Kiểm toán chu trình bán hàng - thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính do AASC thực hiện
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
Lêi nãi ®Çu
Trong mçi tæ chøc , b¸o c¸o tµi chÝnh hµng n¨m lµ ®èi tîng quan t©m cua rÊt
nhiÒu ngêi : C¸c chñ doanh nghiÖp , c¸c nhµ ®Çu t, c¸c c¬ quan chñ qu¶n cña Nhµ
níc , nh©n viªn trong doanh nghiÖp… Do ®ã, ®Ó cã ®îc c¸c th«ng tin chÝnh x¸c vµ
tin cËy lµ ®iÒu rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã th× cÇn ph¶i cã mét
bªn thø ba ®éc lËp ®îc thõa nhËn réng r·i thùc hiÖn kiÓm tra vµ ®a ra c¸c kÕt luËn
vÒ B¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. C¸c c«ng viÖc nµy ®îc c¸c C«ng ty kiÓm
to¸n thùc hiÖn vµ ®a ra c¸c ý kiÕn tin cËy vÒ B¸o c¸o tµi chÝnh cña kh¸ch hµng ® îc
lËp cã chÝnh x¸c kh«ng, xÐt trªn c¸c khÝa c¹nh träng yÕu.
KiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh ®îc thùc hiÖn víi tõng chu tr×nh trong chu kú
kinh doanh cña doanh nghiÖp . C¸c chu tr×nh nµy cã mèi liªn quan trùc tiÕp víi
nhau, ®Çu ra cña chu tr×nh nµy l¹i lµ ®Çu vµo cho chu tr×nh tiÕp theo, v× vËy chóng
nh lµ nh÷ng m¾t xÝch trong mét sîi d©y, kh«ng thÓ thiÕu mét chu tr×nh nµo, nÕu
kh«ng chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ bÞ ®øt ®o¹n vµ doanh nghiÖp ngõng
ho¹t ®éng. Chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn lµ mét m¾t xÝch trong sîi d©y quan träng
®ã. Chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn cµng quan träng h¬n khi kÕt qu¶ cña nã thÓ hiÖn
hµng lo¹t c¸c kho¶n môc quan träng trªn B¸o c¸o tµi chÝnh vµ lµ ®èi tîng quan t©m
cña rÊt nhiÒu ngêi.
NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña chu tr×nh, trong thêi gian thùc tËp t¹i C«ng
ty dÞch vô t vÊn tµi chÝnh kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n (AASC) em ®· chän ®Ò tµi :
“KiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi
chÝnh do AASC thùc hiÖn”
§Ò tµi ®îc chia lµm ba phÇn :
PhÇn I : C¬ së lý luËn cña kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn
trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh.
PhÇn II : Thùc tr¹ng kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong kiÓm to¸n
b¸o c¸o tµi chÝnh t¹i AASC.
1
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
PhÇn III : Mét sè bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ thùc tiÔn ho¹t ®éng cña AASC
vµ kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn do AASC thùc
hiÖn.
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, do nh÷ng h¹n chÕ chñ quan vµ kh¸ch quan, ®Ò tµi
cña em kh«ng thÓ tr¸nh khái sai sãt. V× vËy, em mong ®îc sù gãp ý cña thÇy gi¸o ,
c« gi¸o vµ c¸c c« chó anh chÞ t¹i AASC ®Ó em cã thÓ hoµn thiÖn ®Ò tµi tèt h¬n.
Em xin göi lêi c¶m ¬n tíi thÇy gi¸o Ng« TrÝ TuÖ- ThÇy gi¸o híng dÉn em
trong thêi gian thùc tËp vµ ban l·nh ®¹o AASC ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì em hoµn
thµnh chuyªn ®Ò.
2
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
PhÇn I
C¬ së lý luËn cña kiÓm to¸n chu tr×nh
b¸n hµng - thu tiÒn trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi
chÝnh
I. Chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cña doanh nghiÖp.
1. §Æc ®iÓm cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn.
Trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt, ®Ó tån t¹i vµ duy tr× c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh cña m×nh th× qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp ph¶i nèi tiÕp liªn
tôc vµ lÆp ®i lÆp l¹i t¹o thµnh nh÷ng chu kú s¶n xuÊt. Thùc tÕ chu kú s¶n xuÊt bao
gåm c¸c chuçi nghiÖp vô cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau to¹ thµnh chu kú nghiÖp
vô c¬ b¶n. chu kú kinh doanh t¹i mét doanh nghiÖp thêng b¾t ®Çu tõ khi doanh
nghiÖp t¹o vèn cã thÓ b»ng vèn tù cã hoÆc nguån vèn vay mîn ®Ó phôc vô cho s¶n
xuÊt, kÕt thóc giai ®o¹n s¶n xuÊt th× c«ng ®o¹n cuèi cïng cña chu kú kinh doanh lµ
viÖc tiªu thô s¶n phÈm ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh thu tiÒn tõ ho¹t ®éng b¸n hµng ®Ó thu
håi l¹i vèn kinh doanh. Chu tr×nh ho¹t ®éng b¸n hµng - thu tiÒn chÊm døt mét qu¸
tr×nh kinh doanh ®Ó b¾t ®Çu qu¸ tr×nh kinh doanh tiÕp theo . Nh vËy, qu¸ tr×nh kinh
doanh bao gåm c¸c chu kú diÔn ra liªn tôc, ®Òu ®Æn vµ mçi chu kú ®Òu lµ m¾t xÝch
quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Trong ®ã kÕt qu¶ cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn
kh«ng chØ ph¶n ¸nh riªng kÕt qu¶ cña chu tr×nh mµ cßn ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶
qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp.
B¸n hµng vµ thu tiÒn lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi quyÒn së h÷u cña hµng ho¸ qua
qu¸ tr×nh trao ®æi hµng tiÒn. Víi ý nghÜa nh vËy, qu¸ tr×nh nµy b¾t ®Çu tõ yªu cÇu
mua cña kh¸ch hµng vµ kÕt thóc b»ng viÖc chuyÓn ®æi hµng ho¸ thµnh tiÒn. Trong
trêng hîp nµy, hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ ®îc x¸c ®Þnh theo b¶n chÊt kinh tÕ cña chóng.
Hµng ho¸ lµ nh÷ng tµi s¶n hay dÞch vô chøa ®ùng gi¸ trÞ vµ cã thÓ b¸n ®îc : tiÒn tÖ
lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n nhê ®ã mäi ngêi quan hÖ giao dÞch ®îc gi¶i quyÕt tøc
3
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
thêi. Tuy nhiªn ranh giíi cña b¸n hµng - thu tiÒn ®îc thÓ chÕ ho¸ trong tõng thêi
kú vµ tõng ®èi tîng cô thÓ kh¸c nhau.
Theo chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh cña ViÖt Nam, qu¸ tr×nh tiªu thô ®îc thùc hiÖn
khi hµng ho¸, dÞch vô ®· ®îc chuyÓn giao cho ngêi mua vµ ngêi mua tr¶ tiÒn hoÆc
chÊp nhËn thanh to¸n. vÒ b¶n chÊt, b¸n hµng - thu tiÒn lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn gi¸ trÞ
vµ gi¸ trÞ sö dông cña s¶n phÈm, hµng ho¸, dÞch vô ®ång thêi t¹o vèn ®Ó t¸i s¶n
xuÊt më r«ng. Thùc hiÖn tèt qu¸ tr×nh nay, doanh nghiÖp míi cã thÓ thu håi vèn vµ
cã l·i -mét nguån thu quan träng ®Ó tÝch luü vµ ng©n s¸ch vµ c¸c quü cña doanh
nghiÖp nh»m më réng quy m« s¶n xuÊt vµ n©ng cao ®êi sèng ngêi lao ®éng.
Díi gãc ®é kiÓm to¸n, chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn liªn quan ®Õn nhiÒu chØ
tiªu trong b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n vµ b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh. §©y lµ nh÷ng chØ
tiªu c¬ b¶n mµ nh÷ng ngêi quan t©m ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp
dïng ®Ó ph©n tÝch kh¶ n¨ng thanh to¸n, hiÖu qu¶ kinh doanh , triÓn väng ph¸t triÓn
còng nh rñi ro tiÒm tµng trong t¬ng lai, v× thÕ c¸c chØ tiªu nµy thêng bÞ ph¶n ¸nh
sai lÖch. §Ó cã thÓ cã ®îc nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ chu tr×nh th× tríc hÕt ph¶i
n¾m ®îc c¸c ®Æc ®iÓm cña chu tr×nh.
C¸c ®Æc ®iÓm cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn gåm cã :
- MËt ®é ph¸t sinh cña c¸c nghiÖp vô lµ t¬ng ®èi lín.
- Cã liªn quan ®Õn c¸c ®èi tîng bªn ngoµi doanh nghiÖp.
- ChÞu ¶nh hëng m¹nh mÏ cña quy luËt cung - cÇu.
- C¸c chØ tiªu dÔ bÞ ph¶n ¸nh sai lÖch.
- C¸c quan hÖ thanh to¸n trong mua b¸n rÊt phøc t¹p, chiÕm dông vèn cña
nhau c«ng nî d©y da khã ®ßi. Tuy nhiªn, viÖc lËp dù phßng khã ®ßi l¹i mang tÝnh
chñ quan vµ thêng dùa vµo íc ®o¸n cña ban gi¸m ®èc nªn rÊt khã kiÓm tra vµ thêng bÞ lîi dông ®Ó ghi t¨ng chi phÝ.
- Rñi ro ®èi víi c¸c kho¶n môc trong chu kú x¶y ra theo nhiÒu chiÒu híng
kh¸c nhau cã thÓ ghi t¨ng , ghi gi¶m hoÆc võa ghi t¨ng võa ghi gi¶m theo ý ®å cña
doanh nghiÖp hoÆc mét sè c¸ nh©n. V× thÕ viÖc kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu
tiÒn t¬ng ®èi tèn kÐm vµ mÊt thêi gian. Víi chøc n¨ng x¸c minh vµ c¸c th«ng tin
vÒ chu tr×nh nãi riªng th× kiÓm toan viªn kh«ng thÓ kh«ng xem xÐt nh÷ng ®Æc ®iÓm
cña chu tr×nh vµ ¶nh hëng cña nã tíi ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n.
4
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
2. Chøc n¨ng cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn.
§Ó thùc hiÖn tèt chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn , trong doanh nghiÖp cã c¸c bé
phËn chøc n¨ng kh¸c nhau thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh ® îc b¾t
®Çu tõ viÖc ph¸t sinh nhu cÇu mua hµng tõ gi¸ kh¸ch hµng ®Õn kh©u tiÕp theo nh
viÖc phª chuÈn c¸c ph¬ng thøc b¸n hµng , c¸ch thøc thanh to¸n vµ viÖc tiªu thô
hµng ho¸ s¶n phÈm. Th«ng thêng chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn thùc hiÖn 7 chøc
n¨ng c¬ b¶n sau:
(1) Xö lý ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch hµng: khi nhËn ®îc ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch
hµng göi ®Õn th× doanh nghiÖp ph¶i thùc xem xÐt cã nhÊt trÝ viÖc cung cÊp hµng
ho¸, dÞch vô cho kh¸ch hµng kh«ng. ViÖc chÊp nhËn hay kh«ng lµ tuú thuéc vµo
nhu cÇu hµng ho¸ cña kh¸ch hµng vµ kh¶ n¨ng cung cÊp cña doanh nghiÖp vµ c¸c
yÕu tè kh¸c nh gi¸ c¶, ph¬ng thøc thanh to¸n.
(2) XÐt duyÖt b¸n chÞu : §èi víi ph¬ng thøc b¸n chÞu cho kh¸ch, hµng sÏ ®îc
chuyÓn ®i sau khi cã sù phª chuÈn cña ngêi cã thÈm quyÒn trong doanh nghiÖp .
ViÖc phª chuÈn ph¬ng thøc b¸n chÞu ®îc thùc hiÖn tèt sÏ gióp cho doanh nghiÖp
qu¶n lý tèt c¸c kho¶n nî ph¶i thu.
(3) ChuyÓn giao hµng : Khi hµng ho¸ ®îc chuyÓn ®i th× chøng tõ vËn chuyÓn
sÏ ®îc lËp, ®Êy lµ ®iÒu cÇn thiÕt cho viÖc tÝnh tiÒn ®óng sè hµng chuyÓn giao.
(4) Göi ho¸ ®¬n cho kh¸ch hµng vµ ghi râ nghiÖp vô b¸n hµng . Ho¸ ®¬n ph¶i
®îc lËp ngay sau khi giao hµng, ho¸ ®¬n lµ ph¬ng thøc chØ râ cho kh¸ch hµng sè
tiÒn vµ thêi h¹n thanh to¸n ®ång thêi lµ c¨n cø ghi sæ nhËt ký b¸n hµng vµ theo dâi
c¸c kho¶n ph¶i thu.
(5) Xö lý vµ ghi sè c¸c kho¶n thu tiÒn : Sau khi thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng vÒ
b¸n hµng cïng ghi sæ kÕ to¸n c¸c kho¶n nµy cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng thu
tiÒn c¶ trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng vµ kh«ng b×nh thêng. Trong mäi trêng hîp ®Òu
cÇn xö lý vµ ghi sæ c¸c kho¶n th«ng thêng vÒ thu tiÒn b¸n hµng.
(6) Xö lý vµ ghi sæ c¸c kho¶n hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i vµ bít gi¸ . TÊt c¶ c¸c kho¶n
nµy ph¶i tr¶ ®îc phª chuÈn ®óng ®¾n bëi nh÷ng ngêi cã tr¸ch nhiÖm vµ ph¶i ®îc
ghi sè kÕ to¸n mét cachs chÝnh x¸c vµ nhanh chãng.
(7) Dù phßng nî khã ®ßi vµ xo¸ sæ c¸c kho¶n ph¶i thu kh«ng thu håi ®îc: Tríc khi kho¸ sæ c¸c tµi kho¶n vµ chuÈn bÞ lËp BCTC ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ phÝ tån
5
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
kho cho c¸c kho¶n ph¶i thu kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi ®îc qua ®ã tiÕn hµnh lËp dù
phßng cho c¸c kho¶n ®ã. Cßn nh÷ng kho¶n kh«ng thÓ thu håi ®îc th× ph¶i xo¸ sæ
kÕ to¸n cho c¸c kho¶n nµy.
3. Tæ chøc kÕ to¸n b¸n hµng - thu tiÒn.
B¸n hµng - thu tiÒn lµ mét giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Lµ
giai ®o¹n thø hai sau qu¸ tr×nh mua hµng vµ thanh to¸n ®èi víi doanh nghiÖp th¬ng
m¹i vµ lµ giai ®o¹n tiÕp theo giai ®o¹n s¶n xuÊt ®èi v¬i c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt.
Do vËy, còng gièng nh c¸c giai ®o¹n kh¸c, tæ chøc kÕ to¸n b¸n hµng - thu tiÒn gåm
c¸c néi dung sau :
(1) Tæ chøc chøng tõ kÕ to¸n : §ã lµ qu¸ tr×nh thiÕt kÕ khèi lîng chøng tõ vµ
quy tr×nh h¹ch to¸n trªn chøng tõ theo chØ tiªu h¹ch t¸n vµ ®¬n vÞ h¹ch to¸n c¬ së.
Tæ chøc chøng tõ kÕ to¸n cho chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn ®îc chia lµm hai trêng
hîp :
Trêng hîp 1 : Hµng ho¸ b¸n ra lµ s¶n phÈm vËt chÊt
Bé phËn
cung øng
Thñ trëng,
KTT
Bé phËn
qu¶n lý
hµng
KÕ to¸n
thanh to¸n
Lu tr÷
Nhu cÇu
b¸n hµng
LËp chøng
tõ b¸n
hµng
Ký duyÖt ho¸
®¬n
Giao nhËn
hµng
Ghi sæ vµ
theo dâi
thanh to¸n
6
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
* Trêng hîp 2 : Hµng ho¸ b¸n ra lµ s¶n phÈm phi vËt chÊt
Bé phËn
kinh doanh
KTT
Thñ
quü
Bé phËn
cung cÊp
KÕ to¸n
b¸n
hµng
Lu tr÷
Nhu cÇu
giao hµng
LËp
ho¹t
®éng
C2 d vô
Ký duyÖt
ho¸ ®¬n
Thu
tiÒn
Cung
cÊp
dÞch vô
Ghi sæ
doanh
thu
(2) C¸c tµi kho¶n sö dông
Bé tµi kho¶n ®ã bao gåm c¸c tµi kho¶n sau :
TK511 : Doanh thu b¸n hµng
TK512 : Doanh thu b¸n hµng néi bé
TK531 : Hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i
TK532 : Gi¶m gi¸ hµng b¸n
TK131 : Ph¶i thu kh¸ch hµng
TK3387 : Doanh thu nhËn tríc
TK139 : Dù phßng ph¶i thu khã ®ßi
TK641 : Chi phÝ b¸n hµng
TK642 : Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp
TK3331 : ThuÕ VAT ®Çu ra
TK111 : TiÒn mÆt t¹i quü
TK112 : TiÒn göi ng©n hµng
TK004 : Nî khã ®ßi ®· xö lý
(3) HÖ thèng sæ s¸ch sö dông
Trong trêng hîp doanh nghiÖp ¸p dông h×nh thøc sæ nhËt ký chung th× hÖ
thèng sæ s¸ch gåm cã
- Sæ nhËt ký chung
- Sæ nhËt ký thu tiÒn
7
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
- Sæ c¸c kho¶n ph¶i thu
- Sæ chi tiÕt kh¸ch hµng nî
- Sæ chi tiÕt doanh thu b¸n hµng
(4) Quy tr×nh h¹ch to¸n kÕ to¸n chu tr×nh b¸n hµng -thu tiÒn
TK333
TK511,512
ThuÕ XK, tiªu thô
TK111,112,131
Doanh thu ¸p dông ph¬ng ph¸p
Dthu
b¸n
hµng
ph¸t
sinh
tÝnh thuÕ VAT trùc tiÕp
(tæng gi¸ thanh to¸n)
§vÞ ¸p dông pp
VAT khÊu trõ
TK3331
VAT ®Çu ra
TK531,532
TK3387
Dthu hµng b¸n Cuèi kú K/c
bÞ tr¶ l¹i DT
gi¶m gi¸
Dthu hµng b¸n
bÞ tr¶ l¹i hoÆc
gi¶m gi¸ ph¸t sinh
trong
Doanh thu
Kú nµy
Doanh thu ghi
nhËn tríc
TK131,136
Doanh thu cha
TK911
TK642
Xo¸ nî ph¶i thu
thu tiÒn
khã ®ßi
TK004
Cuèi kú K/c
doanh thu thuÇn
®ång thêi ghi
TK139
Tr×nh lËp dù phßng
Ph¶i thu khã ®ßi
Hoµn nhËp
Dù phßng
ph¶i thu
khã ®ßi
Khi hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i hoÆc gi¶m gi¸ hµng b¸n ph¸t sinh
4. HÖ thèng kiÓm to¸n néi bé víi chu tr×nh b¸n hµng - Thu tiÒn
8
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
Trong mçi doanh nghiÖp, ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé lµ kh¸c
nhau, tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm vµ quy m« cña doanh nghiÖp ®ã. Víi môc ®Ých
chung cña c¸c doanh nghiÖp khi tæ chøc, x©y dùng hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé
nh»m ®Ó phôc vô cho c«ng t¸c kiÓm to¸n kiÓm so¸t vµ qua ®ã cã thÓ cung cÊp
nh÷ng nguån th«ng tin nhanh chãng vµ ®¸ng tin cËy, gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý cã
thÓ chØ ®¹o tèt ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ m×nh ®em l¹i thµnh c«ng trong c«ng viÖc.
HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé lµ mét hÖ thèng chÝnh s¸ch, c¸c thñ tôc kiÓm so¸t
do ®¬n vÞ lËp nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c môc tiªu ®Ò ra cña ®¬n vÞ.
- B¶o vÖ tµi s¶n cña ®¬n vÞ
- B¶o ®¶m ®é tin cËy c¸c th«ng tin
- B¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é ph¸p lý
- B¶o ®¶m hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ n¨ng lùc qu¶n lý
HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña
C«ng ty. Còng nh vËy ®èi víi chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn, hÖ thèng kiÓm so¸t
néi bé gióp cho viÖc ®Òiu hµnh gi¸m s¸t vµ hoµn thiÖn c¸c ho¹t ®éng cña chu tr×nh.
HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé gåm 4 yÕu tè cÊu thµnh chÝnh :
- M«i trêng kiÓm so¸t
- HÖ thèng kÕ to¸n
- C¸c thñ tôc kiÓm so¸t
- KiÓm to¸n néi bé
ChÝnh v× vËy, viÖc x©y dùng vµ ®iÒu hµnh tèt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé sÏ
gióp cho nhµ l·nh ®¹o thµnh c«ng trong viÖc ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ
m×nh.
9
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
II. KiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong kiÓm to¸n b¸o
c¸o tµi chÝnh
1.Môc tiªu kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn :
Trong viÖc thùc hiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn cña kiÓm to¸n
b¸o c¸o tai chÝnh ph¶i x¸c ®Þnh râ ph¹m vi c«ng viÖc vµ môc tiªu cña cuéc kiÓm
to¸n. Víi chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn còng vËy, ph¶i x¸c ®Þnh râ môc tiªu vµ
ph¹m vi c«ng viÖc ®Ó lµm c¬ së cho viÖc thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ®Ó lµm c¬
së ®a ra ý kiÕn cña m×nh vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n theo chuÈn
mùc kiÓm to¸n sè 200 th× “môc tiªu kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh lµ gióp cho kiÓm
to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®a ra ý kiÕn x¸c nhËn nhËn r»ng b¸o c¸o tµi chÝnh
cã ®îc lËp trªn c¬ së chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh hoÆc ®îc chÊp nh¹an
cã tu©n thñ ph¸p luËt vµ cã ph¶n ¸nh trung thùc vµ hîp lý trªn c¸c khÝa c¹nh träng
yÕu hay kh«ng ?
C¸c môc tiªu cña kiÓm to¸n cã mèi quan hÖ víi nh÷ng x¸c nhËn cña ban qu¶n
trÞ. Do ®ã, ®Ó thùc hiÖn tèt cuéc kiÓm to¸n cÇn ph¶i hiÓu ®îc nh÷ng x¸c nhËn ®ã.
N¨m lo¹i x¸c nhËn cña kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn gåm :
- X¸c nhËn vÒ sù hiÖn h÷u : Doanh thu trªn b¸o c¸o tµi chÝnh ph¶n ¸nh qu¸
tr×nh trao ®æi vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô thùc tÕ ®· x¶y ra c¸c kho¶n ph¶i thu trong
b¶ng c©n ®èi lµ cã thùc vµo ngµy lËp c¸c c©n ®èi kÕ to¸n.
- X¸c nhËn vÒ tÝnh ®Çy ®ñ : TÊt c¶ doanh thu vÒ dÞch vô, hµng ho¸, c¸c kho¶n
thu vµ ®· thu ®Òu ®îc ghi sæ vµ ®a vµo b¸o c¸o tµi chÝnh.
- X¸c nhËn vÒ quyÒn së h÷u : Hµng ho¸ vµ c¸c kho¶n ph¶i thu cña doanh
nghiÖp vµo ngµy lËp b¶ng c©n ®èi tµi s¶n ®Òu thuéc quyÒn së h÷u cña doanh
nghiÖp.
- X¸c nhËn vÒ sù ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i :
C¸c kho¶n ph¶i thu kho¶n doanh thu ®îc ph©n lo¹i ®óng b¶n chÊt vµ ®îc tÝnh
®óng ®¾n.
- X¸c nhËn vÒ sù tr×nh bµy : Doanh thu vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®îc tr×nh bµy
trung thùc vµ ®óng ®¾n trªn b¶ng c©n ®èi tµi s¶n hay trªn b¸o c¸o tµi chÝnh theo
®óng hÖ thèng kÕ to¸n cña doanh nghiÖp vµ theo c¸c quy ®Þnh kÕ to¸n hiÖn hµnh.
10
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
Bªn c¹nh c¸c x¸c nhËn cña ban qu¶n trÞ cña doanh nghiÖp th× c¸c môc tiªu
chung vµ môc tiªu ®Æc thï cña kiÓm to¸n cÇn ph¶i ®îc xem xÐt.
Môc tiªu chung gåm 2 lo¹i :
- Môc tiªu hîp lý chung : Môc tiªu nµy gióp kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ sè liÖu
trªn c¸c sè d trªn tµi kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng… cã hîp lý hay kh«ng xÐt theo tÊt
c¶ c¸c th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn cã ®îc vÒ c«ng viÖc kinh doanh kh¸ch hµng.
- C¸c môc tiªu chung kh¸c bao gåm :
+ Cã c¨n cø hîp lý : Sè tiÒn ghi sæ vµ ghi trªn b¸o c¸o tµi chÝnh thùc sù lµ sè
tiÒn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh x¶y ra nghiÖp vô b¸n hµng vµ c¸c nghiÖp vô cã liªn
quan.
+ TÝnh ®Çy ®ñ : TÊt c¶ c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh ®Òu ®îc ghi sæ
+ QuyÒn së h÷u : Sè tiÒn hoÆc tµi s¶n ®îc ghi thuéc quyÒn së h÷u cña doanh
nghiÖp t¹i ngµy lËp b¸o c¸o tµi chÝnh.
+ Sù ®¸nh gi¸ : TiÒn vµ tµi s¶n cña doanh nghiÖp ph¶i ®îc ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n
phï hîp víi gi¸ trÞ hiÖn t¹i trªn thÞ trêng vµ ®îc ghi trªn ho¸ ®¬n vµ trªn sæ s¸ch
chÝnh x¸c hîp lý theo tõng kú.
+ Sù ph©n lo¹i : Sè tiÒn ®îc ghi trªn sæ ph¶i ®îc ph¶n ¸nh ®óng ®¾n ghi ®óng
néi dung tµi kho¶n vµ c¸c tµi kho¶n ph¶i ®îc tr×nh bµy ®óng ®¾n trªn b¸o c¸o tµi
chÝnh.
+ Ghi chÐp ®óng kú: C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh ®Òu ®îc ghi chÐp ®óng
thêi gian ph¸t sinh nghiÖp vô, tr¸nh mäi hiÖn tîng b¸o c¸o thõa hoÆc thiÕu.
+ Môc tiªu ®Æc thï cña chu tr×nh b¸n hµng -thu tiÒn bao gåm :
+ Cã c¨n cø hîp lý: Doanh thu tiÒn mÆt vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®Òu ph¶i hiÖn
h÷u vµo ngµy lËp b¸o c¸o tµi chÝnh.
- TÝnh ®Çy ®ñ : C¸c kho¶n doanh thu vµ c¸c kho¶n ph¶i thu hiÖn cã ®îc tÝnh
vµ ghi vµo tµi kho¶n cã liªn quan.
+ QuyÒn së h÷u : Doanh nghiÖp cã quyÒn së h÷u ®èi víi c¸c kho¶n doanh
thu, thu nhËp kh¸c vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ph¸t sinh trong kú.
+ Sù ®¸nh gi¸: TÝnh gi÷a ®¬n gi¸ vµ sè lîng hµng ho¸ ph¶i ®îc tÝnh ®óng vµ
sè liÖu trªn c¸c sæ chi tiÕt ph¶i ®îc céng dån chÝnh x¸c.
11
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
+ ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu phï hîp : Doanh thu vµ c¸c kho¶n ph¶i thu thùc tÕ
ph¸t sinh phï hîp víi c¸c chÝnh s¸ch chiÕt khÊu cña ®¬n vÞ ®Ò ra.
+ Sù ph©n lo¹i : Doanh thu ph¶i ®îc ph©n lo¹i ®óng ®¾n thµnh c¸c lo¹i doanh
thu b¸n ra vµ doanh thu néi bé, doanh thu hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i doanh thu nhËn tríc.
C¸c kho¶n ph¶i thu néi bé vµ c¸c kho¶n ph¶i thu kh¸c …
+ TÝnh ®óng kú : Doanh thu vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®îc ghi chÐp ®óng kú,
kh«ng cã hiÖn tîng ghi gi¶m doanh thu vµ ghi t¨ng c¸c kho¶n ph¶i thu vµ ngîc l¹i.
+ Tr×nh bµy vµ thÓ hiÖn : Doanh thu tiÒn mÆt vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®îc tr×nh
bµy chÝnh x¸c vµ hîp lý trªn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh theo ®óng chÕ ®é.
2. Quy tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn trong kiÓm to¸n b¸o
c¸o tµi chÝnh
Sau khi kiÓm to¸n viªn ®· hoµn thµnh viÖc x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu kiÓm to¸n
®Æc thï cho chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn, yÕu tè cÊu thµnh cña b¸o c¸o tµi chÝnh th×
kiÓm to¸n viªn b¾t ®Çu c¸c giai ®o¹n kiÓm to¸n cô thÓ. Do chu tr×nh b¸n hµng - thu
tiÒn cã nh÷ng kho¶n môc lµ yÕu tè cÊu thµnh b¸o c¸o tµi chÝnh nªn khi tiÕn hµnh
kiÓm to¸n còng ph¶i tu©n thñ theo quy tr×nh kiÓm to¸n chung cña mét cuéc kiÓm
to¸n ®Ó ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt.
Quy tr×nh kiÓm to¸n lµ mét hÖ thèng ph¬ng ph¸p râ rµng cña tæ chøc mét
cuéc kiÓm to¸n nh»m gióp cho kiÓm to¸n viªn hoµn thµnh c«ng viÖc cña m×nh theo
®óng c¸c môc tiªu ®Ò ra.
12
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
Quy tr×nh kiÓm to¸n gåm 3 giai ®o¹n :
Giai ®o¹n 1
LËp kÕ ho¹ch thiÕt kÕ ph¬ng ph¸p
kiÓm to¸n cña chu tr×nh b¸n hµng
- thu tiÒn
Giai ®o¹n 2
Thùc hiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n
hµng - thu tiÒn
Giai ®o¹n 3
Hoµn tÊt c«ng t¸c kiÓm to¸n vµ
c«ng bè b¸o c¸o kiÓm to¸n
Giai ®o¹n 1: LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ thiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n
(1) LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n : KiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn lµ mét
chu tr×nh cña kiÓm to¸n tµi chÝnh. V× vËy, nhiÖm vô chung cña kiÓm to¸n chu tr×nh
lµ triÓn khai c¸c chøc n¨ng kiÓm to¸n th«ng qua viÖc vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p
kiÓm to¸n thÝch hîp víi ®Æc thï cña phÇn hµnh nµy th«ng qua c¸c bíc trong quy
tr×nh kiÓm to¸n. §Ó cso kÕ ho¹ch kiÓm to¸n cô thÓ cho mét kh¸ch hµng nãi chung
vµ kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn nãi riªng, kiÓm to¸n viªn thêng thùc hiÖn c¸c bíc sau :
Bíc 1 : ChuÈn bÞ kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn:
Trong bíc nµy ph¶i thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc sau:
- Thø nhÊt, ph¶i x¸c ®Þnh môc tiªu vµ ph¹m vi kiÓm to¸n. Môc tiªu vµ ph¹m
vi kiÓm to¸n cÇn ph¶i x¸c ®Þnh cô thÓ ®èi víi tõng môc kiÓm to¸n . Môc tiªu kiÓm
to¸n lµ c¸i ®Ých cÇn ®¹t tíi ®ång thêi lµ thíc ®o kÕt qu¶ kiÓm to¸n cho mçi chu
tr×nh kiÓm to¸n cô thÓ. Môc tiªu chung ph¶i g¾n víi môc tiªu riªng yªu cÇu cña
qu¶n lý. Do vËy, môc tiªu cña kiÓm to¸n ph¶i tuú thuéc vµo quan hÖ gi÷a chñ thÓ
vµ kh¸ch thÓ kiÓm to¸n, tuú thuéc vµo lo¹i h×nh cô thÓ. Ph¹m vi kiÓm to¸n lµ sù
giíi h¹n vÒ kh«ng gian vµ thêi gian cña ®èi tîng kiÓm to¸n, thêng ®îc x¸c ®Þnh
13
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
®ång thêi víi môc tiªu kiÓm to¸n vµ lµ mét híng cô thÓ x¸c ®Þnh môc tiªu nµy víi
mét kh¸ch thÓ kiÓm to¸n cÇn x¸c ®Þnh râ ®èi tîng cô thÓ cña kiÓm to¸n : B¶ng c©n
®èi tµi s¶n hay toµn bé c¸c b¶ng khai tµi chÝnh…
- Thø hai, chØ ®Þnh ngêi phô tr¸ch c«ng viÖc kiÓm to¸n vµ chuÈn bÞ c¸c ®iÒu
kiÖn vËt chÊt c¬ b¶n. §Ó thùc hiÖn tèt vµ cã hiÖu qu¶ cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi
chÝnh th× l·nh ®¹o c«ng ty kiÓm to¸n cÇn bè trÝ ®éi ngò nh©n viªn cã tr×nh ®é nghÒ
nghiÖp tuú thuéc vµo nhu cÇu cña cuéc kiÓm to¸n, hay tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña
cuéc kiÓm to¸n ®ã.
- Thø ba, lËp hîp ®ång kiÓm to¸n. Sau khi thùc hiÖn xong c¸c bíc c«ng viÖc
trªn th× C«ng ty kiÓm to¸n vµ kh¸ch hµng sÏ lËp hîp ®ång kiÓm to¸n. Hîp ®ång
kiÓm to¸n lµ tµi liÖu nªu râ tr¸ch nhiÖm cña C«ng ty kiÓm to¸n, tr¸ch nhiÖm cña
C«ng ty kh¸ch hµng, thêi gian tiÕn hµnh cuéc kiÓm to¸n , gi¸ phÝ kiÓm to¸n hay
ph¹m vi cuéc kiÓm to¸n.
- Thø t, thu thËp nh÷ng th«ng tin phôc vô cho viÖc kiÓm to¸n: §Ó thùc hiÖn tèt
c«ng viÖc kiÓm to¸n nãi chung vµ kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn nãi riªng
th× kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c«ng viÖc kinh doanh cña kh¸ch
hµng vµ kiÕn thøc vÒ lÜnh vùc kinh doanh cña C«ng ty kh¸ch hµng. Khi tiÕn hµnh
kiÓm to¸n cã rÊt nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ®Ó thu thËp th«ng tin c¬ së. Th«ng th êng
th«ng tin c¬ së ®îc thu thËp díi c¸c h×nh thøc sau :
• Qua t×m hiÓu vÒ doanh nghiÖp: kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh t×m hiÓu vÒ
doanh nghiÖp ®Ó thu thËp nh÷ng th«ng tin vÒ c¬ cÊu tæ chøc, lo¹i h×nh kinh doanh
hat ph¬ng ph¸p kÕ to¸n ¸p dông t¹i doanh nghiÖp.
• Qua tham quan nhµ xëng: TÊt c¶ nh÷ng th«ng tin thu thËp ®îc qua t×m
hiÓu doanh nghiÖp chñ yÕu trªn giÊy tê, tµi liÖu ë v¨n phßng cña C«ng ty. Do ®ã,
tham quan nhµ xëng sÏ gióp cho kiÓm to¸n viªn cã c¸ch nh×n thùc tÕ h¬n vÒ c¸c
ph¬ng tiÖn vËt chÊt, gióp cho viÖc hiÓu biÕt ®îc c«ng t¸c b¶o vÖ tµi s¶n vµ gióp cho
viÖc thuyÕt minh sè liÖu kÕ to¸n b»ng c¸ch ®a ra mét khung tham gia qua ®ã h×nh
dung ra nh÷ng tµi s¶n nµy nh: s¶n phÈm ®ang chÕ t¹o vµ m¸y mãc thiÕt bÞ, ph©n xëng ®Ó chÕ t¹o ra hµng ho¸ .
• Xem xÐt qua c¸c chÝnh s¸ch cña C«ng ty: NhiÒu chÝnh s¸ch cña C«ng ty
®îc ph¶n ¸nh trªn b¸o c¸o tµi chÝnh lµ mét phÇn cña c¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé.
14
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
• Qua pháng vÊn : KiÓm to¸n viªn cã thÓ thu ®îc nh÷ng th«ng tin c¬ së
qua viÖc pháng vÊn trong n«i bé C«ng ty hoÆc bªn ngoµi.
Thu thËp nh÷ng th«ng tin vÒ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña kh¸ch hµng ®Ó lµm c¬
së phôc vô cho kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn.
C¸c th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng ®îc tr×nh bµy trªn c¸c tµi
liÖu nh :
+ Hå s¬ thµnh lËp : §©y lµ tµi liÖu vÒ th«ng tin cña doanh nghiÖp vÒ qu¸ tr×nh
thµnh lËp C«ng ty kh¸ch hµng, vÒ vèn thµnh lËp c¬ cÊu cña bé m¸y qu¶n lý.
+ Biªn b¶n c¸c cuéc häp : Biªn b¶n sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin quan träng
®Ó x¸c ®Þnh xem c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®ã cã thËt ®óng kh«ng?
+ Hîp ®ång : §©y lµ nh÷ng tµi liÖu cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ nghÜa vô
ph¸p lý cña C«ng ty kh¸ch hµng trong viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc kinh doanh, viÖc
cung cÊp c¸c dÞch vô, hµng ho¸ mµ C«ng ty kh¸ch hµng ®· ký kÕt víi b¹n hµng cña
hä, ®©y còng lµ b»ng chøng thiÕt thùc nãi lªn qu¸ tr×nh kinh doanh cña ®¬n vÞ cã ®îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn qua c¸c thêi kú kÕ to¸n hay kh«ng.
Bíc 2: §¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi
chÝnh nãi chung vµ kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn nãi riªng:
NÕu ë c¸c bíc trªn, kiÓm to¸n vien míi chØ thu thËp th«ng tin mang tÝnh
kh¸ch quan vÒ kh¸ch hµng th× ë bíc nµy, kiÓm to¸n viªn sÏ c¨n cø vµo c¸c th«ng
tin ®· thu thËp ®Ó ®¸nh gi¸, nhËn xÐt nh»m ®a ra mét kÕ ho¹ch kiÓm to¸n phï hîp.
* §¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu: Träng yÕu lµ kh¸i niÖm vÒ tÇm cì (hay quy m«)
vµ b¶n chÊt cña c¸c sai ph¹m (kÓ c¶ bá sãt) cña c¸c th«ng tin tµi chÝnh hoÆc ®¬n lÎ,
hoÆc lµ tõng nhãm mµ trong bèi c¶nh cô thÓ nÕu dùa vµo c¸c th«ng tin nµy ®Ó xÐt
®o¸n th× kh«ng thÓ chÝnh x¸c hoÆc lµ sÏ rót ra kÕt luËn sai lÇm.
KiÓm to¸n viªn cÇn ®¸nh gi¸ møc träng yÕu cho toµn bé b¸o c¸o tµi chÝnh vµ
ph©n bæ møc ®¸nh gi¸ nµy cho tõng kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh.
- ¦íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu : Møc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu
lµ lîng tèi ®a mµ kiÓm to¸n viªn tin r»ng ë møc ®ã c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ sai
lÖch nhng vÉn cha ¶nh hëng ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh cu¶ ngêi sö dông th«ng tin tµi
chÝnh.
15
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
¦íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu gióp cho kiÓm to¸n viªn lËp kÕ ho¹ch thu
thËp b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp. Tuy nhiªn ®Ó x©y dùng ®îc c¸c íc lîng ban
®Çu kh«ng ph¶i lµ ®iÒu dÔ dµng mµ ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ph¸n xÐt x¸c ®¸ng vÒ
chuyªn m«n: Cho nªn khi tiÕn hµnh c«ng viÖc nµy, nh÷ng kiÓm to¸n viªn cã tr×nh
®é chuyªn m«n vµ nghiÖp vô cao thêng ®îc chñ ®Þnh thùc hiÖn.
Khi x©y dùng møc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu, kiÓm to¸n viªn cÇn lu ý
nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng sau:
+ TÝnh träng yÕu lµ mét kh¸i niÖm t¬ng ®èi h¬n lµ mét kh¸i niÖm tuyÖt ®èi,
nã g¾n liÒn víi quy m« cña C«ng ty kh¸ch hµng. Do vËy, viªc x¸c ®Þnh vµ chØ dÉn
ra mét møc gi¸ trÞ cô thÓ b»ng tiÒn cho sù íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu ¸p
dông cho tÊt c¶ kh¸ch hµng lµ ®iÒu kh«ng thÓ lµm ®îc.
+ YÕu tè ®Þnh lîng cña tÝnh träng yÕu: Quy m« sai ph¹m lµ mét yÕu tè quan
träng ®Ó xem xÐt liÖu c¸c sai ph¹m cã träng yÕu hay kh«ng. Tuy nhiªn do träng
yÕu mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi nªn viÖc cã ®¬ck c¸c c¬ së ®Ó quyÕt ®Þnh xem mét
quy m« cña sai ph¹m nµo cã lµ träng yÕu hay kh«ng lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt.
+ YÕu tè ®Þnh tÝnh cña tÝnh träng yÕu : Trong thùc tÕ, ®Ó ®¸nh gi¸ mét sai
ph¹m cã träng yÕu hay kh«ng, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ c¶ vÒ mÆt quy m« vµ
b¶n chÊt. Mét hµnh vi gian lËn lu«n ®îc coi lµ träng yÕu bÊt kÓ quy m«.
- Ph©n bæ íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu cho c¸c kho¶n môc: Sau khi kiÓm
to¸n viªn ®· cã ®îc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu cho toµn bé b¸o c¸o tµi
chÝnh, kiÓm to¸n viªn cÇn ph©n bæ møc íc lîng nµy cho tõng kho¶n môc trªn b¸o
c¸o tµi chÝnh. §ã còng chÝnh lµ sai sè cã thÓ chÊp nhËn ®îc ®èi víi tõng kho¶n
môc.
Môc ®Ých cña viÖc ph©n bæ nµy lµ ®Ó gióp kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh ®îc sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp ph¶i thu thËp ®èi víi tõng tµi kho¶n ë møc chi
phÝ thÊp nhÊt mµ vÉn cã thÓ ®¶m b¶o c«ng viÖc.
* §¸nh gi¸ rñi ro:
Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch, kiÓm to¸n viªn vµ C«ng ty kiÓm to¸n ph¶i x¸c
®Þnh møc ®é rñi ro kiÓm to¸n cã thÓ x¶y ra lµ cao hay thÊp bao gåm ®¸nh gi¸ rñi ro
tiÒm tµng (rñi ro cè h÷u), rñi ro kiÓm so¸t vµ rñi ro ph¸t hiÖn.
16
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
Rñi ro kiÓm to¸n (AR) lµ rñi ro do C«ng ty kiÓm to¸n vµ kiÓm to¸n viªn ® a ra
ý kiÕn nhËn xÐt kh«ng thÝch hîp khi b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®îc kiÓm to¸n cßn cã
nh÷ng sai sãt träng yÕu.
Rñi ro kiÓm to¸n bao gåm rñi ro cè h÷u, rñi ro kiÓm so¸t vµ rñi ro ph¸t hiÖn.
• Rñi ro cè h÷u (IR) lµ kh¶ n¨ng tõng nghiÖp vô, tõng kho¶n môc trong b¸o
c¸o tµi chÝnh cã chøa ®ùng sai so¸t träng yÕu khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép, mÆc dï
cã hay kh«ng cã hÖ th«ng kiÓm so¸t néi bé.
§Ó ®¸nh gi¸ rñi ro cè h÷u kiÓm to¸n viªn dùa vµo c¸c yÕu tè ¶nh hëng sau:
- B¶n chÊt kinh doanh cña kh¸ch hµng
- TÝnh trung thùc cña ban gi¸m ®èc
- KÕt qu¶ c¸c lÇn kiÓm to¸n tríc
- Hîp ®ång kiÓm to¸n lÇn ®Çu vµ hîp ®ång kiÓm to¸n dµi h¹n
- C¸c nghiÖp vô kinh tÕ kh«ng thêng xuyªn
- C¸c íc tÝnh kÕ to¸n
- Quy m« cña c¸c sè d tµi kho¶n.
Nh vËy, kiÓm to¸n viªn cÇn ®¸nh gi¸ lÇn lît c¸c yÕu tè trªn vµ quyÕt ®Þnh møc
rñi ro cè h÷u thÝch hîp ®èi víi tõng kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh.
• Rñi ro kiÓm so¸t (CR): lµ kh¶ n¨ng x¶y ra c¸c sai ph¹m träng yÕu do hÖ
thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng
kh«ng hiÖu qña do ®ã ®· kh«ng ph¸t hiÖn vµ ng¨n chÆn c¸c sai ph¹m nay.
Rñi ro kiÓm so¸t lµ cao trong c¸c trêng hîp :
- HÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé kh«ng ®îc ¸p dông ®óng
- ViÖc ®¸nh gi¸ sù ¸p dông cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé ®îc xem
lµ kh«ng ®ñ.
• Rñi ro ph¸t hiÖn (DR): Lµ kh¶ n¨ng x¶y ra c¸c sai so¸t hoÆc gian lËn trªn
b¸o c¸o tµi chÝnh mµ kh«ng ®îc ng¨n chÆn hay ph¸t hiÖn bëi hÖ thèng kiÓm so¸t
néi bé vµ còng kh«ng ®îc kiÓm to¸n viªn ph¸t hiÖn trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n.
Trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, rñi ro ph¸t hiÖn ph¸t sinh do ¶nh hëng cña c¸c
nh©n tè sau:
+ C¸c bíc kiÓm to¸n kh«ng thÝch hîp
+ Ph¸t hiÖn ra b»ng chøng nhng kh«ng nhËn thøc ®îc sai sãt
17
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
+ KiÓm to¸n viªn hoµn toµn kh«ng ph¸t hiÖn ra sai ph¹m do cã sù th«ng
®ång, gian lËp gi÷a c¸c cÊp.
- Mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro :
Gi÷a rñi ro kiÓm to¸n víi rñi ro ph¸t hiÖn, rñi ro cè h÷u, rñi ro kiÓm so¸t cã
mèi quan hÖ víi nhau. Mèi quan hÖ ®îc thÓ hiÖn qua c«ng thøc :
AR = IR x DR x CR
Ngoµi ra , rñi ro ph¸t hiÖn, rñi ro cè h÷u vµ rñi ro kiÓm so¸t còng cã mèi quan
hÖ víi nhau. Mèi quan hÖ ®ã ®îc thÓ hiÖn qua b¶ng díi ®©y:
§¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn
§¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n
viªn vÒ rñi ro tiÒm tµng
(rñi ro cè h÷u)
Cao
Trung b×nh
ThÊp
vÒ rñi ro kiÓm so¸t
(1)
(2)
(2)
(3)
(3)
(4)
(3)
(4)
(5)
Sù biÕn ®æi cña rñi ro ph¸t hiÖn th«ng qua ®¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn vÒ rñi
ro cè h÷u vµ rñi ro kiÓm so¸t ®îc thÓ hiÖn b»ng con sè (tõ (1) → (5) ) ë b¶ng trªn.
Rñi ro ph¸t hiÖn cã 5 møc:
(1) ThÊp nhÊt
(2) ThÊp
(3) Trung b×nh
(4) Cao
(5) Cao nhÊt
Nh vËy møc ®é rñi ro ph¸t hiÖn tû lÖ nghÞch víi møc ®é rñi ro tiÒm tµng vµ
rñi ro kiÓm so¸t.
* Mèi quan hÖ gi÷a träng yÕu vµ rñi ro kiÓm to¸n:
Møc träng yÕu vµ rñi ro kiÓm to¸n cã mèi quan hÖ ngîc chiÒu nhau nghÜa lµ
nÕu møc träng yÕu cµng cao th× rñi ro kiÓm to¸n cµng thÊp vµ ngîc l¹i. KiÓm to¸n
viªn ph¶i quan t©m ®Õn mèi quan hÖ nµy khi x¸c ®Þnh b¶n chÊt thêi gian, ph¹m vi
cña thñ tôc kiÓm to¸n cÇn thùc hiÖn.
Bíc 3: T×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro
kiÓm so¸t.
18
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
Trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ hÖ thèng
kiÓm so¸t néi bé vµ rñi ro kiÓm so¸t kh«ng chØ ®Ó x¸c minh tÝnh h÷u hiÖu cña kiÓm
so¸t néi bé mµ cßn lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh ph¹m vi thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm
c¬ b¶n trªn sè d vµ nghiÖp vô cña ®¬n vÞ. ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400
còng quy ®Þnh “KiÓm to¸n viªn” ph¶i cã ®ñ hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm
to¸n néi bé cña kh¸ch hµng ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ x©y dùng c¸ch tiÕp cËn
kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶”.
ViÖc t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro
kiÓm so¸t ®îc thùc hiÖn nh sau:
* T×m hiÓu hÖ th«ng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng:
Trong c«ng viÖc nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn t×m hiÓu vÒ kiÓm so¸t néi bé cña
kh¸ch hµng trªn 2 mÆt chñ yÕu sau : ThiÕt kÕ kiÓm so¸t néi bé ho¹t ®éng liªn tôc
vµ cã hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé.
Còng gièng nh viÖc t×m hiÓu ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng, c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n viªn thêng ¸p dông lµ:
- Dùa vµo kinh nghiÖm tríc ®©y cña kiÓm to¸n viªn víi kh¸ch hµng
- ThÈm vÊn nh©n viªn cña C«ng ty kh¸ch hµng
- Xem xÐt sæ tay vÒ thñ tôc vµ chÕ ®é cña C«ng ty kh¸ch hµng.
- KiÓm tra c¸c chøng tõ vµ sæ s¸ch ®· hoµn tÊt
- Quan s¸t c¸c mÆt ho¹t ®éng vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña C«ng ty kh¸ch hµng.
* §¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t:
Dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh¸ch hµng, kiÓm to¸n
viªn cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t ®èi víi c¬ së dÉn liÖu cho tõng sè d tµi
kho¶n hoÆc c¸c lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu.
KiÓm to¸n viªn thêng ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t lµ cao ®èi víi c¬ së dÉn liÖu
cña BCTC trong trêng hîp :
- HÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ®Çy ®ñ
- HÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng hiÖu qu¶
- KiÓm to¸n viªn kh«ng ®îc cung cÊp ®Çy ®ñ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ sù ®Çy ®ñ vµ
hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng.
19
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
NguyÔn Th¨ng Long
Qua ba bíc trªn, sau khi ®· thu nhËp ®ñ th«ng tin kiÓm to¸n viªn sÏ x©y
dùng kÕ to¸n kiÓm to¸n tæng qu¸t.
Trong bíc tiÕp theo cña giai ®o¹n nµy, dùa vµo c¸c yÕu tè ®· x¸c ®Þnh trong
kÕ ho¹ch kiÓm to¸n tæng qu¸t. KiÓm to¸n viªn sÏ thiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n.
(2) ThiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n vµ thñ tôc kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng
thu tiÒn.
Ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n lµ c¸ch thøc mµ kiÓm to¸n viªn sÏ ®a ra ®Ó thu nhËp vµ
®¸nh gi¸ b»ng chøng thu ®îc trong kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn ®Ó chøng
minh cho ý kiÕn ®a ra trong b¸o c¸o kiÓm to¸n.
C¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n ®îc vËn dông theo c¸c phÐp tr¾c nghiÖm
- Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu cña c«ng viÖc : Lµ tr×nh tù vµ so¸t c¸c thñ tôc kÕ
to¸n hay thñ tôc qu¶n lý cã liªn quan ®Õn ®èi tîng qu¶n lý.
- Tr¾c nghiÖm ®é v÷ng ch·i cña c«ng viÖc : Lµ tr×nh tù rµ so¸t c¸c th«ng tin
vÒ gi¸ trÞ trong tr×nh tù kÕ to¸n.
- Tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d : Lµ c¸ch thøc kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p c©n ®èi,
ph©n tÝch, ®èi chiÕu trùc tiÕp víi kiÓm kª vµ ®iÒu tra thùc tÕ ®Ó x¸c minh ®é tin cËy
cña c¸c sè d cuèi kú (hoÆc tæng sè ph¸t sinh) ë sæ c¸i ghi vµo b¶ng c©n ®èi tµi s¶n
hoÆc vµo b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh.
- Tr¾c nghiÖm ph©n tÝch : Lµ c¸ch thøc xem xÐt c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ vµ xu
híng biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu kinh tÕ th«ng qua viÖc kÕt hîp gi÷a ®èi chiÕu trùc
tiÕp, ®èi chiÕu logic…gi÷a c¸c trÞ sè (b»ng tiÒn) cña c¸c chØ tiªu hoÆc cña c¸c bé
phËn cÊu thµnh chØ tiªu.
ViÖc thiÕt kÕ c¸c lo¹i h×nh tr¾c nghiÖm kiÓm to¸n trªn ®Çu gåm bèn néi dung :
- X¸c ®Þnh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n : c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn ®îc sö dông lµ
nh÷ng híng dÉn chi tiÕt vÒ qu¸ tr×nh thu thËp mét lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n c¸
biÖt ë mét thêi ®iÓm kiÓm to¸n nµo ®ã trong khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n.
- Quy m« mÉu chän : KiÓm to¸n viªn ph¶i tiÕn hµnh chän mÉu theo ph¬ng
ph¸p khoa häc ®Ó chän mÉu cã tÝnh ®¹i diÖn, ph¶n ¸nh ®Æc trng c¬ b¶n cña tæng
thÓ.
- Kho¶n môc ®îc chän : Khi quyÕt ®Þnh sè lîng mÉu chän th× ph¶i chän ®îc
mÉu cã tÝnh ®¹i diÖn.
20
- Xem thêm -