Tài liệu Một vài kinh nghiệm trong sử dụng ph¬ương pháp tích cực trong giờ đọc thêm môn ngữ văn ở nhà trường trung học phổ thông

Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ I . Lí do chọn đề tài Trong quá trình dạy học, phương pháp là một bộ phận quan trọng. Lựa chọn, sử dụng phương pháp dạy học tốt nhất với từng phân môn sẽ đạt được mục đích của việc dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học là vấn đề chúng ta đang quan tâm. Việc đổi mới phải đồng bộ: Nội dung, mục đích, hình thức, phương tiện dạy học. Trong đó, quan hệ giữa mục tiêu và phương pháp là cơ bản. Dạy học phải phù hợp với mục tiêu và nội dung. Ngược lại, phương pháp dạy học có ảnh hưởng tích cực tới nội dung và mục đích dạy học. Hiện nay, phương pháp dạy học tích cực được coi là một trong những phương pháp tiến bộ. Phân môn Đọc thêm được coi là dạng đặc biệt của Đọc văn. Mục đích của giờ Đọc thêm là bổ sung kiến thức cho một thể loại văn học trong một giai đoạn văn học cụ thể. Rèn luyện khả năng nghiên cứu độc lập của học sinh. Tiết Đọc thêm thường đi kèm cuối giờ của tiết Đọc văn hoặc một tiết 45 phút có thể đọc từ 2 đến 3 văn bản. Nhưng cũng cần lưu ý số lượng văn bản đọc thêm tương đối lớn. Cụ thể : khối 10 chương trình cơ bản có 12 văn bản , chương trình nâng cao 19 văn bản; khối 11 chương trình cơ bản có 15 văn bản , chương trình nâng cao có 19 văn bản; khối 12 chương trình cơ bản 11 văn bản, chương trình nâng cao có 13 văn bản. Thời gian để tìm hiểu về một văn bản tối thiểu là 45 phút. Bên cạnh đó văn bản Đọc thêm chiếm lượng thời gian khiêm tốn(15 phút, 20 phút hoặc 25 phút cho một văn bản. Rất ít văn bản chiếm thời lượng 45 phút). Hơn nữa, việc Đọc thêm ít liên quan tới đề thi trong các kì thi. Học sinh chưa thực sự quan tâm , chưa thấy hết tầm quan trọng của việc bổ sung kiến thức từ các văn bản Đọc thêm ấy. Đối với giáo viên, giờ Đọc thêm chưa được đầu tư nghiên cứu so với giờ Đọc văn vì thế dễ thực hiện qua loa. Với giờ Đọc thêm, giáo viên thường lựa chọn phương pháp thuyết trình tránh mất thời gian. Ngược lại, khả năng chủ động của học sinh, tự rèn luyện 1 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] việc độc lập nghiên cứu khám phá còn rất hạn chế. Từ đó dễ nảy sinh tâm lí ỷ lại, cho qua những văn bản Đọc thêm. Vì những lí do trên, tác giả chọn nghiên cứu đề tài “Một vài kinh nghiệm trong sử dụng phương pháp tích cực trong giờ Đọc thêm môn ngữ văn ở nhà trường trung học phổ thông” nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn. II. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, hệ thống hoá, cơ sở khoa học, cơ sở thực tiễn của việc đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh. Xây dựng vận dụng quy trình thiết kế phương pháp dạy học tích cực trong giờ Đọc thêm và một số tiết học được thiết kế theo phương pháp trên dành cho học sinh yếu kém. III. Phạm vi đề tài 1.Với đề tài này người viết nghiên cứu trong diện hẹp qua một số bài học cụ thể trong chương trình ngữ Văn 11: Đọc thêm bài: Khóc Dương Khuê (Nguyễn Khuyến); Vịnh khoa thi hương (Trần Tế Xương); Nhớ đồng (Tố Hữu). 2.Thời gian, trong năm học 2012-2013, đối tượng áp dụng ở hai nhóm lớp có kết quả điểm khảo sát đầu năm học tương đương nhau. IV. Giả thiết khoa học Nếu xây dựng được quy trình thiết kế để xây dựng hệ thống hoạt động phát huy tính tích cực của học sinh yếu kém trong giờ Đọc thêm sẽ góp phần nâng cao chất lượng cho giờ Đọc Văn và dạy học môn văn. V. Phương pháp nghiên cứu 1.Từ việc tìm hiểu đặc điểm chung về phương pháp dạy học tích cực trong giờ Đọc thêm, lấy học sinh làm trung tâm, giáo viên áp dụng cụ thể vào một số tiết học cụ thể trong chương trình ngữ văn 11 cơ bản. 2. Từ đó áp dụng cụ thể vào một số bài như: Khóc Dương Khuê ( Nguyễn Khuyến); Vịnh khoa thi hương( Trần Tế Xương); Nhớ đồng ( Tố Hữu). 2 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] 3. Ngoài ra, người viết đã áp dụng một số phương pháp để làm nổi bật nội dung đề tài như: Phương pháp nghiên cứu lí luận, phương pháp thực nghiệm, phương pháp thống kê toán học, Phương pháp hệ thống. VI. Đóng góp của đề tài Nghiên cứu hệ thống hoá được khái niệm, cơ sở khoa học và thực tiễn về thiết kế giờ đọc thêm theo phương pháp phát huy tính tích cực của học sinh yếu kém. Xây dựng quy trình tổ chức hoạt động phương pháp tích cực, vận dụng sáng tạo thiết kế một số giờ học. PHẦN B: NỘI DUNG ĐỀ TÀI I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1. Lý luận chung về tính tích cực của học sinh trong giờ Đọc thêm 1.1 Một số khái niệm cơ bản 1.1.1 Phương pháp dạy học Có nhiều định nghĩa khác nhau về phương pháp dạy học, mỗi định nghĩa nhấn mạnh một vài khía cạnh nào đó. Tuy nhiên ở mỗi giai đoạn lịch sử có thể hiểu khái niệm trên khác nhau. Trong giai đoạn hiện nay toàn ngành giáo dục đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của học sinh thì phương pháp dạy học được hiểu là cách thức hoạt động của giáo viên trong 3 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] việc chỉ đạo tổ chức các hoạt động học tập giúp học sinh chủ động nắm vững kiến thức chiếm lĩnh nội dụng học tập. 1.1.2 Phương pháp tích cực Là cách gọi tắt của phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của người học. Phương pháp dạy học tích cực là cách dạy hướng tới việc học tập chủ động chống lại thói quen học tập thụ động. Phương pháp này đòi hỏi phát huy tính tích cực của cả người dạy và người học. 2 . Mục đích, ý nghĩa , yêu cầu của việc sử dụng phương pháp tích cực 2.1 Mục đích Thành công của giờ Đọc thêm phụ thuộc rất lớn vào hứng thú nhận thức, hứng thú nghiên cứu, so sánh với các văn bản đã học, hướng tới sự tự giác và độc lập sáng tạo trong học tập. 2.2 ý nghĩa * Đối với học sinh : - Học sinh xác định được động cơ học tập là để thỏa mãn nhu cầu nhận thức. - Phát triển tư duy trừu tượng. Đề cao tính độc lập và có quan hệ giao tiếp với bạn bè để công nhận năng lực của mình, phát huy năng lực cá nhân. * Đối với giáo viên : - Hứng thú với công việc, tạo ra sự mới mẻ trên con đường nhận thức. Giờ Đọc thêm ở mỗi lớp học cụ thể, khóa học cụ thể sẽ không lặp lại. 2.3 Yêu cầu của phương pháp dạy học tích cực - Phương pháp dạy học tích cực phải được phối hợp nhịp nhàng với phương pháp dạy học truyền thống. - Phương pháp dạy học tích cực yêu cầu có những phương tiện thiết bị dạy học thuận lợi vì thời gian của một văn bản Đọc thêm rất ngắn nên hình thức tổ chức dạy học phải phù hơp với dạy học cá thể, dạy học hợp tác, thiết bị dạy học hiện đại để rút ngắn thời gian. 4 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] 3. Thực trạng việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong giờ đọc thêm môn ngữ văn ở các nhà trường THPT Qua thăm dò, số lượng giáo viên có sử dụng phương pháp tích cực trong giờ đọc thêm là rất ít. Đa số giáo viên lựa chọn giải pháp cho học sinh về nhà tự nghiên cứu. Thời gian ngắn trên lớp học sinh đọc văn bản và tự trả lời theo hệ thống câu hỏi trong SGK. Đối với giờ kiểm tra thường xuyên, giáo viên rất ít kiểm tra đến mảng kiến thức Đọc thêm ( kể cả các lớp học theo chương trình nâng cao). II. CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG GIỜ ĐỌC THÊM 1. Các phương pháp dạy học tích cực 1.1. Sơ lược về phương pháp tích cực Phương pháp tích cực vốn có trong các phương pháp dạy học truyền thống áp dụng các phương pháp tích cực. Phát triển phương pháp tích cực là phải kế thừa phương pháp truyền thống và vận dụng một số phương pháp dạy học mới. Thực chất chúng ta đã sử dụng phương pháp tích cực trong dạy văn. Người thầy thường phát vấn trong giờ học, cho học sinh luyện tập cuối giờ học và một số hoạt động khác. Như thế dạy học tích cực là sử dụng các phương pháp không quá xa lạ với giáo viên, phát triển những mặt tích cực trong hệ thống các phương pháp đã quen thuộc. 1.2. Một số phương pháp dạy học tích cực 1.2.1.Vấn đáp tìm tòi a. Lý thuyết - Vấn đáp (đàm thoại): Là phương pháp trong đó GV đặt ra một hệ thống câu hỏi để HS tranh luận trả lời. Qua hệ thống hỏi đáp HS lĩnh hội được nội dung. Phân biệt các câu hỏi vấn đáp sau: + Vấn đáp tái hiện: GV đặt câu hỏi với yêu cầu HS nhớ lại kiến thức đã học dựa vào trí nhớ . Loại câu hỏi này thường được sử dụng để liên hệ giữa kiến thức cũ và kiến thức sắp học. Hoặc được sử dụng khi cần củng cố kiến thức mới 5 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] học. Đối với tiết Đọc thêm đây chính là câu hỏi đối chiếu so sánh các văn bản trong giờ Đọc văn với các văn bản trong giờ Đọc thêm. Muốn so sánh được, giáo viên cần gợi lại những đặc điểm về nội dung, nghệ thuật, của các văn bản trước đó ở cùng một tác giả. VD: tiết 11 đọc thêm bài Khóc Dương Khuê – Nguyễn Khuyến cần có câu hỏi tái hiện : Cho biết đặc điểm thơ Nguyễn Khuyến ? ( học sinh trả lời) : Thơ trữ tình Nguyễn Khuyến sâu sắc và lắng đọng, thơ trào phúng thâm thúy). GV dẫn dắt đến đặc điểm trên trong bài Khóc Dương Khuê : Tiếng khóc bạn sâu sắc… + Vấn đáp giải thích minh họa: nhằm làm sáng tỏ một vấn đề nào đó. GV lần lượt đưa ra những câu hỏi kèm theo những VD minh họa để giúp cho HS dễ hiểu, dễ nhớ. Phương pháp này được áp dụng có hiệu quả trong một số trường hợp, như khi GV biểu diễn bằng phương diện trực quan. VD: Giải thích minh họa từ ngữ khó, một nội dung phức tạp. Trong văn bản Khóc Dương Khuê có câu: biết thôi, thôi thế thì thôi mới là, GV cần giải thích chữ thôi điệp 3 lần có ý nghĩa khác nhau. Biết thôi ( cùng biết ), thôi thế (sự đã rồi không thể thay đổi được, hai ta cùng hiểu về thời thế, cùng hiểu suy nghĩ của nhau ), thì thôi ( đành chấp nhận thực trạng xã hội, miễn là cả hai ta giữ được khí tiết của mình... ) + Vấn đáp tìm tòi: GV tổ chức sự trao đổi ý kiến- kể cả tranh luận - giữa thầy với cả lớp, có khi giữa trò với trò, thông qua đó HS nắm được tri thức mới. Hệ thống câu hỏi được sắp đặt hợp lí nhằm phát hiện, đặt ra và giải quyết một vấn đề xác định, buộc HS phải liên tục cố gắng, tìm tòi lời giải đáp. Ở phương pháp này hệ thống câu hỏi GV đưa ra giữ vai trò chủ đạo, quyết định chất lượng lĩnh hội kiến thức của HS, kích thích tính tích cực tìm tòi ham muốn hiểu biết của HS. Vì thế HS có niềm vui tự khám phá, học được cách thức đi tìm kiến thức mới, trưởng thành về trình độ tư duy HS càng tự tin vì trong kết luận của thầy cô có ý kiến kết luận của mình. 6 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Đối với giờ Đọc thêm, hệ thống câu hỏi vấn đáp tìm tòi là vô cùng quan trọng. Bởi vì trả lời cho hệ thống câu hỏi trên, học sinh phải độc lập suy nghĩ và thực hiện ngoài thời gian trên lớp. Vấn đáp tìm tòi là phương pháp đang cần được phát triển rộng rãi. Muốn vậy, GV phải đầu tư vào việc nâng cao chất lượng các câu hỏi, giảm số câu hỏi có yêu cầu thấp về mặt nhận thức ( Chỉ đòi hỏi tái hiện các kiến thức sự kiện ) tăng dần số câu hỏi có yêu cầu cao về mặt nhận thức ( đòi hỏi sự thông hiểu, phân tích, tổng hợp khái quát hóa, hệ thống hóa kiến thức đã học). VD : tiết 11- Văn bản Vịnh khoa thi hương (Trần Tế Xương) chương trình Ngữ văn 11 cơ bản , GV soạn hệ thống câu hỏi tìm tòi ( học sinh chỉ trả lời trên lớp các câu 1,2,3, những câu còn lại học sinh tự hoàn chỉnh trong thời gian tự học.) Câu 1: Bài thơ Vịnh Khoa thi Hương thuộc mảng thơ trào phúng hay trữ tình ? Câu 2: Đối tượng nào được miêu tả trong bài thơ ? Câu 3: Nhà thơ đã miêu tả đối tượng ấy bằng cảm hứng gì ? Câu 4 : Phân tích ý nghĩa trào phúng của việc sử dụng phép đối ngẫu ở các câu thơ 3 - 4 và 5 - 6 ? Câu 5 : Hãy xác định sắc thái giọng điệu ẩn chứa trong hai câu 7 – 8? Qua giọng điệu của hai câu này cũng như của cả bài thơ, ta có thể hiểu được gì về nỗi lòng tác giả ? Câu 6 : Phát biểu suy nghĩ của anh ( chị ) về thái độ danh dự và tâm sự lo nước thương đời của nhà thơ được biểu lộ trong tác phẩm? b. Nguyên tắc sử dụng phương pháp vấn đáp trong giờ Đọc thêm - Các câu hỏi trong giờ đọc văn phải đảm bảo tính hệ thống. Có nghĩa là các câu hỏi phải được sắp xếp logíc hướng HS tới đích tìm hiểu giá trị văn bản. - Sử dụng phương pháp trên phải đảm bảo tính hiệu quả. Tức là các câu hỏi phải đạt yêu cầu cao về mặt nhận thức. 7 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] - Phương pháp trên phải đảm bảo tính thực tiễn, phù hợp với trình độ từng đối tượng HS, phù hợp với thời gian cho phép của từng bài học. - Nguyên tắc quan trọng nhất cần quan tâm đến mục đích của giờ Đọc thêm là mở rộng kiến thức, nâng cao khả năng độc lập nghiên cứu của HS. Để phát triển trí thông minh sáng tạo của học sinh cần có nhiều câu hỏi gợi mở, yêu cầu cao về nhận thức. Đồng thời luôn chú ý loại câu hỏi so sánh giữa kiến thức đã có với kiến thức ở bài Đọc thêm. 1.2.2. Dạy học giải quyết nêu vấn đề a.Về mặt lý thuyết Giáo viên đặt ra những vấn đề có liên quan trực tiếp đến bài học và học sinh giải quyết từng vấn đề một. Cuối cùng tổng hợp thành hệ thống kiến thức của mình. Phương pháp này dạy cho học sinh có khả năng thích ứng trong mọi hoàn cảnh. Không dừng lại ở đó, phương pháp này đòi hỏi học sinh tự biết phát hiện vấn đề, tự giải quyết. Như vậy học sinh đã rèn được năng lực, phát hiện những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn, biết giải quyết hợp lý những vấn đề được đặt ra. b. Nguyên tắc sử dụng - Giáo viên tạo tình huống có vấn đề và những vấn đề này phải liên quan trực tiếp đến bài học. - Khi giải quyết vấn đề, học sinh biết giải quyết vấn đề ấy một cách có hệ thống, hướng tới sự khám phá về kiến thức mới so với kiến thức đã có. - Phương pháp dạy học nêu vấn đề phải được kết hợp hài hòa với các phương pháp khác. Cụ thể khi tạo tình huống có vấn đề, giáo viên đã đặt ra câu hỏi ( để học sinh khám phá nhận biết nghiên cứu và trả lời. Nếu là một vấn đề phức tạp, vấn đề khó thì cần cho học sinh thảo luận nhóm) C.Các bước xây dựng tình huống trong giờ Đọc thêm Bước 1: Xác định đặt vấn đề nêu cách 8 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] mục tiêu bài học giải quyết, đối chiếu với văn bản đã học. Nêu vấn đề gợi ý cách giải quyết Bước 2 : Nêu các Giáo viên cung cấp vấn đề cần giải thông tin tạo tình quyết huống,hướng Học sinh tựtớiphát giá hiện trị văn vấn bản. đề giải quyết. Bước 3: Xác định các Thử nghiệm mức độ của vấn đề bước 4 : Sắp xếp theo Kiểm tra trật tự hợp lý Bước 5 : Sử dụng Ví dụ : Đọc thêm bài thơ Nhớ đồng (Tố Hữu). Thời gian 20 phút . Bước 1 : Xác dịnh mục tiêu bài học - Giúp học sinh hiểu rõ hơn về phong cách thơ Tố Hữu sau khi đã được tìm hiểu về văn bản Từ ấy. 9 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] - Làm rõ hơn nội dung của tập thơ Từ ấy. - Học sinh biết tự nghiên cứu khám phá văn bản. Bước 2 : Nêu vấn đề cần giải quyết. Giáo viên sử dụng phương pháp phát vấn và tạo dựng tình huống, hướng tới mục tiêu bài học. Cụ thể như sau: 1. Tập thơ Từ ấy được chia làm mấy phần ?( Học sinh trả lời : Theo phần tiểu dẫn trong sách giáo khoa, tập thơ Từ ấy chia làm 3 phần: Máu lửa, Xiềng xích, Giải phóng.) - Giáo viên bổ sung định hướng : Chúng ta đã làm quen với bài thơ Từ ấy trong phần Máu lửa và bài thơ Nhớ đồng trích từ phần Xiềng xích của tập thơ. Bài thơ được viết tại nhà lao Thừa Thiên khi Tố Hữu bị bắt giam ở đây vào tháng 7 năm 1939. 2. Bài thơ Từ ấy thể hiện cảm xúc tâm trạng nào của tác giả? Tâm trạng ấy có gì khác với tâm trạng trong bài thơ Nhớ đồng? ( Học sinh trả lời: Từ ấy là tiếng ca reo vui của tâm hồn người thanh niên tìm được lý tưởng cách mạng. Bài thơ Nhớ đồng lại là cảm xúc nhớ đồng quê cảnh vật, con người, đồng bào, đồng chí của người chiễn sĩ cộng sản trong những ngày đầu bị bắt giam ở nhà lao Thừa Thiên.) - Giáo viên định hướng : đọc bài thơ chúng ta thấy nhan đề bài thơ là Nhớ đồng đã nói rõ cảm xúc ấy. Nhớ đồng đâu chỉ là nhớ cảnh đồng quê mà đó là quê hương, là con người, là thế giới ngoài tù, là giọng ca điệu hò xứ Huế, là người mẹ già đơn chiếc. 3. Bài thơ điệp nhiều lần câu thơ nào? ( Học sinh trả lời) : Gì sâu bằng những trưa thương nhớ.( câu 1, câu 21) Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh. ( câu 11, câu 43) - Giáo viên khắc sâu: xuyên suốt bài thơ là nỗi nhớ về quê hương, đặc biệt là âm thanh của tiếng hò. Tiếng hò là khúc nhạc dân ca trữ tình đặc trưng của người Huế, là âm thanh của cuộc sống, của linh hồn quê hương. 10 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] 4. Điệp khúc trên mang ý nghĩa gì ? ( Học sinh trả lời : Khắc đậm nỗi nhớ cảnh quê, người quê... ) - Giáo viên yêu cầu học sinh tập nghiên cứu khai thác văn bản: Về nhà các em sẽ dựng lên những bức tranh cảnh quê tươi đẹp bình yên qua những hình ảnh thơ. Cảm nhận về vẻ đẹp của người dân quê nghèo khổ, về quá khứ tuổi thanh niên, những tháng ngày băn khoăn tìm lẽ sống của nhà thơ. - Lưu ý : Giáo viên có thể định hướng (bài thơ có những hình ảnh quen thuộc nào về cảnh, về người, về cuộc đời của nhà thơ,..) 5. Từ hai bài thơ Từ ấy và Nhớ đồng em hãy cho biết đặc điểm thơ Tố Hữu? ( Học sinh có thể trả lời theo cách riêng của mình) - Giáo viên định hướng : + Thơ Tố Hữu là thơ trữ tình chính trị. + Thơ ông mang tính dân tộc đậm đà . Bước 3 : Xác định mức độ của các vấn đề vừa nêu - Chú ý đến các vấn đề so sánh đối chiếu, ứng dụng. Cụ thể : + Câu 1,2 tái hiện kiến thức đã học ngay tiết trước. + Câu 3,4 định hướng khám phá văn bản. + Câu 5 đối chiếu so sánh tổng hợp hai văn bản của cùng tác giả để nâng cao vấn đề về tác gia Tố Hữu. Bước 4 : Sắp xếp trật tự các tình huống, câu hỏi theo trật tự như đã trình bày Bước 5 : Sử dụng 2. Đọc văn và Đọc thêm có những điểm khác nhau : Các mặt so sánh Đọc thêm Thời gian dành Từ 15 phút đến 45 phút Đọc văn Từ 45 đến 135 phút cho đọc hiểu một văn bản. Mục đích - Phần đọc thêm là bổ sung - Tìm hiểu những giá trị văn kiến thức mở rộng nâng cao bản đối với những văn bản 11 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] vấn đề cho văn bản Đọc văn tiêu biểu cho một giai đoạn trước đó. văn học, một tác gia văn học, - Học sinh bước đầu biết một thể loại,.. nghiên cứu ứng dụng từ một - Học sinh đọc hiểu có định văn bản cùng một tác giả, hướng dẫn dắt của giáo viên hoặc cùng một đề tài, cùng trong thời gian trên lớp,.. một xu hướng văn học,… Giáo viên hướng dẫn và học Sử dụng tất cả các phương Phương pháp sinh chủ yếu là tự nghiên pháp tích cực trong thời gian cứu ngoài thời gian trên lớp. trên lớp. - Vì những đặc trưng riêng trên, giờ Đọc thêm cũng cần được kiểm tra đánh giá trong các bài kiểm tra chính khóa. Ví dụ: Kiểm tra bài thơ Từ ấy cũng cần thêm câu hỏi có liên quan đến bài thơ Nhớ đồng. Kiểm tra bài thơ Thu điếu của Nguyễn Khuyến cũng cần có câu hỏi liên quan đến bài thơ Khóc Dương Khuê. Cụ thể : + Qua một số bài thơ của Tố Hữu trong chương trình Ngữ văn 11 em có suy nghĩ gì về lý tưởng sống của thanh niên? + Qua một số bài thơ của Nguyễn Khuyến trong chương trình Ngữ văn 11 em có nhận xét gì về đặc điểm thơ trữ tình của ông ? - Như vậy các thao tác trong giờ đọc thêm phải có sự kết hợp hài hòa mới có được thành công nhất định. - Quan tâm đến những văn bản Đọc thêm tức là người thầy đã chú ý đến diện rộng kiến thức, đến khả năng nghiên cứu độc lập của học sinh, khả năng đối chiếu so sánh ở những mảng kiến thức khác nhau. III. Thực nghiệm qua tiết học: (Tiết 11- Đọc thêm Khóc Dương Khuê Nguyễn Khuyến chương trình Ngữ Văn 11 ban cơ bản) Khóc Dương Khuê -Nguyễn Khuyến12 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] A. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức - Giúp học sinh mở rộng nâng cao kiến thức về thơ trữ tình của Nguyễn Khuyến sau khi đã đọc hiểu văn bản Câu cá mùa thu. - Học sinh bước đầu biết độc lập tìm hiểu về thơ trữ tình ( về nghệ thuật, nội dung). 2. Kĩ năng - Đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại. - Rèn kỹ năng phân tích diễn biến tâm trạng nhân vật trong tác phẩm trữ tình. 3. Thái độ - Có ý thức học tập và rèn luyện để biết cách phân tích, đánh giá một tác phẩm của Nguyễn Khuyến. B. Chuẩn bị bài học 1. Giáo viên 1.1. Dự kiến biện pháp tổ chức học sinh hoạt động cảm thụ tác phẩm - Phương pháp đọc hiểu, đọc diễn cảm, kết hợp phân tích, giảng bình, so sánh, nêu vấn đề bằng hệ thống câu hỏi gợi mở. - Trao đổi thảo luận, kích thích sự sáng tạo của học sinh. - Tích hợp phân môn Làm văn, Tiếng Việt, Đọc văn 1.2. Phương tiện - SGK, giáo án, đọc tài liệu tham khảo. 2. Học sinh - HS chủ động tìm hiểu bài qua hệ thống câu hỏi SGK Trang 32 C. Tiến trình bài giảng 1. Ổn định tổ chức ( 1 phút ). 2. Kiểm tra bài cũ ( sử dụng phương pháp vấn đáp tái hiện) (1 phút) Đọc bài thơ câu cá mùa thu và nêu cảm nhận về vẻ đẹp bức tranh thu qua cái nhìn của nhà thơ Nguyễn Khuyến? 13 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] 3.Bài mới : Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung kiến thức cần đạt I. Tìm hiểu chung.( 2 phút) 1. Căn cứ vào phần tiểu dẫn em hãy - Hoàn cảnh sáng tác: Nguyễn nêu văn tắt hoàn cảnh sáng tác bài Khuyến và Dương Khuê là hai người thơ?( HS trả lời) bạn tri âm, tri kỷ, khi Dương Khuê mất Nguyễn Khuyến làm thơ khóc bạn. 2. Hãy đọc bài thơ, nhận xét về thể - Thể thơ : song thất lục bát. thơ và giọng điệu của bài thơ? ( HS trả lời : Thể thơ song thất lục bát. Giọng thơ đau đớn xót xa nuối tiếc) 3. Bài thơ chia làm mấy đoạn ? Nội dung của từng đoạn ? - HS trả lời theo nhiều cách. - GV định hướng: + Đoạn 1: (hai câu mở đầu) Nỗi đau ban đầu khi mất bạn. + Đoạn 2 : (Từ câu 3 cho đến câu 22) Nhớ kỉ niệm của 30 năm về trước, và kỉ niệm trước đó 3 năm. + Đoạn 3 : ( câu 23 đến câu 36 ) trở lại nỗi đau mất bạn. + Đoạn 4 : ( hai câu cuối ) tiếng khóc bạn. 14 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Lưu ý : 4 đoạn tương ứng với 4 cung bậc tâm trạng. Vì thế khi đọc hiểu văn bản này, cần theo những cung bậc tâm trạng ấy. II. Đọc hiểu văn bản.(20 phút) 4. Khi nghe tin bạn mất nhà thơ nhận tin đột ngột ấy bằng tâm trạng nào? 1. Nỗi ban đầu khi mất bạn Nhà thơ diễn tả tâm trạng ấy bằng - Tâm trạng bàng hoàng sửng sốt. nghệ thuật gì? - Nỗi đau thể hiện qua hai từ láy: - Học sinh phát hiện tâm trạng bàng man mác và ngậm ngùi. hoàng qua cách nói giảm Thôi đã thôi rồi để tránh đi những đau thương mất mát. Đồng thời 4 hư từ Thôi, đã , thôi, rồi vốn vô cảm trước nỗi đau của bạn mà thành nỗi đau cảm xúc. - GV yêu cầu học sinh tìm hiểu tiếp ở nhà giá trị biểu cảm của hai từ láy diễn tả tâm trạng. 5. Sau giây phút bàng hoàng, nhà thơ 2. Nhớ kỉ niệm gắn bó giữa hai trấn tĩnh hồi tưởng kỉ niệm gắn bó người giữa hai người. Nhà thơ đã dùng thủ pháp nghệ thuật gì để nói về những kỉ - Những kỉ niệm xa : niệm ấy? + Cùng đậu một khoa. HS trả lời : liệt kê. + Cùng dùi mài kinh sử. + Cùng thăm thú cảnh. + Cùng bàn soạn câu văn. 6. Nhà thơ có liệt kê kỉ niệm ấy một => Kỉ niệm được liệt kê sống động tỉ cách khô khan không? mỉ. Đằng sau đó là tình bạn gắn bó 15 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] GV yêu cầu học sinh tìm hiểu về các từ đồng điệu về tâm hồn, hòa hợp về sở Duyên trời, ăm ắp, róc rách,… có ý thích. nghĩa gì trong lời kể về kỉ niệm ( bài tập về nhà) 7. Kỉ niệm gần nhất của hai người ba - Kỉ niệm gần : năm về trước là gì? HS nêu kỉ niệm hai người gặp gỡ nhau tay bắt mặt mừng(dẫn chứng SGK Trang 32) 8. Sau khi thăm bạn về nhà thơ vui mừng. Vì sao? ( đây là câu hỏi khó, tạo tình huống cho học sinh phát hiện, GV yêu cầu học sinh suy nghĩ và làm bài ở nhà. Tiết học sau GV kiểm tra vào phần bài cũ và chữa bài). 3. Trở lại nỗi đau mất bạn 9. Nỗi đau hiện ra ở nhiều cung bậc cảm xúc đó là những cảm xúc nào ? - Bàng hoàng tê tái. - HS có thể cảm nhận theo nhiều hướng. - Trống vắng không gì bù đắp được. - GV định hướng. Bài tập về nhà : Hãy thống kê những từ không được điệp lại trong đoạn thơ: " Rượu ngon không có bạn hiền, Không mua không phải không tiền không mua 16 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Câu thơ nghĩ đắn đo không viết Viết đưa ai, ai biết mà đưa" Nêu ý nghĩa của việc điệp từ không ấy? 10. Có ý kiến cho rằng hai câu thơ 4. Tiếng khóc bạn. cuối là con mắt, là trái tim của nhà - Tiếng khóc của người già. thơ dành cho Dương Khuê. Ý kiến - Nước mắt chảy ngược vào tim kết của em như thế nào? thành mối sầu. HS có thể cảm thụ theo nhiều hướng. GV gợi ý. * Đối với giờ Đọc thêm nên tổng kết III. Tổng kết ( 1 phút) bằng câu hỏi luyện tập. Cụ thể : Hãy khoanh vào đáp án đúng. 1. Nội dung bài thơ : A. Tiếng khóc cao cả giữa cuộc đời đau buồn. B. Tình bạn cao cả. C. Tình cảm chân thành sâu sắc của Nguyễn Khuyến với bạn. D. đáp án A , B, C. 2. Nghệ thuật bài thơ: A. trữ tình sâu lắng. B. Giọng điệu bi ai. C. Từ ngữ chân thực, gợi cảm. D. đáp án A, B ,C. * Câu hỏi kiểm tra đánh giá thường xuyên ở tiết sau: 17 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Qua một số bài thơ của Nguyễn Khuyến, em hãy làm rõ đặc điểm thơ trữ tình của ông? (GV hướng dẫn Học Sinh về nhà làm) Trong giờ học trên tôi đã sử dụng phương pháp vấn đáp, câu hỏi vấn đáp kết hợp với phương pháp đặt và nêu vấn đề. Trong đó có các câu hỏi tái hiện kiến thức của tiết Đọc văn trước để dẫn dắt đến tiết đọc thêm. Đặc biệt có dạng câu hỏi mở, dẫn dắt kết hợp với bài tập dành cho học sinh tự nghiên cứu ở nhà. IV. TRẮC NGHIỆM KIỂM CHỨNG ĐỀ TÀI 1. Qua việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong giờ Đọc thêm ở nhà trường THPT, cụ thể là tìm hiểu một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn 11 ban cơ bản áp dụng cho hai lớp 11B5 và 11B6 tôi nhận thấy: - Hầu hết học sinh hiểu, nắm chắc, khắc sâu được kiến thức về tác phẩm. - Học sinh hứng thú trong cách tìm hiểu tác phẩm. Tạo không khí sôi nổi trong tranh luận tìm hiểu vấn đề, có những phát hiện mới mẻ có tính sáng tạo trong giờ học. - Tránh được việc thụ động đọc chép trong bài giảng của giáo viên. - Giáo viên rất nhàn trong quá trình lên lớp mà vẫn đạt được mục đích của tiết dạy. Chủ động cùng khám phá tri thức với học sinh. - áp dụng làm các dạng bài tập về tác phẩm hiệu quả đặc biệt là với những đề bài có tính phát hiện và phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh. Cụ thể: Bảng kết quả của 45 HS lớp 11B5 làm bài kiểm tra trắc nghiệm Loại điểm Số HS lớp 11B 1 2 3 4 2 5 9 6 10 7 18 8 2 9 2 10 2 đạt 18 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] điểm % 4.4 20.0 22.2 40.0 Căn cứ vào bảng điểm trên chúng ta nhận thấy 4.4 4.4 4.4 + Số HS đạt điểm giỏi : 8.8% + Số HS đạt điểm khá: 44.4% + Số HS đạt điểm TB: 42.2 % +Số HS đạt điểm yếu: 4.4% HS hiểu bài có kiến thức về tác phẩm. Bài học đã đạt mục tiêu. Các phương pháp ứng dụng phù hợp. Bảng kết quả của 43 HS lớp 11B6 làm bài kiểm tra trắc nghiệm Loại điểm Số HS lớp 1 2 3 4 5 10 6 5 11B6 đạt điểm % 23.2 11.6 Căn cứ vào bảng điểm trên chúng ta nhận thấy 7 15 8 3 9 5 10 5 34.9 7.0 11.6 11.6 + Số HS đạt điểm giỏi : 23.2% + Số HS đạt điểm khá : 41.9% + Số HS đạt điểm TB : 34.8 % HS hiểu bài có kiến thức về tác phẩm. Bài học đã đạt mục tiêu. Các phương pháp ứng dụng phù hợp. 2. Nhận xét: Căn cứ vào 2 bảng tổng hợp điểm trắc nghiệm của HS có thể rút ra nhận xét sau: - dạy học theo phương pháp tích cực trong giờ đọc thêm, HS hiểu bài nắm được kiến thức cơ bản, biết so sánh đối chiếu với văn bản đã học trước đó. Đồng thời bước đầu biết tự nghiên cứu tìm hiểu văn bản. - Mức độ kiến thức sâu phủ diện rộng vì các em chủ động tìm đến với kiến thức mới, bài đọc thêm bổ sung những kiến thức đã học ở tiết trước. 3. Ý kiến của GV và thái độ của HS trong giờ học 19 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] - ý kiến của GV dạy môn văn: Dạy phân môn Đọc thêm theo phương pháp tích cực GV cần có những sáng tạo trong các tình huống khác nhau. - ý kiến của HS : + HS thích thú với môn học, không còn tâm lí bị áp đặt, gò bó. + Học sinh hứng thú ứng dụng nghiên cứu tự tìm ra chân lý. PHẦN C: KẾT LUẬN CHUNG 1. Xuất phát từ yêu cầu mới của công việc giảng dạy lấy học sinh làm trung tâm cho nên việc thể nghiệm phương pháp trên vào những tiết Đọc thêm cụ thể không nhằm ngoài mục đích này. Việc làm này sẽ có tác dụng nâng cao hiệu quả dạy của thầy và học của trò. 2. Đề tài này không phải là hướng đi mới mà chỉ là một phương pháp cụ thể hóa vấn đề vào những tiết dạy Đọc thêm cụ thể trong quá trình lên lớp hàng ngày của giáo viên. 3. Với kết quả thu được từ thực nghiệm và ý kiến của đồng nghiệp, cho thấy phương pháp tích cực trong giờ Đọc thêm tránh được sự nhàm chán. Đồng thời ngăn chặn được tính ỷ lại cả từ hai phía HS và GV. Bởi chúng ta cho rằng đây là phạm vi kiến thức ít gắn với thi cử và chúng ta còn sai lầm cho đó chỉ là phạm vi kiến thức phụ. Giờ Đọc thêm có sự công phu của người thầy sẽ thực sự hữu ích khi rèn luyện cho HS tính độc lập trong học tập. Đây là phương pháp tốt để phát 20