Tài liệu Sáng kiến cách thức nâng cao khả năng tập đọc nhạc cho học sinh lớp 4

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc MÔ TẢ SÁNG KIẾN Mã số:........................................ Tên sáng kiến: Cách thức nâng cao khả năng Tập đọc nhạc cho học sinh lớp 4. 1. Lĩnh vực áp dụng: Giáo dục Tiểu học. 2. Mô tả bản chất của sáng kiến 2.1. Tình trạng giải pháp đã biết - Hiện trạng trước khi áp dụng giải pháp mới Âm nhạc ngày nay đã trở thành một trong những môn học chính thức của chương trình đào tạo ở phổ thông bắt đầu từ các lớp Tiểu học. Thông qua các bài hát, bản nhạc, các bài tập đọc nhạc (TĐN), các em học sinh được nâng cao trình độ âm nhạc cũng như phát triển tai nghe âm nhạc góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của trẻ. Chính vì vậy âm nhạc là một môn học không thể thiếu được trong chương trình Tiểu học. Qua thực tế dạy học và qua dự giờ các đồng nghiệp ở các trường bạn tôi nhận thấy hiện nay mặc dù trong quá trình giảng dạy những bài TĐN ở tiểu học, việc học sinh đọc đúng nhạc đã được chú trọng, song trên thực tế có một số giáo viên vẫn còn lúng túng khi dạy TĐN, họ không biết cần đọc bài TĐN thế nào để học sinh đọc hay hơn, đúng hơn. Một số giáo viên còn cho rằng những bài TĐN này không nhất thiết phải dạy theo cách tạo sự chủ động của học sinh mà chỉ cần dạy theo truyền khẩu là được. Các giờ dạy TĐN còn diễn ra theo một quy trình cứng nhắc, đơn điệu, chưa thu hút được sự chú ý của học sinh... Chính vì vậy chất lượng đọc nhạc của học sinh lớp 4 chỉ dừng lại ở chỗ ‘‘đọc vẹt’’. - Ưu điểm của giải pháp cũ Tuy là chỉ dừng lại ở chỗ “đọc vẹt” nhưng ở giải pháp cũ cũng có ưu điểm riêng của nó. Tất cả các giáo viên chuyên cũng như không chuyên âm nhạc đều có thể áp dụng được. Học sinh cảm thấy dễ dàng hơn trong việc TĐN khi mà có sự đọc mẫu của giáo viên. Học sinh sẽ dễ đọc được nhạc hơn, dễ thuộc hơn. - Nhược điểm của giải pháp cũ Các em lần đầu tiên làm quen với cao độ tiết tấu, vì ở lớp 3 các em chỉ mới làm quen với tên nốt, hình nốt mà chưa giải quyết đến phần đọc cao độ. Chính vì thế việc TĐN của các em chưa tốt. Do đó việc giải quyết cho các em đọc nhạc thật tốt chính là nhiệm vụ của người giáo viên dạy môn âm nhạc. Đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh lớp 4 rất năng động, khi TĐN chưa biết kiềm chế được âm thanh gây ồn ào cho cả lớp. Mức độ cảm nhận âm nhạc của trẻ không đồng đều. Do giải pháp cũ chỉ dừng lại ở mức độ đọc vẹt” nên các em sẽ không thể tự nhìn và đọc được nốt nhạc trên khuông nhạc. Từ đó, các em sẽ không thể tự đọc được nốt nhạc khi không có sự hướng dẫn của giáo viên. Đó chính là sự thiết để cho ra đời một giải pháp mới nhằm khắc phục tình trạng đọc vẹt” của học sinh khi học phân môn TĐN. - Nguyên nhân Do giáo viên chưa có khả năng TĐN tốt để làm mẫu cho học sinh, chưa nắm được cụ thể trình độ TĐN của học sinh, chuẩn bị bài dạy thiếu chu đáo. Giáo viên chưa coi trọng việc rèn TĐN cho học sinh nên khi dạy mới chỉ hướng dẫn cách đọc chung chung, chưa cụ thể và không phát huy được tính tích cực học tập của học sinh. Phụ huynh học sinh chỉ chú trọng vào các môn, phân môn khác còn xem nhẹ môn âm nhạc. Phần hướng dẫn cách đọc ở sách giáo viên một số bài còn chung chung chưa cụ thể. Cơ sở vật chất, phòng đọc, phòng thư viện của một số trường chưa được đầu tư, quan tâm đúng mức. 2.2. Nội dung giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến - Mục đích của giải pháp Giải pháp giúp học sinh tự tin học môn âm nhạc, tự tin trong biểu diễn trước lớp cũng như trong các buổi biểu diễn văn nghệ của trường. Qua giải pháp này còn giúp cho học sinh có cách nhìn nốt nhạc nhanh trên khuông nhạc để phục vụ tốt cho việc học tập phân môn TĐN ở lớp 4. - Nội dung của giải pháp + Tính mới của giải pháp, những điểm khác biệt Trong thời gian giảng dạy môn âm nhạc, tôi cũng luôn học hỏi, tìm tòi để môn học thực sự đạt kết quả cao, nhất là về nội dung giảng dạy phân môn TĐN. Học sinh đọc được nhạc thì các em sẽ tự hát được những bài hát mà mình yêu thích, không bị phụ thuộc vào những người viết nhạc nào. Đặc biệt những năm gần đây giáo dục âm nhạc đã có những bước cải tiến phù hợp với yêu cầu cuộc sống, đặc biệt ở học sinh Tiểu học. Để góp phần nâng cao cảm thụ âm nhạc, sau thời gian thực hiện đổi mới chương trình giáo dục âm nhạc đã tạo được một thành công lớn đối với trẻ cũng như khả năng cảm thụ âm nhạc. Được thể hiện một cách say sưa qua những lời ca điệu múa nhịp nhàng, trẻ cảm thụ được những giai điệu mượt mà qua từng bài hát dân ca của các vùng miền, qua những bài TĐN có giai điệu tiết tấu đơn giản kết hợp với lời ca gắn liền hình ảnh quê hương đất nước tạo cho trẻ tự tin, hứng thú khi tham gia vào các hoạt động. + Nội dung cụ thể của giải pháp Bên cạnh đó hình thức đổi mới âm nhạc nói chung và phân môn TĐN nói riêng đã giảm nhẹ. TĐN chỉ có ở lớp 4, 5 và ở lớp 3 chỉ làm quen với khuông nhạc, khoá Son, biết tên nốt, vị trí nốt trên khuông, biết ghi và gọi tên nốt trên khuông. Ở những bài TĐN chương trình mới là những bài ngắn gọn, tiết tấu đơn giản, gắn liền với lời ca rất phù hợp với khả năng của các em, tạo được cho các em sự yêu thích khi học TĐN và hiểu thêm các thông tin về kiến thức đơn giản, các ký hiệu và phương pháp TĐN. Để tiến hành giải pháp tôi đã thực hiện một số công việc như sau: * Chuẩn bị của giáo viên 1. Xác định được đặc điểm và trình độ đọc nhạc của học sinh Muốn rèn kỹ năng đọc nhạc cho học sinh, giáo viên phải hiểu rõ đặc điểm và trình độ đọc nhạc của học sinh. Giáo viên cần biết rõ giọng đọc của em nào có những lợi thế để đọc hay bài tập đọc nhạc này, em nào có những lợi thế để đọc hay bài tập đọc nhạc khác. Như vậy giáo viên cần hiểu học sinh để phân hóa nội dung dạy học tạo điều kiện cho việc phát triển năng lực đọc của từng cá thể học sinh. 2. Nắm được mục tiêu, nội dung dạy học - Căn cứ vào chuẩn kiến thức kỹ năng của từng tiết dạy để nắm được mục tiêu của bài TĐN. - Khi chuẩn bị bắt đầu một giờ lên lớp, giáo viên cần xác định mục tiêu của giờ học, nghĩa là xác định được khi giờ học kết thúc, học sinh phải đạt được những kỹ năng gì, các em sẽ có những kỹ năng đọc nhạc nào... - Xác định nội dung dạy TĐN càng cụ thể, chi tiết bao nhiêu thì việc tiến hành dạy đọc, nhất là dạy TĐN càng có hiệu quả bấy nhiêu. Giáo viên cần phải có kỹ năng xác định được mục tiêu, nội dung dạy TĐN thì mới có thể chủ động lựa chọn phương pháp dạy học, chủ động tiến hành từng bước lên lớp cho đến khi đạt đến đích cuối cùng của giờ học. - Bên cạnh đó, giáo viên cần phải chuẩn bị để hướng dẫn học sinh đọc nhạc trên lớp chu đáo. Sự chuẩn bị đó cần được ghi lại ở bảng phụ và coi đây là một bộ phận của giáo án lên lớp. Cần tránh chuẩn bị một cách tùy tiện, ngẫu hứng và không theo một quy trình nào. 3. Giáo viên cần có kỹ năng TĐN tốt Kỹ năng TĐN đúng và hay là mục đích cuối cùng mà người giáo viên muốn có ở học sinh sau mỗi giờ học. Kỹ năng này trước hết phải có ở giáo viên. Do đó khi soạn bài, giáo viên phải xác định những kỹ năng đọc nhạc cần có và luyện tập cho mình thành thục những kỹ năng này. Để đọc đúng, đọc hay, giáo viên phải có lòng ham muốn và có ý thức tự điều chỉnh để mình đọc đúng hơn, hay hơn, có ý thức trau chuốt giọng đọc của mình. Để luyện đọc cho bản thân mình có hiệu quả, giáo viên nên sử dụng máy ghi âm ghi lại giọng đọc của mình. Máy ghi âm sẽ giúp giáo viên “khách quan hóa”, tách ra khỏi mình để quan sát cách đọc của mình, phát hiện ra các nhược điểm để tự điều chỉnh, sửa chữa. Nghe rồi đọc đi đọc lại nhiều lần để điều chỉnh những chỗ sai lạc, ta sẽ tạo được mẫu đọc như ý muốn. 4. Nghiên cứu kỹ Thông tư 30/2014/TT-BGDĐT Người giáo viên phải nghiên cứu thật kỹ Thông tư trên để có những lời nhận xét đánh giá cũng như đề ra giải pháp cho phù hợp với từng đối tượng học sinh theo tinh thần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nước nhà. * Tăng cường luyện TĐN ở trên lớp Ở những khâu lên lớp cơ bản, trong thời gian cho phép giáo viên có thể tăng cường kiểm tra, giúp học sinh rèn TĐN. Ví dụ có thể tiến hành bài dạy theo các bước sau: 1. Kiểm tra bài cũ Bên cạnh việc kiểm tra yêu cầu luyện tập giáo viên cần coi trọng việc đọc bài TĐN đã học ở giờ trước. Những học sinh đọc chưa đúng với tốc độ, cường độ, cao độ của bài cần được sửa chữa để đọc cho đúng. 2. Bài mới: Ví dụ: Bài TĐN số 2: Bước 1: Giáo viên treo bảng phụ bài TĐN số 2 cho học sinh quan sát. Giáo viên giới thiệu sơ lược về bài TĐN. Bước 2: Giáo viên đặt câu hỏi phân tích bài TĐN. - Bài TĐN số 2 được viết ở nhịp mấy? (Nhịp 2/4). - Phân tích nhịp 2/4 (Nhịp 2/4 là nhịp có 2 phách trong mỗi ô nhịp, mỗi phách tương ứng với 1 nốt đen). Gọi vài học sinh nhắc lại. Bước 3: Giáo viên đặt câu hỏi để học sinh trả lời và tự tìm ra cao độ của bài TĐN. - Nốt thấp nhất của bài là nốt gì? (Nốt Đồ). - Nốt cao nhất của bài là nốt gì? (Nốt Son). - Cao độ của bài gồm những nốt nào? (Đồ Rê Mi Son). - Giáo viên đánh đàn chuỗi âm trên cho học sinh luyện tập cao độ từ thấp đến cao và ngược lại từ 3 - 4 lần, sau đó gọi lần lượt cá nhân học sinh đọc lại. Bước 4: Giáo viên đặt câu hỏi để học sinh trả lời và tự tìm ra tiết tấu của bài TĐN. - Trong bài TĐN số 2 có những hình nốt nào? (Nốt đen và nốt trắng). - Các hình nốt được sắp xếp theo thứ tự như thế nào? Đen Đen Đen Đen Đen Đen Trắng Đen Đen Đen Đen Đen Đen Trắng - Tách tiết tấu cho học sinh nhận biết và tập gõ đệm, luyện tập tiết tấu theo âm hình tiết tấu. Sau đó gọi vài cá nhân học sinh luyện tập tiết tấu. Bước 5: Giáo viên gỡ bảng phụ bài TĐN số 2 xuống, cho học sinh lần lượt nói tên từng nốt theo thứ tự trong bài TĐN từ đầu đến hết bài để giáo viên viết lên bảng lớp và so sánh cao độ của 2 câu nhạc (giống nhau chỉ khác nhau ở 2 nốt nhạc cuối). Đây là điểm mới và rất quan trọng trong giải pháp này để dạy bài TĐN, chính từ việc học sinh tự nói tên nốt nhạc để giáo viên viết trên bảng lớp càng khắc sâu hơn vị trí từng nốt nhạc trên khuông nhạc. Học sinh sẽ nhớ lâu hơn và có thể nhìn được nốt nhạc trên khuông nhạc tốt hơn ở những bài TĐN khác. Câu 1: Đô Son Mi Đô Rê Son Mi Câu 2: Đô Son Mi Đô Rê Mi Đô Bước 6: Giáo viên gợi ý để học sinh so sánh tiết tấu của 2 câu nhạc trong bài TĐN số 2 (giống nhau hoàn toàn). Bước 7: Cho học sinh tự đọc bài TĐN trên theo sự hiểu biết của mình, tự thể hiện khả năng của mình trước lớp. Sau đó giáo viên có thể hướng dẫn đọc lại từng câu nhạc theo lối móc xích và tuyệt đối không dạy theo phương pháp truyền miệng giáo viên đọc trước rồi bắt giọng cho học sinh đọc sau mà giáo viên chỉ đàn giai điệu câu nhạc đó 2-3 lần sau đó bắt giọng học sinh tự đọc nhạc. Điều này giúp học sinh càng nhớ lâu hơn và chính xác hơn vị trí từng nốt nhạc trên khuông nhạc Bước 8: Giáo viên bổ sung sửa chữa thêm cho học sinh đọc được đúng, chia tổ, nhóm luyện đọc kết hợp gõ đệm theo nhịp, theo phách. - Với mục đích tiếp tục luyện đọc nhạc với yêu cầu cao hơn, hướng đến mục đích là đọc hay và đọc đúng bài TĐN nên ở bước này giáo viên tổ chức cho học sinh tập luyện để thể hiện năng khiếu của mình. Bởi vì tập luyện là yếu tố quan trọng hàng đầu để đảm bảo cho học sinh thành công khi đọc trước người nghe. Khi luyện tập giáo viên cần chỉ ra những nốt khó đọc, những “điểm nút” trong bài đòi hỏi học sinh phải hiểu được mới tìm cách thể hiện điều đó trong cách đọc. Trong bước tập luyện, học sinh phải thảo luận, nhận xét về cách đọc, giải thích vì sao đọc như thế là chưa hay, đọc như thế là chưa đúng. Bước 9: Chia nhóm TĐN kết hợp ghép lời ca. Sau đó củng cố, kiểm tra. Bước 10: Thực hiện trò chơi củng cố qua bài TĐN cho 5 em học sinh mỗi em mang tên một nốt nhạc.Trình bày bài TĐN theo yêu cầu của giáo viên. Việc tổ chức trò chơi bắt buộc các em phải nhớ vị trí và cao độ của nốt mình mang tên để đọc nhạc và ghép lời bài TĐN. Nếu em nào đọc sai cao độ, tên nốt thì em đó xuống để bạn khác lên thay thế và trò chơi kết thúc khi các em đọc nhạc một cách thành thạo. - Cuối cùng giáo viên nhận xét chung về giờ học, lưu ý học sinh những chỗ cần luyện đọc thêm và trước khi kết thúc tiết học cho học sinh nghe một bạn đọc hay nhất lớp đọc lại bài TĐN vừa học. Như vậy cách đọc và nội dung của bài TĐN một lần nữa được khắc sâu trong trí nhớ các em học sinh. Lưu ý: Cũng như phần dạy hát, giáo viên không nên dừng lại quá lâu để sửa chữa cho các em đọc kém, đọc sai để tạo sự tập trung cho cả lớp. Trong bất kỳ tình huống xấu nào, giáo viên không nên gây tâm lý tự ti vào khả năng ca hát và TĐN của học sinh. Phải luôn hình thành và củng cố lòng tự tin, động viên khuyến khích kịp thời. Giáo viên phải luôn quan tâm sát sao tới học sinh trong khi học bài TĐN, cần thường xuyên nhắc nhở tư thế ngồi, khi đọc các âm cao thì lực đẩy hơi to và mạnh, còn khi âm vực thấp thì lực đẩy hơi nhỏ và khẽ. Quá trình thực hành nghe hát, nghe đọc nhạc và được thực hành nhiều lần sẽ giúp các em nâng cao được khả năng ca hát và đọc nhạc của bản thân. Các em phải được thực hành nhiều trong tiết học dưới sự hướng dẫn của giáo viên, thường xuyên được chơi trò chơi âm nhạc. Đồng thời qua các câu chuyện kể âm nhạc học sinh còn được nghe các tác phẩm âm nhạc có giá trị, những tác giả nổi tiếng trong nước và thế giới tạo cho các em có thói quen thích học âm nhạc và hoạt động âm nhạc. * Xây dựng phong trào TĐN ngoài giờ học Phần này đòi hỏi giáo viên phải đầu tư nhiều công sức và có những biện pháp, hình thức tổ chức sinh động hấp dẫn. Giáo viên nên tổ chức những nhóm giúp đỡ nhau đọc nhạc ở nhà, ở lớp và thường xuyên tổ chức những đợt thi đọc nhạc trong lớp, trong khối thông qua các tiết ôn tập, qua các buổi sinh hoạt tập thể hoặc trong những ngày lễ... và có giải thưởng. Để làm được điều đó cần có sự phối hợp của tập thể giáo viên trong nhà trường, vì vậy giáo viên cần tham mưu đề xuất với các giáo viên trong tổ, khối và Ban giám hiệu nhà trường để xây dựng phong trào này. * Phối hợp với gia đình để rèn TĐN cho học sinh Để rèn TĐN cho học sinh, bên cạnh tổ chức các giờ dạy trên lớp thật chu đáo, giáo viên cần gặp gỡ trao đổi với phụ huynh, hướng dẫn và tư vấn để bố mẹ biết cách giúp đỡ, kèm cặp con em mình khi học ở nhà, đặc biệt là đối với những em kĩ năng đọc nhạc còn yếu. Hàng tuần, hàng tháng giáo viên và phụ huynh trao đổi các thông tin để giáo viên có những phương pháp dạy học cụ thể phù hợp với từng đối tượng học sinh. * Tổ chức các giờ TĐN ngoại khóa Ngoài những bài TĐN đã được biên soạn trong chương trình Tiểu học, học sinh cần nắm được các thông tin cập nhật hàng ngày liên quan đến cuộc sống thường ngày của các em và cần được tiếp xúc với các tác phẩm âm nhạc khác. Nhà trường cần tổ chức các giờ đọc nhạc ngoại khóa, vì thông qua các giờ học này, ngoài nhiệm vụ cung cấp vốn hiểu biết còn có tác dụng rèn TĐN cho các em, rèn cho các em kỹ năng hát đúng và hát hay các bài hát mà mình yêu thích. * Thường xuyên bồi dưỡng về chuyên môn nghiệp vụ - Trong điều kiện mỗi trường chỉ có một giáo viên dạy âm nhạc thì việc sinh hoạt chuyên môn bên âm nhạc gặp rất nhiều khó khăn. Chính vì vậy mà tôi đã tham mưu với Ban giám hiệu nhà trường cũng như bộ phân chuyên môn của Phòng giáo dục và đào tạo xin được dự giờ lẫn nhau giữa các trường lân cận trong huyện. Ngoài ra, chúng tôi còn tổ chức thao giảng môn âm nhạc ở cụm thi đua cũng như cấp huyện để các giáo viên âm nhạc trên toàn huyện được học hỏi kinh nghiệm giảng dạy lẫn nhau nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn âm nhạc nói chung và phân môn TĐN nói riêng. - Qua nghiên cứu và thực hiện giải pháp này, cho thấy phần lớn học sinh đã đạt được những yêu cầu nhất định về học hát cũng như khả năng cảm thụ âm nhạc và việc TĐN có phần trôi chảy hơn nhiều. Các em có khả năng biểu diễn văn nghệ tự tin hơn, nhìn nốt nhạc trên khuông nhạc nhanh hơn nhiều so với trước đây. Đặc biệt là các em đã có sự yêu thích học phân môn TĐN hơn trong chương trình âm nhạc ở lớp 4. 2.3. Khả năng áp dụng của giải pháp - Trên đây là một vài kinh nghiệm nhỏ của tôi trong quá trình dạy phân môn TĐN ở lớp 4. Với điều kiện cơ sở vật chất của các trường trong huyện Mỏ Cày Nam cũng như tỉnh Bến Tre, tôi thấy sáng kiến này có thể áp dụng cho tất cả các trường trong toàn tỉnh. Tôi thấy mình cần phải học hỏi nhiều hơn nữa để đem đến cho các em những giờ học âm nhạc nói chung và phân môn TĐN nói riêng thật thú vị và hiệu quả. - Giải pháp này có thể áp dụng được ở tất cả các trường trong tỉnh. 2.4. Hiệu quả, lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng giải pháp - Các em học sinh đều yêu thích học môn âm nhạc và đặc biệt là các em có hứng thú với phân môn TĐN. - Với các giải pháp thực hiện trong dạy TĐN cho học sinh như đã nói ở trên, sau một thời gian áp dụng thử nghiệm và tiến hành theo dõi tình hình học tập của học sinh khối 4, tôi thu được kết quả như sau: Đầu năm học, chỉ có 30% số học sinh đọc đúng cao độ và trường độ của các nốt nhạc. Số còn lại chỉ có khả năng đọc đúng tên nốt nhạc trên khuông nhạc. Đến thời điểm này, số lượng học sinh đọc đúng cao độ và trường độ đạt trên 50%. Đó là kết quả sau một quá trình áp dụng thử nghiệm giải pháp mới mà tôi đã nêu ở trên. - Trong những năm học tiếp theo, tôi sẽ tiếp tục áp dụng giải pháp này và nhân rộng cho các giáo viên âm nhạc khác trên địa bàn huyện và tỉnh để việc dạy học phân môn TĐN ngày càng có hiệu quả cao hơn. - Với những kinh nghiệm trên tôi đã thành công trong việc dạy TĐN cho các em theo hình thức đổi mới. Khi lên lớp tôi vững vàng tự tin hơn, có những sáng tạo linh hoạt trong biện pháp tổ chức. Từ đó phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu. Qua những tiết TĐN giúp các em có ấn tượng đẹp về âm nhạc, giúp trẻ năng động và linh hoạt hơn, hình thành tính độc lập luôn luôn có nhu cầu âm nhạc trong cuộc sống hàng ngày./. Mỏ Cày Nam, ngày......tháng......năm.......... Người viết