SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
Môc lôc
PhÇn mét:
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn
I/ Lý do chän ®Ò tµi
1. C¬ së lý luËn
2. C¬ së thùc tiÔn
II/ §èi t−îng nghiªn cøu
PhÇn hai:
Néi dung ®Ò tµi
I/ VÞ trÝ, ý nghÜa cña ®å dïng trùc quan träng d¹y häc lÞch sö
II/ C¸c lo¹i ®å dïng trùc quan trong d¹y häc lÞch sö ë tr−êng THCS
III/ Sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn kü thuËt trong d¹y häc lÞch sö
IV/ Ph−¬ng ph¸p sö dông ®å dïng trùc quan trong d¹y häc lÞch sö
V/ B−íc ®Çu kh¶o nghiÖm mét sè ®å dïng trùc quan trong mét tiÕt d¹y cô
thÓ
PhÇn ba:
KÕt luËn chung
Tµi liÖu tham kh¶o
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
-1-
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
PhÇn mét
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn.
I/ Lý do chän ®Ò tµi.
1- C¬ së lý luËn.
D¹y häc lÞch sö ë tr−êng THCS lµ mét qóa tr×nh s− ph¹m phøc t¹p bao gåm nhiÒu
lo¹i ho¹t ®éng kh¸c nhau cña gi¸o viªn vµ häc sinh. Nh÷ng ho¹t ®éng ®ã nh»m môc
®Ých gióp häc sinh n¾m v÷ng tri thøc lÞch sö ph¸t triÓn t− duy lÞch sö. C«ng cuéc c¶i c¸ch
gi¸o dôc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®ang triÓn khai chó ý tíi c¶ 3 mÆt: HÖ thèng gi¸o
dôc, néi dung gi¸o dôc vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Ó c¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p d¹y häc
cÇn x¸c ®Þnh ®óng ®¾n quan niÖm c¸ch ph©n lo¹i vµ néi dung c¸c ph−¬ng ph¸p vÒ mÆt
lý luËn nh»m sö dông cã hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y. ViÖc sö dông c¸c ph−¬ng
ph¸p d¹y häc lÞch sö kh«ng chØ lµ viÖc n¾m v÷ng lý luËn mµ cÇn ph¶i rÌn luyÖn kü n¨ng
nghiÖp vô s− ph¹m, thãi quen thùc hµnh ®Ó n©ng cao hiÖu qña vµ chÊt l−îng d¹y häc.
Do ®Æc ®iÓm cña viÖc häc tËp lÞch sö - kh«ng trùc tiÕp quan s¸t c¸c sù kiÖn nªn
ph−¬ng ph¸p trùc quan cã ý nghÜa rÊt quan träng. Cã nhiÒu lo¹i ®å dïng trùc quan kh¸c
nhau, c¸ch sö dông vµ hiÖu qu¶ còng kh¸c nhau, song ®Òu cã t¸c dông n©ng cao chÊt
l−îng d¹y häc lÞch sö.
2- C¬ së thùc tiÔn.
Thùc tiÔn cña viÖc gi¶ng d¹y bé m«n lÞch sö ë tr−êng THCS ®Æc biÖt lµ khèi 6 vµ
khèi 7 ®· ®Æt ra vÊn ®Ò bøc thiÕt víi ng−êi gi¶ng d¹y ph¶i biÕt kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p
thµnh mét hÖ thèng hoµn chØnh trong d¹y häc lÞch sö ë tr−êng THCS. C¸c ph−¬ng ph¸p
hç trî cho nhau. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc kh«ng thÓ chØ sö dông mét ph−¬ng ph¸p ®¬n
nhÊt, song ë mçi kh©u cña qóa tr×nh d¹y häc l¹i cã mét ph−¬ng ph¸p träng t©m kÕt hîp
víi c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c. MÆt kh¸c, mçi ph−¬ng ph¸p nªu trªn l¹i lµ sù tæng hîp nhiÒu
ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng cña nã.
ViÖc gi¶ng d¹y bé m«n lÞch sö ë tr−êng THCS c¸c gi¸o viªn gi¶ng d¹y m«n lÞch sö
cßn nhiÒu khã kh¨n vµ lóng tóng trong viÖc ph©n lo¹i vµ sö dông ®å dïng trùc quan ®Ó
n©ng cao hiÖu qu¶ vµ chÊt l−îng gi¶ng d¹y .
Tõ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn trªn chóng t«i thÊy viÖc ph©n lo¹i vµ sö dông
cã hiÖu qu¶ ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y lÞch sö trong gi¶ng d¹y lµ mét viÖc lµm
cÇn thiÕt. Tõ nh÷ng lý luËn trªn chóng t«i chän ®Ò tµi nµy gãp mét phÇn c«ng søc nhá
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
-2-
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
bÐ gióp cho gi¸o viªn gi¶ng d¹y bé m«n lÞch sö bËc THCS nãi chung vµ khèi 6, 7 nãi
riªng phÇn nµo th¸o gì ®−îc nh÷ng khã kh¨n cña bé m«n häc nµy.
II/ §èi t−îng nghiªn cøu.
§å dïng trùc quan sö dông träng d¹y häc lÞch sö ë tr−êng THCS rÊt ®a d¹ng vµ
phong phó. ThËm chÝ cã nh÷ng ®å dïng trùc quan víi ®iÒu kiÖn t×nh h×nh thùc tÕ ë c¸c
nhµ tr−êng rÊt khã ®−îc ¸p dông mµ chØ mang tÝnh chÊt tham kh¶o.
VÝ dô: Nhãm ®å dïng trùc quan hiÖn vËt gåm nh÷ng di tÝch lÞch sö vµ c¸ch m¹ng,
nh÷ng di vËt kh¶o cæ...
Tuy nhiªn hÖ thèng ®å dïng trùc quan trong d¹y häc lÞch sö ë bËc THCS vÒ c¬
b¶n ®Òu lµ nh÷ng ®å dïng ®−îc sö dông kh¸ réng r·i vµ phæ biÕn träng gi¶ng d¹y.
VÝ dô: Nhãm ®å dïng trùc quan t¹o h×nh nh− m« h×nh, Sa bµn, tranh ¶nh lÞch sö...
hoÆc nhãm ®å dïng trùc quan quy −íc bao gåm b¶n ®å lÞch sö, ®å thÞ, s¬ ®å, niªn
biÓu...
V× thÕ ë ®Ò tµi nµy chóng t«i chØ chän nh÷ng ®å dïng trùc quan tiªu biÓu th−êng
®−îc sö dông trong thùc tÕ gi¶ng d¹y m«n lÞch sö.
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
-3-
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
PhÇn hai :
Néi dung ®Ò tµi.
I/ VÞ trÝ, ý nghÜa ®å dïng trùc quan träng d¹y häc lÞch sö.
Nguyªn t¾c trùc quan lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña lý luËn d¹y häc
nh»m t¹o cho häc sinh nh÷ng biÓu t−îng vµ h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm trªn c¬ së trùc
tiÕp quan s¸t hiÖn vËt ®ang häc hay ®å dïng trùc quan minh ho¹ sù vËt.
Trong d¹y häc lÞch sö, ph−¬ng ph¸p trùc quan, gãp phÇn quan träng t¹o biÓu
t−îng cho häc sinh, cô thÓ ho¸ c¸c sù kiÖn vµ kh¾c phôc t×nh tr¹ng hiÖn ®aÞ ho¸ lÞch sö
cña häc sinh.
§å dïng trùc quan lµ chç dùa ®Ò hiÓu s©u s¾c b¶n chÊt cña c¸c sù kiÖn lÞch sö, lµ
ph−¬ng tiÖn rÊt cã hiÖu lùc ®Ó h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm lÞch sö quan träng nhÊt, gióp
cho häc sinh n¾m v÷ng c¸c quy luËt cña sù ph¸t triÓn x· héi. VÝ nh− khi nghiªn cøu bøc
tranh “H×nh vÏ trªn hang ®¸” (SGK líp 6) Häc sinh kh«ng chØ cã biÓu t−îng vÒ s¨n b¾n
lµ c«ng viÖc th−êng xuyªn vµ hµng ®Çu cña thÞ téc, mµ cßn hiÓu nhê chÕ t¹o cung tªn
con ng−êi ®· chuyÓn h¼n tõ h×nh thøc s¨n b¾t sang s¨n b¾n cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao
h¬n. §iÒu ®ã gióp häc sinh biÕt sù thay ®æi trong ®êi sèng vËt chÊt cña con ng−êi thêi
nguyªn thuû lu«n g¾n chÆt víi tiÕn bé trong kü thuËt chÕ t¸c c«ng cô cña hä.
§å dïng trùc quan cã vai trß rÊt lín trong viÖc gióp häc sinh nhí kü, hiÓu s©u
nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng kiÕn thøc lÞch sö. H×nh ¶nh ®−îc gi÷ l¹i ®Æc biÖt v÷ng ch¾c trong
trÝ nhí chóng ta lµ h×nh ¶nh chóng ta thu nhËn b»ng trùc quan. Xem bøc tranh “X« ViÕt
NghÖ TÜnh” häc sinh kh«ng thÓ nµo quªn ®−îc h×nh ¶nh anh hïng c¸ch m¹ng cña ng−êi
c«ng nh©n, n«ng d©n.
Cïng víi viÖc gãp phÇn t¹o biÓu t−îng vµ h×nh thµnh kh¸i niÖm lÞch sö, ®å dïng
trùc quan cßn ph¸t triÓn kh¶ n¨ng quan s¸t, trÝ t−ëng tù¬ng vµ t− duy vµ ng«n ng÷ cña
häc sinh. Nh×n vµo bÊt cø lo¹i ®å dïng trùc quan nµo häc sinh còng thÝch nhËn xÐt,
ph¸n ®o¸n, h×nh dung qu¸ khø lÞch sö ®−îc ph¶n ¸nh minh ho¹ nh− thÕ nµo. C¸c em
suy nghÜ vµ t×m c¸ch diÔn ®¹t b»ng lêi nãi chÝnh x¸c cã h×nh ¶nh râ rµng cô thÓ vÒ bøc
tranh x· héi ®· qua.
ý nghÜa gi¸o dôc t− t−ëng, c¶m xóc thÈm mü cña ®å dïng trùc quan còng rÊt lín.
Khi ng¾m nh×n mét di vËt lÞch sö (Trèng ®ång §«ng S¬n) hay xem mét cuèn phim tµi liÖu
(ChiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ vµ h×nh ¶nh vÒ cuéc ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ TÞch) häc
sinh cã nh÷ng t×nh c¶m m¹nh mÏ vÒ lßng yªu mÕn l·nh tô, nh÷ng ng−êi anh hïng,
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
-4-
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, lßng quý träng lao ®éng vµ nh©n d©n lao ®éng sù c¨m thï bän x©m
l−îc vµ chiÕn tranh...
Víi tÊt c¶ ý nghÜa gi¸o d−ìng, gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn nªu trªn ®å dïng trùc quan
gãp phÇn to lín n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc lÞch sö g©y høng thó häc tËp cho häc sinh.
Nã lµ chiÕc “CÇu nèi ” gi÷a qu¸ khø víi hiÖn t¹i.
II/ C¸c lo¹i ®å dïng trùc quan trong d¹y häc lÞch sö
ë tr−êng THCS.
Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i ®å dïng trùc quan trong d¹y häc lÞch sö. Cã ý kiÕn chia
®å dïng trùc quan thµnh 3 nhãm:
1 - HiÖn vËt (C¸c di vËt cña mét nÒn v¨n ho¸ cßn l−u l¹i ).
2- §å dïng t¹o h×nh (Tranh ¶nh, ®Ìn chiÕu, vi®i«, ®å phôc chÕ ).
3- §å dïng quy −íc (B¶n ®å, s¬ ®å, ®å thÞ, niªn biÓu).
Dï cã nh÷ng c¸ch kh¸c nhau vÒ ph©n lo¹i ®å dïng trùc quan song vÒ c¬ b¶n
chóng ta cã thÓ ph©n chia thµnh 3 nhãm lín ®−îc sö dông trong d¹y häc lÞch sö ë
tr−êng THCS.
Nhãm thø nhÊt: §å dïng trùc quan hiÖn vËt bao gåm nh÷ng di tÝch lÞch sö vµ c¸ch
m¹ng ( nh− thµnh nhµ Hå, hang P¾c Bã ) nh÷ng di vËt kh¶o cæ vµ c¸c di vËt thuéc c¸c
thêi ®¹i lÞch sö (Nh− c«ng cô ®å ®¸ cò, nói §ä, trèng ®ång §«ng S¬n cäc gç B¹ch §»ng
... ) ®å dïng trùc quan hiÖn vËt lµ mét tµi liÖu gèc rÊt cã gi¸ trÞ, cã ý nghÜa to lín vÒ mÆt
nhËn thøc. Th«ng qua viÖc tiÕp xóc víi nh÷ng di tÝch hay nh÷ng dÊu vÕt cßn l¹i cña qu¸
khø - b»ng chøng hiÓn nhiªn vÒ sù tån t¹i thùc cña mçi thêi kú lÞch sö häc sinh sÏ cã
nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ ch©n thùc vÒ qu¸ khø vµ tõ ®ã cã t− duy lÞch sö ®óng ®¾n. Tuy
nhiªn viÖc sö dông ®å dïng trùc quan b»ng hiÖn vËt lÞch sö cßn bÞ h¹n chÕ do nã kh«ng
cã s½n trong nhµ tr−êng mµ g×n gi÷ trong c¸c nhµ b¶o tµng hoÆc di tÝch kh«ng cßn ®−îc
nguyªn vÑn bÞ huû ho¹i qua thêi gian. Nã ®· t¸ch khái hiÖn thùc lÞch sö cña thêi ®¹i nÈy
sinh, Nã chØ lµ dÊu vÕt cña qu¸ khø chø kh«ng ph¶i lµ toµn bé qóa khø. . V× vËy khi
nghiªn cøu hiÖn vËt lÞch sö, häc sinh ph¶i ph¸t huy trÝ t−ëng t−îng t¸i t¹o t− duy lÞch sö
®Ó h×nh dung ®óng ®êi sèng hiÖn thùc cña qu¸ khø víi tÊt c¶ sù vËn ®éng vµ biÓu hiÖn
mu«n mµu mu«n vÎ cña nã mµ ngµy nay kh«ng cßn tån t¹i n÷a.
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
-5-
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi gi¸o viªn vµ nhµ tr−êng nªn tæ chøc tham quan vµ
gi¶ng d¹y ngay trong c¸c viÖn b¶o tµng hay ë ngay c¸c ®Þa ®iÓm diÔn ra c¸c sù kiÖn lÞch
sö.
Nhãm thø hai: §å dïng trùc quan t¹o h×nh bao gåm c¸c lo¹i phôc chÕ, m« h×nh,
sa bµn, tranh ¶nh lÞch sö... nã cã kh¶ n¨ng kh«i phôc l¹i h×nh ¶nh cña nh÷ng con ng−êi,
®å vËt, biÕn cè sù kiÖn lÞch sö mét c¸ch cô thÓ sinh ®éng vµ x¸c thùc.
§å dïng trùc quan t¹o h×nh gåm cã:
1- M« h×nh sa bµn vµ c¸c lo¹i ®å phôc chÕ kh¸c cã kh¶ n¨ng diÔn t¶ kh¸ ®Çy ®ñ vÎ
bÒ ngoµi cña sù vËt hay sù kiÖn lÞch sö, nh− c«ng cô lao ®éng, vò khÝ, mét chiÕn dÞch
hay mét trËn ®¸nh...
2- H×nh vÏ phim ¶nh lÞch sö cã gi¸ trÞ nh− mét t− liÖu lÞch sö: Nh− h×nh vÏ “ Ng−êi ®i
s¨n h−¬u nai ”, bøc ¶nh “ NguyÔn ¸i Quèc ë ®¹i héi Tua 1920”...
3- Tranh ¶nh phim truyÖn lÊy chñ ®Ò vÒ lÞch sö nh− tranh ch©n dung c¸c nh©n vËt
lÞch sö, nh− bøc tranh “Ng−êi v−în tèi cæ ”... hay c¸c phim truyÖn, phim tµi liÖu nh− khi
d¹y bµi “ChiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ” cã thÓ xem phim tµi liÖu “ViÖt Nam” cña ®¹o diÔn
R«Man C¸cMen.
Nhãm thø ba: §å dïng trùc quan quy −íc bao gåm c¸c lo¹i b¶n ®å lÞch sö, ®å thÞ,
s¬ ®å, niªn biÓu... lo¹i ®å dïng trùc quan nµy t¹o cho häc sinh nh÷ng h×nh ¶nh t−îng
tr−ng khi ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt chÊt l−îng vµ sè l−îng cña qu¸ tr×nh lÞch sö, ®Æc tr−ng
khuynh h−íng ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng kinh tÕ, chÝnh trÞ - x· héi cña ®êi sèng. Nã
kh«ng chØ lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó cô thÓ ho¸ c¸c sù kiÖn lÞch sö mµ cßn lµ c¬ së ®Ó h×nh
thµnh kh¸i niÖm cho häc sinh.
Trong d¹y häc lÞch sö ë tr−êng THCS th−êng sö dông c¸c lo¹i ®å dïng trùc quan
quy −íc sau:
1- B¶n ®å lÞch sö nh»m x¸c ®Þnh ®Þa ®iÓm cña sù kiÖn trong thêi gian vµ kh«ng gian
nhÊt ®Þnh. §ång thêi b¶n ®å lÞch sö cßn gióp häc sinh suy nghÜ vµ gi¶i thÝch c¸c hiÖn
t−îng lÞch sö vÒ mèi liªn hÖ nh©n qu¶, vÒ tÝnh quy luËt vµ tr×nh tù ph¸t triÓn cña qóa tr×nh
lÞch sö gióp c¸c em cñng cè, ghi nhí nh÷ng kiÕn thøc ®· häc.
VÒ h×nh thøc b¶n ®å lÞch sö kh«ng cÇn cã nhiÒu chi tiÕt vÒ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn
(kho¸ng s¶n, s«ng, nói...) mµ cÇn cã nh÷ng ký hiÖu vÒ biªn giíi c¸c Quèc gia, sù ph©n
bè d©n c−, thµnh phè c¸c vïng kinh tÕ, ®Þa ®iÓm x¶y ra nh÷ng biÕn cè quan träng (c¸c
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
-6-
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
cuéc khëi nghÜa c¸ch m¹ng, chiÕn dÞch...) c¸c minh ho¹ trªn b¶n ®å ph¶i ®Ñp, chÝnh x¸c
râ rµng .
VÒ néi dung b¶n ®å lÞch sö cã thÓ chia lµm 2 lo¹i chÝnh: b¶n ®å tæng hîp vµ b¶n
®å chuyªn ®Ò.
B¶n ®å tæng hîp ph¶n ¸nh nh÷ng sù kiÖn lÞch sö quan träng nhÊt cña mét n−íc
hay nhiÒu n−íc cã liªn quan ë mét thêi kú nhÊt ®Þnh, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn nhÊt
®Þnh.
B¶n ®å chuyªn ®Ò nh»m diÔn t¶ nh÷ng sù kiÖn riªng rÏ hay mét mÆt cña qu¸ tr×nh
lÞch sö, nh− diÔn biÔn mét trËn ®¸nh, sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét n−íc trong mét giai
®o¹n lÞch sö, nh− b¶n ®å “ Khëi nghÜa hai Bµ Tr−ng”, “ ChiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ”...
Trong thùc tiÔn d¹y häc lÞch sö cÇn kÕt hîp hai lo¹i b¶n ®å nªu trªn khi tr×nh bÇy
mét sù kiÖn. ViÖc sö dông b¶n ®å trong d¹y häc lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt, kh«ng thÓ thiÕu
trong ®iÒu kiÖn n−íc ta hiÖn nay, ®Æc biÖt lµ ë c¸c tr−êng THCS, ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶
vÒ mÆt gi¸o d−ìng, gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn.
2- Niªn biÓu hÖ thèng ho¸ c¸c sù kiÖn quan träng theo thø tù thêi gian, ®ång thêi
nªu mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù kiÖn c¬ b¶n cña mét n−íc hay nhiÒu n−íc trong mét thêi
kú. VÒ c¬ b¶n cã thÓ chia niªn biÓu ra mÊy lo¹i chÝnh sau:
a) Niªn biÓu tæng hîp: Lµ b¶n liÖt kª nh÷ng sù kiÖn lín x¶y ra trong mét thêi gian
dµi. Lo¹i niªn biÓu nµy gióp häc sinh kh«ng nh÷ng ghi nhí nh÷ng sù kiÖn chÝnh mµ cßn
l¾m ®−îc c¸c mèc thêi gian ®¸nh dÊu mèi quan hÖ cña c¸c sù kiÖn quan träng. VÝ dô:
Niªn biÓu “C¸c cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta trong thêi kú B¾c thuéc” ®−îc sö dông
trong bµi «n tËp, tæng kÕt. Niªn biÓu tæng hîp nµy cßn tr×nh bµy nh÷ng mÆt kh¸c nhau
cña mét sù kiÖn x¶y ra ë mét n−íc trong mét thêi gian hay trong nhiÒu thêi kú, nh− niªn
biÓu vÒ “Nh÷ng thµnh tÝch cña nh©n d©n ViÖt Nam trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng thùc
d©n Ph¸p ( 1946 - 1954 )”.
Ngµy
th¸ng
Thµnh tÝch vÒ c¸c mÆt
Qu©n sù
ChÝnh trÞ
Kinh tÕ
Ngo¹i giao
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
V¨n ho¸
-7-
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
b) Niªn biÓu chuyªn ®Ò: §i s©u tr×nh bµy néi dung mét vÊn ®Ò quan träng næi bËt
nµo ®Êy cña thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh nhê ®ã mµ häc sinh hiÓu ®−îc b¶n chÊt sù kiÖn
toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ. VÝ dô : Niªn biÓu “ C¸c giai ®o¹n chÝnh trong c¸ch m¹ng t− s¶n
Ph¸p thÕ kû XVIII ” gióp häc sinh thÊy râ h−íng ph¸t triÓn ®i lªn cña c¸ch m¹ng, vai trß
cña quÇn chóng nh©n d©n vµ sù ng¶ dÇn vÒ phÝa ph¶n c¸ch m¹ng cña giai cÊp t− s¶n.
C¸c giai ®o¹n
TÇng líp n¾m chÝnh
quyÒn
Tõ 14/ 7 / 1789 ®Õn §¹i t− s¶n tµi chÝnh thiÕt
lËp nÒn quan chñ lËp
10 / 8 / 1792 c¸ch
hiÕn
m¹ng bïng næ vµ ph¸t
triÓn
10/ 8 / 1792 ®Õn 2/ 6 /
1793 c¸ch m¹ng tiÕp
tôc ph¸t triÓn
T− s¶n c«ng th−¬ng
nghiÖp lËp chÕ ®é céng
hoµ
2/6/1793 ®Õn 27/7/
1794 ®Ønh cao cña
c¸ch m¹ng
TÇng líp t− s¶n c¸ch
m¹ng thiÕt lËp chuyªn
chÝnh d©n chñ Gia-C«Banh
Nh÷ng sù kiÖn quan
träng
Khëi nghÜa cña nh©n
Pari lËt ®æ chÕ ®é chuyªn
chÕ th«ng qua tuyªn ng«n
nh©n quyªn vµ d©n quyÒn
c¸ch m¹ng lan réng kh¾p
n−íc.
Khëi nghÜa cña nh©n d©n
Pari . NÒn qu©n chñ lËp
hiÕn bÞ lËt ®æ thiÕt lËp nÒn
céng hoµ. Lui XVI bÞ tö
h×nh chiÕn tranh b¶o vÖ tæ
quèc b¶o vÖ c¸ch m¹ng
Nh©n d©n Pa-ri lËt ®æ ph¸i
Gi-R«ng-§anh. Xo¸ bá
mäi ®Æc quyÒn cña bän
phong kiÕn ®¶y lïi ®−îc
n¹n ngo¹i x©m.
C - Niªn biÓu so s¸nh: Dïng ®Ó ®èi chiÕu so s¸nh c¸c sù kiÖn x¶y ra cïng mét
thêi ®iÓm trong lÞch sö, nh»m lµm næi bËt b¶n chÊt ®Æc tr−ng cña c¸c sù kiÖn Êy, hoÆc
®Ó rót ra mét kÕt luËn kh¸i qu¸t cã tÝnh chÊt nguyªn lý. VÝ nh− niªn biÓu vÒ sù ph¸t triÓn
kinh tÕ cña c¸c n−íc §Ò quèc Anh, Ph¸p, §øc, Mü, NhËt trong thêi kú 1870 - 1914 nh»m
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
-8-
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
so s¸nh tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c n−íc nµy, ®ång thêi rót ra kÕt luËn cã tÝnh chÊt quy
luËt vÒ sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña c¸c n−íc §Õ quèc vµ m©u thuÉn n¶y sinh gi÷a
chóng B¶n so s¸nh lµ mét d¹ng niªn biÓu nh−ng cã thÓ dïng sè liÖu vµ tµi liÖu sù kiÖn
chi tiÕt ®Ó lµm râ b¶n chÊt ®Æc tr−ng cña c¸c sù kiÖn cïng lo¹i hay kh¸c lo¹i. VÝ dô: b¶n
so s¸nh sù kh¸c biÖt gi÷a c¸ch m¹ng d©n chñ t− s¶n kiÓu míi vµ c¸ch m¹ng d©n chñ t−
s¶n kiÓu cò (LÞch sö líp 8).
3- §å thÞ dïng ®Ó diÔn t¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, sù vËn ®éng cña mét sù kiÖn lÞch sö,
trªn c¬ së dïng sè liÖu tµi liÖu thèng kª trong bµi häc. §å thÞ cã thÓ biÓu diÔn b»ng mét
mòi tªn ®Ó minh ho¹ sù vËn ®éng ®i lªn sù ph¸t triÓn cña mét hiÖn t−îng lÞch sö hoÆc
®−îc biÓu diÔn trªn c¸c trôc hoµnh ( ghi thêi gian ) vµ trôc tung ( ghi sù kiÖn)
(Sù kiÖn)
0
(Thêi gian)
4- S¬ ®å nh»m cô thÓ ho¸ néi dung sù kiÖn b»ng nh÷ng m« h×nh h×nh häc ®¬n
gi¶n, diÔn t¶ tæ chøc mét c¬ cÊu x· héi , mét chÕ ®é chÝnh trÞ, mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù
kiÖn lÞch sö.... VÝ dô : S¬ ®å “ VÒ sù chuyÓn biÕn x· héi vµ v¨n ho¸ n−íc ta ë thÕ kû I VI ”
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
-9-
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
- Thêi V¨n Lang - ¢u L¹c
Vua
Quý téc
N«ng d©n c«ng x·
- Thêi kú bÞ ®« hé
Quan l¹i ®« hé
Hµo tr−ëng ViÖt
§Þa chñ H¸n
N«ng d©n c«ng x·
N«ng d©n lÖ thuéc
N« tú
N« Tú
H×nh vÏ b»ng phÊn trªn b¶ng ®en nh»m minh ho¹ ngay c¸c sù kiÖn ®ang ®−îc
tr×nh bµy miÖng vµ kh«ng cÇn sö dông mét lo¹i ®å dïng trùc quan nµo kh¸c.
III / Sö dông ®å dïng trùc quan b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn kü
thuËt.
Nhê sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc kü thuËt, viÖc ¸p dông c¸c ph−¬ng tiÖn
kü thuËt gi¸o dôc vµo d¹y häc lÞch sö ngµy cµng t¨ng. Nãi ®Õn
ph−¬ng tiÖn kü thuËt gi¸o dôc lµ nãi ®Õn tr−íc hÕt c¸c ph−¬ng tiÖn dïng trong viÖc
gi¶ng d¹y nh− truyÒn h×nh, phim ¶nh, m¸y ghi ©m, m¸y phãng h×nh ... trong d¹y häc lÞch
sö, c¸c ph−¬ng tiÖn kü thuËt th−êng ®−îc sö dông ( ngµy nay chóng ta cã ®iÒu kiÖn vµ
kh¶ n¨ng sö dông ) lµ mµn ¶nh nhá nh− ti vi, vi®i«, ®Ìn chiÕu... nh÷ng ph−¬ng tiÖn nµy
cÇn cã trong d¹y häc lÞch sö, song kh«ng thÓ thay thÕ cho c¸c ®å dïng trùc quan ®· cã,
cµng kh«ng thÓ thay thÕ vai trß cña gi¸o viªn trªn líp.
1- §Ìn chiÕu lµ 1 mµn ¶nh phæ biÕn ®¬n gi¶n dÔ sö dông phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña
chóng ta hiÖn nay. Néi dung cña phim ®Ìn chiÕu ®−îc x©y dùng trªn c¬ së sù kiÖn c¬
b¶n tr×nh bµy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã víi nhiÒu tµi liÖu minh ho¹ phong phó hÊp dÉn,
kh«ng chØ cung cÊp cho häc sinh nh÷ng chi thøc lÞch sö cô thÓ mµ cßn gîi ra nhiÒu vÊn
®Ò suy nghÜ ®Ó tù gi¶i ®¸p. VÝ dô bé phim ®Ìn chiÕu “Nguån gèc x· héi loµi ng−êi”, “BÇy
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 10 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
ng−êi nguyªn thuû”... ®−îc sö dông khi d¹y bµi “X· héi nguyªn thuû ” gi¸o viªn võa
gi¶ng bµi ®ång thêi minh ho¹ cho c¸c em h×nh ¶nh ®êi sèng cña bÇy ng−êi nguyªn thuû,
vai trß lao ®éng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi loµi ng−êi...
2- Phim vi®ª« (b¨ng ghi h×nh) cã néi dung lÞch sö lµ nh÷ng ph−¬ng tiÖn dïng trong
d¹y häc lÞch sö cã hiÖu qu¶ cao. Tr−íc hÕt chóng phong phó vÒ néi dung, kÕt hîp chÆt
chÏ gi÷a h×nh ¶nh lêi nãi víi ©m nh¹c, t¸c ®éng vµo c¸c gi¸c quan cña häc sinh, cung
cÊp mét khèi l−îng th«ng tin lín, hÊp dÉn kh«ng mét nguån kiÕn thøc nµo cã thÓ s¸nh
kÞp. H×nh ¶nh mµu s¾c ©m thanh t¹o cho häc sinh biÓu t−îng sinh ®éng vÒ qu¸ khø lµm
cho c¸c em cã c¶m gi¸c nh− ®ang sèng cïng víi sù kiÖn. §iÒu nµy gãp phÇn chèng
hiÖn ®¹i ho¸ lÞch sö.
Phim truyÒn h×nh vi®ª« so víi phim ®iÖn ¶nh cßn phôc vô kÞp thêi nh÷ng yªu cÇu
chÝnh trÞ ngµy nay khi häc nh÷ng sù kiÖn lÞch sö quan träng. VÝ nh− n¨m 2004 nh©n kû
niÖm 50 n¨m chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ ®µi truyÒn h×nh ViÖt Nam ®· mua b¶n quyÒn bé
phim tµi liÖu “ ViÖt Nam” cña cè ®¹o diÔn X« ViÕt RoMan C¸cmen dµi 70 phót võa dïng
trong d¹y häc lÞch sö võa phôc vô ®«ng ®¶o kh¸n gi¶ truyÒn h×nh.
ViÖc sö dông phim ®Ìn chiÕu, phim vi®ª« trong d¹y häc lÞch sö kh«ng ph¶i ®−îc
gi¶i trÝ, minh ho¹ bµi häc mµ lµ chñ yÕu lµ bæ sung kiÕn thøc gióp häc sinh hiÓu s©u h¬n
bµi häc. Sau khi xem phim cÇn tæ chøc nh÷ng cuéc trao ®æi ng¾n, lµm bµi tËp thu ho¹ch
nhá.
IV / Ph−¬ng ph¸p sö dông ®å dïng trùc quan trong d¹y häc
lÞch sö.
Khi sö dông ®å dïng trùc quan trong d¹y häc lÞch sö cÇn chó ý tíi c¸c nguyªn t¾c
sau:
- Ph¶i c¨n cø vµo néi dung yªu cÇu gi¸o d−ìng, gi¸o dôc cña bµi häc ®Ó lùa chän
®å dïng trùc quan t−¬ng øng thÝch hîp. V× vËy cÇn x©y dùng mét hÖ thèng ®å dïng trùc
quan phong phó, phï hîp víi c¸c bµi häc lÞch sö.
- Cã ph−¬ng ph¸p thÝch hîp ®èi víi viÖc sö dông mçi lo¹i ®å dïng trùc quan. Ph¶i
®¶m b¶o ®−îc sù quan s¸t ®Çy ®ñ ®å dïng trùc quan cña häc sinh.
- Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh khi sö dông ®å dïng trùc quan
( kh«ng chØ ®Ó cô thÓ ho¸ kiÕn thøc mµ cÇn ®i s©u ph©n tÝch b¶n chÊt sù kiÖn)
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 11 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
- §¶m b¶o kÕt hîp lêi nãi víi viÖc tr×nh bµy c¸c ®å dïng trùc quan, ®ång thêi rÌn
luyÖn kh¶ n¨ng thùc hµnh cña häc sinh khi x©y dùng vµ sö dông ®å dïng trùc quan (
®¾p sa bµn, vÏ b¶n ®å, t−êng thuËt trªn b¶n ®å, miªu t¶ hiÖn vËt ...)
Tuú theo yªu cÇu cña bµi häc vµ c¸c lo¹i h×nh ®å dïng trùc quan mµ cã c¸c c¸ch
sö dông kh¸c nhau.
- Thø nhÊt : C¸ch sö dông ®å dïng trùc quan cì lín dïng chung cho c¶ líp cïng
mét lóc nh− tranh ¶nh, b¶n ®å treo t−êng, m« h×nh, sa bµn lín...
- Thø hai: C¸ch sö dông ®å dïng trùc quan cì nhá ®Æt ë bµn häc sinh nh−:
¸t L¸t lÞch sö, anbom tranh ¶nh lÞch sö minh häa trong s¸ch gi¸o khoa, b¸o trÝ tµi
liÖu tham kh¶o, ®å phôc chÕ nhá.
- Thø ba: C¸ch sö dông mét sè ®å dïng trùc quan quy −íc vµ h×nh vÏ trªn b¶ng
®en.
- Thø t−: C¸ch sö dông nh− phim ®Ìn chiÕu, phim ®iÖn ¶nh, phim tµi liÖu...
- Thø n¨m: Sö dông trùc quan hiÖn vËt ch−ng bµy trong c¸c viÖn b¶o tµng TW vµ
®Þa ph−¬ng, c¸c di tÝch lÞch sö, khi tiÕn hµnh bµi gi¶ng ë b¶o tµng hoÆc n¬i diÔn ra sù
kiÖn.
Chóng ta t×m hiÓu chi tiÕt h¬n c¸ch sö dông mét sè ®å dïng trùc quan phæ biÕn
trong d¹y häc lÞch sö bËc THCS nh− b¶n ®å, tranh ¶nh lÞch sö, trùc quan quy −íc, m«
h×nh, sa bµn...
Lo¹i ®å dïng trùc quan treo t−êng ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt trong d¹y häc lÞch sö
hiÖn nay lµ b¶n ®å, s¬ ®å, ®å thÞ, b¶n niªn biÓu.. tr−íc khi sö dông chóng cÇn chuÈn bÞ
thËt kü ( n¾m ch¾c néi dung b¶n ®å, ý nghÜa cña tõng lo¹i phôc vô cho néi dung nµo cña
giê häc ).
Trong tiÕn tr×nh x¸c ®Þnh ®óng thêi ®iÓm ®Ó treo b¶n ®å ( hoÆc s¬ ®å, ®å thÞ ).
Kh«ng nªn treo lªn b¶ng ®en, v× b¶ng cßn dïng ®Ó viÕt, ph¶i treo chç cao ë gãc bªn
ph¶i b¶ng, n¬i cã ®ñ ¸nh s¸ng cho tÊt c¶ häc sinh nh×n thÊy râ. Gi¸o viªn ph¶i ®øng bªn
ph¶i b¶n ®å, dïng que chØ c¸c ®Þa ®iÓm cho thËt chÝnh x¸c. Khi x¸c ®Þnh mét vÞ trÝ cô thÓ
gi¸o viªn kh«ng lªn nãi mét c¸ch m¬ hå r»ng vÞ trÝ nµy ë “phÝa trªn” hay “phÝa d−íi” ë
“bªn ph¶i" hay “bªn tr¸i” mµ ph¶i chØ ph−¬ng h−íng cña vÞ trÝ (phi¸ t©y hay phÝa b¾c,
phÝa nam ... ). NÕu lµ mét khu vùc c¨n cø qu©n sù...
th× gi¸o viªn ph¶i chØ ®óng ký hiÖu trªn b¶n ®å. NÕu lµ con s«ng th× ph¶i chØ tõ
Th−îng l−u xuèng h¹ L−u (theo dßng ch¶y cña s«ng)...
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 12 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
Gi¸o viªn ph¶i lu«n lu«n theo dâi, kiÓm tra sù thu nhËn cña häc sinh gióp häc sinh
ph©n tÝch, nªu kÕt luËn kh¸i qu¸t vÒ sù kiÖn ®−îc ph¶n ¸nh trªn b¶n ®å, s¬ ®å, biÓu ®å..
vÝ dô khi giíi thiÖu cho häc sinh ®å thÞ “vÒ tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n−íc §Õ quèc
Anh, Ph¸p, §øc, Mü, NhËt B¶n cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX” gi¸o viªn h−íng dÉn cho
häc sinh quan s¸t ®å thÞ vµ nªu lªn quy luËt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña c¸c n−íc ®Õ quèc.
C¸c n−íc ®Õ quèc giµ (Anh, Ph¸p) dÇn dÇn mÊt vÞ trÝ hµng ®Çu trong c«ng nghiÖp vµ
nh−êng chç cho c¸c ®Õ quèc trÎ (Mü - §øc). Tõ ®ã häc sinh hiÓu ®−îc nh÷ng m©u thuÉn
gi÷a c¸c tËp ®oµn ®Õ quèc lµ kh«ng tr¸nh khái, m©u thuÉn nµy tÊt yÕu sÏ dÉn tíi cuéc
chiÕn tranh ®Õ quèc.
§èi víi häc sinh, viÖc sö dông b¶n ®å, ®å thÞ, s¬ ®å... kh«ng nh÷ng chØ ®Ó ghi nhí,
x¸c ®Þnh vÞ trÝ c¸c ®Þa ®iÓm lÞch sö mµ cßn ®Ó hiÓu râ néi dung cña b¶n ®å. HiÓu b¶n ®å,
s¬ ®å, ®å thÞ kh«ng chØ lµ biÕt chó dÉn, ký hiÖu... mµ cÇn thÊy sau c¸c ®iÒu quy −íc Êy
nh÷ng hiÖn t−îng lÞch sö sinh ®éng, tÝnh chÊt phøc t¹p cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ, chÝnh
trÞ, x· héi, qu©n sù. Ph¶i d¹y cho häc sinh biÕt “®äc” b¶n ®å nh− ng−êi ta ®äc s¸ch lÞch
sö vËy.
VÒ c¸ch sö dông tranh ¶nh lÞch sö treo t−êng, chóng ta cÇn l−u ý häc sinh quan s¸t
tranh, gi¶i thÝch néi dung tranh ®Ó chän lùa nh÷ng chi tiÕt phôc vô cho bµi häc, cô thÓ
ho¸ sù kiÖn lÞch sö, lµm c¬ së cho viÖc t−êng thuËt miªu t¶ vµ rót ra kÕt luËn kh¸i qu¸t.
Mét ®iÒu th−êng thÊy hiÖn nay lµ häc sinh thÝch xem tranh lÞch sö nh−ng Ýt biÕt khai th¸c
néi dung cña tranh ®Ó phôc vô bµi häc.
Lo¹i ®å dïng trùc quan cì nhá ®−îc sö dông riªng cho tõng häc sinh trong giê
häc, trong viÖc tù häc ë nhµ. Gi¸o viªn ph¶i h−íng dÉn häc sinh sö dông tèt lo¹i ®å
dïng trùc quan nµy.
§Æc biÖt ®èi víi LÞch sö líp 6 - 7 cã rÊt nhiÒu bµi sö dông b¶n ®å c©m, gi¸o viªn
ph¶i h−íng dÉn häc sinh quan s¸t kü t×m hiÓu s©u s¾c néi dung hoµn thµnh c¸c bµi tËp.
Vµ tËp vÏ b¶n ®å chø kh«ng ph¶i “can” theo s¸ch.
Khi sö dông tranh, ¶nh ch©n dung c¸c nh©n vËt lÞch sö, gi¸o viªn kh«ng nªn chó ý
®Õn miªu t¶ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña nh©n vËt, mµ ph¶i h−íng dÉn häc sinh ph©n tÝch
néi t©m, tµi, ®øc, quan ®iÓm thÓ hiÖn ë hµnh ®éng nh©n vËt.
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 13 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
V / B−íc ®Çu kh¶o nghiÖm mét sè ®å dïng trùc quan trong
mét tiÕt d¹y cô thÓ .
1- Sö dông b¶n ®å lÞch sö.
D¹y bµi “Cuéc khëi nghÜa 2 Bµ Tr−ng” (LÞch sö líp 6). Gi¸o viªn cã thÓ h−íng dÉn
häc sinh quan s¸t b¶n ®å (phãng to). Gióp c¸c em häc sinh n¾m ®−îc diÔn biÕn chÝnh
cña cuéc khëi nghÜa.
Th¸ng 3 n¨m 40 Tr−ng Tr¾c cïng em lµ Tr−ng NhÞ ph¸t ®éng khëi nghÜa ë cöa
S«ng H¸t. Nh÷ng ng−êi yªu n−íc ë kh¾p n¬i rÇm rËp kÐo vÒ tô nghÜa ë Mª Linh. Tõ Mª
Linh nghÜa qu©n tiÕn vÒ xu«i, tiÕn c«ng Luy L©u thñ phñ cña chÝnh quyÒn §«ng H¸n ë
Giao ChØ. NhiÒu cuéc khëi nghÜa liªn tiÕp næ ra, tr−íc sau cuéc khëi nghÜa cña 2 Bµ
Tr−ng, ë kh¾p 4 quËn Giao ChØ (B¾c Bé) Cöu Ch©n (B¾c Trung Bé), NhËt Nam (Trung
Trung bé), Hîp Phè (nay thuéc Qu¶ng §«ng ).
Theo truyÒn thuyÕt nghe tin 2 Bµ Tr−ng næi dËy, NguyÔn Tam Trinh (Mai §éng - Hµ
Néi ) ®· dÉn 5000 nghÜa binh, nµng Quèc (Hoµng X¸ - Gia L©m) dÉn h¬n 2000 tr¸ng sÜ,
«ng Cai (Thanh Oai - Hµ T©y) víi ®éi n÷ binh h¬n 3000 ng−êi, bµ VÜnh Huy (Cæ Ch©u B¾c Ninh) víi h¬n 1000 tr¸ng binh,
bµ Lª Ch©n (H¶i Phßng), bµ Th¸nh Thiªn (B¾c Ninh), bµ lª ThÞ Hoa (Thanh Ho¸)...
cïng kÐo vÒ Mª Linh.
Gi¸o viªn dïng l−îc ®å khëi nghÜa Hai bµ Tr−ng ®· phãng to ®Ó c¸c em dÔ theo
dâi. Sau ®ã h−íng dÉn häc sinh ®iÒn vµo b¶n ®å c©m (®· ®−îc chuÈn bÞ s½n trong vë
häc sinh) ®iÒn c¸c danh t−íng cña 2 Bµ Tr−ng ë kh¾p n¬i kÐo vÒ tô nghÜa.
TiÕp ®Õn gi¸o viªn h−íng dÉn häc sinh tr×nh bµy diÔn biÕn cña cuéc khëi nghÜa
b»ng l−îc ®å. Tõ ®ã ®iÒn nh÷ng ký hiÖu thÝch hîp lªn l−îc ®å thÓ hiÖn diÔn biÕn cuéc
khëi nghÜa. Cã thÓ dïng mòi tªn ®á ký hiÖu h−íng tiÕn qu©n ®ång thêi minh ho¹ nh÷ng
chiÕn th¾ng cña nghÜa qu©n. Vµ ký hiÖu b»ng mòi tªn ®en ®−êng rót qu©n cña ®Þch...
Nh− vËy qua h−íng dÉn häc sinh diÔn biÕn cuéc khëi nghÜa Hai Bµ Tr−ng b»ng
l−îc ®å gi¸o viªn cã thÓ gióp häc sinh n¾m ®−îc: DiÔn biÕn chÝnh cuéc khëi nghÜa. Cô
thÓ ho¸ nh÷ng kiÕn thøc trong s¸ch gi¸o khoa b»ng trùc quan sinh ®éng. §ång thêi rÌn
luyÖn cho häc sinh kü n¨ng vÏ l−îc ®å vµ cã kh¶ n¨ng ®äc, hiÓu ®−îc b¶n ®å. Qua ®ã
hiÓu ®−îc mét c¸ch s©u s¾c lêi nhËn xÐt cña nhµ sö häc Lª V¨n H−u vÒ cuéc khëi nghÜa
Hai Bµ Tr−ng .
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 14 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
2- Sö dông tranh, ¶nh ch©n dung c¸c nh©n vËt lÞch sö
Trong bµi “ Cuéc khëi nghÜa Lam S¬n” (lÞch sö líp 7) gi¸o viªn cã thÓ t¸i hiÖn h×nh
¶nh ng−êi anh hïng NguyÔn Tr·i qua bøc ch©n dung NguyÔn Tr·i (b»ng tranh lôa). Tõ
®ã nhÊn m¹nh c«ng lao to lín cña vÞ anh hïng d©n téc NguyÔn Tr·i ®èi víi d©n téc. Sau
10 n¨m kh¸ng chiÕn bÒn bØ gian khæ vµ ngoan c−êng, cuéc khëi nghÜa Lam S¬n ®· hoµn
thµnh vÎ vang nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc. Trong cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i Êy d©n téc ta
®· s¶n sinh ra nh÷ng nh©n vËt kiÖt xuÊt tiªu biÓu cho tinh thÇn ®éc lËp d©n téc nh−: Lª
Lîi, NguyÔn Tr·i, Lª Lai,... ®Æc biÖt lµ NguyÔn Tr·i mét thiªn tµi trªn nhiÒu lÜnh vùc - t−
t−ëng, chÝnh trÞ, qu©n sù, ngo¹i giao, v¨n häc ...vµ «ng ®· ®em tµi n¨ng lçi l¹c ®ã cïng
víi tÊt c¶ t©m hån, nghÞ lùc cña m×nh hiÕn d©ng cho sù nghiÖp cøu d©n cøu n−íc. ¤ng
lµ mét anh hïng d©n téc vÜ ®¹i, mét con ng−êi v¨n vâ song toµn cã ®ñ Nh©n - TrÝ - Dòng
m·i m·i xøng ®¸ng víi lßng kh©m phôc vµ tù hµo cña d©n téc.
Khi sö dông tranh ¶nh ch©n dung c¸c nh©n vËt lÞch sö, ng−êi gi¸o viªn kh«ng nªn
chó ý ®Õn miªu t¶ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña nh©n vËt lÞch sö mµ ph¶i h−íng dÉn häc
sinh ph©n tÝch néi t©m, tµi - ®øc quan ®iÓm thÓ hiÖn ë hµnh ®éng viÖc lµm cña nh©n vËt
®èi víi lÞch sö d©n téc.
3- Sö dông ®å dïng trùc quan hiÖn vËt
Khi d¹y bµi “Khëi nghÜa T©y S¬n” (lÞch sö líp 8) gi¸o viªn cÇn nhÊn m¹nh c«ng lao
to lín cña ng−êi anh hïng NguyÔn HuÖ: Thèng nhÊt ®Êt n−íc, xo¸ bã triÒu Lª ®æ n¸t,
®¸nh b¹i qu©n x©m l−îc, x©y dùng ®Êt n−íc trÊn ¸p bän ph¶n ®éng (NguyÔn ¸nh)vµ
®Èy lïi ©m m−u can thiÖp cña n−íc ngoµi. Gi¸o viªn cã thÓ minh ho¹ b»ng bót tÝch
NguyÔn HuÖ trong “ChiÕu n«m göi La S¬n phu tö NguyÔn ThiÕp”. §−îc viÕt b»ng
ch÷ N«m tõ ®ã nhÊn m¹nh ng−êi anh hïng ¸o v¶i NguyÔn HuÖ ®· chiÕn ®Êu kiªn
c−êng cho lîi Ých cña nh©n d©n d©n téc cho ®éc lËp thèng nhÊt cña Tæ quèc. Bót tÝch Êy
lµ mét minh chøng tiªu biÓu cho lý t−ëng cao c¶ sù nghiÖp vÎ vang cïng víi tµi n¨ng
phÈm chÊt tÝnh c¸ch ®éc ®¸o cña Quang Trung s¸ng chãi trong lÞch sö d©n téc. Quang
Trung lµ ng−êi th«ng minh kiªn nghÞ trung thµnh nhÊt mùc víi nh©n d©n vµ d©n téc
kh«ng bao giê lïi b−íc tr−íc kÎ thï tr−íc khã kh¨n nguy hiÓm «ng kh«ng nh÷ng lµ mét
nhµ qu©n sù thiªn tµi ®· lËp nªn nh÷ng chiÕn c«ng thÇn kú, chØ cã th¾ng kh«ng hÒ b¹i
mµ cßn biÓu thÞ tµi n¨ng lçi l¹c trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ - v¨n ho¸ - ngo¹i giao.
Quang Trung ng−êi cña giai ®o¹n tæng kÕt - §iÓm cao nhÊt cña chÝ h−íng gi¶i
phãng cña tæ tiªn ta trong suèt 18 thÕ kû, tiªu biÓu cho søc sèng phi th−êng ngµy cµng
v−¬n nªn cña d©n téc.
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 15 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
4- Sö dông s¬ ®å trong d¹y häc lÞch sö.
Khi d¹y bµi “N−íc ¢u L¹c ” (LÞch sö líp 6 ) gi¸o viªn cã thÓ giíi thiÖu cho häc sinh
s¬ ®å khu thµnh Cæ Loa. Vµ nhÊn m¹nh ng−êi ¢u L¹c ®· s¸ng t¹o nªn mét kú c«ng vÒ
kü thuËt quèc phßng ®ã lµ thµnh Cæ Loa (nay cßn di tÝch ë huyÖn §«ng Anh ngo¹i
thµnh Hµ Néi). Thµnh Cæ loa lµ mét c«ng tr×nh lao ®éng quy m« lín cña nh©n d©n ¢u
l¹c. Sè l−îng ®Êt ®¸ ®µo ®¾p chuyªn trë ®ßi hái hµng v¹n nh©n c«ng. Thµnh Cæ loa thÓ
hiÖn tµi n¨ng s¸ng t¹o cña ng−êi ¢u l¹c. Khi ®¾p thµnh ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh cña vïng nµy
, ®−îc nghiªn cøu vµ vËn dông phï hîp. Thµnh Cæ loa ®−îc thiÕt kÕ quy ho¹ch hîp lý
vµ s¸ng t¹o (dïng s«ng lµm hµo, dïng gß ®Êt cao lµm luü). X©y thµnh gi÷a mét vïng cã
nhiÒu ®Çm lÇy nh©n d©n ¢u l¹c ®· ph¸t minh ra kü thuËt kÌ ®¸ t¶ng ®Ó ch©n thµnh thªm
v÷ng ch¾c. Thµnh Cæ loa còng thÓ hiÖn nghÖ thuËt qu©n sù tµi giái cña nh©n d©n ¢u
l¹c. §ã lµ mét c«ng tr×nh phßng ngù kiªn cè vµ lîi h¹i mét c¨n cø bé binh gåm nhiÒu
c«ng tr×nh phßng thñ liªn tiÕp nhau. TÝnh s¸ng t¹o vµ ®éc ®¸o cña c«ng tr×nh nµy thª
rhiÖn ë chç Cæ loa võa lµ mét c¨n cø bé binh võa lµ mét c¨n cø thuû qu©n quan träng
...thµnh cæ loa lµ mét chØ tiªu quan träng vÒ quan hÖ x· héi trong thêi kú ¢u l¹c. Cæ loa
víi nh÷ng thµnh tÝch x©y dùng nhiÒu tÇng nhiÒu líp lµ mét minh chøng cña sù ph©n ho¸
giai cÊp trong x· héi ¢u l¹c. Vua vµ Hoµng gia ë khu trung t©m cã 3 vßng thµnh b¶o vÖ
. Quan l¹i ë khu gi÷a thµnh Néi vµ thµnh Trung. Qu©n ®éi th−êng trùc canh gi÷ trªn 3
vßng thµnh. Theo c¸ch nãi ®Çy h×nh t−îng cña Ang-ghen “hµo s©u lµ må ch«n chÕ ®é
céng ®ång Nguyªn thuû vµ nh÷ng väng g¸c cña thµnh dùng lªn sõng s÷ng trong thêi
®¹i v¨n minh”
5 - Thùc nghiÖm trªn mét tiÕt d¹y cô thÓ víi ph−¬ng tiÖn ®Ìn chiÕu ®a n¨ng
- HiÖn nay m¸y chiÕu ®a n¨ng ®−îc sö dông kh¸ phæ biÕn dÔ sö dông phï hîp
víi ®iÒu kiÖn cña chóng ta hiÖn nay. Néi dung thiÕt kÕ trªn ®Ìn chiÕu ®−îc x©y dùng
trªn c¬ së môc ®Ých yªu cÇu cña bµi häc víi nhiÒu tµi liÖu minh ho¹ phong phó hÊp dÉn,
kh«ng chØ cung cÊp cho häc sinh nh÷ng tri thøc lÞch sö cô thÓ mµ cßn gîi ra nhiÒu vÊn
®Ò suy nghÜ ®Ó tù gi¶i ®¸p.
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 16 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
Bµi thùc nghiÖm lÞch sö líp 6B
TiÕt 28 - Bµi 23. Nh÷ng cuéc khëi nghÜa lín
trong c¸c thÕ kØ VII - IX
A. Môc tiªu bµi häc:
1. VÒ kiÕn thøc.
- Chia nhá c¸c khu vùc hµnh chÝnh, s¾p ®Æt bé m¸y cai trÞ ®Ó siÕt chÆt h¬n
chÝnh s¸ch ®« hé vµ ®ång ho¸ t¨ng c−êng bãc lét vµ dÔ dµng ®µn ¸p c¸c cuéc
næi dËy.
- Trong suèt ba thÕ kØ nhµ §−êng thèng trÞ, nh©n d©n ta ®· nhiÒu lÇn næi
dËy, tiªu biÓu nhÊt lµ c¸c cuéc khëi nghÜa cña Mai Thóc Loan vµ Phïng H−ng.
2. VÒ t− t−ëng, t×nh c¶m.
- Båi d−ìng tinh thÇn chiÕn ®Êu v× nÒn ®éc lËp cña Tæ quèc.
- BiÕt ¬n tæ tiªn ®· chiÕn ®Êu quªn m×nh v× d©n téc, v× ®Êt n−íc.
3- VÒ kÜ n¨ng.
- BiÕt ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ c«ng lao cña nh©n vËt lÞch sö cô thÓ.
- TiÕp tôc rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®äc vµ vÏ b¶n ®å lÞch sö.
B. ph−¬ng tiÖn d¹y - häc.
- L−îc ®å phãng to: "N−íc ta thêi thuéc §−êng thÕ kØ VII-IX".
- B¶n ®å: “Khëi nghÜa Mai Thóc Loan vµ Phïng H−ng".
- Tranh ¶nh minh ho¹.
- M¸y chiÕu ®a n¨ng.
C. tiÕn tr×nh thùc hiÖn bµi hoc.
* æn ®Þnh tæ chøc líp
* KiÓm tra bµi cò:
Em h∙y viÕt ra b¶ng ch÷ c¸i ®øng ®Çu ph−¬ng ¸n ®óng trong c¸c c©u d−íi
®©y
C©u 1. Lý BÝ lªn ng«i Hoµng ®Õ vµo thêi gian nµo ?
A. N¨m 543.
B. N¨m 544.
C. N¨m 545 . D. N¨m 546.
C©u 2. Lý BÝ ®Æt tªn n−íc lµ ?
A.V¹n xu©n.
B. §¹i Cå ViÖt . C. §¹i ViÖt . D. ViÖt Nam.
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 17 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
C©u 3. N−íc V¹n Xu©n ®éc lËp ®· kÕt thóc vµo thêi gian nµo
A. N¨m 619.
B. N¨m 605.
C. N¨m 618.
D. N¨m 603.
C©u 4. §Çm D¹ Tr¹ch lµ ®Þa ®iÓm n»m ë n»m ë tØnh nµo thuéc miÒn B¾c n−íc
ta ?
A. Th¸i B×nh
B.H−ng Yªn.
C. Nam §Þnh. D. Thanh Hãa.
C©u 5. Sau khi ®¸nh b¹i qu©n L−¬ng x©m l−îc, TriÖu Quang Phôc ®· cã nh÷ng
viÖc lµm g× ?
A. Lªn ng«i vua, tæ chøc l¹i chÝnh quyÒn.
B. Lªn ng«i Hoµng §Õ, tæ chøc l¹i chÝnh quyÒn.
C. X−ng v−¬ng, tæ chøc l¹i chÝnh quyÒn.
D. Trao viÖc n¾m quyÒn hµnh cho Lý PhËt Tö.
* Néi dung bµi míi:
N¨m 618 Lý Uyªn ®−îc sù ñng hé cña ®Þa chñ ë Hoa B¾c ®· lËt ®æ nhµ
Tuú, kÕt thóc côc diÖn c¸t cø, lËp ra nhµ §−êng, ®ãng ®« ë Tr−êng An. Tõ ®ã
n−íc ta l¹i chÞu sù thèng trÞ cña nhµ §−êng. Trong suèt ba thÕ kØ nhµ §−êng
thèng trÞ, nh©n d©n ta ®· nhiÒu lÇn næi dËy, tiªu biÓu nhÊt lµ c¸c cuéc khëi
nghÜa cña Mai Thóc Loan vµ Phïng H−ng. VËy d−íi ¸ch ®« hé cña nhµ §−êng
n−íc ta cã g× thay ®æi vµ c¸c cuéc khëi nghÜa cña Mai Thóc Loan vµ Phïng
H−ng diÔn ra nh− thÕ nµo: néi dung cña bµi häc h«m nay sÏ gióp c¸c em tr¶ lêi
c©u hái ®ã.
Ho¹t ®éng cña thµy vµ trß
KiÕn thøc cÇn ®¹t
? Sau khi ®Æt ®−îc ¸ch ®« hé ë
n−íc ta nhµ §−êng ®· ®Æt ¸ch ®«
hé nh− thÕ nµo. §Ó t×m hiÓu phÇn
®ã chóng ta ®i t×m hiÓu vÒ bé m¸y
cai trÞ
1. D−íi ¸ch ®« hé cña nhµ §−êng,
n−íc ta cã g× thay ®æi ?
a) Bé m¸y cai trÞ.
* Bé m¸y hµnh chÝnh :
- Nhµ §−êng ®æi Giao Ch©u thµnh
? D−íi ¸ch ®« hé cña nhµ §−êng An Nam ®« hé phñ.
bé m¸y hµnh chÝnh n−íc ta cã
nh÷ng thay ®æi nh− thÕ nµo
? Em h·y quan s¸t l−îc ®å n−íc ta
thêi nhµ L−¬ng vµ thêi nhµ §−êng
(Gi¸o viªn ®−a l−îc ®å) Qua l−îc - D−íi thêi §−êng, n−íc ta bÞ chia
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 18 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
®å võa quan s¸t cïng víi b¶n
thèng kª sau ®©y, em cã nhËn xÐt
g× vÒ bé m¸y hµnh chÝnh thêi
§−êng.
? Theo em v× sao nhµ §−êng l¹i
chia n−íc ta thµnh nhiÒu ch©u,
huyÖn h¬n thêi nhµ L−¬ng
Nhµ §−êng chia nhá n−íc ta
thµnh nhiÒu ch©u, huyÖn ®Ó dÔ bÒ
qu¶n lý cai trÞ. Ngoµi ra viÖc ®Æt
tªn míi cho c¸c ch©u, huyÖn cßn
nh»m thùc hiÖn d· t©m ®ång hãa
®Êt n−íc ta vÒ mÆt hµnh chÝnh,
biÕn n−íc ta thµnh ch©u, huyÖn
cña Trung Quèc.
? ViÖc thay ®æi bé m¸y hµnh
chÝnh nh»m môc ®Ých g×
VÒ bé m¸y nhµ n−íc th× cã g× thay
®æi
GV giíi thiÖu s¬ ®å bé m¸y cai trÞ
cña nhµ §−êng vµ giíi thiÖu:
§øng ®Çu An Nam ®« hé lµ phñ1
viªn ®« hé ng−êi H¸n. §øng ®Çu
12 ch©u lµ c¸c viªn thø sö ng−êi
H¸n. D−íi ch©u lµ huyÖn d−íi
huyÖn lµ c¸c h−¬ng vµ x·. §øng
®Çu c¸c huyÖn lµ c¸c h−¬ng vµ x·
do ng−êi ViÖt tù cai qu¶n.
? D−íi ¸ch ®« hé cña nhµ §−êng
c¸ch qu¶n lÝ c¸c ch©u, huyÖn ë
n−íc ta cã g× thay ®æi
thµnh nhiÒu ch©u, huyÖn h¬n tr−íc:
12 ch©u, 59 huyÖn
-> DÔ bÒ qu¶n lý vµ cai trÞ vµ ®ång
hãa
* Bé m¸y nhµ n−íc:
- C¸c ch©u, huyÖn do ng−êi Trung
Quèc cai trÞ.
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 19 -
SKKN Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n LÞch Sö ë tr−êng THCS
? Qua viÖc thay ®æi ®ã em cã
nhËn xÐt g× vÒ bé m¸y nhµ n−íc -> Víi s©u h¬n tíi tËn ch©u, huyÖn.
d−íi ¸ch ®« hé cña nhµ §−êng
? VÒ giao th«ng, qu©n sù d−íi ¸ch
®« hé cña nhµ §−êng ®· cã sù
thay ®æi
( Häc sinh tr¶ lêi theo s¸ch gi¸o
khoa )
? Em cã nhËn xÐt g× vÒ sù thay ®æi
®ã
? ViÖc chó träng h¬n vÒ giao
th«ng qu©n sù cña nhµ §−êng
nh»m môc ®Ých g×
? VËy qua viÖc t×m hiÓu c¸c
ph−¬ng diªn hµnh chÝnh, nhµ
n−íc, giao th«ng, qu©n sù, em cã
nhËn xÐt g× vÒ bé m¸y cai trÞ cña
nhµ §−êng ®èi víi n−íc ta
* Giao th«ng, qu©n sù
- Giao th«ng, qu©n sù ®−îc chó
träng h¬n
-> B¶o vÖ bé m¸y cai trÞ, dÔ bÒ bãc
lét
=> Bé m¸y cai trÞ hµ kh¾c, siÕt chÆt,
GV dÉn d¾t: VËy víi bé m¸y cai th©m hiÓm
trÞ tµn b¹o, nhµ §−êng ®· thùc
hiÖn chÝnh s¸ch bãt lét ®èi víi
nh©n d©n ta nh− thÕ nµo. Chóng ta
tiÕp tôc t×m hiÓu phÇn b
b) ChÝnh s¸ch bãc lét.
? Nhµ §−êng ®· thùc hiÖn nh÷ng
* ThuÕ
h×nh thøc bãc lét nµo ®èi víi nh©n
- ThuÕ ruéng ®Êt
d©n ta.
- Thªm c¸c thø thuÕ
( Cã hai h×nh thøc t« thuÕ vµ cèng
+ Muèi - > §¸nh vµo nhu cÇu
n¹p )
+ S¾t
thiÕt yÕu -> Th©m ®éc,
? VÒ ThuÕ, nhµ §−êng ®· ®Æt ra
+ §ay gai, t¬, lôa…
tµn ¸c
NguyÔn V¨n Kh¸nh - Tr−êng THCS TiÒn Phong
- 20 -
- Xem thêm -
.PDF 
38 
289 
122 
