảng thống kê hoàn thành sẽ có nội dung như sau:
Thời gian
1415
1487
7.1497
8.1492
Người thực hiện
Hen ry
B.Đi-a-xơ
Va-xcô đơ Gama
Phát hiện ra châu
C.Côlômbô
1519-1522
Mỹ
Ph.Magien lan
Kết quả
Dọc bờ biển châu Phi đến được vịnh Ghinê
Đến được cực nam Châu Phi
Đến được bờ biển Tây nam Ấn Độ.
Vòng quanh thế giới bằng đường biển.
8
Tuỳ đối tượng học sinh bài tập này giáo viên có thể sử dụng ngay trên lớp
để củng cố nhận thức hoặc giao bài tập về nhà và kiểm tra bài cũ vào đầu tiết
học sau.
2.1.2 Khi giảng dạy “Bài 16. Thời Bắc thuộc và các cuộc đấu tranh giành độc
lập dân tộc”, giáo viên kết hợp với làm việc nhóm để hoàn thành bài tập sau:
“Hoàn thành bảng thống kê về các cuộc khởi nghĩa trong thời kỳ Bắc thuộc
theo mẫu:
Tên gọi
Thời gian Địa
Diễn biến Ý nghĩa
Kẻ thù
chính
bàn
Sau thời gian làm việc, mỗi nhóm học sinh hoàn thiện nội dung của một cuộc
khởi nghĩa. Bảng thống kê hoàn thành sẽ đảm bảo yêu cầu sau:
Tên
Thời
Kẻ
Địa bàn
gọi
Khởi
gian
3-40
thù
Nhà
Hát Môn, -3-40, khởi nghĩa bùng nổ ở - Mở đầu
nghĩa
Đông
Mê Linh, Hát Môn đánh chiếm Mê cho
cuộc
Hai
Hán
Cổ Loa,
Linh tiến đánh Cổ Loa, Luy đấu
tranh
Luy Lâu
Lâu, Tô Định về nước, chống
Bà
Trưng
Diễn biến chính
Trưng Trắc làm vua.
Ý nghĩa
hộ
- Năm 42, nhà Hán sang nhân
đô
của
dân
đàn áp, kháng chiến thất ta.
bại. Hai Bà Trưng hy sinh
-
Khẳng
9
định vai trò
của phụ nữ
Khởi
542
nghĩa
Nhà
Long
Việt Nam.
-542 khởi nghĩa bùng nổ -Giành
Lương Biên, Tô đánh chiếm Long Biên, lật được quyền
Lý Bí
Lịch, các đổ chính quyền đô hộ.
châu
tự chủ
-544 Lý Bí lập nước Vạn -
miền Bắc Xuân- xưng Lý Nam Đế.
Khẳng
định
sự
-545, nhà Lương sang xâm trưởng
lược- Lý Bí trao quyền binh thành của ý
cho Triệu Quang Phục -> thức
dân
550 kháng chiến thắng lợi, tộc.
Triệu Quang Phục lên ngôi. - Đánh dấu
-571, Lý Phật Tử cướp ngôi bước phát
nhà Triệu.
triển
của
-603, nhà Tuỳ xâm lược, phong trào
nước Vạn Xuân thất bại
Khởi
nghĩa
905
Nhà
Tống
Đường Bình
đấu
tranh
giành
độc
lập
của
nhân
dân
ta.
Năm 905,Khúc Thừa Dụ Đánh
dấu
lãnh đạo nhân dân đánh sự
thắng
Khúc
chiếm Tống Bình- xưng lợi căn bản
Thừa
Tiết độ sứ
Dụ
Năm 907, Khúc Thừa Hạo đấu
trong cuộc
tiến hành cải cách để xây giành
tranh
độc
10
dựng chính quyền tự chủ
lập
của
nhân dân ta
Chiến
938
thắng
trong
thời
kỳ
Bắc
Nam
Sông
thuộc
Cuối năm 938, quân Nam Kết
thúc
Hán
Bạch
Hán xâm lược nước ta, Ngô 1000
Đằng
Quyền tổ chức đánh quân Bắc thuộc,
Bạch
năm
Đằng
Nam Hán trên sông Bạch mở ra thời
của
Đằng, đánh tan đạo quân đại độc lập
Ngô
xâm lược.
tự chủ lâu
Quyền
dài cho dân
tộc.
2.1.3 Khi giảng dạy “Bài 31. Cách mạng tư sản Pháp”, ở mục “II.Tiến trình
của cách mạng”, giáo viên kết hợp với hoạt động nhóm hướng dẫn học sinh
giải quyết bài tập “Khái quát tiến trình cách mạng Pháp theo mẫu niên biểu
đây:
Giai đoạn
Thời gian
Tầng
lớp Hình
lãnh đạo
thức Diễn biến chính
chính quyền
Giáo viên giao cho mỗi nhóm tìm hiểu một giai đoạn của cách mạng. Sau
thời gian làm việc nhóm, mỗi nhóm làm rõ nội dung của từng giai đoạn và
bảng thống kê hoàn thành học sinh nắm khái quát được tiến trình phát triển đi
lên của cách mạng tư sản Pháp, hiểu được vì sao cách mạng tư sản Pháp được
gọi là cuộc cách mạng triệt để và điển hình..
11
Bảng thống kê có nội dung đầy đủ như sau:
Giai đoạn Thời gian
Tầng Diễn biến
lớp
chính
lãnh
đạo
Hình
thức
chín
h
quyề
n
Cách mạng 14.7.1789- Đại
Quân chủ -14.7.1789 quần chúng phá
bùng nổ
lập hiến
10.8.1792
tư
ngục Baxti. Cách mạng bùng
sản
nổ.
tài
-8.1789 thông qua Tuyên ngôn
chính
nhân quyền và dân quyền.
-9.1791 Hiến pháp được thông
qua xác lập hình thức quân chủ
lập hiến.
-1792, cách mạng Pháp gặp khó
khăn trước sự nổi loạn của các
thế lực phản động trong nước
Cách mạng 10-8-1792- Tư
câu kết với liên quân Áo- Phổ.
Nền cộng -10.8.1792,quần chúng bắt giam
phát triển
hoà
2-6- 1793
sản
vua và hoàng hậu, tư sản công
công
thương (phái Giacôbanh) nắm
thươ
quyền
12
ng
-21.9.1793, nền cộng hoà được
thiết lập
-Đầu 1793, cách mạng gặp khó
khăn bởi thù trong giặc ngoài..
-31.5.1793 quần chúng tấn công
Quốc hội, lật đổ phái Girông
đanh
Cách mạng Tư sản vừa Cộng -2.6.1793,
đạt
đỉnh và nhỏ
hoà
phái
cao
(chuy Giacôbanh
2-6-1793-
ên
27-7-1794
chính quyền.
lên
nắm
Giac
Ban
hành
ô
đạo
luật
banh) giải quyết
vấn
đề
ruộng
đất
cho
nông
dân.
-
Thông
qua
Hiến
pháp
mới
ban
hành
rộng
rãi
quyền dân
chủ.
-
Thực
13
hiện
tổng
động
viên,ban
hành
luật
giá tối đa,
lương
đa.
mạng
tối
Cách
đạt
đỉnh cao.
27.7.1794,
đảo chính
lật đổ phái
Giacôbanh
Cách mạng 27-7-1794- Tư
thoái trào
9-11-1799
.
Đốc chính
-27.7.1794, tư sản mới giàu lên
sản
nắm quyền.
mới
Uỷ ban Đốc chính được thành
giàu
lập, thủ tiêu thành quả cách
lên
mạng.
-9.11.1799,
Napôlêông
đảo
chính lật đổ chế độ đốc chính
2.2 Sử dụng trong củng cố nhận thức
2.2.1 Trong “Bài 1.Sự xuất hiện loài người và bầy người nguyên thuỷ”. Sau
khi hoàn thành nội dung bài học giáo viên đưa ra bài tập để củng cố nhận
14
thức học sinh bằng như sau: “Em hãy hoàn thành bảng so sánh sau để thấy
được quá trình tiến hoá của con người?”
Nội dung
Thời kỳ đá cũ
Thời kỳ đá mới
Thời gian
Chủ nhân
Kỹ thuật chế tác công cụ
Phương thức kinh tế
Giáo viên có thể giao làm bài tập về nhà và kiểm tra bài cũ vào đầu tiết sau.
Từ những kiến thức trong bài học, học sinh có kiến thức khái quát về thời kỳ
đá cũ và đá mới gắn với bước tiến của con người. Yêu cầu nội dung của niên
biểu là:
Nội dung
Thời gian
Chủ nhân
Kỹ thuật chế tác
Thời kỳ đá cũ
1 triệu năm
Người tối cổ
Rìu đá được ghè đẽo
Thời kỳ đá mới
1 van năm
Người tinh khôn
Dao, rìu đá được chế tác bàng
công cụ
sơ qua một mặt
kỹ thuật khoan, cưa, mài. Chế
Phương thức kinh tế Hái lượm, săn bắt
tao được cung tên, lao.
Hái lượm, săn bắn , trồng trọt,
chăn nuôi.
2.2.2 Sau khi giảng dạy “Bài 37.Mác và Ănghen. Sự ra đời của chủ nghĩa xã
hội khoa học”, khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung của Tuyên ngôn
Đảng cộng sản, giáo viên đưa ra bài tập củng cố cho học sinh “So sánh chủ
nghĩa xã hội không tưởng và chủ nghĩa xã hội khoa học” . Tuỳ đối tượng học
sinh mà đưa ra tiêu chí: thời gian ra đời, người sáng lập, nội dung, ý ngh ĩa, ho ặc đưa ra
mẫu sau:
Nội dung
Chủ nghĩa xã hội không Chủ nghĩa xã hội khoa học
tưởng
Thời gian
Người sáng lập
15
Nội dung
Ý nghĩa
Với kiến thức đã học “Bài 36. Sự hình thành và phát triển của phong trào
công nhân”, học sinh có thể hoàn thành bài tập. Nội dung của bảng hoàn
thành, học sinh nhận thức được sự khác biệt căn bản giữa chủ nghĩa xã hội
không tưởng và khoa học.
Nội dung Chủ nghĩa xã hội không Chủ nghĩa xã hội khoa học
Thời gian
Người
tưởng
Nửa đầu thế kỷ XIX
Giữa thế kỷ XIX
Xanh ximông, Phuriê, Rôbơt Các Mác, Ăng nghen
sáng lập
Nội dung
Ôoen
- Đều phê phán xã hội tư bản
- Bênh vực người lao động
- Chủ trương xây dựng xã hội không bất công, bình đẳng
- Không nhận thức được qui - Vạch rõ qui luật phát triển
luật phát triển của xã hội loài của xã hội loài người…sự
người.
thắng lợi của giai cấp vô sản là
tất yếu
- Phủ nhận đấu tranh giai cấp, - Khẳng định lịch sử loài người
chủ trương xây dựng CNXH là lịch sử đấu tranh giai cấp,
bằng biện pháp cải cách, tuyên chỉ dùng bạo lực cách mạng
truyền, nêu gương.
mới lật đổ được xã hội tư bản.
- Không nhận thức được vai trò - Khẳng định vai trò lịch sử của
lịch sử của giai cấp vô sản
Ý nghĩa
giai cấp vô sản
Không đề ra được con đường Chỉ ra con đường đấu tranh
đấu tranh đúng đắn cho giai cấp đúng đắn cho giai cấp công
vô sản – mang tính không nhân.
16
tưởng
2.2.3 Sau khi học xong “Bài 33. Hoàn thành cách mạng tư sản ở châu Âu và
Mỹ giữa thế kỷ XIX”. Giáo viên đưa ra bài tập “Hệ thống các cuộc cách mạng
tư sản trong các thế kỷ XVI đến giữa thế kỷ XIX: tên gọi, thời gian, lãnh đạo,
hình thức, kết quả- ý nghĩa..”
Tên gọi
Thời gian
Lãnh đạo
Hình thức
Kết quả- ý
nghĩa
Nội dung đầy đủ của bảng thống kê là:
Tên gọi
Thời
Lãnh đạo
CMTS Anh
gian
1642-
Tư sản- quí Nội chiến
Lật
1688
tộc mới
phong
Chiến
tranh 1775-
giành độc lập 1782
ở Bắc Mỹ
CMTS Pháp
17891799
Đấu
tranh 1864-
Hình thức
Tư sản và Chiến
Kết quả- ý nghĩa
đổ
chế
kiến,
độ
phát
triển TBCN
tranh Giải phóng Bắc Mỹ,
chủ nô
giải phóng
Tư sản
tư sản mới
Nội chiến và Là cuộc cách mạng
chiến
bảo vệ
Tư sản- quí Thống
thành lập quốc gia
tranh dân chủ tư sản triệt
để và điển hình
nhất Thống nhất đất
17
thống
nhất 1871
Đức
Đấu
thống
tranh 1859nhất 1871
Italia
Nội chiến Mỹ 18611865
tộc tư sản đất nước
nước tạo điều kiện
hoá
cho
Tư sản- quý Thống
TBCN
triển
nhất Thống
phát
nhất
đất
tộc tư sản đất nước
nước tạo điều kiện
hoá
cho
Tư sản
triển
Xoá bỏ chế độ nô lệ
Nội chiến
TBCN
phát
tạo điều kiện cho
CNTB phát triển
2.2.4 Khi giảng dạy mục “II.Công xã Pari” của “Bài 38. Quốc tế thứ nhất và
công xã Pari”. Giáo viên sau khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu về cách mạng
18-3-1871 có thể đưa ra bài tập “So sánh cách mạng 18-3-1871 ở Pháp (cách
mạng vô sản) với các cuộc cách mạng tư sản đã học theo các tiêu chí:nhiệm
vụ, lãnh đạo, động lực, hình thức chính quyền, xu thế phát triển?”
Nội dung
Cách mạng vô sản
Cách mạng tư sản
Nhiệm vụ
Lãnh đạo
Động lực
Hình thức chính quyền
Xu thế phát triển
Qua kiến thức đã học, học sinh sẽ nhận thức được sự khác biệt giữa hai loại
hình cách mạng, nắm rõ hai khái niệm “cách mạng tư sản” và “cách mạng vô
sản”.
Nội dung Cách mạng tư sản
Cách mạng vô sản
Nhiệm vụ Lật đổ phong kiến và tàn dư Lật đổ nền thống trị TBCN
phong kiến
Lãnh đạo Tư sản- quí tộc mới
Vô sản
Động lực Quần chúng nhân dân
Quần chúng nhân dân
Hình thức Chuyên chính tư sản-Chính Chuyên chính vô sản- chính
18
chính
quyền của giai cấp tư sản. bản quyền của dân do dân vì dân
quyền
chất bóc lột
Xu
thế Phát triển tư bản chủ nghĩa
Xây dựng xã hội mới khác với
phát triển
xã hội tư bản (chủ nghĩa xã hội)
2.2.5 Trong quá trình giảng dạy “Bài 40.Lênin và phong trào công nhân Nga
đầu thế kỷ X X”, sau khi kết thúc nội dung chính của bài học giáo viên đưa ra
bài tập: “So sánh cách mạng Nga 1905-1907 và những cuộc cách mạng tư
sản đã học trong thời kỳ cận đại”( tuỳ đối tượng học sinh mà đưa ra các tiêu
chí hoặc đưa ra mẫu dưới đây) qua đó học sinh nắm được khái niệm “cách
mạng dân chủ tư sản kiểu cũ” và “cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới”
Nội dung
Cách mạng dân chủ tư
Cách mạng Nga 1905-1907
sản thời cận đại
Thời kỳ
Nhiệm vụ
Lãnh đạo
Động lực
Xu
thế
phát triển
Tính chất
Nội dung đầy đủ của bảng so sánh mà học sinh cần hoàn thành là:
Nội dung
Cách mạng dân chủ tư sản
Cách mạng Nga 1905-1907
thời cận đại
Thời kỳ
Chế độ phong kiến suy tàn
Nhiệm vụ Lật đổ phong kiến
Động lực Quần chúng nhân dân
Xu
thế Thiết lập chính quỳên của tư
Đế quốc chủ nghĩa
Lật đổ phong kiến
Quần chúng nhân dân
Đặt cơ sở để tiến lên là cách
phát triển
mạng xã hội chủ nghĩa
sản- phát triển CNTB
19
Tính chất
Cách mạng dân chủ tư sản Cách mạng dân chủ tư sản kiểu
kiểu cũ
2.3 Sử dụng trong ôn tập, tổng kết
mới
2.3.1 Trong chương trình lịch sử lớp 10 cơ bản, ở “Bài 12.Ôn tập lịch sử thế
giới thời nguyên thuỷ, cổ đại và trung đại.” giáo viên có thể thiết kế bài tập
nhận thức với niên biểu theo hướng như sau:
Ở mục “2. Xã hội cổ đại”, thay vì ôn tập theo lối thông thường đi từng mục
“a. Phương Đông cổ đại” và mục “b.Phương Tây cổ đại” giáo viên đưa ra bài
tập: “Em hãy lập niên biểu so sánh mô hình xã hội cổ đai Phương Đông và
Phương Tây theo các tiêu chí: thời gian, điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội, chính
trị”. Với các lớp mà học sinh có trình độ nhận thức khá,giỏi, giáo viên chỉ đưa ra
nhiệm vụ nhận thức như trên còn đối với đối tượng học sinh trung bình thì có thể
linh hoạt “Em hãy so sánh mô hinh xã hội cổ đại Phương Đông và xã hội cổ đại
Phương Tây theo mẫu niên biểu sau:
Nội dung
Phương Đông cổ đại
Phương Tây cổ đại
Thời gian
Điều kiện tự nhiên
Kinh tế
Xã hội
Chính trị
Qua kiến thức đã học ở “Bài 3.Các quốc gia cổ đại Phương Đông” và “Bài
4.Các quốc gia cổ đại Phương Tây” cũng như nội dung của mục 2 bài ôn tập,
học sinh có thể hoàn chỉnh niên biểu với nội dung như sau:
Nội dung
Phương Đông cổ đại
Phương Tây cổ đại
Thời gian
Thiên niên kỷ IV TCN
Thiên niên kỷ I TCN
Điều kiện tự -Lưu vực các con sông lớn -Ven biển Địa Trung Hải, có
nhiên
(S.Nin, s.Hoàng Hà, s.Trường nhiều vịnh, nhiều đảo,
20
- Xem thêm -