Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
Phần A. Đặt vấn đề
I. Lý do chọn đề tài.
Làm thế nào để tiếp cận thơ ca một cách sâu sắc, đúng đắn? làm thế nào để
đọc ra được những suy nghĩ, cảm xúc, mong ước của người viết được thể hiện
một cách kín đáo, ý vị trong tác phẩm? làm thế nào để đi vào tầng tầng lớp lớp
những giá trị tiềm ẩn như những viên ngọc qúy giá nhưng lại ở sâu dưới đáy đại
dương? Tôi viết sáng kiến này cũng xuất phát từ khao khát mãnh liệt trước thế
giới kỳ diệu của thơ ca- trước ánh mắt học trò muốn tìm ra chân lý nghệ thuật
trong mỗi giờ lên lớp.
Khi đến với “Đàn ghita của Lorca” tôi thực sự ngỡ ngàng trước một lối
viết, lối cảm mới mẻ, hiện đại. Có thể cảm nhận bài thơ như một đóa hoa có vẻ
đẹp và hương thơm rất lạ khiến không ít người học văn và người dạy văn có đôi
chút hoang mang, ngần ngại. Thực tế thì khi chúng ta đã giảng dạy nhiều bài
thơ quen thuộc, cách hiểu, cách cảm nhận những tác phẩm ấy đã trở thành
đường mòn. Nay phải làm việc với một bài thơ mới đã khó, thế mà bài thơ ấy
lại không hề dễ cảm nhận thì những băn khoăn thắc mắc, thậm chí cả sự hoang
mang kia cũng là điều dễ hiểu. Là người trực tiếp giảng dạy, bản thân tôi cũng
không tránh khỏi tâm trạng ấy khi tiếp cận bài thơ. Thế nhưng qua thực tế giảng
dạy của bản thân, qua những ý kiến trao đổi cùng đồng nghiệp gần xa, qua việc
đọc những bài viết về tác giả, tác phẩm và những bài viết, những lời tâm sự của
chính Thanh Thảo, tôi thấy mình phần nào cảm nhận được bài thơ. Viết sáng
kiến này tôi chỉ có một mong muốn giản dị là chia sẻ với đồng nghiệp một cách
hiểu, cách cảm, cách tiếp cận tác phẩm này không ngoài mục đích nâng cao
chất lượng dạy và học.
II. Phương pháp nghiên cứu:
1. Dựa vào cách khai thác, tìm hiểu một bài thơ trữ tình.
1
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
2. Dựa vào mạch nội dung của bài thơ.
3. Vận dụng các thao tác: so sánh, phân tích, bình, đọc hiểu…
III. Phạm vi nghiên cứu.
Năm học 2011-2012
IV. Tài liệu tham khảo:
1. Sách giáo khoa – SGK Ngữ văn 12.
2. Sách tham khảo.
3. Các bài giảng, các ý kiến, bài viết của các nhà nghiên cứu, phê bình
văn học.
2
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
Phần B. Giải quyết vấn đề
I. Cơ sở lí luận và thực tiễn:
1. Cơ sở lí luận:
Chính Thanh Thảo trong một bài phỏng vấn trên báo Thể thao văn hóa
đã trả lời một cách rất mơ hồ về nội dung tư tưởng trong bài thơ: “Tôi không
dám nói chắc cái gì, chỉ biết tôi viết bài thơ này trong trạng thái không nghĩ
ngợi gì, một trạng thái mà vô thức chiếm lĩnh tôi trọn vẹn”. Cái khó cho
việc tiếp cận bài thơ này được chính tác giả thừa nhận.
Vậy thì với bài thơ này chúng ta không thể mong gì những gợi ý, cắt nghĩa
của tác giả. Những phát hiện của những nhà Tượng trưng- Siêu thực quả là
có ý nghĩa với việc nghiên cứu quy luật sáng tạo, giải mã những biểu tượng
văn hóa trong tác phẩm. Thực tế thì sáng tác văn học không thể xuất phát từ
những cõi hư vô, không thể nhờ cậy một đấng siêu nhiên nào giúp đỡ, thế
nhưng nhiều khi nhà nghệ sỹ cũng bị dẫn dắt bởi một thế lực bí ẩn nào đó,
thăng hoa trong những xúc cảm mãnh liệt và có khi chỉ trong một khoảnh
khắc ngắn ngủi có thể tạo nên những tác phẩm bất hủ. Thế nhưng sau giây
phút thăng hoa ấy thường thì tác giả lại không hiểu vì sao mình lại viết được
như vậy. Chẳng thế mà Nguyễn Bính cứ than thở mình làm thơ là bởi bị
“Giời đày”, còn Chế Lan Viên thì lại nói mình làm thơ là do “ma làm” …
Đó là cái phần vô thức đã làm khó cho người đọc thơ và muốn khám phá thế
giới bí ẩn của thơ ca. Thế nhưng với người làm công tác giảng dạy, nghiên
cứu văn học thì vẫn cứ phải dung tư duy để phân tích,suy nghĩ, biện luận để
tìm ra dòng mạch (dù cho đó là vô thức) của tác phẩm. Từ đó mà tìm ra giá
trị thẩm mỹ, phong cách nhân văn hay ý nghĩa, tư tưởng, chủ đề… của tác
phẩm.
2. Cơ sở thực tiễn
Trên thực tế thì khi có mặt trong sách Ngữ văn 12, bài thơ "Đàn ghita
của Lorca" đã thu hút sự quan tâm của thầy cô giáo bộ môn và cả học sinh
3
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
bởi vẻ bề ngoài “lạ” của nó. Là người sẽ truyền tải các giá trị văn bản đến
học sinh, các thầy cô giáo dạy môn Ngữ văn vừa thích thú vừa ngần ngại
trước sắc diện mới mẻ, độc đáo mà hàm chứa không ít những bất ngờ, bí ẩn
của bài thơ. Làm thế nào để học sinh hiểu, nắm đươc các giá trị nội dung –
nghệ thuật cơ bản của bài thơ mà thực tế không ít giá trị là không dễ nắm bắt
và hiểu rõ ngay cả với thâỳ cô giáo giảng dạy?
Cuốn “Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kĩ năng” đã góp phần giúp
đỡ phần nào cho không ít thầy cô đứng lớp – định hướng kiến thức chuẩn để
thầy cô không trở nên quá đà, quá tầm với học sinh. Song với một tác phẩm
mới mẻ, độc đáo như “Đàn ghita của Lorca” thì cần có sự soi chiếu từ nhiều
chiều, nhiều phương diện, cần được sự quan tâm tìm tòi nghiên cứu có chiều
sâu hơn nữa của các nhà giáo dục, các nhà nghiên cứu văn học để may
chăng trong tương lai gần chúng ta sẽ có được những hiểu biết đầy đủ hoàn
chỉnh về tác phẩm mới mẻ này. Trở lại với đề tài "Một số kinh nghiệm
trong giảng dạy bài thơ cây Đàn ghita của Lorca trong sách ngữ văn cho
học sinh lớp 12" người viết không có tham vọng đưa ra một kiến giải hoàn
toàn đột biến nào chỉ là một sự phát hiện nho nhỏ ở chừng mực người giảng
dạy Ngữ văn có thể trao cho học sinh những kiến thức mà không sợ là quá
đà, quá tầm, vừa đáp ứng được chuẩn kiến thức – kỹ năng, vừa góp phần
thúc đẩy năng lực sáng tạo của các em học sinh.
II. Giả thiết
1. Từ thực tế giảng dạy
Thường khi giảng dạy, chúng ta sẽ chia cấu trúc bài thơ thành 4 đoạn
nhỏ với nội dung cụ thể sau:
Đoạn 1: 6 dòng đầu : Khắc họa hình ảnh Lorca trên hành trình lý tưởng.
Đoạn 2: 12 dòng tiếp : Tái hiện cái chết bi thảm, dữ dội của Lorca.
Đoạn 3: 4 dòng tiếp : Sự xót thương, nuối tiếc những dở dang của Lorca
trong cuộc đời .
4
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
Đoạn 4 : 9 dòng cuối : Suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ cuộc đời
của Lorca .
Với kết cấu này người giảng dạy nghiêng về định hướng của sách giáo
khoa và sách giáo viên chương trình chuẩn. Sách giáo khoa và sách giáo
viên chương trình nâng cao chưa chú trọng trong việc lý giải này.
2. Đến những sáng tạo của người viết.
Trong quá trình giảng dạy tôi đã mạnh dạn thử nghiệm thay đổi cấu trúc và
nâng cao nội dung của bài thơ và kết quả thu được rất khả quan.
* Cấu trúc và phần nội dung mới là :
Đoạn 1: 6 dòng đầu : Bi kịch của người nghệ sỹ cô độc.
Đoạn 2 : 6 dòng tiếp : Bi kịch của người chiến sỹ bị thủ tiêu sinh mệnh.
Đoạn 3 : 6 dòng tiếp : Bi kịch của người nghệ sỹ bị thủ tiêu tác phẩm.
Đoạn 4 : 4 dòng tiếp : Bi kịch và khát vọng thực hiện di nguyện.
Đoạn 5 : 9 dòng cuối : Sự giải thoát, chiến thắng và bất diệt.
III. Quá trình thực nghiệm giải pháp mới.
1. Căn cứ để phân tích bài thơ.
1.1 Niềm tri ân ngưỡng mộ của Thanh Thảo giành cho Lorca .
Chúng ta bắt đầu từ lí do khiến Thanh Thảo dành niềm tri ân, ngưỡng
mộ sâu sắc với Lorca - Chàng nghệ sỹ, người chiến sỹ cách mạng có lí
tưởng cao đẹp nhưng số phận bất hạnh. Phê -đê - ri - cô Gar - xi -a Lorca
( 1898 - 1936 ) là một trong những thiên tài của thi ca Tây Ban Nha. Lorca
sinh ra đúng vào giai đoạn chủ nghĩa phát xít Franco đang hoành hoành trên
quê hương mình. Vì vậy như mọi thanh niên yêu nước khác Lorca đảm
nhiệm vai trò một người chiến sỹ chiến đấu hết mình vì tự do - Lorca là
chiến sỹ tiên phong trên mặt trận đấu tranh vì tự do ; Với tài năng thiên bẩm
ông còn được mệnh danh là con chim họa mi vàng của sứ Espagna - trước
nền nghệ thuật Tây Ban Nha già cỗi Lorca là thi sỹ nồng nhiệt ca ngợi và
hành động vì khát vọng cách tân. Với cùng lúc hai tư cách : Một chiến sỹ
đấu tranh vì tự do - một người nghệ sỹ khao khát đổi mới nền nghệ thuật già
5
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
cỗi . Lorca trở thành một cái gai sắc nhọn trong mắt của chế độ phát xít độc
tài lúc bấy giờ. Khi tài năng và khát khao tự do đang độ phát triển thì Lorca
bị bọn phát xít thủ tiêu.
Thanh Thảo xúc cảm mạnh mẽ trước thi hào Tây Ban Nha này vì hai lí
do :
Thứ nhất : Lorca là kiểu người nghĩa khí hành động vì chính nghĩa, vì
cộng đồng - thuộc mẫu người mà thơ của Thanh Thảo thường dành những
ưu ái đặc biệt.
Thứ hai : Vì chính Thanh Thảo cũng là một trong những nghệ sỹ luôn
chan chứa khát vọng cách tân thơ Tiếng Việt sau năm 1975 - thời kì mà văn
học nghệ thuật Việt Nam đã qua thời chiến, làm tròn trách nhiệm của một
nền văn nghệ kháng chiến nhưng vẫn chưa kịp đổi mới để thích ứng với
chặng đường để phát triển đất nước.
1.2 Lời đề từ : " Nếu tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn Ghita ".
Hình tượng đàn Ghita và những biến ảnh của nó : " tiếng đàn ", " tiếng
Ghi ta", " chiếc Ghita" là biểu tượng, là hình ảnh tượng trưng cho thơ Lorca,
cho tư tưởng của Lorca. Đó cũng là câu thơ có ý nghĩa như di nguyện của
người nghệ sỹ này. Câu thơ không chỉ đơn giản nói lên tình yêu nghệ thuật
của Lorca mà đó còn là cả sự mong mỏi vĩ đại : Nghĩ đến nền nghệ thuật
Tây Ban Nha Lorca lo lắng thành công của mình có thể trở thành vật cản án
ngữ con đướng sáng tạo của những thế hệ sau. Lorca muốn chôn theo cây
đàn khi ông chết tức là muốn hậu thế thoát khỏi cái bóng của mình để tự do
bước đến tương lai.
1.3 Nguồn thi liệu của bài thơ.
Có thể nói trong bài thơ Thanh Thảo đã huy động nhiều hình ảnh, thi
liệu từ thơ Lorca rồi nhào nặn lại bằng phép tương giao của thơ tượng trưng
và tính bất trật tự cú pháp kiểu siêu thực. Điều này khiến bài thơ mang đậm
màu sắc Tây Ban Nha và rất giàu tính nhạc. Chúng ta dễ dàng nhận thấy nét
đặc sắc ấy ngay từ những dòng đầu tiên của thi phẩm.
6
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
2. Phân tích bài thơ.
2.1 Bi kịch của người nghệ sỹ cô độc.
* Hai câu đầu :
"những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt "
tạo nên một sự tương phản gay gắt : " tiếng đàn bọt nước " >< " áo choàng
đỏ gắt ". Hãy tạm thời cởi bỏ bút pháp siêu thực tượng trưng với những
trường nghĩa lan tỏa, rộng lớn chúng ta sẽ đến với một cách hiểu đơn giản,
dễ hiểu và hoàn chỉnh : Những tiếng đàn của Lorca như bọt nước - như
những bong bóng nước tròn trịa lung linh và xinh đẹp - là biểu tượng cho
cái đẹp toàn bích nhưng tiếc thay nó lại rất đỗi mong manh và lại càng trở
nên mong manh khi đặt cạnh màu đỏ gắt như lửa của áo choàng ; " Áo
choàng đỏ " là trang phục của các đấu sỹ đấu bò tót - một truyền thống đặc
trưng của Tây Ban Nha nhưng " áo choàng đỏ gắt " thì lại là sự bất thường chữ " gắt " ở cuối câu thơ thứ hai không chỉ tả được màu sắc mà còn gợi lên
một độ nóng đến khủng khiếp, đến ngạt thở, đến bức bách.
Độ " nóng" này gợi ra không khí chính trị nóng bỏng của đất nước Tây
Ban Nha dưới chế độ độc tài.
Và như vậy trong mối quan hệ với đời sống chính trị đương thời, tiếng
đàn - thơ Lorca đứng trước những nguy cơ bất trắc và cũng chính là hình
ảnh dự báo trước những bi kịch oan khuất của một đấng tài hoa.
* Bốn câu sau :
Diễn tả hình ảnh Lorca cùng cây đàn hành trình về " miền đơn độc ".
Câu thơ thứ ba mô tả những nốt tỉa ghita được tấu lên kết hợp hài hòa với
hình ảnh vầng trăng , yên ngựa gợi lên hình ảnh một chàng nghệ sỹ lãng tử
cùng tiếng đàn cứ mải miết trong cuộc lãng du.
Trong cuộc lãng du này người và trăng đều chuếnh choáng, hòa vào
nhau trong trạng thái say sưa và dâng hiến. Đó chính là hình ảnh người nghệ
7
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
sỹ Lorca đầy nhiệt huyết đang say sưa trong sáng tạo. Thế nhưng xót xa thay
càng nồng nhiệt, càng hết mình bao nhiêu thì lại càng lún sâu vào "miền đơn
độc" bấy nhiêu. Có nghĩa là những tư tưởng tự do, khát vọng cách tân nghệ
thuật của Lorca ( do quá mới mẻ ) chưa được sự đồng hành của đất nước
Tây Ban Nha.
* Tiểu kết : Hai câu đầu Thanh Thảo đặt tiếng đàn thơ của Lorca trong
quan hệ với đời sống chính trị thì bốn câu sau của khổ thơ tác giả lại đặt
tiếng đàn thơ ấy trong quan hệ với nền nghệ thuật Tây Ban Nha. Trong mối
quan hệ này thi sĩ là kẻ độc hành cô đơn - xét cho đến cùng đó chính là bi
kịch của một người nghệ sỹ một mình trên con đường cách tân nghệ thuật không một ai đồng hành - không một ai chia sẻ !
2.2 Bi kịch của người chiến sỹ bị thủ tiêu sinh mệnh.
Thanh Thảo đã đẩy bi kịch của Lorca lên một chặng mới - đau xót và
mất mát hơn nhiều : đó chính là những câu thơ gợi lại thời khắc định mệnh
khi Lorca bị chính quyền độc tài hành hình :
" Tây Ban Nha
hát nghêu ngao
bỗng kinh hoàng
áo choàng bê bết đỏ
Lorca bị điệu về bãi bắn
chàng đi như người mộng du "
Mỗi câu thơ được viết ra hết sức tự nhiên như văn xuôi - và rõ là chúng
đang kể với chúng ta về một đất nước Tây Ban Nha đang " hát nghêu ngao
" - đó là giọng hát vô hồn, lạc điệu , là những âm thanh nhàm chán ,tẻ nhạt,
rời rạc. Điều này ám chỉ một đất nước Tây Ban Nha đang tồn tại một nền
nghệ thuật già nua, bằng lặng , tẻ nhạt - Và nó - nền nghệ thuật Tây Ban Nha
cứ mãi bằng lặng, già nua như thế nếu không có một cú sốc " bỗng kinh
8
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
hoàng " , đột ngột khi Lorca bị điều về bãi bắn ; Thế nhưng cũng có thể hiểu
rằng chính Lorca đang
" hát nghêu ngao " - hát một cách hoang dã, tự do khỏe khoắn như chính
tâm hồn và khát vọng tự do đang cháy bỏng trong trái tim Lorca muốn dâng
hiến nghệ thuật của mình đến với công chúng.
Trong đoạn thơ này hãy đặc biệt chú ý đến cụm " bỗng kinh hoàng " ,
đó là một cảm giác đột ngột nhằm diễn tả sự giật mình choáng váng.
Tác giả đã tái hiện lại thời khắc định mệnh của Lorca bằng những thủ
pháp đặc trưng của trường phái ấn tượng : Cụm từ " áo choàng đỏ gắt "
dường như đã bị căng giãn hết cỡ không thể chịu đựng nữa đã vỡ ra thành "
áo choàng bê bết đỏ " - điều này ngầm chứa đựng một sự tăng tốc trong
cường độ những bi thương.
Trong những sáng tác của mình Lorca hay nhắc đến " thần chết " và "
cái chết ". Lorca luôn có dự cảm những bất trắc sẽ đến với mình bởi một lẽ
đơn giản: Trong một chế độ độc tài bất cứ người nghệ sỹ nào ca ngợi tự do
cũng đều có thể chuốc lấy những nguy cơ, bất trắc, thậm chí mất cả mạng
sống.
Chỉ có điều tuy đã có những dự cảm như vậy nhưng dường như Lorca
không ngờ bi kịch lại đến với mình sớm như vậy - khi mà tất cả với Lorca
đang còn ở phía trước, những khát vọng cách tân còn dang dở ; không ngờ
đến nỗi mới có cảm giác " bỗng kinh hoàng " choáng váng !
* Tiểu kết :
Người chiến sỹ ấy đã bị hành quyết, bị thủ tiêu sinh mạng quý giá của
mình đó là một bi kịch đau xót lắm thay !
2.3 Bi kịch của người nghệ sỹ bị thủ tiêu tác phẩm.
Sát hại Lorca kẻ thù của nền dân chủ còn " sát hại " vùi dập cả tiếng
đàn của người nghệ sỹ tài hoa ấy:
" tiếng ghita nâu
bầu trời cô gái ấy
9
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
tiếng ghita lá xanh biết mấy
tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghita ròng ròng máu chảy "
Nếu chúng ta nhìn nhận những câu thơ này ở góc độ ngữ âm chúng ta
có thể thấy mỗi câu thơ như một cung bậc của tiếng đàn mà các giai điệu,
âm thanh đã hòa thành một hợp âm bi tráng của một bản nhạc cứ tăng dần về
cường độ và trường độ. Cách hòa âm như thế gợi lên hình ảnh một con
người kiên trung, gan góc, bất khuất ngẩng cao đầu trước khi ngã gục " ròng
ròng máu chảy ".
Tiếng đàn lúc này được miêu tả như một sinh mệnh trong bi kịch.
Tiếng đàn đã được nhân hóa, có tâm trạng, cảm giác, có màu sắc hình khối.
Nếu chúng ta cảm nhận những câu thơ này ở góc độ ngữ nghĩa chúng ta
có thể thấy : Bắt đầu là " tiếng ghita nâu " còn hiền hòa với kết cấu là thanh
bằng. Đó là hình ảnh tả thực - là âm thanh của chiếc ghita có màu nâu. Gắn
với âm thanh ấy là hình ảnh tương phản : " bầu trời " >< " cô gái ấy ".
Tương phản bởi lẽ : " bầu trời " là hình ảnh về cái bao la , vô cùng còn "cô
gái ấy " là hình ảnh con người hữu hạn . Câu thơ tái hiện rõ bóng dáng
người con gái lẻ loi trên một nền trời trống trải mênh mông ( Người con gái
ấy có thể là An - na Ma - ri - a - người mà sau khi Lorca chết chưa từng một
lần lên xe hoa ). Nếu hiểu như thế câu thơ còn là sự ngậm ngùi xót thương
cho một mối tình tan vỡ mà thi sỹ bỏ lại chốn dương gian này.
Hình ảnh " tiếng ghita lá xanh " lại là hình ảnh ẩn dụ nói lên bi kịch xót
xa - tiếng ghi ta lá xanh hay tài năng Lorca đang độ chín, sức dâng hiến đang
dồi dào mà cái chết bi thương đã ập đến mang theo bao nỗi tức tưởi !
Những hình ảnh nối tiếp " tiếng ghita tròn " đến " tiếng ghita ròng ròng
máu chảy " tạo nên tính logic của những cảm xúc bàng hoàng đau xót càng
lúc càng dâng cao. Đó không còn là nỗi đau khi cảm nhận mà chính là tiếng
đàn ấy đã tuôn ra những dòng máu thực sự rồi.
10
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
* Tiểu kết:
Đó chính là bi kịch của người nghệ sỹ bị thủ tiêu đi những tác phẩm tâm
huyết - những khát khao nghệ thuật cao đẹp của cuộc đời mình.
2.4 Bi kịch và khát vọng thực hiện di nguyện.
Điều mà Thanh Thảo băn khoăn nhất trong mối tri ân của mình dành
cho Lorca là :
" không ai chôn cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang
giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng"
Nếu ở lớp nghĩa bề mặt có thể hiểu rằng Lorca tuy chết nhưng tiếng đàn
thì sẽ bất tử. Kẻ thù của nền dân chủ có thể giết hại Lorca nhưng không thể
giết nổi tiếng đàn - nó vẫn như "cỏ mọc hoang " lan nhanh và mạnh mẽ .
Khi hành quyết người nghệ sỹ tài hoa này bọn độc tài đã ném xác Lorca
xuống giếng hòng phi tang. Đây là nỗi đau của đất nước Tây Ban Nha - của
cả nhân loại. Lorca chết thảm vốn đã vô cùng đau đớn nhưng còn đau đớn
hơn vì di nguyện " hãy chôn tôi với cây đàn " đã không được thực hiện. Sự
nghiệp cách tân nghệ thuật của Lorca không có người kế tiếp. Đó là vì thần
tượng Lorca quá lớn khiến người ta không thể chôn vùi ? Hay vì quá yêu
Lorca mà hậu thế không nỡ quên, không thể quên ? Thế nên những giọt
nước mắt kia cứ tức tưởi không chịu ngủ yên, không thể lặn chìm vào cõi
vĩnh hằng mà cứ nhức nhối một niềm đau " long lanh nơi đáy giếng " ? Và
vì vậy khi chưa có ai tiếp nối sự nghiệp của Lorca thì " giọt nước mắt vầng
trăng" lại thêm một lần tổn thương - càng long lanh đẹp đẽ thì khi bị hủy
diệt lại càng thêm đau xót !
* Tiểu kết :
11
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
Nhắc lại di nguyện của Lorca chắc chắn Thanh Thảo muốn bộc lộ khát
vọng thực hiện di nguyện ấy - khát vọng muốn góp phần cách tân thơ ca
Tiếng Việt sau chiến tranh.
2.5 Sự giải thoát , chiến thắng và bất diệt.
Với Lorca cái chết rõ ràng là một bi kịch nhưng cũng thật bất ngờ cái
chết lại là một sự giải thoát :
" đường chỉ tay đã đứt
dòng sông rộng vô cùng
Lorca bơi sang ngang
trên chiếc ghita màu bạc "
Ở đây có một sự hẫng hụt ngậm ngùi. Hình ảnh " đường chỉ tay đã
đứt " tượng trưng cho định mệnh nghiệt ngã - nghiệt ngã vì Lorca muốn gắn
bó mãi với cuộc đời này nhưng " đường chỉ tay " của thi sỹ chỉ có vậy,
không thể tiếp tục bước về phía trước cùng làn sóng dân chủ, cùng xu hướng
cách tân nghệ thuật mà đành phải tách mình bơi tạt "sang ngang". Phương
tiện giúp người nghệ sỹ cách tân siêu thoát chính là " chiếc ghita màu bạc ".
Những câu thơ cuối cùng miêu tả sự ra đi của Lorca thật vô cùng dữ
dội, mãnh liệt :
" chàng ném lá bùa cô gái Di-gan
vào xoáy nước
chàng nếm trái tim mình
vào lặng yên bất chợt
li- la li - la li -la…"
Hành động " ném " được lặp lại hai lần với hai mục đích khác nhau :
"ném lá bùa " của cô gái Di - gan là ném một cách dữ dội xóa bỏ cái ranh
giới giữa khổ đau và siêu thoát để dòng sông cuộc đời đầy rẫy những buồn
đau, ác độc, bon chen ….được bình lặng. Sống cháy bỏng hết mình vì cõi
trần thế này vì vậy khi phải lìa xa chắc chắn không phải là điều dễ dàng - đó
12
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
là một sự ra đi đầy khó nhọc. Thế nhưng trên chặng đường gian nan ấy
người nghệ sỹ vĩ đại đã kịp " ném trái tim mình " về phía cuộc đời - dùng
chính trái tim với bầu nhiệt huyết bừng bừng ấm nóng khát vọng cách tân
nghệ thuật, khát vọng đấu tranh vì tự do của mình gửi lại đất nước Tây Ban
Nha nói riêng và nhân loại nói chung. Và trái tim ấy khi được " ném " trở lại
nó lập tức khiến " cõi lặng im " bỗng " bất chợt " tấu lên rộn rã những âm
thanh " li - la li - la li -la …" - nghĩa là trước khi chết Lorca đã kịp để lại một
di sản nghệ thuật có sức thổi bùng lên ngọn lửa đấu tranh của nhân dân ;
Hơn thế điệp khúc " li - la li - la li -la …" đâu chỉ đơn thuần mô phỏng tiếng
đàn mà nó còn gợi lên hình ảnh một vòng nguyệt quế dành cho người nghệ
sỹ bất tử Lorca - bởi li-la còn là tên gọi của loài hoa Tử Đinh Hương - loài
hoa rất đặc trưng của xứ sở Tây Ban Nha quê hương Lorca.
2.6 Nghệ thuật của bài thơ.
Bài thơ đặc biệt thành công với bút pháp siêu thực - tượng trưng :
a. Sự phá vỡ các vách ngăn thông thường của các sự vật, hiện tượng.
b. Những kết nối ngẫu nhiên tưởng chừng không hề liên quan với nhau
nhưng qua nhiều liên tưởng thì giữa chúng lại có những mối quan hệ tuyệt
vời !
c. Nghệ thuật ngôn từ không diễn ra theo trình tự thời gian mà diễn ra trong
không gian nơi màu sắc, âm thanh được chú trọng.
d. Bài thơ kết hợp độc đáo giữa các loại hình nghệ thuật : Hội họa, âm nhạc,
điêu khắc.
e. Có sự kết hợp giữa yếu tố siêu thực với hiện thực ; Cả những yếu tố huyền
ảo hoang đường mang màu sắc tôn giáo.
f. Sáng tạo khi sử dụng âm thanh trong âm nhạc cho một tác phẩm thơ.
=> Tất cả tạo nên một tác phẩm để lại những ấn tượng sâu sắc và rõ nét
trong lòng bạn đọc.
3. Thiết kế giáo án .
13
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
Trên cơ sở tiếp nhận một bài thơ như thế tôi mạnh dạn giới thiệu một
bài soạn của tôi rất mong nhận được sự đồng cảm và chia sẻ.
* Định hướng về kiến thức , kĩ năng và thái độ :
- Giúp học sinh cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Gar-xi-a Lorca qua
sự ngưỡng mộ đồng cảm và tiếc thương sâu sắc của tác giả.
- Hiểu được những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ.
- Biết trân trọng và kế thừa thành tựu của các thế hệ đi trước đồng thời có ý
thức sáng tạo để tiến lên.
* Phương pháp và phương tiện dạy học chủ yếu :
- Phương pháp : Đoc sáng tạo , đối thoại , nêu vấn đề , giảng bình…
- Phương tiện : Sách giáo khoa , giáo án điện tử , máy chiếu …
* Tiến trình giờ dạy :
- Ổn định tổ chức lớp.
- Kiểm tra bài cũ.
- Bài mới.
Hoạt động của GV - HS
Nội dung cần đạt
I. Giới thiệu tác giả - tác phẩm.
Em hãy đọc phần tiểu dẫn
1. Tác giả :
và trình bày những nét cơ
- Thanh Thảo tên thật là Hồ Thành Công.
bản về nhà thơ Thanh
- Quê quán : Quảng Ngãi.
Thao ?
- Là một nhà thơ trưởng thành từ cuộc khán
chiến chống Mỹ.
- Là người nỗ lực trong việc đổi mới thơ ca,
luôn tìm tòi cách biểu đạt mới mẻ, đi sâu vào cái
tôi nội cảm với những rung động mãnh liệt.
14
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
- Năm 2001 Thanh Thảo đã được tặng giải
thưởng nhà nước về văn học nghệ thuật.
- Các tác phẩm tiêu biểu : SGK.
2. Tác phẩm :
a. Xuất xứ :
Nằm trong tập "Khối vuông ru bich " Em hãy nêu xuất xứ bào
NXB Tác phẩm mới
thơ ?
1985.
b. Nhan đề và lời đề từ.
* Nhan đề :
- Đàn ghita: là một nhạc cụ truyền thống tạo
Em hiểu gì về nhan đề bài
nên nét đặc sắc văn hóa của đất nước Tây Ban
thơ và câu thơ đề từ ?
Nha.
- Lorca :
+ Một nghệ sỹ Tây Ban Nha có khát vọng cách
tân nghệ thuật.
+ Một chiến sỹ kiên cường chống lại chế độ độc
tài phát xít Prăng cô.
+ Một số phận bi thảm.
* Lời đề từ :
- Như một lời di chúc thể hiện tình yêu nghệ
thuật - tình yêu xứ sở của Lorca.
- Như một lời nhắn nhủ các thế hệ nghệ sỹ hãy
biết vượt lên nghệ thuật của ông để đưa thơ ca
tới một tầm cao mới.
c. Bố cục : 5 phần.
- Đoạn 1 : Bi kịch của người nghệ sỹ cô đơn.
* Qua phần tìm hiểu tác
phẩm em hãy cho biết bố
- Đoạn 2: Bi kịch của người nghệ sỹ bị thủ tiêu
sinh mạng.
15
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
cục của bài thơ ?
- Đoạn 3: Bi kịch của người nghệ sỹ bị thủ tiêu
tác phẩm.
- Đoạn 4 : Bi kịch và khát vọng thực hiện di
nguyện.
- Đoạn 5 : Sự giải thoát, chiến thắng và bất diệt.
II. Đọc hiểu.
Gọi HS đọc.
1. Đoạn I : Bi kịch của người nghệ sỹ cô độc.
- Yêu cầu đọc với âm điệu
Lorca hiện lên qua những hình ảnh tiêu biểu,
chậm,buồn, tha thiết kết hợp
chọn lọc, mang đậm chất Tây Ban Nha và giàu
giọng điệu dồn dập ở phút
sức gợi như " tiếng đàn ghita", " áo choàng đỏ
cuối.
", " vầng trăng ", " yên ngựa ".
* Em hãy chỉ ra sự tương
a. Hai câu đầu.
phản ở hai câu đầu ?
- Có sự tương phản giữa " Tiếng đàn bọt nước "
>< "áo choàng đỏ gắt "
=> Tiếng đàn như những bong bóng nước tròn
trịa, toàn bích nhưng lại mong manh khi đặt
*
Ý nghĩa gợi ra từ sự
tương phản đó ?
cạnh màu đỏ "gắt " như lửa của " áo choàng "
( nước >< lửa ).
- " đỏ gắt " không chỉ gợi lên hình ảnh những
chiến sỹ đấu bò trong truyền thống của người
Tây Ban Nha mà còn gợi lên độ nóng bỏng, ngột
ngạt.Gợi nên không khí nóng bỏng của nền
chính trị Tây Ban Nha.
= > Trong mối quan hệ với đời sống chính trị
đương thời - nghệ thuật của Lorca đứng trước
* Âm thanh "Li la" được
nguy cơ bất trắc. Đây là những hình ảnh dự báo
hiểu là âm thanh gì ?
cho những bi kịch của Lorca.
b. Bốn câu sau.
*
"Vầng
trăng
chuếnh
- Âm thanh " Li la" vừa mô phỏng tiếng đàn vừa
16
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
choáng " là vầng trăng như
là tên loài hoa tím tạo nên tính nhạc và sắc màu
thế nào ?
cảm xúc cho đoạn thơ.
- " Vầng trăng chuếnh choáng " gợi lên vẻ đẹp
trong sáng, lung linh của thiên nhiên qua cái
* " miền đơn độc ", "yên
nhìn say đắm của người nghệ sỹ - cả hai hòa vào
ngựa mỏi mòn " giúp chúng
nhau say sưa, dâng hiến.
ta hình dung Lorc đang ở
- Lorca một mình một ngựa, một con đường
trong trạng thái và hoàn
thăm thẳm, mênh mông, phiêu du giữa đất trời
cảnh ra sao ?
với khát vọng nghệ thuật lớn lao nhưng chưa
tìm được niềm đồng cảm nên Lorca rơi vào
Trong phần 1 này hình ảnh
Lorca
hiện lên như thế
nào ?
trạng thái cô độc trên con đường ấy.
* Tiểu kết:
- Lorca hiện lên giữa không gian văn hóa đậm
chất Tây Ban Nha, giữa bối cảnh chính trị căng
thẳng, ngột ngạt với bản lĩnh và khát vọng của
người nghệ sỹ yêu tự do, yêu cái đẹp và cuộc
sống.
- Hai câu đầu Thanh Thảo đặt nghệ thuật của
Lorca trong quan hệ với đời sống chính trị .
- Bốn câu sau Thanh Thảo đặt nghệ thuật của
Lorca trong quan hệ với nền nghệ thuật Tây Ban
Nha.
=>Trong mối quan hệ thứ hai này Lorca đều là
* Tình cảm của Thanh Thảo
kẻ độc hành cô độc - Đó là bi kịch của người
dành cho Lorca ?
nghệ sỹ không có ai đồng hành chia sẻ.
=>Qua hình ảnh và cảm xúc chân thành Thanh
Thảo đã bộc lộ niềm đồng cảm sâu sắc với bi
kịch của Lorca.
2. Đoạn II : Bi kịch của người nghệ sỹ bị thủ
17
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
tiêu sinh mệnh.
Bi kịch được đẩy lên 1 chặng mới : Đau xót và
* Giọng " hát ngêu ngao "
mất mát hơn.
được hiểu như thế nào ?
- " Tây Ban Nha - hát ngêu ngao " :
+ Là giọng hát vô hồn lạc điệu của một nền
nghệ thuật già nua.
+ Là giọng hát của Lorca cất lên hoang dã,tự do
*" bỗng kinh hoàng " là
trạng thái cảm xúc ra sao ?
khỏe khoắn
- " bỗng kinh hoàng " - cú sốc đột ngột khi
người nghệ sỹ cách tân bị điệu về bãi bắn.
= > Thanh Thảo đã tái hiện thời khắc định mệnh
* " Áo choàng bê bết đỏ"
của Lorca bằng những thủ pháp của trường phái
gợi liên tưởng điều gì ?
ấn tượng : " áo choàng đỏ gắt " bị căng giãn hết
* Nêu tiểu kết cho cả đoạn ?
cỡ và vỡ ra thành màu áo choàng bê bết máu.
* Tiểu kết :
Tuy đã có dự cảm về cái chết nhưng Lorca
không ngờ bi kịch lại đến với mình sớm như vậy
- khi mà khát vọng cách tân còn dang dở phía
trước.
Người chiến sỹ ấy đã bị hành quyết - sinh
mạng và tầm tư tưởng ấy không còn đó là một bi
* Sát hại Lorca về thể xác
kịch đầy đau xót.
đồng thờibọn độc tài còn sát
3. Đoạn III : Bi kịch của người nghệ sỹ bị thủ
hại thêm điều gì nữa ?
tiêu tác phẩm.
Sát hại Lorca kẻ thù còn sát hại cả tiếng đàn -
* Ý nghĩa của " tiếng ghita
nghệ thuật của người nghệ sỹ tài hoa ấy.
nâu" ?
- Lúc đầu " tiếng ghita nâu " là hình ảnh tả thực
18
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
âm thanh của chiếc ghita có màu nâu.
- Hình ảnh tương phản : " Bầu trời " >< " cô gái
ấy" - Cái bao la vô cùng đối lập với hình ảnh
* Ý nghĩa của " tiếng ghita
con người hữu hạn => Người con gái lẻ loi trên
lá
nền trời trống trải, mênh mông.
xanh"?
- " Tiếng ghita lá xanh " - nhà thơ Lorca đang
* Ý nghĩa của " tiếng ghita
độ tươi xanh, sung sức mà cái chết bi thương đã
tròn " và " tiếng ghita ròng
ập đến.
ròng máu chảy"?
- " Tiếng ghita tròn " vỡ tan ; " tiếng ghita ròng
ròng máu chảy " tạo nên cảnh tượng rất thực về
cái chết của Lorca cũng như cảm giác đau đớn
* Nêu tiểu kết cho cả
bàng hoàng càng lúc càng dâng lên.
đoạn ?
* Tiểu kết :
- Tác giả đã sử dụng nghệ thuật ẩn dụ chuyển
đổi cảm giác và nhân hóa để tiếng đàn hiện lên
thành sắc màu, hình dáng, chuyển động - thành
linh hồn, số phận Lorca.
- Những điệp từ, điệp ngữ gãy nát, đứt đoạn
khiến đoạn thơ như những phút cao trào của bản
hòa tấu.
- Tất cả để tái hiện bi kịch người nghệ sỹ bị thủ
tiêu đi những tác phẩm - những khao khát nghệ
thuật cao đẹp của cuộc đời mình.
4. Đoạn IV : Bi kịch và khát vọng thực hiện
di nguyện.
Điều mà Thanh Thảo băn khoăn nhất trong mối
* Ý nghĩa của " không ai
chôn cất tiếng đàn" ?
tri âm của mình dành cho Lorca được thể hiện rõ
trong phần thứ tư này.
19
Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
[email protected]
- " Không ai chôn cất tiếng đàn " - gợi nhắc
đến lời đề từ.
=> Có hai cách hiểu :
+ Vì quá ngưỡng mộ yêu quý Lorca mà không ai
* Ý nghĩa của " Tiếng đàn
chôn vùi nghệ thuật của Lorca.
như cỏ mọc hoang " ?
+ Vì tài năng người quá lớn không ai vượt qua
nổi.
* Ý nghĩa của "Giọt nước
- " Tiếng đàn như cỏ mọc hoang " - dù không
mắt vầng trăng long lanh
muốn hay muốn mà không thể vượt qua thì nghệ
nơi đáy giếng "?
thuật của Lorca vẫn lan nhanh, bền bỉ và mạnh
mẽ.
- "Giọt nước mắt vầng trăng long lanh nơi đáy
giếng "
=> Có hai cách hiểu :
+ Gợi nhắc sự kiện Lorca bị giặc giết hại rồi vùi
*Nêu tiểu kết cho cả đoạn?
xác xuống giếng.
+ Khát vọng nghệ thuật biến thành nỗi đau dù bị
vùi dập vẫn long lanh tỏa sáng như vẻ đẹp vĩnh
hằng của thiên nhiên.
* Tiểu kết :
Di nguyện của Lorca vô cùng cao đẹp đó là
mong ước của người nghệ sỹ chân chính. Nhưng
tiếc rằng di nguyện và khát vọng ấy vẫn chưa
được thực hiện. Rồi mai đay ai sẽ là người vượt
qua Lorca và cả Thanh Thảo ?
* Ý nghĩa của: " Đường chỉ
5. Phần V : Sự giải thoát, chiến thắng và bất
tay đã đứt "?
diệt.
Chết là một bi kịch nhưng cũng thật bất ngờ cái
20