Tài liệu Kinh nghiệm giảng dạy thơ đường ở trường trung học phổ thông

Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO LÀO CAI TRƯỜNG THPT SỐ 1 VĂN BÀN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM KINH NGHIỆM GIẢNG DẠY THƠ ĐƯỜNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG  TRÌNH ĐỘ CHUYÊN MÔN: ĐHSP VĂN ĐƠN VỊ: TRƯỜNG THPT SỐ 1 VĂN BÀ VĂN BÀN, THÁNG 4 NĂM 2014 1 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] PHẦN MỞ ĐẦU I. Tính cấp thiết của đề tài: Những tinh hoa văn học thế giới là di sản tinh thần quý giá chung của cả nhân loại và là bộ phận không thể thiếu trong hành trang văn hóa của con người hiện đại. Trong ba năm học ở bậc THPT, chúng ta sẽ học tác phẩm của một số nhà văn lỗi lạc tiêu biểu cho các trung tâm văn hóa rực rỡ, các trường phái văn học tiêu biểu của loài người trong khoảng ba nghìn năm. Chương trình học đã chú ý tới văn học các nước có quan hệ ảnh hưởng sâu rộng với văn học Việt Nam. Một trong số nước đó là Trung Quốc mà thơ Đường là một thành tựu độc đáo. Để dạy văn học Trung Quốc tốt cần phải giải quyết hai vấn đề, đó là cách cảm thụ thơ văn và thi pháp. Nói cách cảm thụ là nhằm cái chủ thể người tiếp nhận và con đường tiếp nhận. Nói thi pháp là nhằm vào khách thể sáng tạo tức là người sáng tác, tìm xem họ dùng những phương thức, phương tiện gì để thể hiện cảm hứng, để chuyển tải tư tưởng, để xây dựng hình tượng. II. Tình hình nghiên cứu: Do khả năng của bản thân và khuôn khổ của đề tài, tôi xin đưa ra kinh nghiệm của bản thân về cách tiếp cận thơ Đường ở trường trung học phổ thông theo đặc trưng thể loại ( thi pháp ). III. Mục đích và nhiệm vụ của sáng kiến kinh nghiệm: 1. Mục đích của sáng kiến kinh nghiệm: - Nêu lên kinh nghiệm của bản thân về cách tiếp cận một tác phẩm thơ Đường để cùng trao đổi với đồng nghiệp của mình, với mong muốn góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông hiện nay. - Nhằm nâng cao hiệu quả giờ học văn trong trường trung học phổ thông. 2 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] 2. Nhiệm vụ của sáng kiến kinh nghiệm: - Xác định cơ sở lý luận của việc giảng dạy và học tập thơ Đường ở trường trung học phổ thông trong nhiều năm qua. - Tình hình thực tiễn về phương hướng đổi mới dạy học thơ Đường theo đặc trưng thể loại. - Thực hành soạn giảng một tiết dạy cụ thể: Tiết 44 và 47 trong chương trình Ngữ văn lớp 10 THPT. IV. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 1. Đối tượng nghiên cứu: - Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn có liên quan đến việc cảm thụ thơ. - Nghiên cứu văn bản: Hoàng Hạc lâu tổng Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng của Lí Bạch và Thu hứng của Đỗ Phủ trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn lớp 10 THPT. 2. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài sáng kiến gồm những nội dung chính sau: PHẦN MỞ ĐẦU. 1. Tính cấp thiết của đề tài. 2. Tình hình nghiên cứu. 3. Mục đích và nhiệm vụ của sáng kiến kinh nghiệm. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. PHẦN NỘI DUNG. Chương 1: Những vấn đề lý luận. Chương 2: Những vấn đề thực tiễn. 1. Thơ Đường nhằm khám phá sự tự nhiên mà chủ yếu sự tự nhiên giữa con người với thiên nhiên. 2. Đặc trưng của thơ Đường. 3. Thơ Đường xét về mặt ngôn ngữ. 3 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] 4. Luật thơ. Chương 3: Thực hành. PHẦN KẾT LUẬN. PHẦN NỘI DUNG 4 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Chương 1: Những vấn đề lý luận. Thơ Đường giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong lịch sử thơ ca cổ đại Trung Quốc. Trong tập Toàn Đường thi soạn năm 1705 có 4.8900 bài thơ Đường. Về sau nhiều nhà nghiên cứu cho rằng số lượng của thơ Đường không phải chỉ có thế. Nhưng dù sao con số đó cũng nói lên phần nào cái hùng vĩ, đồ sộ của dãy núi thơ Đường. Tại sao đến đời Đường thì thơ ca cổ đại Trung Quốc đạt đến đỉnh cao như vậy? Có thể nói rằng thơ ca phát triển là do nhiều điều kiện và yếu tố hợp thành như hoàn cảnh lịch sử, cơ sở xã hội, đời sống nhân dân, truyền thống văn học và sự phát triển nội tại của nó... Đời sống nhân dân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Mâu thuẫn chính trong xã hội phong kiến là mâu thuẫn giữa giai cấp nông dân và địa chủ. Cuộc đấu tranh giai cấp quyết liệt và dai dẳng này chính là động lực thúc đẩy xã hội tiến lên, cũng là điều kiện để thơ ca phát triển. Tác phẩm văn học không thể không phán ánh những mâu thuẫn đó trên những mức độ khác nhau hoặc trực tiếp hay gián tiếp, hoặc công khai hay bí mật, hoặc hoàn chỉnh hay phiến đoạn. Khi lên nắm chính quyền, giai cấp thống trị nhà Đường áp dụng hàng loạt chính sách nhượng bộ nông dân. Kinh tế phồn vinh, xã hội thái bình, cục diện chính trị ổn định tạo điều kiện cho nhà thơ đi đây đi đó tận hưởng cảnh đẹp của non sông đất nước, bồi dưỡng khí chất lãng mạn và năng khiếu nghệ thuật, viết lên những lời thơ giàu sức sống thời đại. Nhưng nói như vậy không có nghĩa là khi một nền kinh tế phong kiến suy đồi, trật tự xã hội hỗn loạn là không xuất hiện những nhà thơ lớn. Những bài thơ giàu tính hiện thực và thấm sâu lòng nhân đạo cao cả của Đỗ Phủ ra đời sau vụ biến An Lộc Sơn là những bằng chứng cụ thể. Vả lại, cho dù những năm tháng đầu khi nền kinh tế xã hội nhà Đường phồn vinh, ổn định thì mâu thuẫn giai cấp vẫn tồn tại, phát triển. Lúc này, do sự va chạm giữa cuộc sống riêng tây và tinh thần phản nghịch vốn có của nhà thơ mà bật ra những tia lửa phản kháng không thể dập tắt được. Sáng tác của Lí 5 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Bạch trong giai đoạn đầu cũng đủ sức chứng minh hiện thực đó. Mặt khác sau loạn An Lộc Sơn, tuy sức sản xuất vật chất của xã hội bị phá hoại nghiêm trọng, nhưng những vùng như lưu vực sộng Trường Giang và phía nam Trường Giang vì không trực tiếp chịu ảnh hưởng của chiến tranh và do của cải vật chất đưa từ miền Bắc xuống nên nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp ở những khu vực này phát đạt, tạo điều kiện vật chất cho sự phát triển của thơ ca giữa đời Đường và thời kì sau. Chế độ khoa cử “ dĩ thi thủ sĩ” ( lấy thơ ca để chọn người tài ) đời Đường tuy không phải là nguyên nhân chính của sự phát triển thơ ca, nhưng không thể phủ nhận một điều là việc “dĩ thi thủ sĩ” đã góp phần làm giàu kho tàng thơ ca vốn có đời Đường. Ngoài ra sự phồn vinh của các ngành nghệ thuật khác như âm nhạc, vũ đạo đặc biệt là hội họa cũng ảnh hưởng sâu sắc tới sự phát triển của văn học. Hội họa, điêu khắc đời Đường đạt tới đỉnh cao của nghệ thuật, sản sinh những nhân tài như Ngô Đạo Từ chuyên vẽ người, Vương Duy chuyên vẽ sông núi, Dương Huệ Chi nổi tiếng về điêu khắc... Ngoài những điều kiện lịch sử và xã hội nói trên thì sự phát triển của bản thân nền văn học nói riêng cũng là một trong những nguyên nhân làm cho thơ Đường phát triển. Kể từ khi Kinh Thi, tập thơ đầu tiên của Trung Quốc ra đời, cho đến thơ Đường, thơ ca Trung Quốc đã có một lịch sử lâu dài. Hơn một nghìn năm qua, thơ ca là thể loại chủ yếu của nền văn học Trung Quốc. Từ loại thơ bốn chữ trong Kinh Thi cho đến hình thức “ Tao thể” của sở từ và loại thơ năm chữ hoặc bảy chữ đời Hán cũng tích lũy những kinh nghiệm phong phú cho sự sáng tác thơ ca đời Đường. Chương 2. Những vấn đề thực tiễn. 1. Sự khám phá của thơ Đường: 6 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Thơ Đường nhằm khám phá sự tự nhiên mà chủ yếu là sự tự nhiên giữa con người với thiên nhiên, gợi lên những giao cảm, đưa đến cho người đọc người bạn tri âm tri kỉ: một con sông, một vầng trăng, một cánh chim... Cách cấu tứ nhằm khai phá sự tự nhiên, sự giao cảm giữa tự nhiên với con người ấy đã xóa đi mọi gianh giới, mọi sự ngăn cách, tạo ra âm hưởng vang vọng trong tâm hồn. Lý Bạch là một người đi du ngoạn nhiều nơi nhất. Hầu như khắp nơi trên đất nước Trung Quốc đều in dấu chân ông. Thơ viết về thiên nhiên của ông là những bức tranh hùng vĩ, tráng lệ ẩn giấu một vẻ đẹp sâu xa thầm kín: Thác nước Hương Lô trong bài Vọng Lư sơn bộc bố hùng vĩ lạ thường. “ Nắng rọi Hương Lô khói tía bay Xa trông dòng thác trước sông này Nước bay thẳng xuống ba ngàn thước Tưởng dải Ngân Hà tuột khỏi mây” ( Tương Như dịch) Thực tế Hương Lô bắt nguồn từ núi cao chảy xuống, nhưng dưới ngòi bút Lý Bạch nó không còn là thác nước bình thường nữa. Nó chảy từ độ cao ba nghìn thước, lại chảy như bay, đứng xa mà nhìn ngỡ tưởng dải Ngân Hà tuột khỏi mây. Thiên nhiên còn là người bạn an ủi, động viên, chia sẻ nỗi đau khổ, dằn vặt trong lòng ông. “ Chim bay vút bay hết Mây lẻ đi một mình Nhìn nhau không thấy chán Chỉ còn núi Kính Đình” ( Độc tọa Kính Đình sơn – Phạm Lệ Duyên dịch) 7 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Hình như núi Kính Đình cũng hiểu được sự cô độc lẻ loi, hiu quạnh của nhà thơ. 2. Đặc trưng của thơ Đường: Để hiểu hết cái cảm hứng của nghệ thuật thơ Đường lại cần nắm được đặc trưng của thơ Đường, chung quy có thể thấy được mấy đặc điểm sau: Trong cách cấu tứ thường tìm hiểu sự giao cảm giữa con người và thiên nhiên, trong cách biểu hiện thường cái tôi trữ tình hòa lẫn vào ngữ cảnh, trong cách diễn đạt thường ý thức đến sự quấn quyện ba yếu tố thi- nhạc- họa. Khi đọc thơ Lý Bạch mọi người đễ dàng nhận thấy sức tưởng tượng lớn lao của ông. Ông đưa tình cảm nồng cháy, khát vọng mãnh liệt vào đối tượng miêu tả. Để việc khoa trương có được bề rộng lẫn bề sâu, ông nhân cách hóa các đối tượng được miêu tả: Núi Kính Đình là người bạn tâm tình có thể hiểu được cảnh cô độc và nỗi buồn của nhà thơ, hoặc gió xuân cũng hiểu được nỗi đau khổ, nỗi tái tê của con người trong cảnh biệt ly. “ Gió xuân như cũng thấu hay Không cho cành liễu điểm đầy xanh non” ( Lao lao đình – Trúc Khê dịch) Trăng và bóng cũng trở thành bạn tâm đầu ý hợp cùng nhà thơ nâng cốc để làm dịu bớt sự lẻ loi đơn chiếc: “ Cất chén mời trăng sáng, Mình với bóng là ba” ( Nguyệt hạ độc chước – Tương Như dịch) 3. Ngôn ngữ thơ Đường: Ngôn ngữ thơ Đường nhìn chung trong sáng, tinh luyện. Các tác giả thơ Đường thường ít khi nói hết, nói trực tiếp ý của mình. Như Đỗ Phủ rất chú trọng đến ngôn ngữ thơ ca, ngoài việc dùng phương ngôn, khẩu ngữ, ông cũng tốn nhiều công phu gọt giũa từng lời, từng ý đạt mức “ ý tại ngôn ngoại “ ( ý nằm ở 8 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] ngoài lời ). Khái quát và chính xác là đặc điểm là đặc điểm nổi bật của ngôn ngữ thi ca của Đỗ Phủ. Trong bài Đăng cao, Đỗ Phủ viết: “ Vạn lí bi thu thường tác khách Bách liên đa bệnh độc đăng đài” ( Thu quạnh nghìn khơi lòng khách não Đài cao trăm bệnh chiếc thân mòn - Nam Trân dịch ) Chỉ mười bốn chữ nhưng làm rõ bảy tầng ý đau thương: Sống nơi đất khách quê người ( tác khách), xa nhà vạn dặm ( vận lí), mà nào có phải chỉ một đôi lần ( thường tác khách), lại phải xa nhà vào những ngày thu ảm đạm ( bi thu), chỉ một thân một mình ( độc đăng đài), cả đời người ( bách niên) hay ốm đau mà nào chỉ có vài bệnh ( đa bệnh). Bảy ý đó quyện vào nhau, mỗi chữ một ý, ý này bổ sung ý kia, làm nổi bật hình ảnh cô độc, lẻ loi của con người chịu lắm nỗi gian truân, thống khổ của cuộc đời. Lời thơ cô đọng, hàm súc, cảnh, ý, tình lồng vào nhau tô đậm thêm phong cách trầm uất của thơ ông. 4. Luật thơ Đường: Thơ Đường luật là thể thơ chủ đạo có tác động chi phối thể thơ khác, thường dùng như một hệ quy chiếu để xem xét đặc điểm các thể thơ khác ( cổ phong và từ). Đó là một thể thơ có niêm luật chặt chẽ, niêm luật đó lấy việc xen kẽ các thanh trắc và bằng làm nguyên tắc, tuy nhiên nguyên tắc đó không phải là tuyệt đối, có phần gần như tuyệt đối. Đó là vị trí của các thanh ở chữ thứ hai, thứ tư và thứ sáu trong thơ thất ngôn, thường được khái quát thành công thức “ nhị tứ lục phân minh”, với hàm nghĩa: thanh của chữ thứ tư phải ngược thanh với chữ thứ hai và thứ sáu, có thể là trắc-bằng-trắc hoặc bằng-trắc-bằng, viết tắt là TBT và BTB. Ví dụ: “ Phong cấp thiên cao viên khiếu ai” ( Đăng cao- Đỗ Phủ ) Hoặc “ Giang gian ba lãng kiêm thiên dũng” ( Thu hứng – Đỗ Phủ ) 9 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Một câu thơ viết không đúng công thức đó gọi là thất luật hay phá luật (cố tình làm thất luật để nhấn mạnh một ý nào đó) như: “ Cố nhân tây từ Hoàng Hạc Lâu” (Hoàng Hạc Lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng của Lý Bạch). Phần có thể linh động là các chữ thứ 1, thứ 3 và thứ 5 thường quy thành công thức “ Nhất tam ngũ bất luận”. Thật ra chỉ chữ thứ nhất là hoàn toàn linh động. Chữ thứ năm nói chung là ngược thanh với chữ thứ bảy, tuy linh động cũng không bị coi là thất luật. Chữ thứ ba nếu ở câu có vần, không được chuyển thanh “bằng” thành “trắc”. Thơ Đường luật có 3 dạng chính: bát cú( 8 câu), tuyệt cú (có khi gọi là tứ tuyệt, 4 câu), bài luật (còn gọi là trường luật, nghĩa là một bài thơ luật kéo dài). Một bài bát cú được chia thành 4 cặp câu (còn gọi là 4 liên thơ) đề, thực, luận, kết (còn gọi là liên đầu, liền cằm, liên cổ, liên đuôi, cũng có khi gọi bằng số: cặp câu thứ nhất, thứ hai, thứ ba, thứ tư ). Đã có xu hướng quy các chức năng xác định cho mỗi cặp câu như tên gọi của nó( đề là “ vào đề”), thực là “ nói thực”, luận là “ bàn rộng ra”, kết là “ kết luận” ). Song thực tiễn thơ Đường luật, đặc biệt là thơ từ đời Minh trở về trước lại cho ta thấy không phải bao giờ cũng vậy. Một tỷ lệ không nhỏ các bài thơ Đường như Hoàng Hạc lâu của Thôi hiệu, Đăng cao của Đỗ Phủ chỉ có thể được lí giải đúng đắn nếu chỉ chia chúng thành hai phần, tức nửa trên và nửa dưới như nhà phê bình Kim Thánh Thán ( nhà phê bình nổi tiếng cuối đời Minh, sinh 1608) thường gọi. Mô hình thơ thất ngôn bát cú vần bằng ( luật bằng) B B T T T B T T B B T T T T B B B T B Liên 1 B T 2 10 B Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] B B T T T B B B T T B B T T B B T T T T B B B T B B T T T B T 3 B T 4 B Thất ngôn bát cú vần trắc ( luật trắc) T T B B B T B B T T B B B B T T T B T T B B B T T T B B T T B B T T B B B B T T T T T Liên 1 T B 2 T B 3 11 T B Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] 4 T T B B B T T Luật thơ được căn cứ từ chữ thứ hai của câu thứ nhất nếu là thanh trắc thì bài thơ ấy làm theo luật trắc và nếu là thanh bằng thì bài thơ ấy làm theo luật bằng. Còn niêm (đính vào nhau theo nghĩa đen): luật của âm thanh cốt điệu đi của câu thơ không trở nên đơn điệu, do đó về cơ bản giữa các cặp câu thơ thì thanh phải đối nhau trừ chữ thứ 5 và chữ thứ 7 trong câu đầu. Muốn vậy chữ thứ hai của câu chẵn thuộc liên thơ trên phải cùng thanh với chữ hai của câu lẻ thuộc liên thơ dưới, tuy nhiên người ta cũng đề ra những ngoại lệ. Hệ thống vần trong thơ Đường luật chủ yếu gieo vần bằng, thỉnh thoảng có vần trắc, vần gieo ở cuối câu 1 và cuối tất cả các câu chẵn 2,4,6,8 (riêng những chữ cuối câu 1 có thể không gieo vần). Chương 3. Thực hành. I. Giảng dạy một tác phẩm thơ Đường theo đặc trưng thể loại. 1. Bài 1: Ngµy so¹n: Ngµy d¹y: TiÕt 44. §äc v¨n. T¹i lÇu Hoµng H¹c tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn ®i Qu¶ng L¨ng ( Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng) LÝ B¹ch A. Môc tiªu bµi häc: Gióp häc sinh: 1. Kiến thức: - HiÓu ®îc t×nh b¹n ch©n thµnh, trong s¸ng cña t¸c gi¶. - N¾m v÷ng ®Æc trng phong c¸ch th¬ Lý B¹ch. 2. Kĩ năng: Đọc hiểu thơ Đường theo đặc trưng thể loại. 12 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] 3. Thái độ: Gi¸o dôc t×nh b¹n trong s¸ng, nh©n c¸ch cao c¶. B. TiÕn tr×nh bµi häc: 1. æn ®Þnh tæ chøc: ( 1/ ) 2. KiÓm tra bµi cò: (5/ ) 3. Bµi míi: Ho¹t ®éng 1: Khëi ®éng ( 1/ ) Th¬ LÝ B¹ch vèn thêng nãi nhiÒu ®Õn t×nh b¹n bÌ tha thiÕt, ®»m s©u, nµo lµ tiÔn x¸ nh©n hä Tr¬ng ®i Giang §«ng, tiÔn s¬n nh©n hä D¬ng vÒ nói Tung… Cã nh÷ng lêi th¬ ®a tiÔn thËt gi¶n dÞ mµ rung ®éng: VÉy tay th«i ®· rêi xa Nhí nhau tiÕng ngùa nghe mµ buån teo. Nhng ngêi ®äc vÉn kh«ng quªn bµi th¬: T¹i lÇu Hoµng H¹c tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn ®i Qu¶ng L¨ng. H«m nay chóng ta cïng nhau t×m hiÓu bµi th¬ Êy trong tiết học 44 Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Ho¹t ®éng 2: T×m hiÓu chung (7/ ) Tr×nh chiÕu: Giíi thiÖu ch©n dung nhµ th¬ LÝ B¹ch. * C¨n cø vµo tiÓu dÉn SGK, em h·y nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶ LÝ B¹ch? Néi dung cÇn ®¹t I. T×m hiÓu chung: 1. T¸c gi¶: - Cuéc ®êi : + LÝ B¹ch ( 701 – 762) tù Th¸i B¹ch, quª ë Lòng T©y – Trung Quèc. ( B¶n chÊt thÝch giao lu víi b¹n bÌ vµ du lÞch thëng ngo¹n phong c¶nh. N¨m 25 tuæi ®îc lµm viÖc trong ViÖn hµn l©m. Nhng nhµ vua chØ ®èi xử vµ xem «ng nh mét nghÖ nh©n cung ®×nh, chØ dïng «ng khi cÇn ®iÓm t« cho cuéc sèng xa hoa hëng l¹c. ThÊt väng, chØ 3 n¨m «ng xin ra khái kinh ®«, tiÕp tôc cuộc sống ngao du s¬n thñy. N¨m 762 «ng m¾c bÖnh vµ mÊt) + Lµ nhµ th¬ l·ng m¹n vÜ ®¹i Trung Quèc, ®îc mÖnh danh lµ Thi tiªn ( do tÝnh c¸ch kho¸ng ®¹t, th¬ l¹i hay nãi ®Õn câi tiªn) - Sù nghiÖp: HiÖn cßn trªn 1000 bµi th¬ + Néi dung phong phó víi c¸c chñ ®Ò chÝnh: ( SGK) + Phong c¸ch th¬: Hµo phãng, bay bæng l¹i rÊt tù nhiªn, tinh tÕ vµ gi¶n dÞ. 13 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] * Bµi th¬ ®îc s¸ng t¸c trong hoµn c¶nh nµo? Ho¹t ®éng 3: §äc v¨n b¶n ( 7/ ) * GV híng dÉn HS ®äc. * HS ®äc gi¶i nghÜa tõ khã SGK. * Theo em, mét bµi th¬ tø tuyÖt thêng cã bè côc nh thÕ nµo? * V¨n b¶n tËp trung thÓ hiÖn vÊn ®Ò g×? Ho¹t ®éng 4: §äc hiÓu v¨n b¶n (20/ ) * GV ®äc diÔn c¶m 2 c©u th¬ ®Çu. * So s¸nh nguyªn t¸c víi b¶n dÞch th¬? * §äc 2 c©u th¬ ®Çu, em nhËn thÊy cuéc ®a tiÔn diÔn ra ë ®©u (n¬i ®a tiÔn, n¬i ®Õn )? + §Æc trng næi bËt lµ sù thèng nhÊt gi÷a c¸i cao c¶ vµ c¸i ®Ñp. 2. V¨n b¶n: - Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Khi LÝ B¹ch tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn ®i Qu¶ng L¨ng.( M¹nh H¹o Nhiªn lµ thÕ hÖ nhµ th¬ thuéc ®µn anh LÝ B¹ch - h¬n LB 12 tuæi nhng hä lµ ®«i b¹n v¨n ch¬ng rÊt th©n thiÕt- LB rÊt h©m mé vÒ tµi n¨ng, häc vÊn vµ nh©n c¸ch cña MHN) - ThÓ th¬: ThÊt ng«n tø tuyÖt. II. §äc v¨n b¶n: 1. Giọng đọc: TrÇm buån, thiÕt tha. 2. Gi¶i nghÜa tõ khã: SGK-Tr 143. 3. Bè côc: 2 phÇn - Hai c©u ®Çu. - Hai c©u cuèi. 4. Chñ ®Ò: Bài thơ thể hiện tình bạn chân thành, thắm thiết của hai nhà thơ lớn thời Thịnh Đường. III. §äc - hiÓu v¨n b¶n: 1. Hai c©u ®Çu: C¶nh tiÔn ®a. * So s¸nh nguyªn t¸c víi b¶n dÞch th¬: C©u 1: + Cè nh©n: B¹n tri ©m, tri kØ, ngêi b¹n ®· g¾n bã th©n thiÕt. Tõ “ b¹n”: chung chung, cha dÞch hÕt nghÜa. + Tõ: tõ biÖt, tõ gi·. Tõ trong b¶n dÞch lµ thuÇn ViÖt n»m trong cÆp quan hÖ tõ “ tõ...®Õn” + B¶n dÞch bá qua ch÷ “ T©y”: n¬i xuÊt ph¸t C©u 2: + Yªn hoa: Hoa khãi, n¬i phån hoa ®« héi-> B¶n dÞch lµm mÊt nghÜa thø 2. + B¶n dÞch bá qua tõ “ tam nguyÖt” ( th¸ng ba) nªn lµm gi¶m mÊt kh«ng khÝ xu©n trong cuéc ®a tiÔn. - Kh«ng gian ®a tiÔn: + N¬i ®i: PhÝa t©y lÇu Hoµng H¹c -> câi tiªn 14 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] * Em cã nhËn xÐt g× vÒ kh«ng gian ®ã? * C¶nh ®a tiÔn cßn ®îc diÔn ra vµo thêi gian nµo? * Em nhËn xÐt nh thÕ nµo vÒ cuéc tiÔn ®a nµy? * T¹i sao nhµ th¬ kh«ng chän mét bÕn s«ng nh thêng lÖ mµ l¹i chän lÇu Hoµng H¹c ®Ó ®a tiÔn b¹n? ( phÝa t©y theo quan niÖm cña ngêi ph¬ng §«ng: lµ n¬i cã câi phËt, câi tiªn, - n¬i tho¸t tôc; lµ n¬i cã vïng ®Êt hoang s¬, bÝ hiÓm, víi nhiÒu nói cao, xa chØ dµnh riªng cho nh÷ng Èn sÜ tu hµnh – n¬i Èn chøa nh÷ng t©m hån thanh cao, trong s¹ch. LÇu Hoµng H¹c: Di chØ thÇn tiªn,th¾ng c¶nh thuéc huyÖn Vò X¬ng – Hå B¾c TQ, t¬ng truyÒn n¬i PhÝ V¨n Vi tu luyÖn thµnh tiªn råi cìi h¹c vµng bay ®i) + N¬i ®Õn: D¬ng Ch©u- N¬i phån hoa ®« héi-> cuéc ®êi trÇn tôc. => Kh«ng gian chia li réng lín. - Thêi gian ®a tiÔn: Th¸ng ba mïa hoa khãi ( cuèi mïa xu©n) - Cè nh©n: b¹n cò, g¾n bã th©n thiÕt tõ l©u. Tãm l¹i: C¶nh tiÔn ®a thËt thiªng liªng, ®Ñp ®Ï, l·ng m¹n trong nçi buån thiÕt tha, quyÕn luyÕn cña con ngêi. ( gîi t©m sù s©u kÝn cña t¸c gi¶: tiÔn b¹n tõ mét di chØ thÇn tiªn, tõ híng t©y p¬hieeu diªu tho¸t tôc ®Õn mét n¬i phån hoa ®« héi cña cuéc ®êi trÇn tôc ë híng §«ng-> khao kh¸t ®îc nhËp thÕ, gióp ®êi nhng «ng vèn a sèng tù do, phãng kho¸ng, ko chÞu quú gèi tríc cêng quyÒn nªn thùc tÕ ®· ph¶i nÕm chÞu kh«ng Ýt chua cay). 2. Hai c©u sau: Nçi lßng ngêi ®a tiÔn * So s¸nh nguyªn t¸c víi b¶n dÞch * So s¸nh nguyªn t¸c víi b¶n dÞch th¬: th¬? C©u 3: + C« phµm ( nguyªn t¸c): c¸nh buåm lÎ loi, c« ®¬ndÞch th¬: Bãng buåm-> lµm mÊt s¾c th¸i cña c¶nh buåm + BÝch kh«ng tËn: Mµu xanh bao la, rîn ngîp-> B¶n dÞch th¬ lµm mÊt s¾c mµu ®ã cña ko gian chia li -> C©u 3 trong nguyªn t¸c: Bãng c¶nh buåm lÎ loi xa dÇn, mÊt hót vµo kho¶ng kh«ng xanh biÕc -> gîi sù dÞch chuyÓn chËm chËm, xa mê dÇn, hót tÇm m¾t cña c¸nh buåm. 15 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Cßn c©u th¬ dÞch l¹i nªu lªn sù chuyÓn dÞch ®· hoµn tÊt. C©u 4: B¶n dÞch ®· thªm ý “ tr«ng theo”. LÝ B¹ch kh«ng dïng ch÷ tr«ng theo mµ ngêi ®äc vÉn h×nh dung ®îc qu¸ tr×nh tr«ng theo ®ã. * Trong nguyªn t¸c h×nh ¶nh c« phµm vµ bÝch ko tËn cã quan hÖ víi - C©u 3: + H×nh ¶nh ®èi lËp: c« phµm >< bÝch kh«ng tËn nhau nh thÕ nµo? Ý nghÜa cña mèi nhá bÐ, c« ®¬n mªnh m«ng, rîn ngîp quan hÖ ®ã? . T« ®Ëm s¾c th¸i c« ®¬n, nhá bÐ cña con thuyÒn. * Thêi §êng, s«ng Trêng giang lµ . Bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh: sù c« ®¬n nhá bÐ cña huyÕt n¹ch giao th«ng chÝnh cña miÒn Nam TQ, h¼n cã nhiÒu thuyÒn con ngêi tríc thiªn nhiªn bao la. + Sù dÞch chuyÓn chËm chËm xa dÇn, mê dÇn, råi bÌ xu«i ngîc. Nhng trong con m¾t mÊt hót vµo kho¶ng kh«ng xanh biÕc cña c¸nh thi nh©n gi÷a ko gian bao la xanh th¼m Êy chØ duy nhÊt h×nh ¶nh “ c« buåm-> c¸i nh×n dâi theo ®au ®¸u: T×nh c¶m ch©n phµm” cña “ cè nh©n” vµ sù chuyÓn thµnh, tha thiÕt cña t¸c gi¶ ®èi víi b¹n. - C©u 4: dÞch cña nã lµ cã ý nghÜa. §iÒu ®ã + H×nh ¶nh dßng Trêng giang ch¶y vµo câi trêi. cho thÊy t×nh c¶m cña t¸c gi¶ ®èi . Lµ h×nh ¶nh tëng tîng phi phµm, bay bæng, l·ng víi b¹n nh thÕ nµo? m¹n. * Kh«ng gian ®îc gîi ra trong c©u . Gîi ko gian vò trô réng lín, k× vÜ. th¬ cuèi nh thÕ nµo? Gîi cho em -> Con ngêi cµng thªm nhá bÐ, c« ®¬n.( tríc m¾t c¶m gi¸c g×? ThÓ hiÖn t©m tr¹ng g× nhµ th¬ dßng Trêng giang nh cao dÇn lªn, hßa nhËp cña nhµ th¬? * Em cã nhËn xÐt g× vÒ t×nh b¹n cña vµo víi trêi xanh. ¸nh m¾t nhµ th¬ ®µnh bÊt lùc tríc kh«ng gian v« tËn ®· che khuÊt ngêi b¹n tri ©m.) nhµ th¬.( TB s©u s¾c, ch©n thµnh ®iÒu ko thÓ thiÕu ®îc trong ®êi sèng + T©m tr¹ng cña nhµ th¬: Nçi c« ®¬n cµng thªm vêi vîi, nçi nhí cµng thªm th¨m th¼m. t×nh c¶m cña con ngêi ). => Hai c©u th¬ thÓ hiÖn t×nh b¹n ch©n thµnh, th¾m thiÕt cña LB. * Hãy liên hệ với tình bạn tuổi học IV. Tæng kÕt: trò. 1. NghÖ thuËt: Ng«n ng÷ gi¶n dÞ, h×nh ¶nh t¬i / Ho¹t ®éng 5: Tổng kết (2 ) s¸ng, gîi c¶m. 2. Néi dung: TB s©u s¾c, ch©n thµnh cña hai nhµ * Trình bày 1 phút giá trị nội dung th¬ lín thêi ThÞnh §êng. và nghệ thuật của bài thơ? 16 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Ho¹t ®éng 6: Híng dÉn häc tËp ë nhµ ( 2/ ) - N¾m ®îc nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ t¸c gi¶. - Häc thuéc lßng b¶n dÞch th¬ vµ n¾m ®îc c¶nh ®a tiÔn vµ t©m tr¹ng cña nhµ th¬ - ChuÈn bÞ bµi: Thùc hµnh phÐp tu tõ Èn dô vµ ho¸n dô. C. Rút kinh nghiệm giờ dạy: 2. Bài 2: Ngµy so¹n: Ngµy d¹y: TiÕt 47 . §äc v¨n C¶m xóc mïa thu ( Thu hứng ) - §ç PhñA. Môc tiªu bµi häc: Gióp häc sinh: 1. Kiến thức: - HiÓu ®îc bøc tranh mïa thu hiu h¾t, còng lµ bøc tranh t©m tr¹ng buån lo cña nhµ th¬ trong c¶nh lo¹n li: Lo cho ®Êt níc, buån nhí quª h¬ng, xãt xa cho th©n phËn. - N¾m v÷ng thªm ®Æc ®iÓm th¬ §êng luËt. 2. Kĩ năng: Đọc hiểu thơ Đường theo đặc trưng thể loại. 3. Thái độ: Gi¸o dôc tình yêu quê hương, đất nước và tình cảm nhân đạo. B. TiÕn tr×nh bµi häc: 1. æn ®Þnh tæ chøc: ( 1/ ) 2. KiÓm tra bµi cò: Kiểm tra vở soạn ( 5/ ) 3. Bµi míi: Ho¹t ®éng 1: Khëi ®éng ( 1/ ) Nếu nhà thơ Lí Bạch (đời Đường) thiên về những dòng thơ lãng mạn bay bổng với những cảnh sắc lung linh mờ ảo thì Đỗ Phủ lại mang duyên nợ với những dòng thơ hiện thực gắn liền với cuộc sống đời thường của những con người thuộc tầng lớp dưới của xả hội. Bài thơ “Cảm xúc mùa thu” đã thể hiện một cách sâu lắng nỗi nhớ quê hương cùng cuộc sống cô đơn của con người xa xứ. 17 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt Hoạt động 2: Tìm hiểu chung ( 6/ ). I. Tìm hiểu chung: 1. Tác giả: * Đọc tiểu dẫn và cho biết vài nét về tác giả Đỗ Phủ? - Đỗ Phủ ( 712- 770), quª Hµ Nam- Trung Quèc. - Cả cuộc đời nghèo khổ, lưu lạc khắp nơi. Có chí lớn phò vua, giúp nước nhưng không thành. - Là nhà thơ hiện thực lớn nhất của Trung Quốc.Được mệnh danh là " Thi Thánh". - Nội dung thơ Đỗ Phủ: Phong phú, sâu sắc. Lịch sử bằng thơ chứa chan tình yêu nước và * Nội dung chủ yếu trong thơ Đỗ Phủ là nhân đạo. Nghệ thuật điêu luyện, giọng thơ gì? trầm uất. 2. Văn bản: - Sáng tác khi đất nước kiệt quệ và chiến tranh loạn lạc. Đỗ Phủ cùng gia đình đi lánh * Văn bản được sáng tác trong hoàn cảnh nạn ở Tứ Xuyên. Năm 766 ở nơi núi non nào? hiểm trở thuộc Quỳ Châu, xa cách quê hương đã khơi nguồn cảm hứng cho tác giả viết chùm thơ thu gồm 8 bài. - Thu hứng là bài thứ nhất. II. Đọc văn bản: 1. Giọng đọc: Trầm hùng ở đoạn đầu, da diết ở đoạn sau. Hoạt động 3: Đọc văn bản ( 8/ ). * GV hướng dẫn đọc và giải thích từ khó. 2. Giải nghĩa từ khó: (SGK) 18 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] 3. Thể thơ và bố cục: - Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật. - Bố cục: * Nhận xét thể thơ, bố cục và cho biết + 4 câu đầu: Cảnh thu. chủ đề của bài thơ? + 4 câu sau: Nỗi lòng của tác giả. 4. Chủ đề: Bài thơ thể hiện bức tranh thu hùng vĩ nhưng buồn hiu hắt và tâm trạng buồn nhớ quê hương của tác giả. III. Đọc hiểu văn bản: 1. Bốn câu đầu: Hoạt động 4. Đọc hiểu văn bản ( 20/ ) - Cảnh mùa thu ở Quỳ Châu, nơi thượng nguồn sông Trường Giang. * Bốn câu thơ đầu tả cảnh mùa thu ở đâu? - Cảnh thiên nhiên dữ dội, hiểm trở, âm u: Cảnh hiện ra trước mắt như thế nào? + Những hạt sương rơi trắng xóa làm tiêu điều cả rừng phong + Núi Vu, Kẽm Vu mờ mịt trong sương hiu quạnh + Những đợt sóng tràng giang dữ dội + Những đám mây đùn nơi cửa ải xa xôi. * Nghệ thuật nào đã được sử dụng ở hai - Sử dụng nghệ thuật đối: câu thực? + Sóng rợn >< Mây đùn. + Lưng trời >< Mặt đất. * Hãy nhận xét về bức tranh thiên nhiên => Bức tranh thiên nhiên hùng vĩ, hiểm trở và tâm trạng của tác giả trong 4 câu thơ trong một không khí hiu hắt, ảm đạm. Tâm đầu? trạng buồn lo của nhà thơ: Xót xa cho bản thân, buồn nhớ quê hương và lo cho đất nước. 2. Bốn câu cuối: * Câu 5 - 6: - Sử dụng phép đối ngẫu vừa là cảnh thu cũng 19 Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail: [email protected] là tình thu. * Hai câu thơ 5,6 sử dụng biện pháp nghệ - Hình ảnh: thuật gì? + "Hoa cúc" -> Mùa thu. + "Con thuyền" -> Cuộc đời nổi trôi, lưu lạc. * Hình ảnh" hoa cúc", " con thuyền" => Hai hình ảnh đó không chỉ tiêu biểu cho mang ý nghĩa gì? mùa thu mà còn hàm chứa ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng sâu sắc. - Các động từ: + Lưỡng khai: 2 lần mở - hai năm xa quê. + Nhất hệ: một mối ràng buộc duy nhất -quê * Các động từ Lưỡng khai, nhất hệ, cố hương. viên tâm có ý nghĩa như thế nào ? (Chú ý + Cố viên tâm: tấm lòng nhớ nơi vườn cũ, bản dịch nghĩa). quê nhà. => Hai câu thơ tình và cảnh đã hoà làm một với giọng thơ nghe ai oán, bi thương với tâm trạng buồn, cô đơn nơi đất khách quê người. * Em có nhận xét gì về cách tả cảnh của * Câu 7 - 8: tác giả ? - Không khí nhộn nhịp nô nức của mọi người đang may áo rét trong cảnh gia đình đầm ấm. - Âm thanh rộn ràng của dao thước và tiếng * Không khí và âm thanh trong sinh hoạt chày đập áo chuẩn bị cho mùa đông. của người dân như thế nào? -> Chạnh lòng nhớ tới quê nhà, hoàn cảnh của mình – một kẻ xa quê không được hưởng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. * Không khí và âm thanh ấy có tác động => Từ âm thanh này, tâm trạng nhà thơ thế nào đến nỗi lòng người xa quê? chuyển từ nỗi u buồn bản thân đến nỗi lo âu thời cuộc, biên giới vẫn chưa yên. Tấm lòng * Em hãy nhận xét về tấm lòng của nhà của tác giả luôn hướng về nhân dân, đất nước. thơ thể hiện ở những câu thơ trên? IV. Tổng kết: 1. Nghệ thuật: 20