Tài liệu Phương pháp dạy văn bản những ngôi sao xa xôi của lê minh khuê theo hướng tích hợp liên môn cho học sinh lớp 9 trường thcs ngọc khê

MỤC LỤC Nội dung 1. MỞ ĐẦU 1.1. Lí do chọn đề tài 1.2. Mục đích nghiên cứu 1.3. Đối tượng nghiên cứu 1.4. Phương pháp nghiên cứu 2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm 2.2 Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm 2.2.1. Thuận lợi 2.2.2. Khó khăn 2.2.2.1.Về phía học sinh 2.2.2.2. Về phía giáo viên 2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề 2.3.1. Các môn học tích hợp 2.3.2. Định hướng tích hợp 2.3.3. Soạn giáo án cụ thể theo hướng tích hợp 2.4. Hiệu quả của sáng kiến đối với hoạt động giáo dục 2.4.1. Về phía học sinh 2.4.2. Về phía giáo viên 3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 3.1. Kết luận 3.2. Kiến nghị TÀI LIỆU THAM KHẢO Trang 2 2 2 2 2 3 3 3 3 4 4 4 4 4 5 5-19 19 19 20 20 20 20 22 1 1. MỞ ĐẦU 1.1. Lí do chọn đề tài Trong cuộc sống ngày nay, đặc biệt là trong thời kì của nền kinh tế tri thức. Con người rất cần những kĩ năng cơ bản để ứng phó với thời cuộc. Một trong những kiến thức, kĩ năng cơ bản mà môn Ngữ văn ở THCS trang bị cho học sinh có tầm quan trong trong việc giáo dục quan điểm, tư tưởng, tình cảm cho học sinh. Văn chương vừa là khoa học vừa là nghệ thuật nhưng môn Ngữ văn còn là một môn học thuộc nhóm công cụ, điều đó nói lên mối quan hệ giữa môn Ngữ văn với các môn khác. Học môn Ngữ văn sẽ có tác động tích cực đến kết quả học tập các môn khác và các môn khác cũng góp phần giúp học tốt môn Ngữ văn. Việc giảng dạy theo quan điểm tích hợp không phủ định việc dạy học các tri thức, kỹ năng riêng của từng phân môn, đồng thời đó còn là sự tích hợp liên môn giữa môn Ngữ văn với các môn học như Lịch sử, Địa lí, GDCD, Âm nhạc, Mĩ thuật… Vấn đề là làm thế nào để phối hợp các tri thức, kĩ năng thuộc các bộ môn học đó vào trong bài dạy thật nhuần nhuyễn nhằm hình thành, phát triển, định hướng nhân cách cho học sinh hướng tới những tình cảm ca đẹp như lòng nhân ái, tôn trọng lè phải, sự công bằng, lòng căm ghét cái xấu, cái ác… Để làm được điều này, đòi hỏi người giáo viên bộ môn không chỉ nắm chắc môn mình dạy mà còn phải không ngừng trau dồi kiến thức các môn học khác để tổ chức, hướng dẫn các em giải quyết các tình huống, các vấn đề đặt ra trong môn học một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất. Là giáo viên tôi nhận thức được tính ưu việt, tầm quan trọng và ý nghĩa của hoạt động này nên tôi trình bày và thực hiện thử nghiệm một dự án nhỏ đối với môn Ngữ văn. Trong khuôn khổ của bài viết này, tôi xin chia sẻ: Phương pháp dạy văn bản“ Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê theo hướng tích hợp liên môn cho học sinh lớp 9, trường THCS Ngọc Khê. 1.2. Mục đích nghiên cứu Qua việc nghiên cứu này hi vọng giúp được bản thân và cho các em học sinh, đặc biệt là học sinh lớp 9 hiểu rõ được mối liên hệ giữa các môn học với bộ môn Ngữ văn, nhằm khắc sâu hơn nội dung bài học. 1.3. Đối tượng nghiên cứu - Trong bài viết này tôi trình bày vai trò, ý nghĩa, tầm quan trọng của cách thức tích hợp kiến thức liên môn trong tiết học Ngữ văn lớp 9, văn bản “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê tại trường THCS Ngọc Khê. - Bên cạnh đó, phương pháp này còn áp dụng ở các tiết học văn bản trong trường THCS. - Đối tượng áp dạy học: Lớp 9A1, 9A2 1.4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí luận + Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết - Phương pháp thưc tiễn + Phương pháp điều tra thực tế. + Phương pháp thu thập xử lí thông tin. 2 + Phương pháp thống kê + Phương pháp dạy học thực nghiệm trên lớp + Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động + Phương pháp tổng kết hoạt động giáo dục. 2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp là hợp lại để thống nhất các mặt riêng lẻ thành một tổng thể, phối hợp tối ưu các hoạt động dạy học khác nhau, các kỹ năng, phương pháp của môn học khác nhau, nhằm đáp ứng mục tiêu, mục đích cụ thể, hướng đến một nội dung bao hàm cao hơn, sâu hơn. Môn Ngữ văn là môn học rất quan trọng trong trường phổ thông, có ý nghĩa trong việc hình thành, phát triển, định hướng nhân cách cho học sinh. Học văn là học làm người, học các phép tắc ứng xử trong cuộc sống. Mặt khác, đây là môn học nghệ thuật, kích thích trí tưởng tượng bay bổng, sức sáng tạo của người học. Để dạy và học tốt môn Ngữ văn, người dạy và người học phải không ngừng trau dồi kiến thức ngôn ngữ, từ vựng, các kiến thức liên quan về các hình thức nghệ thuật, các nhà văn, nhà thơ, các câu ca dao tục ngữ, lấy vốn đó làm vốn sống, kinh nghiệm cho bản thân. Việc vận dụng kiến thức liên môn Lịch sử, Địa lí, GDCD, Âm nhạc,… và ứng dụng công nghệ thông tin làm cho hiệu quả của bài Ngữ văn được nâng cao, giúp cho học sinh học bài với niềm say mê, hứng thú. Đồng thời làm cho các em hình dung được một cách chân thực, sinh động cuộc sống xung quanh mình qua các môn học khác. 2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nhiệm 2.2.1 Thuận lợi - Các em là những học sinh lớp 9 đã tiếp cận 4 năm học với kiến thức chương trình bậc THCS nên không còn bỡ ngỡ, lạ lẫm với những hình thức kiểm tra đánh giá khi giáo viên đề ra. - Đối với học sinh lớp 9 các em đã được học rất nhiều bài từ lớp 6 có liên quan đến vấn đề Lịch sử, Địa lí, GDCD, Mĩ thuật, Sinh học.... các tình huống liên quan thực tế mang tính giáo dục kĩ năng sống. - Đối với các môn học khác cũng vậy như môn Lịch sử, Địa lí, GDCD, Sinh học... các em đã được tìm hiểu về kiến thức liên quan đến kĩ năng sống, những phẩm chất tốt đẹp, những địa danh, những thời điểm lịch sử có liên qua đến tác phẩm văn học được tích hợp trong các bài học. Vì vậy, nên khi cần thiết kết hợp các kiến thức của một môn học nào đó vào bộ môn Ngữ văn để giải quyết một vấn đề trong bài học và thực tế cuộc sống các em sẽ cảm thấy không còn bỡ ngỡ. - Vài năm trở lại đây, Bộ giáo dục và đào tạo ra quy định môn Ngữ văn là một trong ba môn thi bắt buộc trong kì thi Tuyển sinh vào đại học nên thu hút được sự quan tâm của phụ huynh và các em học sinh nên các em có hứng thú hơn khi học môn Ngữ văn. 3 - Các em đều có SGK, nhiều em có tài liệu tham khảo, có điều kiện tra cứu thông tin trên mạng Internet qua máy tính, nên việc học cũng rất thuận lợi. 2.2.2 Khó khăn 2.2.2.1. Về phía học sinh - Đa số học sinh còn hạn chế trong việc tiếp thu và cảm thụ văn bản văn học. - Học sinh hạn chế việc nắm bắt các mối liên hệ giữa thời đại thông qua bộ môn Lịch sử với giá trị phản ánh của tác phẩm. - Một số ít học sinh không có nhiều tài liệu để tham khảo và cũng chưa có thói quen đọc sách tham khảo để bổ sung kiến thức môn học. - Một số văn bản dung lượng kiến thức dài so với thời lượng 45 đến 90 phút nghiên cứu trên lớp, học sinh khó nắm bắt hết được toàn bộ các giá trị của văn bản văn học. - Kiến thức xã hội của học sinh còn hạn chế đặc biệt các các em chưa nắm vững tiến trình phát triển của lịch sử dân tộc cũng như lịch sử phát triển văn học; hạn chế về tư duy địa lí.... - Học sinh ít và không có sự phối hợp với phụ huynh trong quá trình học, chuẩn bị bài ở nhà. Do vậy, không có sự hỗ trợ về kiến thức trong quá trình tiếp cận văn bản. * Kết quả khảo sát học sinh trước khi dạy học văn bản“ Những ngôi sao xa xôi” theo hướng tích hợp các môn học:( Năm học 2016 - 2017) TT Lớp Sĩ số HS biết vận dụng kiến thức HS chưa biêt vận dụng kiến liên môn trong tiếp cận văn thức liên môn trong việc bản tiếp cận văn bản SL Tỉ lệ Số lượng Tỉ lệ 1 9A1 36 17 47% 27 75 % 2 9A2 37 18 48,6% 25 65,5% 2.2.2.2. Về phía giáo viên - Có giáo viên chỉ tập trung chuyển tải một cách rập khuôn những thông tin có trong bài học mà chưa chú trọng khai thác những vấn đề liên quan. - Giáo viên còn lúng túng khi đưa ra hệ thống câu hỏi khai thác cũng như phương pháp triển khai những văn bản văn học. - Vẫn còn hiện tượng giáo viên thiếu nhiệt tình trong quá trình giảng dạy, quá trình tìm tòi, sưu tầm những kiến thức có liên quan bổ sung cho nội dung bài dạy dẫn đến khả năng tích hợp kiến thức còn hạn chế. - Một bộ phận giáo viên vẫn chưa nhận thức đúng mức vai trò của phương pháp dạy học theo hướng tích hợp kiến thức liên môn. Với những hạn chế, khó khăn trên, tôi đã chọn dạy một văn bản có sự tích hợp kiến thức một số môn học, hy vọng sẽ góp phần tạo hứng thú học tập cho học sinh và góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của giờ dạy Ngữ văn tại trường THCS Ngọc Khê. 2.3.Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề 2.3.1 Các bộ môn học được tích hợp 4 Khi dạy bài: “ Những ngôi sao xa xôi” Tôi đã tích hợp với các môn học sau: * Tích hợp môn bộ Địa lí lớp 8. Tiết 47- . Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ. Tiết 48- Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ: Giúp các em biết được vị trí địa lí của dãy Trường Sơn và vai trò giao thông huyết mạch của nó trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. * Tích hợp bộ môn Lịch sử lớp 8, bài 29- Tiết: 47,48,49: Cả nước trực tiếp chống Mĩ cứu nước (1965 – 1973) Giúp các em hiểu được cuộc kháng chiến chống Mĩ ác liệt của nhân dân Việt Nam và những tên tuổi góp phần làm nên thắng lợi của cuộc kháng chiến ấy. * Tích hợp bộ môn Giáo dục công dân lớp 9: Tiết 8. Nghĩa vụ bảo vẹ tổ quốc: Giúp các em thấy được môi trường chiến tranh đã hủy diệt sự sống, đồng thời giáo dục cho học sinh lí tưởng sống, lòng biết ơn, tình yêu quê hương, đất nước. * Tích hợp bộ môn Âm nhạc lớp 7: Tiết 26. Bài hát đường chúng ta đi: Giúp học sinh cảm nhận được một số ca khúc viết về thế hệ trẻ Việt Nam thời chống Mĩ. * Tích hợp bộ môn Mĩ thuật 8. Vẽ tranh theo chủ đề: Giúp học sinh cảm nhận nội dung, nghệ thuật của văn bản vẽ tranh theo đề tài chiến tranh. * Tích hợp với bộ môn sinh học lớp 9. Tiết 54,55: Ô nhiễm môi trường. Giúp các em thấy được hậu quả của bom mìn, các chất diệt cỏ đioxin vẫn còn tồn tại nằm trong lòng đất khu vực dãy Trường Sơn rất nhiề, gây ô nhiễm môi trường… * Tích hợp môn bộ môn Hóa học lớp 9. Tiết 5- Bài 10: Một số muối quan trọng – Kalinitrat (KNO3) 2.3.2 Định hướng tích hợp Để bài học sinh động, học sinh có thể nắm bài tốt hơn, chúng ta có thể thực hiện tích hợp theo những cách thức sau: - Tích hợp thông qua việc giới thiệu bài mới. - Tích hợp thông qua câu hỏi tìm hiểu bài. - Tích hợp thông qua phương tiện dạy học như máy chiếu, tranh ảnh, video về chiến tranh, bài hát . . . - Tích hợp thông qua hệ thống bài tập ( ở lớp cũng như ở nhà ). - Tích hợp thông qua hình thức kiểm tra đánh giá. - Tích hợp gắn với đời sống xã hội. 2.3.3 Soạn giáo án cụ thể theo hướng tích hợp TIẾT 153, 154: NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI ( Lê Minh Khuê) I. MỤC TIÊU Sau bài học, HS cần đạt được: 1. Kiến thức 5 - Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn trong sáng, tính cách dũng cảm, hồn nhiên trong cuộc sống chiến đấu nhiều gian khổ, hi sinh nhưng vẫn lạc quan của những cô gái thanh niên xung phong. - Thành công của tác giả trong việc miêu tả tâm lí nhân vật, lựa chọn ngôi kể, ngôn ngữ kể hấp dẫn. - Tích hợp với lòng biết ơn và lí tưởng sống của thanh niên trong thời đại ngày nay. 2. Kỹ năng - Đọc - hiểu một tác phẩm tự sự sáng tác trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. - Phân tích tác dụng của việc sử dụng ngôi kể thứ nhất xưng “ tôi”. - Cảm nhận hình tượng nhân vật trong tác phẩm. - Viết bài nghị luận theo yêu cầu. - Rèn luyện tinh thần học tập chủ động, tích cực, sáng tạo. - Rèn kĩ năng khai thác vấn đề và hướng giải quyết những vấn đề đặt ra trong tương lai. Kĩ năng giải quyết tình huống thực tiễn rút ra từ bài học. - Đồng thời trong tiết học này học sinh cần kết hợp kiến thức của các môn học như: Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân, Âm nhạc … để thấy được hoàn cảnh ác liệt của cuộc kháng chiến chống Mĩ trên tuyến đường Trường Sơn, sự dũng cảm của các nữ thanh niên xung phong. 3. Thái độ - Giáo dục các em lòng yêu nước, biết ơn những con người đã hi sinh cả tuổi thanh xuân cho sự nghiệp thống nhất đất nước. - Có lí tưởng sống cao đẹp, có trách nhiệm đối với thế hệ cha ông, đối với đất nước. II. ĐỒ DÙNG DẠY HỌC 1. Giáo viên - Bản đồ giao thông vận tải Việt Nam – Địa lí lớp 8 - Tranh ảnh, video về cuộc kháng chiến chống Mĩ trên tuyến đường Trường Sơn. Tranh ảnh về hậu quả và di chứng mà chiến tranh để lại đối với con người và dân tộc Việt Nam, chân dung nhà văn Lê Minh Khuê, các tác phẩm chính của bà, các bài thơ, bài hát về chiến tranh chống Mĩ... - Máy chiếu. 2. Học sinh - Soạn bài theo câu hỏi SGK. - Sưu tầm các bài thơ, tác phẩm truyện, bài hát viết về thế hệ trẻ Việt Nam thời chống Mĩ. - Tìm hiểu các vấn đề khác có liên quan đến bài học. III. CÁC HOẠT ĐỘNG TRÊN LỚP 1. Kiểm tra bài cũ ? Nêu nội dung và nghệ thuật của văn bản" Bến Quê" - Nguyễn Minh Châu? 2. Bài mới 6 Hoạt động 1: Khởi động – Giới thiệu bài Trong dạy học nói chung, môn Ngữ văn nói riêng, phần giới thiệu bài thường chiếm lượng thời gian rất ít trong tiết dạy nhưng lại rất quan trọng. Vì giới thiệu bài mới sẽ tạo ra một “tâm thế”, là khúc nhạc dạo đầu đầy phấn chấn. Những giây phút không nhiều này sẽ bộc lộ sự sẵn sàng và tình cảm giữa giáo viên và học sinh, tạo nên một không gian rộng mở, say sưa, ru mình vào kho tàng kiến thức, vào bài học Ngữ văn, giúp cho các em nhập cuộc đi vào tìm hiểu và chiếm lĩnh nội dung, kiến thức, đây là sự tác động tâm lí tạo ra tiền đề nhận thức và có tính sư phạm để học sinh hướng chú ý tích cực vào mục đích học tập. Với đặc trưng của môn Ngữ văn vừa là khoa học vừa là nghệ thuật, việc đa dạng hóa lời giới thiệu bài rất có ý nghĩa. Đề tài này tôi áp dụng hình thức giới thiệu bài bằng clip âm nhạc có nội dung chủ đề gần gũi với văn bản được học. - Tích hợp với môn Âm Nhạc: GV trình chiếu đoạn video có hình ảnh minh họa cảnh ra khơi lồng trong lời bài hát “Cô gái mở đường” của nhạc sĩ Xuân Giao do ca sĩ Vũ Dậu trình bày. Nghe lời hát và quan sát hình ảnh em hình dung ra cảnh tượng gì? (slides 1) + Định hướng trả lời - Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn trong sáng, tính cách dũng cảm, hồn nhiên trong cuộc sống chiến đấu nhiều gian khổ, hi sinh nhưng vẫn lạc quan của những cô gái thanh niên xung phong. GV giới thiệu: “ Chuyện kể rằng em cô gái mở đường Để cứu con đường đêm ấy khỏi bị thương Cho đoàn xe kịp giờ ra trận Em đã lấy tình yêu Tổ quốc của mình thắp lên ngọn lửa Đánh lạc hướng thù hứng lấy luồng bom” Đó là những lời thơ mà Lâm Thị Mĩ Dạ ca ngợi các nữ thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn thời chống Mĩ. Hình ảnh của các chị thật đẹp bởi sự dũng cảm, bởi tình yêu Tổ quốc. Nhà văn Lê Minh Khuê cũng đã góp vào đề tài ấy một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc trong truyện ngắn “ Những ngôi sao xa xôi”. Bài học hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu tác phẩm này. HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT Hoạt động 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu I. Tìm hiểu chung 1. Tác giả chung ? Dựa vào chú thích * SGK và những hiểu - Lê Minh Khuê sinh năm biết của mình, em hãy giới thiệu về tác giả 1949.Quê Tĩnh Gia – Thanh Hóa. Lê Minh Khuê. - Gia nhập thanh niên xung Giáo viên trình chiếu Slides 2 phong trong kháng chiến chống Mĩ và bắt đầu viết văn vào đầu những năm 70. - Là cây bút chuyên viết truyện 7 ngắn. - Đề tài sáng tác: + Trong chiến tranh: viết về cuộc sống chiến đấu của tuổi trẻ trên tuyến đường Trường Sơn. + Sau 1975: bám sát những chuyển biến của đời sống xã hội và con người trên tinh thần đổi mới. Chân dung nhà văn Lê Minh Khuê GV: Bom đạn và nỗi đau đâu phải khi vào chiến trường mới biết. Đối với nhà văn Lê Minh Khuê, khi còn là cô gái 15 tuổi đã biết đến mùi khói súng, xác chết, mùi bom nổ sát vách nhà. Năm 1964, tấm gương hi sinh của anh hùng Nguyễn Văn Trỗi đã tác động mạng mẽ đến ý thức, tư tưởng của lứa thanh niên cùng thời. Cô gái Minh Khuê mới tròn 15 đã tự khai thêm tuổi và gia nhập đội nữ thanh niên xung phong, có mặt ở biên giới Việt-Lào. Có lẽ vì thế nên chị hiểu và viết hay về những cô thanh niên xung phong. Giáo viên trình chiếu Slides 3. - Các tác phẩm chính: Tôi đã không quên, Màu xanh man trá, Những ngôi sao xa xôi, Một mình qua đường. Làn gió chạy qua, Nhiệt đới gió mùa. Các tác phẩm chính. * Tích hợp: Lịch sử lớp 8 8 ? Bằng hiểu biết về lịch sử, em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của tác phẩm? - HS trả lời GV: cho HS xem một đoạn video về sự ác liệt của Trường Sơn. GV chuyển ý: Sự ác liệt của chiến tranh được thể hiện như thế nào trong tác phẩm, mời các em theo dõi vào văn bản SGK. - GV hướng dẫn cách đọc->đọc mẫu một đoạn. Gọi HS đọc 1 đoạn. ? Qua phần đọc của bạn và sự chuẩn bị bài ở nhà, em hãy tóm tắt phần trích trong SGK? - HS tóm tắt -> HS khác nhận xét - GV tóm tắt lại đoạn trích - Giáo viên trình chiếu Slides 4 . ( Phần tóm tắt truyện) 2. Tác phẩm 2.1. Hoàn cảnh ra đời - Tác phẩm viết năm 1970, khi cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra ác liệt trên chiến trường miền Nam. 2.2. Đọc, tóm tắt - Truyện kể về một tổ trinh sát nữ phá bom trên cao điểm. Họ gồm có 3 người: chị Thao, Nho và Phương Định. Nhiệm vụ của họ là quan sát địch ném bom, đo khối lượng đất đá phải san lấp do bom địch gây ra, đánh dấu vị trí các trái bom chưa nổ và phá bom. Công việc hết sức nguy hiểm vì thường xuyên phải chạy trên cao điểm giữa ban ngày và máy bay địch có thể ập đến bất cứ lúc nào. Đặc biệt, họ phải bình tĩnh đối mặt với thần chết trong mỗi lần phá bom-mà công việc này diễn ra hàng ngày, thậm chí mấy lần trong một ngày. Mặc dù vậy nhưng họ luôn hoàn thành nhiệm vụ một cách xuất sắc. - Họ sống trong một cái hang dưới chân cao điểm tại một trọng điểm bắn phá của địch trên tuyến đường Trường Sơn. Cuộc sống dù khắc nghiệt và nguy hiểm nhưng họ vẫn có những niềm vui hồn nhiên của tuổi trẻ, những giây phút thanh thản, mơ mộng và đặc biệt họ rất gắn bó, yêu thương nhau trong tình đồng 9 đội, dù mỗi người một cá tính. - Trong một lần phá bom, Nho bị thương, chị Thao và Phương Định đã tận tình chăm sóc cho Nho. Chị Thao hát. Rồi bất ngờ có cơn mưa đá. Các cô vô cùng thích thú. Mưa tạnh, Định suy tư, nhớ về mẹ, về Hà Nội. 2.3. Chú thích - Chú thích: 1,2. - GV: Cho học sinh đọc phần chú thích và lưu ý các chú thích sau: Giáo viên trình chiếu Slides 5 . - Chú thích 1. Cao điểm: Chỗ cao hơn mặt đất như gò, đồi núi hoặc trên món công trình kiến trúc cao. - Chú thích 2. Trọng điểm: điểm, nơi được xác định là có vai trò quan trọng so với những điểm nơi khác. ? Truyện ngắn được kể ở ngôi thứ mấy? Ai là người kể chuyện? Cách kể chuyện như vậy có tác dụng gì? 2.4. Ngôi - Kể chuyện từ ngôi thứ nhất, người kể là Phương Định, nhân vật chính của truyện. Cách kể này diễn tả một cách tự nhiên, sinh động cảm xúc, tâm trạng, ý nghĩ của nhân vật. 2.5. Bố cục - Phần 1: Từ đầu đến “ Ngôi sao trên mũ”: Giới thiệu công việc và cuộc sống của tổ trinh sát mặt ? Có thể chia bố cục của đoạn trích như đường. thế nào? - Phần 2: Tiếp theo đến “chị - Giáo viên trình chiếu Slides 6 . Thao bảo”: Một lần phá bom ( Phần bố cục) trên cao điểm. - Phần 3: Còn lại: Tâm trạng sau khi phá bom. GV bình, chuyển ý: Vậy để biết được hoàn cảnh sống và chiến đấu của ba cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn như thế nào ta chuyến sang phần II. Hoạt động 3: Hướng dẫn phân tích. II. Phân tích 1. Hoàn cảnh sống và chiến đấu: a. Sống trong một cái hang dưới chân cao điểm thuộc vùng trọng điểm máy bay địch bắn phá trên 10 HS theo dõi phần 1- SKG tuyến đường Trường Sơn. ? Phương Định đã giới thiệu về hoàn cảnh sống, chiến đấu của mình và đồng đội như thế nào? * Tích hợp: Địa lí lớp 8. ? Dựa vào sự hiểu biết về địa lí, em hãy giới thiệu địa danh Trường Sơn? - GV cung cấp Slides 7 Dải Trường Sơn dài 1100 km, là xương sống của bán đảo Đông Dương, là đường phân thủy giữa lưu vực sông Mekong và các sông đổ vào Biển Đông, kéo dài từ thượng nguồn sông Cả trên đất Lào đến giáp miền Đông Nam Bộ, gồm 2 vùng Nam và Bắc Trường Sơn phân cách bởi vùng chuyển tiếp Quảng Nam - Đà Nẵng. ? Hoàn cảnh sống và chiến đấu của ba nữ thanh niên xung phong diễn ra trên những không gian nào? ( không gian mặt đường và không gian hang đá) ? Không gian mặt đường hiện lên qua những chi tiết nào? - HS trả lời - GV cho HS quan sát Slides 8. * Không gian mặt đường: - Cảnh vật: con đường bị đánh lở loét… Hai bên đường không có lá xanh, thân cây bị tước khô cháy. Thần chết lẩn trong những quả bom nổ chậm nằm ngay dưới chân. 11 - Đất bốc khói, không khí bàng hoàng, máy bay gầm thét ầm ì. - Nóng trên 30 độ. Hình ảnh về sự tàn phá trong chiến tranh. * Tích hợp (Lịch sử 8, GDCD 9, Sinh học 9, Hóa học 8): ? Từ các chi tiết trong tác phẩm kết hợp với sự quan sát hình ảnh trên, em có suy nghĩ gì về môi trường, về chiến tranh? GV bình: Trong Chiến tranh Việt Nam, lực lượng quân sự Mỹ và Việt Nam Cộng hòa đã đánh phá hệ thống giao thông tuyến đường Trường Sơn bằng các chiến dịch bộ binh và không quân. Một hệ thống => Môi trường bị hủy diệt, chiến máy móc điện tử, thường được gọi là tranh ác liệt, hiểm nguy đe dọa Hàng rào Điện tử MăcNamara, đã được sự sống. sử dụng để giúp hướng dẫn máy bay ném bom. Ngoài ra, chất độc màu da cam cùng một số loại chất độc diệt cỏ khác đã được rải xuống nhiều vùng rừng trên đường Trường Sơn làm trụi lá cây, các dự án tạo mưa và các chất hóa học tạo bùn cũng được Mỹ sử dụng để phá đường. 12 - GV: cho HS quan sát hình ảnh trên máy chiếu Slides 9 . Hình ảnh máy bay Mĩ ném bom, rải chất diệt cỏ và chất độc màu da cam xuống những cánh rừng ở Việt Nam Môi trường chiến tranh ấy còn ảnh hưởng đến hôm nay. Đặc biệt ở vùng đất Quảng Trị, trong lòng đất còn âm ỉ những quả bom nổ chậm và di chứng của chất độc màu da cam với những nỗi đau sau chiến tranh đang cần sự sẻ chia của mọi người. Chiến tranh là tội ác… - GV: cho HS quan sát Slides 10 . Hình ảnh về bom mìn còn sót lại và di chứng của chất độc màu da cam trong chiến tranh. ? Giữa không gian chiến tranh ấy, hình ảnh con người hiện lên qua những chi tiết nào GV: Cho HS xem hình ảnh minh họa Slides 11. - Con người: Ba cô gái, tuổi còn trẻ. 13 Hình ảnh ba cô gái san lấp hố bom, mở đường. ? Những chi tiết ấy gợi lên một cuộc sống như thế nào. ? Ngoài đường chiến tranh thật tàn khốc còn không gian trong hang đá được tác giả miêu tả bằng những chi tiết nào? ? Không gian này gợi cho em cảm nhận gì? ? Từ đó em có nhận xét gì về không gian mặt đường và không gian trong hang? ( Tương phản đối lập giữa hai không gian - Khốc liệt >< Bình yên - Căng thẳng >< Êm dịu - Đe dọa sự sống >< Bảo toàn sự sống) * Tích hợp ( Lịch sử 8): ? Từ đó, em hiểu gì về hiện thực chiến tranh trên tuyến lửa Trường Sơn? Tiết 2 GV bình chuyển ý: Giữa nơi khói lửachiến tranh ác liệt tưởng chừng như sự sống bị hủy diệt thì tâm hồn con người lại tỏa sáng. Những cô gái còn rất trẻ, cá tính và hoàn cảnh riêng không giống nhau nhưng đều có những phẩm chất chung của những chiến sĩ thanh niên xung phong tình nguyện ở chiến trường. Họ là ai? + Công việc: khi có bom nổ thì chạy lên đo khối lượng đất đá lấp vào hố bom, nếu cần thì phá bom. Một ngày phá bom đến năm lần. + Bị bom vùi, có khi bò trên cao điểm về chỉ thấy hai con mắt lấp lánh. + Chạy đếm bom giữa ban ngày. Thần chết là một tay không thích đùa. Hắn ta lẩn trong ruột những quả bom. + Cảm giác căng thẳng: Thần kinh căng ra như chão, tim đập bất chấp cả nhịp điệu, chân chạy mà vẫn biết rằng khắp chung quanh có nhiều quả bom chưa nổ… => Nguy hiểm, khốc liệt, căng thẳng đe dọa sự sống. * Không gian hang đá: - Chui vào hang là sà ngay đến một thế giới khác. Cái mát lạnh làm toàn thân rung lên đột ngột. - Ngửa cổ uống nước, nước suối pha đường. Nằm dài nheo mắt nghe ca nhạc. => Êm dịu, bình yên, tươi trẻ, lạc quan, bảo toàn sự sống. * Trường Sơn là nơi diễn ra cuộc chiến tranh tàn phá ác liệt của giặc Mĩ. Nơi quân và nhân dân ta dũng cảm đương đầu với giặc Mĩ để giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. 14 ? Hãy chỉ ra những nét tính cách, phẩm chất chung của họ? GV: Đó là những phẩm chất vừa cao đẹp vừa bình dị, hồn nhiên, lạc quan của thế hệ trẻ Việt Nam trong chiến tranh chống Mĩ. Tuy nhiên, dù trong một tập thể nhỏ, 2. Ba nữ thanh niên xung mỗi người vẫn có một cá tính riêng. phong a. Nét chung: - Tinh thần trách nhiệm, lòng ? Em hãy chỉ ra những nét riêng của Chị dũng cảm, sẵn sàng hi sinh, bất chấp hiểm nguy. Thao và Nho? - Có tình đồng đội keo sơn, gắn bó. - Hay xúc động, nhiều mơ mộng, tâm hồn trong sáng. b. Nét riêng: b.1. Chị Thao: - Lớn tuổi nên dự tính tương lai cũng thiết thực hơn; trong công ? Trong ba nữ thanh niên xung phong, việc bình tĩnh và quyết liệt nhưng rất sợ nhìn thấy máu nhân vật nào được kể nhiều nhất? HS theo dõi SGK từ “ Bây giờ là chảy. b.2. Nho: buổi trưa” đến “ …có ngôi sao trên mũ” ? Tìm những chi tiết miêu tả ngoại hình, - Lúc thì bướng bỉnh, mạnh mẽ, lúc thì lầm lì, thích tắm nước sở thích của Phương Định? GV: Cho HS xem hình ảnh minh họa suối, thích thêu thùa. b.3. Phương Định: Slides 12. Nhân vật Phương Định - Ngoại hình: Một cô gái khá: Hai bím tóc dày, tương đối mềm, một cái cổ cao kiêu hãnh như đài hoa loa kèn, đôi mắt dài, màu nâu“ cái nhìn sao mà xa xăm”. Được nhiều người để ý Là cô gái Hà Nội xinh xắn. - Sở thích: thích hát “ Tôi mê hát. Thường cứ thuộc một điệu nhạc nào đó rồi bịa ra lời mà hát…; thích ngắm mắt mình 15 ? Phẩm chất chiến sĩ của Phương Định trong gương. Thích mưa đá “vui hiện lên rõ nhất vào lúc nào? thích cuống cuồng, niềm vui con ? Nêu diễn biến tâm lí của Phương Định trẻ nở tung ra, say sưa, tràn đầy” trong một lần phá bom? - GV: cho HS quan sát hình ảnh trên máy chiếu Slides 13. * Phương Định trong một lần phá bom: Hình ảnh bom nổ - Đến gần quả bom, lúc đầu có cảm giác hồi hộp, lo lắng nhưng nhanh chóng đi đến quyết định “tôi sẽ không đi khom… cứ đàng hoàng mà bước tới”. - Dùng xẻng nhỏ đào đất dưới quả bom, thỉnh thoảng lưỡi xẻng chạm vào quả bom “ Một tiếng động sắc đến gai người cứa vào da thịt tôi…”-> Rùng mình và bỗng thấy tại sao mình làm quá chậm “ Nhanh lên một tí”! Vỏ quả bom nóng. - Châm thuốc nổ, chờ đợi bom Những ngôi sao xa xôi – Lê Minh Khuê nổ. Phá bom thành công. ? Phẩm chất gì của Phương Định được bộc lộ sau lần phá bom? ? Nhận xét về nghệ thuật miêu tả nhân vật của tác giả? =>Tinh thần dũng cảm, kiên ? Tình cảm của Định đối với đồng đội thể cường, không sợ hi sinh, ý thức trách nhiệm cao để hoàn thành hiện qua những chi tiết nào? nhiệm vụ. - Nghệ thuật: Vừa miêu tả cử chỉ hành động, vừa miêu tả tâm lí ? Nhận xét chung về thái độ, tình cảm của nhân vật rất chân thực, tinh tế bằng ngôn ngữ độc thoại. Phương Định đối với đồng đội? * Tình đồng đội: - Khi thấy hai cô bạn ra mặt đường trực chiến chưa về, tâm ? Cảm nhận của em về nhân vật này? trạng Phương Định lo lắng, sốt ruột. 16 Hoạt động 3: Hướng dẫn tổng kết ? Nêu những thành công về nghệ thuật của tác phẩm? GV: Thảo luận nhóm( 3 phút): GV chia lớp làm 4 nhóm để thảo luận. ? Nhan đề “ Những ngôi sao xa xôi” có ý nghĩa gì? Từ đó hãy khái quát chủ đề của tác phẩm? - Đại diện nhóm trình bày. GV: Kết luận và bổ sung thêm - Nhan đề “ Những ngôi sao xa xôi” là một ẩn dụ tu từ dùng để chỉ những cô thanh niên xung phong dũng cảm, lạc quan, có tâm hồn trong sáng: “Đêm đêm tâm hồn em tỏa sáng Như những vì sao ngời sáng lung linh” ? Từ hình ảnh những nữ thanh niên xung phong, em có suy nghĩ gì về thể hệ trẻ Việt Nam thời kì kháng chiến chống Mĩ? - HS tự bộc lộ. GV bình: Ba nữ thanh niên xung phong đại diện cho hàng triệu thanh niên ưu tú ở Trường Sơn trong thời kì chống Mĩ. Khi cả nước dồn sức cho miền Nam với khí thế “ Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” với tinh thần “ Đường ra trận mùa này đẹp lắm” thì thế hệ trẻ thanh niên nam nữ miền Bắc đã có mặt trên khắp mọi miền của Tổ quốc. Họ đã sống trọn cả tuổi thanh xuân của mình cho sự nghiệp cứu nước. Thông qua tác phẩm, nhà văn muốn ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của tuổi trẻ Việt - Chị Thao vấp ngã, Định đỡ chị. - Moi đất bế Nho đặt lên đùi mình, chăm sóc vết thương cho Nho chu đáo. Tình đồng đội đầm ấm, gắn bó. - Khâm phục và tự hào về các chiến sĩ “người đẹp nhất, thông minh, can đảm và cao thượng nhất là những người mặc quân phục và có ngôi sao trên mũ. <=> Phương Định có sự kết hợp giữa phẩm chất của một chiến sĩ quả cảm và phẩm chất của một người con gái dịu dàng, hồn nhiên, trong sáng, mơ mộng. III. Tổng kết 1. Nghệ thuật - Ngôn ngữ và giọng điệu: tự nhiên, gần với khẩu ngữ, trẻ trung và có chất nữ tính. - Xây dựng nhân vật chủ yếu là miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, sâu sắc. 2. Nội dung - Truyện làm nổi bật tâm hồn trong sáng, mơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ, hi sinh nhưng rất hồn nhiên, lạc quan của những cô gái thanh niên xung phong, đại diện cho thế hệ trẻ Việt Nam, trên tuyến đường Trường Sơn thời chống Mĩ. 17 Nam thời đánh Mĩ đồng thời cũng cho người đọc một bài học về cách sống: Phải biết sống có lí tưởng, có mục đích cao cả. * Tích hợp (Lịch sử 8, GDCD 9): ? Bằng những hiểu biết của em về lịch sử, hãy nêu một vài tấm gương thanh niên sống có lí tưởng trong cuộc cách mạng giải phóng dân tộc? - Lý Tự Trọng, Nguyễn Thị Minh Khai, Võ Thị Sáu, Nguyễn Thị Chiên, La Văn Cầu, Nguyễn Văn Trỗi, Nguyễn Viết Xuân, Mười cô gái Ngã ba Đồng Lộc… ? Tình cảm của em đối với những tấm gương ấy? - Lòng biết ơn, ngưỡng mộ, tự hào. GV: Thời đánh Mĩ, tuổi trẻ Việt Nam lấy lí tưởng sống của mình là giải phóng miền Nam thống nhất đất nước với câu nói nổi tiếng: Cuộc đời đẹp nhất là trên trận tuyến đánh quân thù. ? Ngày nay đất nước đã hòa bình thì lí tưởng sống của thanh niên Việt Nam là gì? Là học sinh em sẽ làm gì để tiếp nối truyền thống của cha anh? - Lí tưởng sống của thanh niên: Phấn đấu thực hiện mục tiêu xây dựng nước Việt Nam độc lập, dân giàu, nước mạnh xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Trước mắt là thực hiện thắng lợi nhiệm vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định hướng XHCN. Thanh niên, học sinh phải ra sức học tập, rèn luyện để có đủ tri thức, phẩm chất và năng lực cần thiết nhằm thực thực hiện lí tưởng sống đó. IV. Luyện tập * Tích hợp ( Âm nhạc 7) ? Em hãy kể tên ( hoặc đọc, hát) một số bài thơ, đoạn thơ, bài hát, câu chuyện viết về thế hệ trẻ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước? - HS phát biểu. GV đánh giá cho điểm khuyến khích những HS hát, đọc thuộc thơ. - Bài thơ về tiểu đội xe không kính ( Phạm Tiến Duật) - Khoảng trời hố bom ( Lâm Thị Mĩ Dạ) 18 - Nhật kí Đặng Thùy Trâm - Cô gái mở đường - Mãi mãi tuổi hai mươi - Chào em cô gái Lam Hồng - GV: cho HS quan sát Slides 14. Các tác phẩm thơ và bài hát trong kháng chiến chống MĨ. IV. DẶN DÒ, HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ * Làm bài tự luận ( nạp vào buổi học sau) Đề bài: Câu 1: Viết một đoạn văn ngắn nêu cảm nhận của em về những nữ thanh niên xung phong Việt Nam thời chống Mĩ. Câu 2: Địa phương em có bao nhiêu thanh niên xung phong? Giới thiệu về một cựu thanh niên xung phong trên quê hương mà em yêu mến. * Tích hợp bộ môn Mĩ thuật 8. Câu 3: Vẽ tranh theo đề tài: Em hãy về một bức tranh về nữ Thanh niên xung phong đang lấp hố bom ( theo trí tưởng tượng của em). - Học thuộc bài cũ, làm bài tập. - Chuẩn bị tiết 155 2.4 Hiệu quả khi áp dụng đề tài Áp dụng sáng kiến kinh nghiệm và qua thực tế giảng dạy tôi thấy rằng: 2.4.1. Về phía học sinh: các em sẽ dành thời gian học tập nhiều hơn. Buộc các em phải tìm tòi, suy nghĩ để chuẩn bị bài có hiệu quả. Tạo cho học sinh tính nhạy bén, năng động, sáng tạo và hứng thú với giờ học văn. Học sinh vừa nắm được bài học đồng thời có điều kiện ôn lại kiến thức Lịch sử, Địa lí,... về những kiến thức xã hội…Qua tiết học, học sinh nắm bắt được những kiến thức cơ bản về nội dung và ý nghĩa của tác phẩm, biết trân trọng cái đẹp, sự cảm phục vẻ đẹp tâm hồn của những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn. 19 Học sinh như được nhen lên ngọn lửa của khát vọng sống có lý tưởng, mong muốn được cống hiến, đóng góp một phần dù là nhỏ bé của mình vào cuộc đời chung. * Kết quả khảo sát học sinh sau khi dạy học văn bản“Những ngôi sao xa xôi” theo hướng tích hợp các môn học: ( Năm học 2017-2018) TT Lớp Sĩ số HS biết vận dụng kiến thức HS chưa biết vận dụng kiến liên môn trong tiếp cận văn thức liên môn trong việc bản tiếp cận văn bản SL Tỉ lệ Số lượng Tỉ lệ 1 9A1 36 35 97 % 1 3% 2 9A2 37 36 97 % 1 3% Từ kết quả học tập của các em tôi nhận thấy: việc dạy học theo chủ đề và kết hợp kiến thức liên môn vào một môn học nào đó là một việc làm hết sức cần thiết, có hiệu quả rõ rệt đối với học sinh đặc biệt là thu hút sự chú ý học sinh và bản thân các học sinh sau khi học dự án này đều cảm thấy môn Ngữ văn hấp dẫn. Học Văn để biết Sử, Địa, Giáo dục công dân và Âm nhạc…biết yêu mến, tự hào về con người, quê hương, đất nước mình. Việc tích hợp giúp các em học sinh không những giỏi một môn mà cần biết cách kết hợp kiến thức các môn học lại với nhau để trở thành một con người phát triển toàn diện. 2.4.2 Về phía giáo viên: Thúc đẩy giáo viên đầu tư nhiều hơn trong chuẩn bị, thiết kế giáo án cho phù hợp với tinh thần đổi mới. Đầu tư nghiên cứu kiến thức liên môn có liên quan để cùng hợp tác với học sinh giúp các em chiếm lĩnh nội dung bài học sâu sắc, sinh động hơn. Làm tốt công tác đầu tư cho tiết học sẽ giúp giáo viên chủ động, linh hoạt trong khâu tổ chức, hướng dẫn học sinh lĩnh hội thêm kiến thức; mặt khác sẽ tránh được sự lúng túng, bị động khi học sinh chất vấn những vấn đề liên quan. 3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 3.1. Kết luận Dạy học theo hướng tích hợp vẫn đuổi theo qua điểm: “Lấy học sinh làm trung tâm”, tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh trong mọi mặt. Qua tiết học, học sinh đã bắt đầu biết tích hợp các kiến thức và lĩnh hội, xác lập mối liên hệ giữa các tri thức và kĩ năng đã lĩnh hội, xác lập mối liên hệ giữa các tri thức và kĩ năng thuộc môn Ngữ văn với các môn khác bằng cách tổ chức, thiết kế các nội dung, tình huống tích hợp để học sinh vận dụng, phối hợp các tri thức và kĩ năng riêng rẽ của các môn vào giải quyết vấn đề đặt ra, qua đó lĩnh hội các kiến thức và phát triển năng lực, kĩ năng tích hợp. 3.2. Kiến nghị Dạy học tích hợp là phương pháp đồng thời là nguyên tắc của bộ môn Ngữ văn ở chương trình THCS. Là một giáo viên giảng dạy môn Ngữ văn, tôi thấy tính ưu việt của phương pháp này hơn hẳn những phương pháp giảng dạy trước đây được vận dụng; thể hiện rõ qua thái độ, niềm say mê, kết quả tiếp nhận của 20