PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH
QUA TIẾT DẠY “HỒI TRỐNG CỔ THÀNH”
TRONG CHƯƠNG TRÌNH VĂN HỌC LỚP 10
I. ĐẶT VẤN ĐỀ :
Phát huy tính tích cực trong học tập của học sinh là một xu thế mới của giáo dục
hiện đại mà tính hiệu quả của nó cũng được công nhận. Nhưng trong thực tế giảng dạy
đặc biệt đối với văn học, việc vận dụng phương pháp tích cực vẫn còn không ít giáo viên
đứng lớp băn khoăn, lúng túng. Vẫn còn có những giờ dạy mà thầy ban phát kiến thức
bằng hình thức thuyết giảng đơn điệu. Vai trò chủ thể của học sinh không được chú ý,
nhiều mặt năng lực của học sinh không được phát huy trong việc tìm tòi, khám phá, cảm
thụ và thể hiện tác phẩm…, không tạo được không khí làm việc, học tập hào hứng, hạn
chế trong việc hình thành nhiều kiến thức và kỹ năng…
Từ thực tế trên và dựa vào những kết quả thử nghiệm từ các tiết dạy chuyên đề
HĐBM, tiết dạy của các đồng nghiệp, tôi xin trình bày lại thiết kế bài dạy “Hồi trống cổ
thành” trong chương trình Văn học lớp 10, như một tiếng nói khẳng định về ưu thế của
phương pháp phát huy tính tích cực trong học tập của học sinh trong giảng dạy văn.
II. CƠ SỞ CỦA VẤN ĐỀ :
- Hồi trống cổ thành được trích giảng sau tiết giới thiệu khái quát về tiểu thuyết cổ
điển Trung Quốc cùng với giá trị nội dung và nghệ thuật của Tam Quốc Diễn Nghĩa. Do
đó học sinh có cơ sở tiền đề thuận lợi để chủ động đi sâu vào đoạn trích đồng thời hình
thành được các năng lực cụ thể hóa, khái quát hóa…
- Đoạn trích tiêu biểu cho nhiều giá trị nghệ thuật của tiểu thuyết chương hồi như
xây dựng các tình huống mâu thuẩn xung đột đầy kịch tính, hấp dẫn, tính cách nhân vật
được thể hiện thật sinh động qua hành động, ngôn ngữ, thái độ… Do đó có nhiều hướng
để khai thác tác phẩm như đọc tái hiện, xây dựng hệ thống câu hỏi, nêu câu hỏi giải quyết
tình huống có vấn đề, thảo luận phát biểu, bình giá, hình thức minh họa diễn kịch… tất cả
sẽ tạo nên không khí học tập vui tươi, hào hứng. Vai trò của chủ thể học sinh sẽ được phát
huy trong việc tiếp thu kiến thức, cảm nhận được giá trị tác phẩm văn chương và từ đó
cũng rèn luyện được nhiều năng lực và kỹ năng.
III. THIẾT KẾ BÀI DẠY :
A. Yêu cầu :
- Làm rõ ý nghĩa việc dựng lên và cách giải quyết các mâu thuẩn xung đột trong
đoạn trích, nét đẹp và giá trị các hình tượng nhân vật Trương Phi, Quan Công.
- Bước đầu tìm hiểu những đặc điểm nghệ thuật tiêu biểu của loại tiểu thuyết
chương hồi.
- Giáo dục một số quan điểm thẩm mỹ về đạo đức, nhân sinh.
- Rèn luyện năng lực phân tích, đọc, nói và phát biểu thảo luận, bình luận …
B. Công việc chuẩn bị :
* Giáo viên :
- Phân công học sinh luyện đọc, phân vai các nhân vật trong đoạn trích.
- Chuẩn bị kịch bản, chuyển thể đoạn trích Hồi trống cổ thành và nhóm học sinh
thực hiện.
* Học sinh :
Đọc trước đoạn trích và soạn các câu hỏi chuẩn bị bài học.
C. Tiến trình tiết học :
* Tiết 1 :
HOẠT ĐỘNG
HOẠT ĐỘNG
NỘI DUNG BÀI HỌC
CỦA THẦY
Lời dẫn vào bài : Xưa nay
nói đến tình bạn mẫu mực,
người ta vẫn thường nhắc
đến mối tình đào viên kết
CỦA TRÒ
nghĩa của 3 anh em Lưu –
Quang – Trương. Tuy nhiên
thực tế là họ không phải
không có những lúc xung đột
mà phải đụng đến đao kiếm
để giải quyết mâu thuẩn. Họ
có phải là những người bạn - HS đọc chú
tốt ?
I/ GIỚI THIỆU ĐOẠN TRÍCH :
thích trang 97.
1. Vị trí : Hồi thứ 28. Quan Công từ
* Dựa vào chú thích, cho biết vị trí đoạn trích này ?
lại ý trại Tào Tháo trên đường sang Nhữ
Tóm
Nam tìm các anh em, bất ngờ gặp
chính
Trương Phi tại cổ thành.
- HS tìm đại ý
đoạn
và 2/ Đại ý : Xung đột giữa Trương Phi và
trích
* Tóm tắt ngắn gọn đại ý
phân đoạn.
Quan Công do Trương Phi cho là Quan
đoạn trích.
Công bội nghĩa.
* Nêu nội dung chính các
3/ Bố cục : 3 phần
đoạn.
- QC gặp TP và xung đột xảy ra
- HS trình bày
được
2
mâu - QC chém Sái Dương
GV : Tiểu thuyết chương hồi
thuẩn xung đột:
- Trương Phi nhận lỗi.
hấp dẫn người đọc ở nghệ
thuật xây dựng liên tiếp
+ TP và QC
những mâu thuẩn xung đột.
+ QC và SD
II. PHÂN TÍCH :
Trong đoạn trích này em
1/ Mâu thuẩn xung đột giữa Trương
nhận ra mấy xung đột và
Phi – Quan Công :
giữa ai với ai ?
* Cho biết thái độ và hành
động của Trương Phi qua
từng chặng :
a) Diễn biến xung đột :
- Khi nghe tin QC ?
TP
QC
- Khi nghe tin QC :
Chẳng nói năng gì,
mặc áo giáp,vác xà
- Khi đối mặt với QC ?
mâu lên ngựa, dẫn quân đi tắt.
Mừng
rỡ
tiếp đón
- Khi đối mặt QC:
Mắt tròn xoe, râu
- Bị bất ngờ,
- Dùng 1 loạt
vễnh ngược, hò hét,
giật mình vội
- Khi mọi người đứng ra giải
liên tiếp nhiều
múa xà mâu đâm
tránh
thích ?
động từ chỉ hành
Quan Công cho
nguyên cớ
động làm vị
ngữ biểu thị
QC là bội nghĩa,
hỏi
* Em có nhận xétgì về cách thái
độ
nóng
miêu tả hành động của TP ? giận muốn giết
hàng
TT
được - QC khó biện
phong thần…
giải
Có giá trị gì trong việc thể tươi QC cho hả
- Khi 2 phu nhân và
hiện tính cách nhân vật ?
dạ.
Tôn Càn giải thích
* Tổng hợp mọi hành động -
Thảo
luận
về QC
của TP qua diễn biến xung nhóm nhỏ ý
- Vẫn không nghe
đột. Em thấy TP là một kiến chê hành
người như thế nào ? Hãy động thô lỗ, hồ
thảo luận và cho 1 lời bình đồ
Cho QC lừa dối và đến đây để bắt
về nhân vật này (TP tư cách
tai hại, mất
mình quyết đâm, liều sống chết giết
là một con người ? Tư cách
tình nghĩa, hòa
thằng phụ nghĩa.
là một người em kết nghĩa)
khí nguy hiểm.
b) Tính cách Trương Phi :
- Khen : hành
* Ý nghĩa của việc xây dựng động
đúng,
- Đoạn trích thể hiện sinh động tính
mâu thuẩn xung đột và miêu không vì riêng cách TP. Đó là một con người bộc trực,
tả tính cách Trương Phi
nóng nảy nhưng lòng dạ ngay thẳng,
tư.
cương trực, đen trắng phải trái phân
- Ý dung hòa
minh, anh em bạn thù rõ ràng, xem cái
xấu, cái ác như kẻ thù, không chịu
đựng được điều bất nghĩa, không chấp
* GV đọc lời bình về TP của HS
phân
tích
nhận được sự phản bội. Trung thần, thà
GS Lương Duy Thứ
dẫn chứng
* Mâu thuẩn xung đột giữa
chết chứ không chịu nhục. Trượng phu
TP và QC phát triển đến
không thờ 2 chủ.
đỉnh điểm khi nào ? Tình thế
- Đặt TP vào tình huống căng thẳng
QC ra sao ?
với thái độ quyết liệt dứt khoát của
GV: Lời buộc tội của TP đặt
mình. Tác giả muốn khẳng định giá trị
QC vào tình thế nan giải.
đạo đức con người nhất là trong thời
buổi xã hội đảo điên.
- Khó nói việc hàng Hán
chứ không hàng Tào, khó nói
nỗi oan của một người trung
nghĩa mà mọi hành động đều
c) Phát triển kịch tính :
vì anh em. Khó nói việc
mình đến đây bắt TP vì xuất HS đưa ra một
Quân Tào xuất hiện đặt QC vào tình
hiện đoàn quân Tào tiếp ứng. số giải pháp :
thế khó nói và khó xử. (Quân Tào xuất
- Khó xử : người đón đầu, + QC xuôi tay
dồn mình vào chỗ chết là
người em kết nghĩa.
bội)
+ QC và TP
đánh nhau (dạy
* Em có cách nào để giải TP bài học)
quyết tình thế này của QC ?
hiện là chứng cứ mà TP cho là sự phản
+ Bỏ chạy
(câu hỏi nêu vấn đề)
+ Giảng hòa
* Tiết 2 :
GV cho thấy những hạn chế
2/ Mâu thuẩn xung đột giữa QC và Sái
hoặc không ổn của các giải
Dương :
pháp và nêu ra cách giải
quyết của tác giả.
- QC yêu cầu được giết SD
để chứng minh lòng trung
thành (mâu thuẩn tạm thời
- Mâu thuẩn xung đột quyết liệt. Đó
bớt căng thảng nhưng lại
là cuộc quyết đấu :
chồng thêm mâu thuẩn khác
+ SD muốn giết QC trả thù cháu
làm cho câu chuyện thêm
gây go).
+ QC phải giết SD để chứng minh
* Em có nhận thấy mâu * Phân tích :
thuẩn xung đột lần này là
quyết liệt ? Vì sao ?
lòng trung.
- Hóa giải hết Tình huống căng thẳng: QC hứa với
các mâu thuẩn TP thời gian quyết đấu không quá 3 hồi
xung đột.
* Cách giải quyết mâu - Nổi bật tính
thuẩn ? Hãy chỉ ra cái khéo cách QC
trống.
* Giải quyết : Trống chưa dứt 1 hồi,
đầu SD đã lăn xuống đất.
léo đặc sắc của cách gỡ nút?
- 3 hồi trống là 1
thời
gian
* Mâu thuẩn xung đột mở ra khéo léo
quá đồng thời cũng giải quyết mâu thuẩn
ngắn ngủi đối thứ nhất : QC đã chứng minh được
* Em thử bình về tính cách với việc chiến lòng trung nghĩa của mình và bộc lộ
nhân vật QC ?
thắng 1 viên đại tính cách uy dũng của 1 viên đại tướng
tướng (thủ pháp đứng đầu ngũ hổ tướng.
khoa trương
cảm
hứng
xây dựng nhân
vật anh hùng.
* Đọc, bình luận về QC
của giáo sư Lương Duy Thứ
* Thái độ của TP như thế
nào khi hiểu sự thật về QC?
* Hoàn thiện tính cách Trương Phi :
- HS tổng hợp
Sau khi hiểu ra sự thật về QC, TP rỏ
trả lời
* Giới thiệu một số câu
nước mắt khóc, thụp xuống lạy
chuyện về tính cách phục
thẳng thắng nhận cái sai. Tác giả
thiện của TP.
không kể về tính cách nhân vật mà TP,
- HS dựa bài học
QC đã thể hiện mình thông qua cách
* Qua cách xây dựng và và quan sát văn
giải quyết các mâu thuẩn…
giải quyết mâu thuẩn xung bản trả lời
đột trên, em hiểu chủ đề
3/ Chủ đề : Dựng đoạn văn vơi nhiều
đoạn trích ?
xung đột kích tính, LQT khắc họa đậm
nét tấm lòng cương trực thủy chung
* Đoạn trích thể hiện đặc
của TP và sự trung nghĩa, uy dũng của
điểm gì của tiểu thuyết
QC.
chương hồi ?
4/ Đặc điểm nghệ thuật :
LG: Câu chuyện có kết
cấu: gây nút, phát triển điểm
Đoạn trích tiêu biểu cho những đặc
đỉnh, mở nút lúc cao trào.
điểm nghệ thuật tiêu biểu của tiểu
thuyết chương hồi Trung Quốc :
LG: Chưa đầy 4 câu, tác
giả miêu tả một mạch 10 HS
động
tác
của
TP
dựng
lại
- Kết cấu hoàn chỉnh
khẩn hoạt cảnh Hồi
- Tính cách nhân vật được hình thành
trương, dứt khoát, kiên quyết trống cổ thành
từ hành động của chính nhân vật, ít chú
muốn giết QC. Nhưng khi
ý miêu tả tâm lý và giới thiệu dài dòng.
hiểu ra TP “rỏ nước mắt
khóc, thụp xuống lạy …”
- Các vai nhân vật phụ góp phần nâng
động tác nhanh nhẹn, phục
cao kịch tính và làm rõ thêm tính cách
thiện.
của nhân vật chính…
III. TỔNG KẾT :
- Ca ngợi những hình tượng TP, QC,
khẳng định và biểu dương những giá trị
đạo đức xã hội.
- Tiêu biểu cho nghệ thuật đặc sắc
của tiểu thuyết chương hồi.
IV. KẾT QUẢ HỌC TẬP :
- Không khí học tập sôi động. HS thảo luận, tranh luận, nêu được nhiều ý kiến cá
nhân hoặc nhóm thú vị.
- Cảm thụ, cảm xúc tác phẩm văn học được nâng cao.
- Kiến thức bài học được khắc sâu một cách thoải mái, nhẹ nhàng.
- HS có điều kiện tự thể hiện mình, tự tin.
- Rèn luyện được nhiều mặt kỹ năng : đọc, phát biểu, thảo luận.
V. KINH NGHIỆM RÚT RA :
- Phương pháp có thể vận dụng trên tất cả các lớp với đủ trình độ khác nhau. Tuy
nhiên cần gợi ý trả lời đối với HS yếu và trung bình.
- Cần dặn dò học sinh chuẩn bị bài tốt.
- Các tiết mục diễn kịch minh họa, cần giao cho nhóm học sinh có khả năng và
nhiệt tình. (cần thiết có sự góp ý của giáo viên)
- Nội dung kiến thức cần được làm rõ thêm qua lời giảng của giáo viên, những
dẫn chứng từ truyện TQDN và những lời bình của các nhà nghiên cứu.
Mỹ Luông, ngày 20 tháng 4 năm 2005
Người viết
Nguyễn Văn Đằng
- Xem thêm -