Tài liệu Nhật ký trong tù tài liệu luyện thi đại học môn văn

Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 175 : NGUÏC TRUNG NHAÄT KÍ Phaân tích “Ngaém traêng” cuûa Hoà Chí Minh Phieân aâm chöõ Haùn: VOÏNG NGUYEÄT Nguïc trung voâ töûu dieäc voâ hoa, Ñoái thöû löông tieâu naïi nhöôïc haø; Nhaân höôùng song tieàn khaùn minh nguyeät, Nguyeät toøng song khích khaùn thi ca. Dòch: NGAÉM TRAÊNG Trong tuø khoâng röôïu cuõng khoâng hoa, Caûnh ñeïp ñeâm nay khoù höõng hôø; Ngöôøi ngaém traêng soi ngoaøi cöûa soå, Traêng nhoøm khe cöûa ngaém nhaø thô. Töïa nhan ñeà baøi thô ñaõ noùi leân thaùi ñoä thaåm myõ tröôùc cuoäc soáng: “voïng nguyeät”. Sao nhaø thô ñaõ khoâng choïn cho mình moät ñoái töôïng khaùc ñeå höôùng tôùi, ñeå töôûng voïng, maø laïi choïn vaàng traêng? Sao giöõa choán tuø nguïc naøy, nôi ngöï trò cuûa boùng toái, quyeàn löïc vaø toäi aùc naøy, chính vaàng traêng chöù khoâng phaûi caùi gì khaùc, ñaõ trôû thaønh moät cöùu caùnh cho nhaø thô tìm ñeán ñeå göûi gaém söï ñoàng caûm vaø nieàm say meâ? Höôùng tôùi vaàng traêng laø höôùng veà aùnh saùng, söï trong treûo, söï cao thöôïng, söï tónh laëng, söï thanh thaûn vaø töï do. Thaùi ñoä thaåm myõ naøy coøn ñoàng thôøi noùi leân moät caùch soáng: cho duø cuoäc ñôøi coù ra sao, con ngöôøi vaãn coù theå vöôït leân treân hoaøn caûnh ñeå soáng, soáng thanh thaûn, laïc quan, soáng baèng caùi ñeïp cuûa cuoäc soáng vaø vôùi yù nghóa toát ñeïp cuûa töø “soáng”.Coù moät caâu danh ngoân naøo ñoù cuõng noùi ñeán tinh thaàn laïc quan naøy: “ Trong moät nhaø tuø, coù hai ngöôøi tuø cuøng ñöùng vòn tay vaøo song saét; moät ngöôøi chæ thaáy boán böùc töôøng trô troïi , coøn moät ngöôøi ngöûa maët leân trôø ngaém nhöõng vì sao.” Noùi nhö theá khoâng coù nghóa laø thoaùt ly hoaøn caûnh. Ngöôøi tuø raát coù yù thöùc veà hoaøn caûnh cuûa mình, nhaát laø khi hoaøn caûnh aáy ñaõ trôû neân raát nghieät ngaõ: Trong tuø khoâng röôïu cuõng khoâng hoa. Môû ñaàu baøi thô baèng hai tieáng “trong tuø” (nguïc trung) nhaø thô ñaõ yù thöùc moät caùch ñaày ñuû veà söï nghieät ngaõ cuûa hoaøn caûnh aáy. “Trong tuø”, aáy laø nôi maø ngöôøi ta bò töôùc ñoaït heát moïi taøi saûn, moïi quyeàn soáng, keå caû quyeàn giöõ tính maïng cuûa mình. Trong tuø, aáy laø nôi maø ngöôøi ta phaûi chòu moïi thöù ñoaï ñaøy, moïi thöù khoå aûi, nôi ngöôøi ta phaûi soáng trong moät kieåu sinh hoaït hoaøn toaøn xa laï vôùi con ngöôøi (nguyeân vaên: “phi nhaân loaïi sinh hoaït”, töø ngöõ maø chính nhaø thô ñaõ duøng trong moät baøi thô ñaàu taäp Nhaät kyù trong tuø). AÁy theá maø giöõa bao nhieâu noãi khoå aáy, bao nhieâu thieáu thoán gheâ gôùm aáy cuûa nhaø tuø, trong baøi thô naøy, nhaø thô laïi chæ nhaéc ñeán moät noãi khoå: Khoâng röôïu cuõng khoâng hoa. Taïi sao theá? Thì ra, ñoái vôùi ngöôøi tuø naøy, moïi thieáu thoán vaø ñaøy aûi kia khoâng coù gì laø ñaùng keå. Ñaõ daùm laøm caùch maïng töùc laø ñaõ chaáp nhaän coù nhöõng luùc gian lao ñoïa ñaøy nhö theå roài! Nhöng luùc naøy, ngöôøi tuø khoâng coøn laø ngöôøi tuø nöõa, maø laø moät nhaø thô vaø nhaø thô aáy ñang ñoái dieän vôùi vaàng traêng ngoaøi kia. Caùi thieáu aáy laø caùi thieáu cho moät nhaø thô, chöù khoâng laø caùi thieáu cho moät ngöôøi tuø. Xöa nay, coù nhaø thô naøo ngaém traêng maø laïi khoâng caàn ñeán röôïu, chí ít cuõng coù hoa. Coù röôïu ñeå theâm moät chuùt men noàng, ñaõ coù theå caát cheùn cuøng traêng ñoái aåm. Coù hoa ñeå nhaän ra aùnh traêng saùng toû, lung linh. Chaû theá maø thi haøo Lí Baïch ñaõ töøng: Caát cheùn môøi traêng saùng. Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 176 Coøn Nguyeãn Du thì ca ngôïi: Khi cheùn röôïu, khi cuoäc côø Khi xem hoa nôû, khi chôø traêng leân. Chính taùc giaû Nhaät kí trong tuø, maáy naêm sau, trong hoaøn caûnh töï do, ñaõ thaám thía heát söùc caùi ñeïp cuûa caûnh: Traêng loàng coå thuï boùng loàng hoa. Nhöng noùi “khoâng röôïu cuõng khoâng hoa” laø ñeå noùi cho heát caùi khoâng thuaän lôïi cuûa hoaøn caûnh, chöù khoâng phaûi ñeå vòn vaøo hoaøn caûnh maø ñoå loãi cho noù. Hoaøn caû nh khaùch quan thì vaäy song chuû quan nhaø thô thì laïi khaùc: Caûnh ñeïp ñeâm nay khoù höõng hôø Nguyeân vaên: Ñoái thöû löông tieâu naïi nhöôïc haø, dòch nghóa laø: Tröôùc ñeâm laønh nhö ñeâm nay, bieát laøm sao ñöôïc? Veà hình thöùc, caâu thô naøy hình nhö chæ ca ngôïi ñeâm traêng ñeïp. Traêng ñeïp quaù, ñeïp ñeán noãi, daãu trong hoaøn caûnh khoù khaên ñeán theá, bò tuø ñaøy nhö theá, thieáu thoán nhö theá, con ngöôøi cuõng khoâng theå naøo khoâng nhaän ra veû ñeïp aáy, khoâng theå naøo khoâng yeâu, khoâng say meâ veû ñeïp aáy. Thaät ra ñoù chæ laø moät caùch noùi. Trong ñôøi, thieáu gì laém keû ñöùng tröôùc nhöõng veû ñeïp tuyeät vôøi cuûa trôøi ñaát maø loøng vaãn döûng döng nhö khoâng. Caûnh muoán ñeïp phaûi coù loøng ngöôøi bieát nhaän veû ñeïp. Cho neân caâu thô treân chính laø cung ñaøn ngaân vang leân töø coõi taâm hoàn saâu thaúm cuûa nhaø thô khi aùnh traêng kia vöøa chaïm tôùi. Taâm hoàn aáy ngheä só bieát bao, roäng môû vôùi veû ñeïp cuûa ñaát trôøi bieát bao, tinh teá vaø nhaïy caûm bieát bao. Taâm hoàn aáy cuõng maïnh meõ, baát khuaát bieát bao! Nhaø tuø, xieàng xích, coù theå giam caàm cuøm troùi ñöôïc ai kia, chöù laøm sao coù theå cuøm troùi, giam haõm ñöôïc taâm hoàn cuûa ngöôøi ngheä só tuyeät vôøi naøy? Cöûa saét cuûa nhaø tuø töï noù phaûi môû ra, xieàng xích töï noù phaûi ñöùt tung. Taâm hoàn con ngöôøi naøy ñoàng ñieäu vôùi vaàng traêng kia bieát bao, cho neân tìm ñeán traêng laø phaûi. Giôø ñaây, coøn laïi moät nhaø thô ñoái dieän vôùi moät vaàng traêng: Ngöôøi ngaém traêng soi ngoaøi cöûa soå Traêng nhoøm khe cöûa ngaém nhaø thô. Ngöôøi ngaém traêng vaø traêng ngaém ngöôøi: bôûi khoâng chæ ngöôøi nhìn thaáy traêng laø baïn maø traêng cuõng tìm ra ngöôøi baïn ôû ngöôøi. Caâu thô, trong nguyeân vaên chöõ Haùn, ñaõ taïo neân moät böùc tranh ñeïp kyø laï: Nhaân höôùng song tieàn khaùn minh nguyeät, Nguyeät toøng song khích khaùn thi gia. Giöõa nhaân vaø nguyeät hình nhö coù moät vaät caûn laø “song” (cöûa soå) nhöng ôû ñaây caùi vaät caûn aáy laïi trôû thaønh moät phuï hoïa, keû daã n ñöôøng cho “nhaân” vaø ”nguyeät” tìm ñeán vôùi nhau, ñoàng caûm vôùi nhau, trong cuøng moät haønh ñoäng: khaùn (nhìn). Pheùp ñoái cuûa thô Ñöôøng luaät goø boù ôû ñaâu khoâng bieát, chöù ôû hai caâu thô naøy thì ñaõ toû ra ñaày hieäu quaû thaåm myõ. Khoâng coøn ranh giôùi giöõa ngöôøi vôùi traêng nöõa, hoàn ngöôøi vuùt leân traêng, aùnh traêng toûa xuoáng ngöôøi, ngöôøi laø traêng maø traêng cuõng laø ngöôøi, traêng cuõng meâ say nhö ngöôøi vaø ngöôøi cuõng toûa saùng nhö traêng: ôû hai phía cöûa soå laø hai con ngöôøi; ôû hai phía cöûa soå cuõng laø hai vaàng traêng. Yeâu thieân nhieân ñeán ñoä ñoàng caûm vôùi thieân nhieân, aáy ñaõ laø moät tình yeâu lôùn. Nhöng yeâu traêng ñeán ñoä hoøa nhaäp vôùi traêng nhö theá, aáy laø ñaõ vöôït ra khoûi ñoä thöôøng tình cuûa tình yeâu, aáy laø tình yeâu chæ nhöõng nhaân caùch thöïc söï thanh cao môùi coù. Baøi thô môû baèng “trong tuø” nhöng ñoùng laïi baèng “thi gia”. Trong nguïc maø khoâng coù ngöôøi tuø, laïi chæ coù nhaø thô. Caùch ñoùng laïi thaät baát ngôø vaø thuù vò. Baát ngôø nhöng hôïp leõ vaø Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 177 hôïp tình. Bôûi vôùi moät tình caûm nhö theá, moät taâm hoàn nhö theá, quaû khoâng nhaø tuø naøo coøn coù nghóa nöõa. Tình caûm aáy, nhaân caùch aáy thaät laø moät thöù theùp quyù maø khoâng moät thöù ñoäc toá naøo, moät thöù buøn nhô naøo trong cuoäc ñôøi coù theå laøm môø ñuïc ñöôïc, hoen ræ ñöôïc. “Voïng nguyeät” chính laø moät trong nhöõng baøi thô “mang chaát theùp, maø khoâng leân gioïng theùp” vaäy. Phaân tích baøi thô “Caûnh chieàu hoâm” cuûa Hoà Chí Minh. * Daøn baøi chi tieát - Caûnh chieàu hoâm laø baøi thô hay coù moät phong caùch rieâng ñoäc ñaùo. Coù theå noùi ña soá caùc baøi thô trong tuø ñöôïc xaây döïng vaø caáu töù töø chaát lieäu hieän thöïc tröïc tieáp cuûa caûnh tuø ñaøy. Rieâng trong baøi Caûnh chieàu hoâm caùi thöïc quyeän hoøa vôùi caùi aûo, trí töôûng töôïng cuûa nhaø thô ñaõ xaây döïng moät töù thô saùng taïo vôùi nhieàu yù phong phuù vaø kín ñaùo. Nhaän xeùt veà baøi thô, Xuaân Dieäu vieát: “Coù nhöõng caâu coù theå coi laø quaù giaûn dò nhöng taïi sao toâi ñoïc ñi ñoïc laïi vaãn cöù thaáy moät caùi gì trong ñoù maø mình ruùt chöa heát, ví duï nhö baøi Caûnh chieàu toái: Hoa hoàng nôû roài ruïng”. - Trong Nhaät kí trong tuø, taùc giaû ít coù ñieàu kieän noùi veà caùc loaøi hoa. Ngöôøi yeâu veû ñeïp cuûa thieân nhieân taïo vaät trong ñoù coù veû ñeïp cuûa hoa. Treân ñöôøng bò aùp giaûi, höông hoa cuûa ñoàng noäi, röøng nuùi coù söùc haáp daãn rieâng: “Maëc duø bò troùi chaân tay, Chim ca roän nuùi, höông bay ngaùt röøng, Vui say, ai caám ta ñöøng, Ñöôøng xa, aâu cuõng bôùt chöøng quaïnh hiu” (Treân ñöôøng) Boâng hoàng laø ñoùa hoa duy nhaát nôû trong caûnh nguïc tuø. Sau naøy trong nhöõng baøi thô ôû röøng Vieät Baéc. Ngöôøi coù nhieàu ñieàu kieän noùi veà caùc loaøi hoa hôn, nhöõng boâng hoa ñeïp cuûa röøng nuùi trong ñeâm traêng: “Traêng loàng coå thuï boùng loàng hoa” roài hoa nôû beân baøn laøm vieäc: “Pheâ vaên hoa nuùi gheù nghieân soi” Baøi thô Caûnh chieàu hoâm môû ñaàu baèng yù thô: “Hoa hoàng nôû hoa hoàng laïi ruïng”. Hoa töôïng tröng cho caùi ñeïp cuûa thieân nhieân taïo vaät nhöng caùi ñeïp cuûa hoa thöôøng khoâng beàn vöõng. Hoa nôû roài taøn phaûi chaêng yù thô noùi leân söï troâi chaûy cuûa thôøi gian. Hieän töôïng thieân nhieân ñoù ñaõ gôïi bao caûm xuùc ôû caùc nhaø thô. Thöông tieác cho nhöõng kieáp hoa sôùm nôû roài taøn thöôøng laø chuû ñeà quen thuoäc cuûa thô ca coå kim Ñoâng Taây. Ñoã Phuû trong baøi Khuùc Giang ñaõ vieát: “Nhaát phieán hoa phi giaûm khöôùc xuaân” (Moät caùnh hoa rôi laøm giaûm veû xuaân) Trong baøi thô Xuaân veà, Löu Troïng Lö vieát: “Vöôøn sau oanh giuïc giaõ Nhìn ra hoa ñua nôû Roài ngaøy laïi ngaøy Saéc maøu phai Laù caønh ruïng” Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 178 Xuaân Dieäu than thôû: “ÔØ nhæ sao hoa laïi phaûi rôi” (YÙ thu) Trong yù bao quaùt cuûa nhöõng caâu thô ñaàu, Hoà Chí Minh nhö muoán noùi leân söï caûm thoâng vaø xoùt xa vôùi caûnh hoa taøn, caùi ñeïp thöôøng gaëp phaûi söï thôø ô, laïnh nhaït, taïo hoaù nhö voâ tình vôùi kieáp hoa nôû roài taøn. Gaén lieàn vôùi ñieàu kieän xaõ hoäi cuï theå vaø khung caûnh cuû a nhaø tuø laïi caøng thaáy soá phaän nhö nghieät ngaõ hôn.Nhaø tuø khoâng coù ñaát cho söï naåy nôû cuûa nhöõng gì toát ñeïp, caùi ñeïp caøng trôû neân coâ ñôn, khoâng tìm thaáy söï gaëp gôõ tri kæ naøo: “Höông hoa bay thaáu vaøo trong nguïc Keå vôùi tuø nhaân noãi baát bình”. Hoaøn caûnh ñaõ ñaåy söï vieäc ñeán tình theá khoán cuøng, chaùn naûn. Taùc giaû ñaõ nhaân hoùa vaø boâng hoa coù tieáng noùi saâu saéc hôn. Trong baøi thô boâng hoàng trôû thaønh ñoái töôïng chính ñeå caûm nhaän, ñeå luaän baøn. Töù thô ñaõ phaùt trieån qua nhöõng töôûng töôïng baát ngôø vaø saùng taïo. Coù leõ naøo giöõa caûnh trôøi ñaát naøy caùi ñeïp laïi khoâng tìm thaáy ngöôøi tri kæ. Vaø quaû laø “ñoàng thanh töông öùng, ñoàng khí töông caàu”, boâng hoa khoâng ñeán ñöôïc qua naâng niu tay caàm vaø laøn höông ñaõ tìm ñeán ngöôøi tri kæ trong caûnh nguïc tuø. Ngöôøi chieán só caùch maïng ñang ñaáu tranh cho töï do cuõng chính laø ngöôøi bieát baûo veä caùi ñeïp vaø thaáu hieåu nhöõng noãi nieàm cuûa boâng hoa höông saéc, baøi thô coù caáu töù laï. Söï phaùt trieån cuûa töù thô hoaøn toaøn döïa vaøo nhöõng töôûng töôïng giaøu chaát thô. Coù theå noùi baûn chaát thi só boäc loä raát roõ qua saùng taùc naøy. - Baøi thô coù hai hình aûnh: Boâng hoàng vaø ngöôøi chieán só caùch maïng. Hai ñoái töôïng cuõng coù moái töông ñoàng veà caûnh ngoä vaø phaåm chaát. Boâng hoàng höông saéc rôi vaøo caûnh coâ ñôn vaø bò cuoäc ñôøi laïnh nhaït voâ tình. Ngöôøi chieán só caùch maïng phaûi chòu caûnh nguïc tuø. Phaûi chaêng ngöôøi chieán só caùch maïng cuõng nhö boâng hoàng höông saéc ñang chòu caûnh phai taøn daàn tröôùc thôøi gian ñang troâi qua moät caùch uoång phí? (Theo Ñeà thi tuyeån sinh vaø höôùng daãn laøm baøi thi-NXB Giaùo duïc,1994) Phaân tích baøi thô “Môùi ra tuø, taäp leo nuùi” cuûa Hoà Chí Minh * Daøn baøi chi tieát Baøi thô “Môùi ra tuø, taäp leo nuùi khoâng naèm trong Nhaät kí trong tuø. Hoà Chí Minh vieát baøi naøy khi ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt khoûi caûnh tuø ñaøy. Baøi thô ñöôïc vieát beân rìa tôø baùo cuøng vôùi maáy haøng chöõ “Chuùc chö huynh ôû nhaø maïnh khoûe vaø coá gaéng coâng taùc. ÔÛ beân naøy bình yeân” vaø göûi veà cho caùc ñoàng chí ôû nhaø ñang ngaøy ngaøy chôø mong tin töùc Baùc vaø laïi ñöôïc tin Baùc ñaõ maát trong nguïc. Baøi thô ñaõ mang laïi cho caùc ñoàng chí nieàm vui lôùn: Ngöôøi vaãn coøn soáng, ñaõ ra tuø vaø laïi chuaån bò böôùc vaøo chaëng ñöôøng hoaït ñoäng môùi. Sau khi ôû tuø ra söùc khoûe cuûa Ngöôøi bò giaûm suùt haún. Taùc giaû Vöøa ñi ñöôøng vöøa keå chuyeän ñaõ vieát: “Khi ñöôïc thaû ra, maét Baùc nhìn keùm, chaân böôùc khoâng ñöôïc, Baùc quyeát taâm taäp ñi moãi ngaøy möôøi böôùc duø ñau maø phaûi boø, phaûi leát cuõng phaûi möôøi böôùc môùi thoâi. Cuoái cuøng, Baùc chaúng nhöõng ñi vöõng, maø coøn treøo ñöôïc nuùi. Laàn ñaàu tieân leân ñænh nuùi Baùc cao höùng laøm moät baøi thô chöõ Haùn”. Baøi thô Môùi ra tuø, taäp leo nuùi ñöôïc laøm trong hoaøn caûnh ñoù. Chuyeän leo nuùi cuûa Baùc nhaèm muïc ñích reøn luyeän yù chí vaø thaân theå ñeå tieáp tuïc hoaït ñoäng. Chuû ñeà cuûa baøi thô Môùi ra tuø, taäp leo nuùi khoâng nhaèm höôùng vaøo chuû ñeà vöôït khoù nhö moät soá baøi thô ñi ñöôøng khaùc maø chuû yeáu laø boäc loä tình caûm nhôù thöông vôùi ñaát nöôùc, vôùi ñoàng chí baïn beø. Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 179 “Nuùi aáp oâm maây, maây aáp nuùi!” Hình töôïng maây nuùi ñöôïc bieåu hieän qua hai hình aûnh gaén boù: nuùi aáp oâm maây, maây aáp nuùi nhö tình caûm ñoàng chí baïn beø yeâu thöông nhau. Hình töôïng maây nuùi ôû ñaây khoâng haøm yù aùm chæ cuïc dieän chính trò taêm toái muø mòt ôû Trung Quoác vaøo nhöõng naêm 40 nhö coù yù ñaõ giaûi thích. Sau gaàn 14 thaùng xa ñaát nöôùc. Ngöôøi raát noùng loøng chôø tin töùc beân nhaø: “Naêm troøn coá quoác taêm hôi vaéng Tin töùc beân nhaø böõa böõa troâng” (Töùc caûnh) Nhôù ñaát nöôùc, baïn beø Ngöôøi cuõng muoán giaûi baøy kín ñaùo phaàn naøo taám loøng cuûa mình: “Loøng soâng göông saùng buïi khoâng môø”. Ñöùng treân ñænh nuùi cao nhìn xuoáng doøng soâng, loøng soâng nhö göông nöôùc trong khoâng chuùt buïi môø. Thieân nhieân cuõng coù nhöõng khoaûnh khaéc, nhöõng traïn g thaùi thanh khieát nhö chính taám loøng Ngöôøi trong caûnh ngoä ñoù. Tình caûm cuûa Ngöôøi vaãn tröôùc sau moät loøng moät daï trung thaønh vôùi caùch maïng, vôùi nhaân daân. Nhaø nghieân cöùu Ñaëng Thai Mai nhaän xeùt: “Ñaèng sau böùc tranh phong caûnh naøy, ñaèng sau nhöõng taàng lôùp maây nuùi traäp truøng, ñaèng sau doøng nöôùc soâng trong döôùi chaân Taây Phong Lónh, aán töôïng khoâng bao giôø phai nhaït trong taâm hoàn cuûa ñoäc giaû chính laø taâm traïng vöøa trong traéng saâu saéc, vöøa cao caû cuûa con ngöôøi”. Thieân nhieân ôû ñaây ñaõ goùp phaàn bieåu hieän tình caûm saâu kín cuûa con ngöôøi. “Boài hoài daïo böôùc Taây Phong Lónh Troâng laïi trôøi Nam nhôù baïn xöa” Tình baïn vaãn laø moät tình caûm cao ñeïp naèm trong chuû ñeà quen thuoäc nhôù baïn (öùc höõu) ñöôïc bieåu hieän trong Nhaät kí trong tuø: “Ngaøy ñi baïn tieãn ñeán beân soâng Heïn baïn veà khi luùa ñoû ñoàng; Nay gaët ñaõ xong, caøy ñaõ khaép, Queâ ngöôøi, toâi vaãn choán lao lung” (Nhôù baïn) Tình caûm nhôù baïn trong baøi Môùi ra tuø, taäp leo nuùi ñöôïc boäc loä trong hoaøn caûnh taùc giaû ñaõ ñöôïc töï do. Trong loøng Ngöôøi luùc naøy coù caû nieàm vui, noãi buoàn. Nieàm vui cuûa moät chieán só caùch maïng giöõ vöõng loøng trung kieân qua nhöõng thöû thaùch cuûa caûnh tuø ñaø y, nieàm vui vaø hy voïng ñöôïc gaëp laïi baïn beø. Nhöng duø sao Ngöôøi ñang coøn trong caûnh ngoä xa ñaát nöôùc, xa baïn beø neân khoâng traùnh khoûi caûnh buoàn vaéng coâ ñôn. Tröôùc maét, laø moät chaëng ñöôøng hoaït ñoäng môùi maø Ngöôøi chuaån bò tinh thaàn ñeå tham gia vôùi loøng quyeát taâm. Bao nhieâu caûm xuùc boài hoài xao xuyeán trong loøng ngöôøi chieán só caùch maïng. “Coù ai ngôø giöõa caûnh thieân nhieân huøng vó vaø trong treûo aáy con ngöôøi ñöông moät mình daïo böôùc treân ñænh nuùi kia vôùi caùi phong thaùi raát tieân phong ñaïo coát laïi laø moät chieán só coäng saûn cuûa thôøi ñaïi chuùng ta ñang chuaån bò ñeå böôùc vaøo moät cuoäc chieán ñaáu soáng cheát vôùi keû thuø” (Hoaøi Thanh) Phaân tích baøi “Moä” (Nguïc trung nhaät kyù cuûa Hoà Chí Minh) * Baøi laøm Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 180 Hoà Chí Minh bò baét ngaøy 19/8/1942 taïi phoá Tuùc Vinh thuoäc Traán Thieân Baûo, tænh Quaûng Taây (Trung Quoác). Sau ñoù, chính quyeàn Töôûng Giôùi Thaïch giaûi Ngöôøi ngöôïc trôû laïi bieân giôùi ñeå giam giöõ taïi nhaø nguïc huyeän Tónh Taây; ñuùng ngaøy quoác khaùnh Trung Hoa cuõ (10/10). Hoà Chí Minh laïi bò “giaûi vaõng Thieân Baûo Nguïc”. Treân ñoaïn ñöôøng treân döôùi 100km töø Tónh Taây ñeán Thieân Baûo, Ngöôøi phaûi ñi boä trong hai ngaøy. Tuy vaäy. Hoà Chí Minh vaãn töùc caûnh sinh tình, saùng taùc ba baøi thô: “Taåu loä” (Ñi ñöôøng); “Moä” (Chieàu toái); “Daï tuùc Long tuyeàn” (Ñeâm nguû ôû Long Tuyeàn); ñoù laø chöa keå ñeán baøi “Sô ñaùo Thieân Baûo Nguïc”(Môùi ñeán nhaø lao Thieân Baûo). Trong caùc baøi thô saùng taùc treân ñöôøng naøy, baøi “Moä” ñöôïc xem laø aùng thô tuyeät buùt. MOÄ Quyeän ñieåu quy laâm taàm tuùc thuï, Coâ vaân maïn maïn ñoä thieân khoâng; Sôn thoân thieáu nöõ ma bao tuùc, Bao tuùc ma hoaøn loâ dó hoàng. Dòch thô: CHIEÀU TOÁI Chim moûi veà röøng tìm choán nguû Choøm maây troâi nheï giöõa töøng khoâng Coâ em xoùm nuùi xay ngoâ toái Xay heát loø than ñaõ röïc hoàng. Qua vaøi neùt chaám phaù, hai caâu ñaàu cuûa baøi thô ñaõ ñeå laïi moät tieåu hoaï veà caûnh thieân nhieân vuøng sôn nöôùc ôû thôøi ñieåm “chieàu toái”. Nhöõng buoåi chieàu nhö vaäy, ñaâu coù thieáu trong vaên chöông coå kim; nhöng neáu caûnh aáy qua caùi nhìn cuûa moät Lyù Baïch tieâu dieâu, moät Khuaát Nguyeân u uaát chaéc chaén seõ ñaày aûm ñaïm, theâ löông. Coøn ôû ñaây, neáu khoâng roõ xuaát xöù, nhieàu ngöôøi seõ laàm töôûng “Moä” laø baøi thô cuûa thôøi Thònh Ñöôøng. Coù ngöôøi nhaän xeùt caûnh thieân nhieân chieàu toái trong baøi “Moä” coù caùi gì aám aùp, thaäm chí coù nieàm vui nöõa ôû hình aûnh “chim bay veà toå”; vì noù seõ ñöôïc nghæ ngôi trong toå aám cuûa moät voøm caây naøo ñoù. “Chim moûi veà röøng tìm caây nguû” khaùc vôùi “Chim bay veà toå”. Nhìn leân trôøi, Hoà Chí Minh nhaän ra veû meät moûi, ueå oaûi cuûa caùnh chim. Caùi nhìn aáy theå hieän tình caûm nhaân aùi bao la cuûa Ngöôøi ñoái vôùi caûnh vaät. Caùnh chim trong thô Baùc gôïi nhôù caùnh chim qua aùnh maét naøng Kieàu trong thô cuûa ñaïi thi haøo Nguyeãn Du: “Chim hoâm thoi thoùp veà röøng” Caùnh chim trong thô Vöông Boät, Lyù Baïch, Nguyeãn Du… thöôøn g bay veà choán voâ taän voâ cuøng, voâ ñònh, gôïi caûm giaùc xa xaêm, phieâu daït, chia lìa. Ngöôïc laïi, caùnh chim trong thô Hoà Chí Minh laø caùnh chim ñang tìm veà vôùi söï soáng thöôøng ngaøy. Nhôø vaäy, maø noù coù hoàn vaø nhuoám ñaày taâm traïng hôn. Cuøng vôùi “Quyeän ñieåu quy laâm”, laø “Coâ vaân maïn maïn”. Baøi thô dòch khaù uyeån chuyeån, nhöng ñaõ laøm maát ñi veû leû loi, troâi noåi, löûng lôø cuûa ñaùm maây. Ngöôøi dòch ñaõ boû soùt chöõ “coâ” vaø chöa theå hieän ñöôïc heát nghóa cuûa hai töø laùy “maïn maïn”. Caâu thô dòch: “Choøm maây troâi nheï giöõa töøng khoâng” deã khieán ngöôøi ñoïc nghó ñeán caùi nhìn cuûa moät du khaùch. Phaûi chaêng, vì quaù tin vaøo baûn dòch maø ai ñoù noùi caûnh thieân nhieân trong “chieàu toái” laø moät caûnh vui. Hình aûnh”Caùnh chim moûi veà röøng tìm caây nguû, tìm moät choã nguû taïm qua ñeâm, vaø choøm maây leû loi, troâi löûng lôø gôïi moät Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 181 khung caûnh thieân nhieân hoang vaéng nhöng khoâng aûm ñaïm, ñöôïm buoàn nhöng khoâng theâ löông, roäng lôùn meânh moâng nhöng ñaâu coù “xanh trong thi vò”… caûnh aáy, töông ñoàng vôùi taâm traïng cuûa ngöôøi bò giaûi. Veû ñeïp cuûa baøi thô laø ôû choã: Taùc giaû khoâng ñeå loä caùi meät moûi, coâ ñôn cuûa chính mình. Vôùi Hoà Chí Minh moïi noãi buoàn nieàm vui döôøng nhö ñeàu gaén lieàn vôùi daân toäc, nhaân daân maø ít khi phuï thuoäc vaøo caûnh ngoä rieâng cuûa Ngöôøi. Thô töù tuyeät thöôøng baát ngôø ôû caâu chuyeån, baát ngôø maø vaãn phaûi töï nhieân, hôïp lyù, lieàn maïch. Noåi baät leân treân khoâng gian chieà u toái, saâu laéng, tónh laëng laø hình aûnh con ngöôøi: Sôn thoân thieáu nöõ ma bao tuùc, Bao tuùc ma hoaøn loä dó hoàng “Sôn thoân thieáu nöõ” dòch laø “Coâ em xoùm nuùi” ñöùng treân bình dieän nghóa cuûa töø thì khoâng coù gì sai. Nhöng caâu thô dòch ñaõ khoâng theå hieän ñöôïc caùi nhìn traân troïng cuûa nhaân vaät tröõ tình ñoái vôùi con ngöôøi; gioïng ñieäu trang troïng cuûa caâu thô nguyeân taùc khoâng hieän dieän trong lôøi thô dòch (maø nhieàu khi gioïng ñieäu coøn quan troïng hôn caû caùi mieâu taû). Ngöôøi phuï nöõ ñaõ nhieàu laàn coù maët trong thô chöõ Haùn, nhöng phaàn lôùn hoï ñeàu thuoäc giôùi thöôïng löu hoaëc chí ít cuõng gaàn guõi vôùi giôùi thöôïng löu. Khoâng roõ tröôùc Hoà Chí Minh ñaõ coù moät “sôn thoân thieáu nöõ” thöïc söï laø ngöôøi lao ñoäng böôùc vaøo theá giôùi cuûa naøng thô hay chöa? Chæ bieát raèng vieäc ñaët hình aûnh “sôn thoân thieáu nöõ”ôû vò trí trung taâm cuûa böùc tranh phong caûnh chieàu toái ñaõ laøm cho böùc tranh thieân nhieân trôû thaønh böùc tranh veà cuoäc soáng con ngöôøi. Söï chuyeån ñoåi aáy theå hieän moät khuynh höôùng vaän ñoäng cuûa hình töôïng thô vaø quan ñieåm nhaân sinh cuûa Baùc. Trong baát cöù hoaøn caûnh naøo, Hoà Chí Minh cuõng gaén boù vôùi cuoäc soáng con ngöôøi nôi traàn theá ñaëc bieät laø cuoäc soáng nhaân daân lao ñoäng. Veà maët ngheä thuaät, ôû hai caâu thô keát, ngöôøi ñoïc thaáy nhaø thô döôøng nhö khoâng taû, ngoøi buùt cuûa Ngöôøi chæ ghi nhaän moät caùch khaùch quan “nhöõng ñieàu troâng thaáy” trong caûnh chieàu toái. Ñieäp ngöõ lieân hoaøn “ma bao tuùc” noái lieàn doøng thô thöù ba vôùi doøng thô keát ñaõ goùp phaàn dieãn taû ñöôïc caùi voøng quay lieân tuïc, ñeàu ñaën cuûa ñoäng taùc xay ngoâ. Ñieàu ñaùng tieác laø baøi thô dòch ñaõ khoâng theå hieän ñöôïc ñieàu aáy. Ñeå caûm thuï giaù trò tieát ñieäu cuûa caâu thô, khoâng theå khoâng tieáp xuùc vôùi phaàn phieân aâm chöõ Haùn. Sôn thoân thieáu nöõ ma bao tuùc, Bao tuùc ma hoaøn loâ dó hoàng Voøng quay cuûa chieác coái chaám döùt, coâng vieäc keát thuùc (bao tuùc ma hoaøn) thì loø than cuõng vöøa ñoû (loâ dó hoàng), aùnh löûa ñoû aám noàng xuaát hieän thaät baát ngôø, toûa saùng vaøo ñeâm toái. Taøi hoa cuûa Hoà Chí Minh laø ôû choã taû caûnh thieân nhieân, taû caûnh chieàu toái maø Ngöôøi khoâng phaûi duøng ñeán moät tính töø chæ thôøi gian naøo. Ngöôøi duøng aùnh löûa ñoû ñeå theå hieän thôøi gian ñaõ toái (trôøi coù toái, loø môùi röïc hoàng). Hôn nöõa, ngöôøi ñoïc coøn caûm nhaän ñöôïc böôùc ñi cuûa thôøi gian töø chieàu ñeán toái. Coâ gaùi xay ngoâ töø khi trôøi coøn aùnh saùng; xay xong thì trôøi ñaõ toái. Phaûi chaêng Hoà Chí Minh ñaõ coù moät phaùt hieän môùi trong buùt phaùp taû thôøi gian. Roõ raøng, ngay caû khi taû caûnh chieàu toái, thô Hoà Chí Minh vaãn coù söï vaän ñoäng töø boùng toái ra aùnh saùng. Ngöôøi ñoïc caûm thaáy khoâng haøi loøng khi dòch giaû theâm vaøo caâu chuyeån moät töø “toái”. Nhìn beà ngoaøi vieäc theâm vaøo nhö vaäy coù veû nhö voâ thöôûng, voâ phaït; nhöng nghó saâu xa thì chính chöõ aáy ñaõ phaù vôõ moät qui luaät vaän ñoäng lôùn trong thô Hoà Chí Minh vaø khoâng boäc loä heát taøi naêng cuûa Ngöôøi. Chöõ “hoàng” raát xöùng ñaùng laø “oâng thaùnh thöù hai möôi taùm” cuûa baøi thô. Trong “Nguïc trung nhaät kí” coù bao nhieâu chöõ “hoàng” nhö vaäy? Chöõ “hoàng” laø nôi hoäi tuï, keát tinh aùnh saùng cuûa toaøn baøi, laø hình aûnh cuûa söï soáng thöôøng nhaät vaø nieàm vui lao ñoäng. Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 182 Buoåi chieàu toái röïc aùnh hoàng ôû baøi “Moä” laø buoåi chieàu toái khoâng deã gì laëp laïi laàn thöù hai trong thô, aùnh hoàng aáy khoâng chæ toûa ra töø chieác beáp löûa bình dò cuûa moät “sôn thoân thieáu nöõ” maø chuû yeáu ñöôïc toûa ra töø taám loøng nhaân aùi, tinh thaàn laïc quan cuûa Hoà Chí Minh. Nieàm vui cuûa chuùng ta khi ñoïc “Moä” noùi rieâng vaø thô Baùc noùi chung laø nieàm vui cuûa ngöôøi ñöôïc tieáp nhaän aùnh saùng laáp laùnh cuûa chaát theùp kì dieäu theå hieän trong töøng caâu, töøng chöõ cuûa baøi thô. Thô Nhaät kí trong tuø ñaäm ñaø maøu saéc coå ñieån, maø vaãn theå hieän saùng ngôøi tinh thaàn thôøi ñaïi. Haõy giaûi thích vì sao nhö vaäy vaø phaân tích baøi thô “Môùi ra tuø, taäp leo nuùi”cuûa Baùc ñeå laøm saùng toû hai veû ñeïp ñoù. * Daøn baøi chi tieát I. MÔÛ BAØI: Moät trong nhöõng neùt noåi baät cuûa phong caùch thô Hoà Chí Minh laø söï keát hôïp haøi hoøa giöõa veû ñeïp coå ñieån vaø veû ñeïp hieän ñaïi. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän roõ trong baøi thô Môùi ra tuø, taäp leo nuùi in cuoái taäp thô Nhaät kí trong tuø cuûa Baùc. II. THAÂN BAØI: A. Giaûi thích 1/ Baùc laø ngöôøi phöông Ñoâng, mang trong mình truyeàn thoáng phöông Ñoâng raát ñaäm (yeâu thieân nhieân, khoaùng ñaït vôùi caùi thuù laâm tuyeàn, thuù ñieàn vieân cuûa nhöõng taâm hoàn thanh khieát), laïi am hieåu thô Ñöôøng, gioûi chöõ Haùn, neân thô Baùc ñaäm ñaø maøu saéc coå ñieån gioáng nhö Ñöôøng thi, Toáng thi xöa. 2/ Nhöng thô Baùc laïi khoâng phaûi laø thô xöa bôûi Baùc laø moät hoàn thô caùch maïng mang tinh thaàn “theùp”. Ñoù laø choã khaùc thô xöa, ñoàng thôøi cuõng laø choã hôn thô xöa, thô Baùc saùng ngôøi tinh thaàn thôøi ñaïi, noù laø tieáng thô cuûa moät chieán só coä ng saûn vó ñaïi. 3/ Hai veû ñeïp coå ñieån vaø hieän ñaïi trong thô Baùc khoâng taùch rôøi nhau maø keát hôïp haøi hoøa vôùi nhau ñeå laøm neân veû ñeïp rieâng ñoäc ñaùo cuûa phong caùch thô Hoà Chí Minh. B. Chöùng minh: Hai veû ñeïp coå ñieån vaø hieän ñaïi ñaõ ñöôïc boäc loä trong baøi thô Môùi ra tuø, taäp leo nuùi. 1/ Veû ñeïp coå ñieån cuûa baøi thô: Theå hieän ôû nhöõng ñieåm sau ñaây: - Ñeà taøi baøi thô: Leân nuùi, nhôù baïn (ñaêng sôn öùc höõu) laø hai ñeà taøi phoå bieán vaø öa thích cuûa thô ca coå ñieån Trung Quoác vaø Vieät Nam. Hai ñeà taøi aáy ñeàu coù ôû baøi thô naøy (“hoïc ñaêng sôn”, “öùc coá nhaân”). - Ñieåm nhìn thieân nhieân: nhìn töø cao, töø xa, bao quaùt caû moät khoâng gian roäng lôùn, goàm caû trôøi maây, non nöôùc. - Buùt phaùp mieâu taû thieân nhieân: phoùng buùt ghi baèng vaøi neùt chaám phaù veû ñeïp tieâu bieåu vaø linh hoàn cuûa taïo vaät. Moät neùt veõ maây vaø nuùi, gôïi taû veû ñeïp huøng vó cuûa nuùi cao; moät neùt veõ doøng soâng traéng xoaù chaûy döôùi chaân nuùi, phaûn chieáu aùnh trôøi nhö moät taám göông phaúng vaø saùng trong. Hai neùt veõ caân ñoái haøi hoøa goàm ñöôïc caû cao sôn löu thuyû. Böùc tranh thieân nhieân ôû ñaây ñeïp nhö nhöõng böùc tranh thieân nhieân trong thô xöa. - Nhaân vaät tröõ tình: maøu saéc coå ñieån coøn theå hieän ôû hình aûnh nhaân vaät tröõ tình vôùi phong thaùi ung dung nhaøn taûn ñi giöõa trôøi maây non nöôùc, phong thaùi cuûa moät nhaø hieàn trieát thôøi xöa, gôïi nhôù Nguyeãn Traõi ôû Coân Sôn, Nguyeãn Bænh Khieâm ôû Baïch Vaân am: Boài hoài daïo böôùc Taây Phong Lónh Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 183 Troâng laïi trôøi Nam, nhôù baïn xöa 2/ Veû ñeïp hieän ñaïi cuûa baøi thô: Baøi thô saùng ngôøi tinh thaàn thôøi ñaïi, theå hieä n ôû nhöõng ñieåm sau ñaây: a. Loøng yeâu nöôùc thieát tha vaø taâm hoàn saùng trong cuûa nhaø thô: - Baøi thô ñöôïc göûi veà nöôùc keøm theo maáy chöõ vaén taét: “ÔÛ beân naøy bình yeân”. YÙ nghóa nguï yù nhaén tin aáy ñaõ noùi leân loøng yeâu nöôùc, mong moûi ñöôïc veà ngay vôùi caùc ñoàng chí ñeå tieáp tuïc hoaït ñoäng caùch maïng cuûa Baùc. - Loøng yeâu nöôùc vaø taâm hoàn saùng trong cuûa Baùc coøn ñöôïc boäc loä raát roõ trong hình aûnh thô: “Loøng soâng göông saùng buïi khoâng môø”. Veû ñeïp trong saùng cuûa doøng soâng phaûn chieáu aùnh trôøi hay phaûn chieáu taâm hoàn cuûa nhaø thô: traûi qua bao ngaøy thaùng bò ñaøy aûi trong tuø, löông taâm caùch maïng cuûa Hoà Chí Minh vaãn saùng nhö göông khoâng chuùt buïi. Töø ñoù, ta hieåu hai caâu thô “Boài hoài daïo böôùc Taây Phong Lónh – Troâng laïi trôøi Nam nhôù baïn xöa” ñaâu phaûi chæ laø chuyeän “ñaêng sôn öùc höõu” chung chung naøo, maø laø noãi loøng canh caùnh ngoùng troâng veà Toå quoác, noùng loøng mong moûi ñöôïc bay veà vôùi ñoàng baøo, ñoàng chí ôû phía trôøi Nam. Ñaây khoâng phaûi taâm hoàn cuûa moät aån só maø cuûa moät chieán só. b. Tinh thaàn theùp cuûa nhaø thô: - Hoaøn caûnh ra ñôøi cuûa baøi thô cho ta bieát: Baùc Hoà leo nuùi ñaâu phaûi ñeå du ngoaïn, ñaây laø caû cuoäc luyeän taäp vaát vaû vaø gian nan, naëng nhoïc leâ ñi töøng böôùc, thaân hình tieàu tuïy. Vaäy maø hình aûnh trong thô thaät laø ung dung, thanh thaûn, gioáng nhö moät nhaø hieàn trieát ñang du ngoaïn treân söôøn non, giöõa trôøi maây cao roäng (Boài hoài daïo böôùc… nhôù baïn xöa). Ñaáy laø hình aûnh tinh thaàn cuûa Hoà Chí Minh, con ngöôøi tinh thaàn vöôït haún leân treân moïi ñau ñôùn theå chaát. Môùi bieát caùi phong ñoä ung dung kia theå hieän caû moät nghò löïc phi thöôøng, moät tinh thaàn “theùp” vó ñaïi. III. KEÁT BAØI: - Baøi thô ñeïp bôûi saéc maøu coå ñieån khieán noù gioáng moät baøi Ñöôøng thi xöa. Noù laïi caøng ñeïp hôn bôûi tinh thaàn thôøi ñaïi – vaø ñaây laø ñieàu maø thô xöa khoâng coù. Ñoïc Nhaät kí trong tuø cuûa Hoà Chuû Tòch, nhaø thô Hoaøng Trung Thoâng vieát: “Toâi ñoïc traêm baøi traêm yù ñeïp AÙnh ñeøn toûa raïng maùi ñaàu xanh Vaàn thô cuûa Baùc vaàn thô theùp Maø vaãn meânh moâng baùt ngaùt tình” Em hieåu boán caâu thô treân nhö theá naøo? Choïn vaø phaân tích nhöõng caâu thô tieâu bieåu trong “Nhaät kí trong tuø”ñeå laøm saùng toû yù thô treân. * Baøi laøm Giaûn dò vaø thöïc teá nhö cuoäc soáng ñôøi thöôøng, thô vaên Baùc ñi vaøo loøng ngöôøi raát nheï nhaøng, saâu saéc, maø khi ñoïc ta khoâng theå naøo queân; cuõng nhö bao nhaø thô, nhaø vaên khaùc, khi ñoïc “Nhaät kí trong tuø”, nhaø thô Hoaøng Trung Thoâng ñaõ thöïc söï rung ñoäng tröôùc caùi hay, caùi ñeïp cuûa töøng baøi thô, lôøi thô, yù thô, ñeå roài caûm xuùc traøo daâng, oâng vieát: “Toâi ñoïc traêm baøi traêm yù ñeïp AÙnh ñeøn toûa raïng maùi ñaàu xanh Vaàn thô cuûa Baùc vaàn thô theùp Maø vaãn meânh mang baùt ngaùt tình” Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 184 Nhaø thô Xuaân Dieäu khi ñoïc “Nhaät kí trong tuø” cuûa Baùc Hoà coù laàn ñaõ noùi: Caøng ñoïc caøng hay, caøng kính troïng ngöôøi tuø – Hoà Chí Minh… Vôùi Hoaøng Trung Thoâng thì “traêm baøi traêm yù ñeïp” nghóa laø “Nhaät kí trong tuø” baøi naøo cuõng “ñeïp”. Khoâng phaûi caùi ñeïp laëp laïi, maø moãi baøi moãi veû khaùc nhau. Taát caû ñeàu ñeïp. Taùc giaû laïi vieát “aùnh ñeøn toûa raïng maùi ñaàu xanh”. Ta neân hieåu “aùnh ñeøn toûa raïng” ôû ñaây nhö theá naøo? Phaûi chaêng yù nhaø thô muoán noùi: “aùnh ñeøn” chính laø thô Baùc; thô Baùc nhö “aùnh ñeøn” ñaõ “toûa raïng”, giuùp cho ta hieåu theâm veà Baùc – moät con ngöôøi vó ñaïi vaø daïy ta bieát caùch “laøm ngöôøi”. Bôûi vì: “Vaàn thô cuûa Baùc vaàn thô theùp Maø vaãn meânh moâng baùt ngaùt tình” Nhaø thô noùi ñoù laø nhöõng “vaàn thô theùp”; nhöõng vaàn thô mang “chaát theùp” cuûa con ngöôøi coäng saûn Hoà Chí Minh. “Theùp” ôû ñaây laø yù chí, laø nghò löïc, laø duõng khí lôùn ñeå vöôït qua hoaøn caûnh vaø khaéc phuïc hoaøn caûnh cuûa moät con ngöôøi vó ñaïi. Nhöng duø laø “thô theùp” nhöng tình vaãn “baùt ngaùt meânh moâng”. Ñoù môùi laø ñieàu Hoaøng Trung Thoâng caàn noùi vaø ñaõ noùi. Coù yù kieán cho raèng: linh hoàn trong “Nhaät kí trong tuø” laø veû ñeïp taâm hoàn cuûa con ngöôøi Hoà Chí Minh – Ngöôøi coäng saûn. Taâm hoàn cuûa moät con ngöôøi ñích thöïc thì bao giôø cuõng vöôït leân treân moïi gian khoå, khoù khaên ñeå khaúng ñònh chính mình: Chim moûi veà röøng tìm choán nguû Choøm maây troâi nheï giöõa taàng khoâng Coâ em xoùm nuùi xay ngoâ toái Xay heát loø than ñaõ röïc hoàng (Chieàu toái) Cuõng phaûi noùi ngay raèng, ñaây laø moät caûnh thöïc; laø caûnh Baùc ñaõ phaùc hoïa treân ñöôøng bò giaûi, khi trôøi chieàu ñaõ baûng laûng; treân trôøi moät caùnh chim coâ ñôn ñang bay moûi meät maø khoâng bieát seõ ñaäu choán naøo “veà röøng tìm choán nguû” vaø “töøng choøm maây, troâi nheï” che maët trôøi cuõng seõ tìm choã döøng chaân (phía cuoái trôøi!). Vaäy laø con chim coøn coù ñích ñeå maø döøng (“Veà röøng) coøn con ngöôøi ôû ñaây thì sao? Giöõa caûnh aâm u mòt muøng cuûa röøng nuùi hieåm trôû khoâng moät phuùt ñöôïc döøng chaân. Taát caû chæ coøn laø söï moûi meät, voäi vaõ, söï ueå oaûi ñaày naëng nhoïc. Töôûng nhö taát caû caûnh vaät ñaõ raát buoàn vaø chìm ñi trong boùng toái khi maø ngöôøi tuø cuõng ñaõ moûi meät. Nhöng khoâng, chæ baèng moät töø “hoàng” nhaø thô ñaõ xoùa saïch ñi ñeâm toái bao truøm vaø aùnh saùng maøu hoàng ñaõ bao phuû toaøn boä baøi thô. Taát caû söï moûi meät, voäi vaõ, söï naëng nhoïc maø taùc giaû ñaõ dieãn taû ôû treân khoâng coøn nöõa; thay vaøo ñoù laø nieàm vui, laø söï haân hoan höôùng veà phía aùnh saùng nôi coù “ Coâ em xoùm nuùi xay ngoâ toái”.Phaûi chaêng ñaáy coøn laø söï khao khaùt cuûa con ngöôøi xa queâ, höôùng veà cuoäc soáng vaø söï sinh hoaït bình thöôøng maø ñaàm aám cuûa gia ñình.Vôùi caâu cuoái cuøng, taát caû coøn laïi chæ laø moät maøu hoàng; maøu hoàng laøm saùng khoâng gian, soi roõ hình aûnh cuûa”coâ em xoùm nuùi” ñang mieät maøi lao ñoäng, phaûi chaêng, ñoù cuõng laø maøu hoàng cuûa tö töôûng Baùc, laø caùi tình meânh moâng, baùt ngaùt maø Baùc daønh cho con ngöôøi, cho caûnh vaät. Gaø gaùy moät laàn ñeâm chöûa tan Choøm sao ñöa nguyeät vöôït leân ngaøn Ngöôøi ñi caát böôùc treân ñöôøng thaúm Raùt maët ñeâm thu, traän gioù haøn (Khoå I, Giaûi ñi sôùm) Vaên – nguïc trung nhaät kyù – TTLT Vónh Vieãn 185 Coù ngöôøi cho raèng ôû khoå I naøy, caûnh vaät vaø con ngöôøi ñoái nhau. Ñuùng nhö theá. Nhöng tuy ñoái nhau maø söï hoøa hôïp giöõa taâm hoàn raát ñeïp, raát saùng cuûa ngöôøi tuø vôùi thieân nhieân laïi theâm phaàn ñeïp vaø aûo hôn. Trong hoaøn caûnh khaéc nghieät aáy, loøng laïc quan caùch maïng vöøa laø phöông thöùc ñeå toàn taïi, ñeå vöôït qua, vöøa ñeå khaéc phuïc moïi hoaøn caûnh. Ñoù laø ñieàu taát yeáu, song caùi chính vaãn laø ôû taâm hoàn con ngöôøi, ôû yù nghóa, ôû nieàm tin. Noùi nhö Hoaøi Thanh ñoù laø “ Caûnh ban mai traøn ñaày khí theá “. Phöông Ñoâng maøu traéng chuyeån sang hoàng Boùng toái ñeâm taøn queùt saïch khoâng Hôi aám bao la truøm vuõ truï Ngöôøi ñi thi höùng boãng theâm noàng. Neáu nhö khoâng coù moät nieàm tin saét ñaù vaøo moät töông lai töôi saùng, thöû hoûi laøm sao Baùc coù theå coù ñöôïc nhöõng gioïng thô traøn ñaày haøo khí ñeán theá ? Trong baøi “caûnh chieàu hoâm”, yù thô chuyeån sang moät ñeà taøi, moät khía caïnh khaùc, nhöng caùi chaát “theùp” vaø “tình” ñaëc bieät”baùt ngaùt meânh moâng” cuûa Ngöôøi vaãn khoâng heà thay ñoåi: Hoa hoàng nôû, hoa hoàng laïi ruïng Hoa taøn, hoa nôû cuõng voâ tình Höông hoa bay thaáu vaøo trong nguïc Keå vôùi tuø nhaân noãi baát bình Baøi thô noùi raát thöïc veà söï vieäc “ hoa hoàng nôû, hoa hoàng laïi ruïng”.Vaäy ñaáy! ñeïp nhö hoa hoàng maø nôû roài cuoái cuøng cuõng phaûi taøn. Ñoù chaúng phaûi laø söï voâ tình cuûa thieân nhieân? Nhöng ñaâu chæ laø thieân nhieân voâ tình. Chaát “theùp” naèm ôû choã nhaän ra vaø pheâ phaùn thoùi voâ tình naøy. Vaø söï baát bình cuûa chuùt höông hoa chæ coù theå ñem giaûi baøy cuøng ngöôøi tuø – ngöôøi coäng saûn vó ñaïi, moät ngheä só, moät nhaø thô. AÂu ñoù cuõng laø caùi tình cuûa Baùc vôùi hoa vôùi nhaân loaïi ñau khoå vaäy. Ngöôøi xöa coù caâu: “ Khi lo, lo tröôùc thieân haï, Khi vui, vui sau thieân haï ”. Hoà Chí Minh cuõng vaäy, Ngöôøi buoàn vôùi noãi buoàn cuûa ngöôøi ñôøi. Ngöôøi che chôû cho caû “ nhaân loaïi caàn lao”. OÂi loøng Baùc vaäy cöù thöông ta Thöông cuoäc ñôøi chung thöông coû hoa Chæ bieát queân mình cho heát thaûy Nhö doøng soâng ñoû naëng phuø sa Moät taâm hoàn, moät con ngöôøi, moät cuoäc ñôøi luoân yeâu taát caû, chæ queân mình. Ñoù laø con ngöôøi vó ñaïi,soáng heát mình, vì con ngöôøi; vì vaäy, khi laøm thô, duø trong hoaøn caûnh khaéc nghieät, thô Baùc vaãn laø “vaàn thô theùp “, “Maø vaãn meânh moâng baùt ngaùt tình”. * * *