Tài liệu Khóa luận tốt nghiệp tín ngưỡng thờ mẫu khu vực phố hiến (hưng yên)

Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành tốt nhất khóa luận tốt nghiệp của mình, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, tổ chức. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến ThS. Nguyễn Thị Tuyết Nhung - người đã hướng dẫn, động viên và chỉ bảo nhiệt tình giúp đỡ tôi rất nhiều cả về kiến thức lẫn kỹ năng để tôi làm tốt nhất khóa luận tốt nghiệp của mình. Đồng thời tôi cũng xin cảm ơn tới tất cả các thầy cô trong khoa Việt Nam học trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã giảng dạy nhiệt tình kiến thức lý thuyết và thực tế, giúp tôi tích lũy trong suốt quá trình học tập tại khoa để áp dụng vào trong đề tài khóa luận. Tiếp theo, tôi xin cảm ơn đến Sở văn hóa thể thao và Du lịch tỉnh Hưng Yên, ban Quản lý di tích tại các đền, phủ, miếu, chùa tại phố Hiến đã nhiệt tình cung cấp thông tin để tôi hoàn thành đầy đủ và tốt nhất đề tài khóa luận của mình. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn ở bên động viên, an ủi và chia sẻ với tôi trong suốt quá trình làm đề tài khóa luận này. 1 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................1 PHẦN MỞ ĐẦU.......................................................................................................4 1. Tính cấp thiết của đề tài.................................................................................4 2. Lịch sử vấn đề. ................................................................................................7 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .....................................................................9 4. Nhiệm vụ, đóng góp của khóa luận.............................................................10 4.1. Nhiệm vụ .......................................................................................................10 5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................11 6. Bố cục đề tài. .................................................................................................12 PHẦN NỘI DUNG .................................................................................................13 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CHUNG VỀ TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU Ở.......13 VIỆT NAM VÀ PHỐ HIẾN..................................................................................13 1.1.Tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam................................................................13 1.1.1. Lịch sử hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu..............................................13 1.1.2. Quá trình phát triển tín ngưỡng thờ Mẫu ...........................................16 1.1.3. Giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu. ...........................................................18 1.2. Khái quát chung về phố Hiến. ...................................................................21 1.2.1. Vị trí địa lý, tên gọi. ..............................................................................21 1.2.2. Lịch sử hình thành, phát triển và suy vong.........................................22 Tiểu kết chương 1: .................................................................................................26 Chương 2: THỰC TRẠNG TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU TRÊN ĐỊA BÀN PHỐ HIẾN..............................................................................................................28 2.1.Địa bàn thờ Mẫu khu vực Phố Hiến ...........................................................28 2 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung 2.1.1. Không gian thờ tự .................................................................................28 2.1.2. Khu vực tập trung thờ Mẫu ở phố Hiến .............................................30 2.2.Nhận vật Mẫu thờ phụng và cách bài trí ...................................................36 2.2. Các hoạt động tiêu tiểu của tín ngưỡng thờ Mẫu ở phố Hiến .................36 2.2.1. Lên đồng .................................................................................................36 2.2.2. Lễ hội ......................................................................................................42 2.2.2.1. Phần Lễ ................................................................................................43 2.2.2.2. Phần Hội ..............................................................................................48 2.3. Một số biến đổi của tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn phố Hiến.........51 Tiểu kết chương 2: .................................................................................................56 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO TỒN TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU TRÊN ĐỊA BÀN PHỐ HIẾN................................................................................58 3. 1. Ý nghĩa của việc bảo tồn giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn phố Hiến ............................................................................................................58 3.2.Đề xuất ý kiến................................................................................................62 3.2.1. Một số vấn đề đặt ra ...............................................................................63 3.2.2. Một số biện pháp.....................................................................................67 Tiểu kết chương 3: .................................................................................................73 III. PHẦN KẾT LUẬN....................................................................................74 3 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên). PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khi thực hiện đề tài “Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên)” – một trong những tín ngưỡng đã xuất hiện từ lâu đời tại đây chúng tôi xuất phát từ những lý do sau để nghiên cứu: 1.1. Xuất phát từ những giá trị độc đáo, đặc sắc của tín ngưỡng thờ Mẫu tại phố Hiến. Trước tiên, để nói về những giá trị văn hóa đặc sắc của tín ngưỡng thờ Mẫu ở phố Hiến chúng tôi xin nói về những đóng góp của tín ngưỡng này cho văn hóa Việt Nam. Thờ Mẫu đã để lại những giá trị văn hóa vật chất, văn hóa tinh thần và văn hóa tổ chức cộng đồng rất đặc sắc trên nhiều phương diện. Trong đó, tín ngưỡng này hướng tới một thế giới đề cao, tôn vinh những giá trị của người phụ nữ. Người phụ nữ giữ một vai trò vô cùng quan trọng trong lịch sử phát triển của loài người. Ngay từ thời nguyên thủy, họ là những người truyền lửa giữ nhiệt trong gia đình, hái lượm hoa quả và nuôi dạy con cái. Chính vì thế, ở Việt Nam hình ảnh người phụ nữ luôn được coi trọng. Sự coi trọng đó được thể hiện qua tín ngưỡng thờ Mẫu nhằm ca ngợi các vị nữ thần có công lao với đất nước, ban phát sự may mắn, hi vọng và trừ ma quỷ. Tín ngưỡng thờ Mẫu ngày càng phát triển trong xã hội hiện đại. Với những giá trị văn hóa đặc sắc để lại trong nhiều công trình tôn giáo, tín ngưỡng, các nghi thức, lễ hội… tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam đã để lại những dấu ấn, giá trị văn hóa tốt đẹp, góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa Việt Nam. Tiếp theo, tại phố Hiến, tín ngưỡng thờ Mẫu đem lại nhiều giá trị văn hóa độc đáo mang đậm dấu ấn bản địa. Nằm ở khu vực Bắc Bộ nổi tiếng với câu “Thứ nhất kinh kỳ, thứ nhì phố Hiến”, phố Hiến trước kia không chỉ là một vùng đất buôn bán giàu có mà còn là nơi có nền văn hóa phát triển rực rỡ. Hiện nay, tuy phố 4 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung Hiến chỉ còn là trầm tích một thời thuộc địa phận thành phố Hưng Yên, nhưng những giá trị nơi đây để lại đang là đề tài hấp dẫn cho các nhà nghiên cứu. Phố Hiến là địa danh tập trung nhiều di tích lịch sử, những công trình tôn giáo tín ngưỡng thờ Mẫu. Sự hòa trộn, giao lưu và tiếp biến văn hóa thông qua con đường thông thương đã tạo cho tín ngưỡng thờ Mẫu mang nhiều nét văn hóa có giá trị. Trong đó phải kể đến hệ thống truyền thuyết về các thánh Mẫu tại phố Hiến. Những vị thánh Mẫu được thờ tự thể hiện nét đặc sắc trong sự giao lưu văn hóa. Tại phố Hiến xuất hiện những vị thánh Mẫu mang đậm dấu ấn người Hoa như Thiên Hậu Thánh Mẫu, Mẫu Dương Quý Phi…cũng có những mẫu mang đậm dấu ấn người Việt là Mẫu Thiên, Mẫu Địa, Mẫu Nhạc, Mẫu Thoải. Điều này thể hiện giá trị văn hóa độc đáo mang đậm dấu ấn bản địa của tín ngưỡng tại phố Hiến. Đó là những thánh Mẫu mang đậm tính chất của những vị thần Hàng Hải, phù trợ cho con người khỏi thiên tai và đem lại may mắn. Lễ hội thánh Mẫu hàng năm tại phố Hiến cũng tạo lên một dấu ấn đặc sắc không thể phai mờ trong văn hóa phố Hiến. Lễ hội hàng năm được tổ chức thu hút hàng nghìn lượt người tham gia. Những nghi lễ truyền thống được tái hiện lại thông qua phần lễ, các trò chơi dân gian được bảo tồn thông qua phần hội đã thể hiện những giá trị văn hóa được bảo lưu thông qua tín ngưỡng thờ Mẫu. Chính vì điều đó, tín ngưỡng thờ Mẫu tại phố Hiến là một trong những tín ngưỡng đem lại những giá trị văn hóa độc đáo cần nghiên cứu một cách tổng thể và toàn diện. 1.2. Xuất phát từ thực trạng tín ngưỡng thờ Mẫu tại phố Hiến. Sự phát triển nhanh chóng của kinh tế ngày nay kéo theo không ít những hệ lụy về văn hóa. Giá trị văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần cũng như tổ chức cộng đồng đang có dấu hiệu bị mai một, lãng quên. Vì vậy, nghiên cứu phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp là việc cần làm. Khảo sát tín ngưỡng thờ Mẫu quanh khu vực phố Hiến chính là góp phần bảo vệ và giữ gìn những nét đẹp văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. 5 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung Thờ Mẫu là một hiện tượng mang tính phổ biến không chỉ ở phố Hiến mà còn ở nhiều vùng khác trên khắp đất nước Việt Nam. Tính thực tiễn khi nghiên cứu tín ngưỡng thờ Mẫu ở phố Hiến được thể hiện việc trong những năm gần đây, hoạt động thờ Mẫu ở là vấn đề đáng được quan tâm. Sự phát triển đó chứng tỏ sức ảnh hưởng mạnh mẽ đối với đời sống tín ngưỡng tâm linh tại cộng đồng bản địa. Tuy nhiên, ta cũng nhìn thấy tính hai mặt trong cùng một vấn đề của tín ngưỡng này. Việc tìm hiểu đó sẽ là những nguồn tài liệu quan trọng đặt cơ sở cho những nghiên cứu tiếp theo tại đây. Thực trạng của tín ngưỡng thờ Mẫu tại phố Hiến đang phát triển theo hai hướng tích cực và tiêu cực. Đứng trên góc độ của người nghiên cứu văn hóa, chúng tôi sẽ làm rõ thực trạng, những biến đổi của tín ngưỡng thờ Mẫu từ xưa đến nay, điều đó vừa thể hiện những giá trị văn hóa độc đáo, mặt khác cũng thể hiện những mặt trái mà tín ngưỡng thờ Mẫu đem lại cho cộng đồng cư dân bản địa. 1.3. Xuất phát từ những nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu tại phố Hiến Nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu là một trong những đề tài đã được nhiều học giả nghiên cứu từ xưa đến nay. Có thể nói, mỗi nơi thờ Mẫu đều để lại những dấu ấn riêng mang đậm tính bản địa. Đặc biệt những địa điểm thờ Mẫu nổi tiếng ở khu vực Bắc Bộ như Hà Nội, Nam Định, Tuyên Quang… đều có những công trình nghiên cứu một cách tổng thể và toàn diện về những giá trị trị cũng như thực trạng của tín ngưỡng thờ Mẫu tại khu vực đó. Tuy nhiên, tại phố Hiến Hưng Yên đến giờ vẫn có rất ít những công trình nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu ở khu vực này. Đa phần các công trình nghiên cứu chỉ nhắc đến hoặc khái quát đôi nét nhất về truyền thuyết, nhân vật Mẫu thờ tự tại phố Hiến. Chính vì thế, trong bài khóa luận của mình, chúng tôi sẽ đưa ra những nét khái quát nhất về tín ngưỡng thờ Mẫu tại khu vực phố Hiến thông qua thực trạng, biểu hiện và đặc điểm. Cùng với đó, chúng tôi xin đưa ra những ý kiến đề xuất nhằm bảo tồn và phát triển những giá trị văn hóa độc đáo của tín ngưỡng 6 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung này. Góp phần làm tiền đề cho những công trình nghiên cứu sau về tín ngưỡng thờ Mẫu tại khu vực phố Hiến. 2. Lịch sử vấn đề. Nhà nghiên cứu Trương Hữu Quýnh viết rằng: “Từ cuối thế kỷ XIX, nhà địa lý lịch sử G.Dmumouiter đã mở đầu cho việc tìm phố Hiến và xác định vị trị của nó. Năm 1939, nhà sử học triều tiên Kim Vịnh Kiện lại một lần nữa nghiên cứu phố Hiến dưới dạng một chuyên khảo”[24,6]. G. Dumumouiter cho rằng, thương nhân Hà Lan đặt thương điếm ở đây vào 1637, lúc đó phố Hiến ra đời. Phố Hiến dưới con mắt của những người nước ngoài được ghi trong những cuốn ký ghi chép như Giáo sỹ đã đến Đàng ngoài vào thế kỷ 17, có mô tả về Phố Hiến được biết đến là nơi có khoảng 2000 nóc nhà. Những nhà nghiên cứu Việt Nam cũng đã nghiên cứu quá trình hình thành, phát triển và suy vong của phố Hiến thông qua các kỷ yếu hội thảo khoa học về khu vực này. Quá trình nghiên cứu về phố Hiến đang được tiếp tục nghiên cứu, trong đó, mảng nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu ở phố Hiến còn rất hạn chế và ít công trình nghiên cứu. Trong cuốn Hưng Yên địa chí là tài liệu tham khảo của nhóm tác giả khoa Sử trường Đại học Sư phạm Hà Nội xuất bản năm 1968 đã khái quát một cách tổng quan nhất về Hưng Yên, những điều kiện tự nhiên, vẽ bản đồ hành chính và dân cư sinh sống. Trong khi mô tả về kinh tế - văn hóa – xã hội Hưng Yên, nhóm tác giả khẳng định rằng đây là một nơi kinh tế - văn hóa rất phát triển. Tuy nhiên, cuốn sách trên mới chỉ dừng lại ở mức độ khái quát những nét chung nhất mà chưa đi sâu vào những giá trị văn hóa đặc sắc các phong tục, tập quán ở phố Hiến đặc biệt là tín ngưỡng thờ Mẫu. Nghiên cứu về văn hóa phố Hiến, PTS Nguyễn Đình Nhã trong công trình mang tên Cư dân và phong tục tập quán phố Hiến đã cho ta thấy những sắc màu văn hóa của phố Hiến. Trong đó tác giả đã nêu nổi bật được những giá trị văn hóa của phố Hiến từ phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc đến những giá trị văn hóa 7 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung ngoại lai được tiếp nhận nhằm làm đa dạng, phong phú hơn văn hóa bản địa. Trong công trình này, tác giả cũng nhắc đến sự tích của Dương Quý Phi, thái giám họ Du và sự di dân của người Hoa đến địa bàn phố Hiến. Đây là những nội dung nền tảng bước đầu cho nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu sau này tại phố Hiến. Công trình mang tên Phố Hiến giữa vùng folklore Sơn Nam của PGS. Vũ Ngọc Khánh, Viện Văn học dân gian thuộc Viện khoa học Xã hội Việt Nam đã nêu lên những giá trị văn hóa của phố Hiến trong mối quan hệ của folklore Sơn Nam. Công trình đã nhắc đến những truyền thuyết dân gian của Hưng Yên nói chung, của phố Hiến nói riêng, đó là những truyền thuyết độc đáo, giải thích cho sự ra đời của các vị thần. Tác giả cũng tỏ ra tiếc nuối khi chưa có những công trình khôi phục lại diện mạo, các sinh hoạt hội hè để làm rõ nét sự hội nhập và giao lưu của văn hóa Việt với văn hóa các nước khác. Trong công trình nghiên cứu của mình, tác giả đã nhắc tới truyền thuyết đền Mẫu với Mẫu Dương Quý Phi, Thiên Hậu Thánh Mẫu, công trình đã nói khái quát về truyền thuyết các Mẫu và sự kết hợp giữa tín ngưỡng thờ Mẫu với nhiều đạo khác, nhưng những nghiên cứu này chỉ dừng lại ở mức độ khái quát. Ông Tăng Bá Hoành – Giám đốc Bảo tàng tỉnh Hải Hưng (cũ) trong công trình Di tích lịch sử văn hóa ở phố Hiến đã đưa ra cái nhìn tổng thể về các di tích, công trình tôn giáo, tín ngưỡng tại phố Hiến. Tác giả đã đề cập đến một số ngôi đền tiêu biểu và nhân vật thờ tự nơi đây. Đặc biệt, trong công trình nghiên cứu của mình, tác giả đã nói lên mối quan hệ giữa văn hóa Trung Hoa và văn hóa Việt Nam thông qua các vị thần được thờ tự và kiến trúc tại các ngôi đình, đền, chùa. Trong số đó có đền Thiên Hâu, Võ Miếu, Đền Mẫu là những di tích thể hiện rõ sự giao lưu văn hóa Việt – Hoa. Công trình đã bắt đầu nói tới các vị thần Mẫu trong sự giao lưu và tiếp biến văn hóa. Trong công trình nghiên cứu Phố Hiến qua kết quả nghiên cứu khảo cổ học, nhà nghiên cứu Tăng Bá Hoành còn khảo sát sơ bộ những công trình kiến trúc 8 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung tại phố Hiến, kèm theo đó là những cổ vật như chuông, khánh, các bức đại tự, qua đó có thể thấy quá trình phát triển của văn hóa phố Hiến còn để lại. Công trình nghiên cứu tuy chưa nhắc đến tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn phố Hiến nhưng lại nêu lên một đặc điểm quan trọng trong thờ Mẫu ở đây chính là sự giao lưu văn hóa Hoa – Việt thông qua công trình kiến trúc và các ngôi mộ được khai quật. Như vậy, ta có thể khẳng định rằng, những nghiên cứu trên đã ít nhiều đề cập đến tín ngưỡng thờ Mẫu ở phố Hiến. Tuy nhiên, nó mới chỉ dừng lại ở mức độ khái quát. Trong khóa luận của mình, tôi sẽ đi sâu vào nghiên cứu tín ngưỡng thờ Mẫu ở phố Hiến, những biểu hiện và thực trạng của tín ngưỡng này. Đồng thời cũng đưa ra một số kiến nghị và giải pháp nhằm bảo tồn và giữ gìn những nét văn hóa tốt đẹp của tín ngưỡng thờ Mẫu ở địa bàn phố Hiến. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Tín ngưỡng thờ Mẫu tại khu vực phố Hiến. Đây là một tín ngưỡng tốt đẹp của Việt Nam, tôn vinh và ca ngợi người phụ nữ. Nghiên cứu tín ngưỡng này để thấy được những giá trị văn hóa tốt đẹp. 3.2. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi không gian: phố Hiến – một trong những khu vực giàu truyền thống văn hóa, có sự giao lưu, tiếp biến với những nền văn hóa khác trên thế giới. Vì phố Hiến có phạm vi khá rộng lớn nên trong phạm vi đề tài của mình, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu tín ngưỡng thờ Mẫu xung quanh khu vực hồ Bán Nguyệt thông qua những công trình tôn giáo, tín ngưỡng tiêu biểu để làm rõ hơn những biểu hiện của tín ngưỡng thờ Mẫu như: đền Mẫu, đền Thiên Hậu, đền Bà Chúa Kho, chùa Chuông, chùa Hiến…. Phạm vi thời gian: nghiên cứu tín ngưỡng thờ Mẫu tại phố Hiến thông qua các giá trị văn hóa tồn tại thời điểm hiện đại, những biến đổi xưa và nay, thực trạng của tín ngưỡng thờ Mẫu tại khu vực phố Hiến. 9 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung Phạm vi nội dung: đề tài của chúng tôi tập trung chủ yếu trên 3 nội dung chính: Một là, nêu khái quát chung về tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam và phố Hiến trong đó làm nổi bật quá trình hình thành và phát triển của hai nội dung trên. Hai là, đưa ra những biểu hiện của tín ngưỡng thờ Mẫu ở khu vực phố Hiến trên các phương diện: địa bàn hoạt động, nhân vật Mẫu thờ tự và cách bài trí và các hoạt động tiêu biểu cho tín ngưỡng thờ Mẫu. Ba là, nêu lên thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm bảo tồn tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn phố Hiến, phần thực trạng chúng tôi nêu lên những sự biến đổi và một số vấn đề đặt ra cho tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến, dựa trên thực trạng đó chúng tôi xin đề xuất một số giải pháp. 4. Nhiệm vụ, đóng góp của khóa luận 4.1. Nhiệm vụ Nhiệm vụ chính khi nghiên cứu đề tài Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) của chúng tôi như sau: Thứ nhất, chúng tôi đưa một cái nhìn tổng quan về tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam và khái quát sơ lược về phố Hiến trên các mặt vị trí địa lý, tên gọi, quá trình hình thành, phát triển và suy vong của phố Hiến. Từ đó, người đọc có cái nhìn toàn diện nhất về những vấn đề được trình bài trong đề tài khóa luận. Thứ hai, chúng tôi nêu lên thực trạng của tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn phố Hiến, phản ánh quá trình phát triển của tín ngưỡng này trên địa bàn khảo sát. Thực trạng này được thể hiện rõ ràng trên địa bàn khu vực hồ Bán Nguyệt thông qua địa bàn hoạt động, hệ thống nhân vật Mẫu thờ tự, cách bài trí và các hoạt động thờ Mẫu diễn ra. Thứ ba, chúng tôi đưa ra một số kiến nghị và đề xuất nhằm bảo tồn những giá trị tốt đẹp mà tín ngưỡng thờ Mẫu đem lại cho văn hóa phố Hiến nói riêng, văn hóa Việt Nam nói chung. 10 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung 4.2. Đóng góp Đề tài “Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến” thực hiện những đóng góp nổi bật sau: Thứ nhất, đề tài chúng tôi thực hiện sẽ đặt nền móng cho những công trình nghiên cứu tiếp theo về tín ngưỡng thờ Mẫu tại phố Hiến. Đó là cơ sở khoa học để những công trình nghiên cứu sau sẽ nghiên cứu một cách chi tiết hơn. Thứ hai, khóa luận của chúng tôi sẽ góp phần nghiên cứu về thực trạng tín ngưỡng thờ Mẫu tại phố Hiến để thấy được sự biến đổi, phát triển của tín ngưỡng này trong quá trình Hội nhập kinh tế. 5. Phương pháp nghiên cứu Chúng tôi sử dụng các phương pháp sau: Thứ nhất, phương pháp điền dã văn hóa: đi tới khu vực phố Hiến đến các di tích thờ Mẫu tiêu biểu trên địa bàn nhằm khảo sát khu vực, quan sát lượt khách tới tham quan. Đồng thời, nêu ra thực trạng của di tích gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu và đời sống người dân. Thứ hai, phương pháp xã hội học: thực hiện phỏng vấn sâu đối với khu vực dân cư địa bàn phố Hiến và trưởng Ban quản lý di tích thờ Mẫu tiêu biểu nhằm tìm ra thực trạng và sự ảnh hưởng của tín ngưỡng này trong đời sống nhân dân. Thứ ba, phương pháp phân tích: trên cơ sở điền dã, phỏng vấn sâu bắt đầu tiến hành quá trình phân tích thực trạng, đặc điểm và những vấn đề đặt ra cho tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn phố Hiến. Thứ tư, phương pháp liên ngành: là phương pháp sử dụng tổng hợp các kiến thức của nhiều ngành khoa học khác nhau để làm sáng rõ một vấn đề. Đó là kiến thức của các ngành tiêu biểu như: + Lịch sử: nghiên cứu về lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất phố Hiến, của tín ngưỡng thờ Mẫu, lịch sử di tích…để đưa ra cái nhìn tổng quan nhất. 11 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung +Địa lý: nhằm đưa ra và phân biệt vùng văn hóa phố Hiến với các nơi khác, đồng thời khái quát về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên quan trọng của khu vực này. +Văn học: gắn liền với truyền thuyết, huyền thoại, lời kể được lưu trữ trong các đền, phủ hoặc trong di tích. + Văn hóa: sử dụng trong các phân tích, lý giải các giá trị văn hóa, nghệ thuật, quá trình giao lưu… xuyên suốt trong bài. + Một số kiến thức chuyên nghành khác: như mỹ thuật khi nói về kiến trúc, điêu khắc hay âm nhạc. 6. Bố cục đề tài. Đề tài khóa luận của tôi gồm 3 chương: Chương 1: Khái quát chung về tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam và phố Hiến. Chương 2: Thực trạng của tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn phố Hiến. Chương 3: Một số giải pháp bảo tồn tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn phố Hiến. 12 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CHUNG VỀ TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU Ở VIỆT NAM VÀ PHỐ HIẾN. Thờ Mẫu là một trong những tín ngưỡng tốt đẹp của người Việt. Đến nay, tín ngưỡng này không ngừng phát triển với quy mô rộng khắp 3 miền Bắc – Trung – Nam. Trong chương 1, chúng tôi xin trình bày về lịch sử hình thành và quá trình phát triển và những giá trị văn hóa đặc sắc của tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam. Cùng với đó, chúng tôi cũng khái quát chung về phố Hiến trên các nội dung chính: tên gọi, lịch sử hình thành, phát triển và suy vong để tạo tiền đề cho tín ngưỡng thờ Mẫu ở phố Hiến. 1.1. Tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam 1.1.1. Lịch sử hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu Trong lịch sử hình thành và phát triển của văn hóa Việt Nam, tín ngưỡng thờ Mẫu đã có từ lâu đời. Khó có thể xác định được thời điểm ra đời của tín ngưỡng này. Xuất phát từ tục thờ nữ thần, từ sự tôn kính đặc biệt dành cho người phụ nữ, tín ngưỡng thờ Mẫu ngày càng giữ một vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống tâm linh của người Việt. Nói về tục thờ nữ thần, các công trình nghiên cứu đã đặt ra và giải đáp câu hỏi tại sao nữ thần được thờ và thống kê số lượng các nữ thần trên khắp đất nước Việt Nam. Theo thống kê của Đỗ Thị Hảo, Mai Thị Ngọc Chúc trong cuốn Các nữ thần ở Việt Nam hiện nay ở Việt Nam có khoảng 75 vị nữ thần. Những vị thần đó đại diện cho nét văn hóa trọng tính âm, tôn vinh những giá trị của người phụ nữ từ lâu đời. Chính từ những dấu hiệu manh nha đó, tín ngưỡng thờ Mẫu đã hình thành và phát triển cho đến ngày nay. Trong tâm linh người Việt, tín ngưỡng thờ Mẫu là một nét đẹp trong văn hóa của người Việt. Thờ Mẫu chính là thờ những vị nữ thần đại diện cho sức mạnh của thiên nhiên, con người, được cả 13 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung cộng đồng tôn vinh, có công với đất nước, thỏa mãn mong ước của người dân cầu mong sự may mắn, hạnh phúc và che chở con người lúc gặp khó khăn, hoạn nạn. Tín ngưỡng thờ Mẫu hình thành xuất phát từ những nguyên nhân sau: Thứ nhất, xuất phát từ lòng tôn kính của người Việt, tôn vinh những giá trị tốt đẹp của người phụ nữ. Họ là những người giữ một vai trò quan trọng trong xã hội. Về kinh tế, người phụ nữ nắm giữ nhiều công đoạn quan trọng trong đời sống sản xuất, đặc biệt là việc trồng lúa nước – một trong những ngành nghề mang đậm dấu ấn Việt, người phụ nữ được ca ngợi và tôn thờ ví với Mẹ Lúa. Đồng thời, họ là người phát hiện, lưu truyền nghề thủ công truyền thống. Trong trồng trọt cũng như chăn nuôi, người phụ nữ luôn chiếm một vai trò quan trọng không thể thiếu. Cùng với đó, họ chính là những người truyền lửa, giữ nhiệt cho gia đình, nuôi dạy con cái. Trong xã hội Việt Nam, người phụ nữ giúp điều hòa những mối quan hệ xã hội bằng sự khéo léo của mình. Tuy nhiên, dưới ảnh hưởng sâu sắc của Nho giáo, người phụ nữ bị ràng buộc bởi những tư tưởng “trọng nam khinh nữ”, những bất công và quy chuẩn của xã hội. Họ hầu như không có tiếng nói. Thờ Mẫu thể hiện sự tôn vinh coi trọng giá trị của người phụ nữ, giải phóng những bất công, trói buộc dành cho người phụ nữ. Người ta thấy trong các đình, đền, chùa thờ Mẫu hầu hết là thờ những vị nữ thần được nhân dân tôn kính, có công với đất nước, truyền nghề và giúp nhân dân qua cơn nguy khốn. Chính vì thế, thờ Mẫu là tín ngưỡng điển hình cho sự coi trọng người phụ nữ. Thứ hai, tín ngưỡng thờ Mẫu xuất phát từ quan niệm tâm linh của người Việt. Bản chất mỗi con người sinh ra đều sợ cái chết, sợ những nguy hiểm có thể xảy đến với mình. Chính vì thế, con người có tâm lý sợ hãi trước những thế lực siêu nhiên mà theo họ quan niệm là luôn tồn tại trong cuộc sống. Họ cần những vị thần có thể che chở, bảo vệ họ trước hiểm nguy, khó khăn trong cuộc sống của mình. Đó là những vị thần linh có sức mạnh đủ để trở thành điểm tựa tinh thần vững chắc cho họ. Cắt nghĩa sâu về thờ Mẫu, ta có thể thấy tín ngưỡng này đã xuất 14 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung phát từ chính trong quan niệm của người Việt. Trong từ điển Hán – Việt, “Mẫu” có nghĩa là mẹ, giống cái, đặc trưng cho tính âm. Tính âm đem lại sự hài hòa, trường tồn, bảo vệ và che chở, giống như một người Mẹ đang che chở cho những đứa con của mình trước những khó khăn, thiên tai, bệnh hoạn trong cuộc sống. Vị thần có thể đem đến cho họ sự may mắn và hạnh phúc. Vì vậy, tín ngưỡng thờ Mẫu đã đem lại niềm tin cho người Việt về sự bảo vệ, phù hộ của thần linh trong cuộc đời mình. Người ta đến với Mẫu như là đến với người Mẹ có thể giúp mình giải hạn tránh những điều không may trong cuộc sống, tìm được sức khỏe và niềm vui, thậm chí cả tình duyên. Suy cho cùng, quan niệm ấy của người Việt đã làm cho tín ngưỡng thờ Mẫu phát triển và đi sâu vào trong tâm linh mỗi người dân Việt. Thứ ba, tín ngưỡng thờ Mẫu xuất phát từ văn hóa nông nghiệp lúa nước, tôn trọng sức mạnh tự nhiên. Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, ta thấy xuất hiện những vị thần đại diện cho thiên nhiên. Tín ngưỡng này đã bước đầu chứa đựng những nhân tố về một hệ thống vũ trụ luận nguyên sơ, một vũ trụ thống nhất bốn miền: miền trời (Mẫu Thiên), miền đất (Mẫu Địa), miền sông biển (Mẫu Thoải), miền núi rừng (Mẫu Thượng Ngàn) đó là những vị Mẫu thần đại diện cho tự nhiên đại diện cho những miền quan trọng ảnh hưởng đến con người và các hoạt động sản xuất nuôi sống họ. Điều này hoàn toàn trùng khớp với quan niệm sùng bái tự nhiên của người Việt với suy nghĩ “vạn vật hữu linh”. Họ quan niệm mỗi nhành cây, ngọn cỏ, thậm chí là đá đều có linh hồn. Tự nhiên, vũ trụ cũng vậy, mỗi nơi sẽ có một vị thần cai quản riêng. Những vị thần ấy sẽ có sức mạnh, quyền lực trong địa phận cai quản. Thờ những vị thần ấy được thờ phụng sẽ giúp cây trái tươi tốt, mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa. Ngoài ra, mỗi người đến đền thờ Mẫu đều cầu cho gia đình được yên ấm, vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Trên đây là những nguyên nhân quan trọng để hình thành lên tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam. Cho đến nay, tín ngưỡng này đã phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là trong xã hội hiện đại. Tín ngưỡng thờ Mẫu đã hình thành, phát triển, đi sâu vào tâm 15 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung linh người Việt như một phần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa. Sự hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong đó, nguyên nhân chính là xuất phát từ sự tôn vinh của con người dành cho người phụ nữ. Sự hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu là một cơ sở nền tảng vững chắc cho sự phát triển sau này của việc thờ Mẫu. 1.1.2. Quá trình phát triển tín ngưỡng thờ Mẫu Tín ngưỡng thờ Mẫu hình thành và phát triển ở khắp đất nước Việt Nam. Từ tục thờ Nữ thần ban đầu, những nữ thần đem lại sự may mắn và có công lao với Tổ Quốc được nhân dân đặc biệt tôn kính sẽ trở thành những vị Thánh Mẫu. Trải qua những thăng trầm của lịch sử, biến cố của thời gian, tín ngưỡng thờ Mẫu đã thể hiện sự phát triển thông qua địa bàn ảnh hưởng và số lượng người tham gia. Trong quá trình mở rộng về địa bàn và số lượng người tham gia, phải nói đến sự du nhập, tiếp biến các giá trị văn hóa để làm chúng ta có một tín ngưỡng thờ Mẫu phong phú nhưng vẫn đậm bản sắc Việt Nam. Tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam có sự dung hợp của nhiều tín ngưỡng, tôn giáo khác. Đầu tiên là tín ngưỡng thờ Thành Hoàng Làng. Đó chính là những người có công đặt những viên gạch nền móng đầu tiên để hình thành làng hoặc có công truyền nghề. Trong đạo Mẫu, ta thấy xuất hiện một số Mẫu cũng chính là Thành Hoàng của các làng. Xét cho cùng, tín ngưỡng thờ Mẫu ẩn trong đó những giá trị của đạo lý “ Uống nước nhớ nguồn” và ít nhiều mang dấu ấn của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. Đó chính là những tín ngưỡng bản địa sơ khai mang đậm giá trị văn hóa Việt. Tiếp theo, trong tín ngưỡng thờ Mẫu xuất hiện dấu ấn của Phật giáo. Khi Phật giáo du nhập vào Việt Nam, ta thấy xuất hiện trong các ngôi chùa vốn thờ Phật là những gian thờ Mẫu. Những gian thờ này thường nằm sau gian thờ Phật. Nhưng tóm lại, khi du nhập vào Việt Nam, Phật giáo cùng với tín ngưỡng thờ Mẫu đã kết hợp với nhau cùng tồn tại với nhau nhằm thỏa mãn nhu cầu tâm linh của người dân. Ngoài ra, một nghìn năm tồn tại và phát triển dưới chế độ phong kiến 16 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung đã ảnh hưởng khá nhiều đến văn hóa Việt Nam trong đó có Đạo giáo: trong tín ngưỡng thờ Mẫu ta thấy rõ tính chất thờ Thần tiên. Ở đây, các vị thánh Mẫu hầu hết là những vị thần tiên được nhân dân tôn kính. Bên cạnh thờ Mẫu còn thờ Ngọc Hoàng – vốn là một vị thần đặc trưng của Đạo giáo. Chính vì vậy, ta nhìn thấy trong tín ngưỡng thờ Mẫu yếu tố của thần linh, thần thánh. Đó chính là ảnh hưởng của Đạo giáo Trung Quốc. Thiên Chúa Giáo là tôn giáo phương Tây du nhập khá muộn vào Việt Nam trong quá trình xâm lược của thực dân Pháp. Nhưng ta nhìn thấy trong tín ngưỡng thờ Mẫu hình ảnh Mẫu rất gần với Đức mẹ Maria trong Công giáo. Thậm chí, với đạo Hin Đu (Ấn Độ giáo), một số vị thần của đạo này biến thành Thánh Mẫu của Việt Nam. Đây chính là sự phát triển của tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam qua sự giao lưu, tiếp biến văn hóa với các tôn giáo, tín ngưỡng khác cùng tồn tại. Qua đó, ta thấy được sự phát triển của tín ngưỡng này trong sự hòa nhập với những giá trị văn hóa khác. Trải qua quá trình phát triển lâu dài của lịch sử, đến nay, tín ngưỡng thờ Mẫu không ngừng phát triển trên khắp đất nước Việt Nam. Trên khắp ba miền Bắc – Trung – Nam, tín ngưỡng thờ Mẫu có mặt ở hầu hết các nơi. Ở miền Bắc, những nơi thờ Mẫu như Phủ Dầy (Nam Định), Phủ Tây Hồ (Hà Nội) luôn thu hút đông đảo người đến cúng bái. Hàng năm, những lễ hội được tổ chức thu hút hàng nghìn lượt khách đến tham gia. Tại những nơi này, hoạt động Lên đồng diễn ra thường xuyên, liên tục. Các buổi lễ Lên đồng ngày càng diễn ra phổ biến tại các địa phương. Các nghi thức Lên đồng phát triển, thể hiện sự phong phú, đa dạng và mang tính đặc trưng cho từng vùng, miền trên cả nước. Tại miền Trung, tục thờ Mẫu phát triển ở khu vực đền Cờn, Quảng Nam, Quảng Ngãi… Nhân vật Mẫu được thờ phụng tại đây là Tứ Vị Thánh Nương, ngoài ra còn thờ Ngũ hành nương nương, thờ Mẫu Thiên Ya Na ở khu vực Nam Trung Bộ. Hoạt động thờ Mẫu tại khu vực miền Trung cũng sôi nổi không kém tại khu vực miền Bắc. Ở miền Nam, tín ngưỡng thờ Mẫu cũng phát triển với việc thờ những vị thánh Mẫu Bà Chúa Xứ, 17 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung Bà Chúa Ngọc, Linh Sơn Thánh Mẫu rất tiêu biểu. Đền thờ các vị Thánh Mẫu này thu hút lượng khách đến cúng bái đông đảo. Đặc biệt, tín ngưỡng thờ Mẫu tại khu vực miền Nam thể hiện dấu ấn đặc sắc của sự giao lưu văn hóa với các nước khác thể hiện qua nhân vật thờ phụng. Hiện nay, tín ngưỡng thờ Mẫu đang phát triển mạnh mẽ dưới nhiều hình thức, vì thế các nhà nghiên cứu cũng đang tìm hiểu nghiên cứu sâu về nó nhằm khơi gợi, bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của tín ngưỡng độc đáo này. 1.1.3. Giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu. Tín ngưỡng thờ Mẫu đem lại những giá trị đặc sắc đối với văn hóa Việt Nam. Đó là những giá trị được truyền đời và bảo lưu từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trong đó, tín ngưỡng này góp phần làm đa dạng thêm nền văn hóa Việt Nam trong quá trình hội nhập và phát triển. Giá trị đó được thể hiện trên nhiều mặt mà điển hình nhất là trên ba phương diện: giá trị văn hóa vật chất, văn hóa tinh thần và văn hóa tổ chức đời sống. Thứ nhất,giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu xét về phương diện văn hóa tinh thần. Tín ngưỡng thờ Mẫu làm sống lại những giá trị văn hóa truyền thống thông qua lễ hội, các hoạt động và nghi lễ thờ Mẫu. Lễ hội là một trong những hoạt động thể hiện rõ nhất những nét đặc sắc của một tín ngưỡng, tôn giáo. Các truyền thuyết dân gian còn lưu truyền đang góp phần bảo lưu những giá trị văn hóa. Người ta còn thấy trong các lễ hội tiêu biểu cho tín ngưỡng thờ Mẫu là hình ảnh của những phong tục, tập quán trong các lễ hội cổ xưa. Tất cả đều được gìn giữ, phát huy và lưu truyền theo thời gian. Ngoài ra, tín ngưỡng thờ Mẫu còn giáo dục cho thế hệ sau những bài học về đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, tôn trọng thiên nhiên và người phụ nữ. Những vị Nữ thần được thờ tại các điện Mẫu, phủ Mẫu đều là những vị thần giúp dân đánh giặc, truyền nghề, bảo vệ con người, có công với đất nước. Các vị thần đại diện cho sức mạnh của thiên nhiên rất uy nghiêm, trang trọng. Tín ngưỡng thờ Mẫu đã cho ta thấy đạo lý vô cùng tốt đẹp của dân tộc, đó là đạo lý 18 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung “Uống nước nhớ nguồn” vốn là đạo lý ngàn đời. Ngoài ra, nó còn thể hiện một nền văn hóa tôn vinh những giá trị của người phụ nữ. Những vị thần, Mẫu đều là phụ nữ - họ là những người giữ vai trò quan trọng trong xã hội, gia đình và cả đời sống tâm linh của người Việt. Tín ngưỡng thờ Mẫu đã góp phần làm thỏa mãn nhu cầu tâm linh của người dân. Con người luôn tìm đến thần linh mỗi khi họ vui, buồn, bế tắc trong cuộc sống… Mọi trạng thái tinh thần của con người đều khiến họ nghĩ đến Thánh Mẫu – vị Thánh có thể bảo hộ, che chở và làm cuộc sống tốt hơn. Chính vì thế, người dân tìm đến Thánh Mẫu như tìm đến người Mẹ của mình để được che chở, yêu thương. Đó là khát vọng của những con người tin vào thần thánh từ nghìn đời nay và chính tín ngưỡng thờ Mẫu đã giúp con người giải tỏa được hết nỗi lòng đó. Họ được hòa mình vào thế giới tâm linh, thỏa mãn những nhu cầu tinh thần và khát vọng hạnh phúc. Xét về giá trị nghệ thuật, tín ngưỡng thờ Mẫu đã lưu giữ giá trị của một số loại hình nghệ thuật truyền thống đặc sắc của dân tộc. Những điệu hát văn và các điệu múa dân gian lần lượt được lưu truyền trong các buổi Lên đồng. Thông qua các buổi Lên đồng đó, con người được nghe những làn điệu hát văn ngọt ngào, mượt mà, đậm chất dân gian. Âm nhạc không chỉ làm cho những người trong buổi lễ được thăng hoa mà còn giúp họ quên đi cuộc sống bận bịu, căng thẳng của cuộc sống thường ngày để cùng hòa nhập vào thế giới thần linh, giao tiếp với thần linh. Những câu hò, câu ca dân gian cũng được bảo tồn và duy trì. Không chỉ có điệu hát mà những điệu múa mềm mại, uyển chuyển cũng được trình diễn tại các buổi Lên đồng. Thứ hai, giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu xét về phương diện văn hóa vật chất. Tín ngưỡng thờ Mẫu để lại những dấu ấn không thể mờ theo năm tháng ở những công trình tín ngưỡng tôn giáo. Người ta thấy các đình, đền, chùa thờ Mẫu được xây dựng theo lối kiến trúc, hoa văn trang trí tinh xảo, đẹp mắt. Nhìn vào 19 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên Đề tài: Tín ngưỡng thờ Mẫu khu vực phố Hiến (Hưng Yên) GV hướng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Tuyết Nhung công trình đó, ta có thể thấy nét đặc sắc trong kiến trúc, điêu khắc và nghệ thuật tạc tượng. Những hiện vật còn lưu giữ ở các nơi thờ Mẫu mang giá trị lịch sử, khoa học vô cùng to lớn. Những lư đồng, bát hương và tượng Mẫu được tạc với khuôn mặt phúc hậu, hiền từ. Tất cả những hiện vật đó sẽ được bảo lưu theo thời gian và truyền đời từ thế hệ này sang thế hệ khác.Tiếp theo, đó là những bộ trang phục thể hiện cho văn hóa mặc độc đáo của các tộc người thiểu số cũng được lưu giữ thông qua tín ngưỡng thờ Mẫu. Những bộ trang phục ấy được sử dụng trong những buổi Lên đồng. Những trang phục này được mặc không chỉ mang tính trình diễn, bảo tồn những bộ trang phục truyền thống mà còn góp phần quảng bá, giúp mọi người biết đến và hiểu thêm về văn hóa của các tộc người thiểu số thông qua màu sắc, hoa văn… trên những trang phục dân tộc. Thứ ba, giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu xét về phương diện văn hóa tổ chức cộng đồng, tín ngưỡng thờ Mẫu đã góp phần gìn giữ những nét sinh hoạt cộng đồng truyền thống của người Việt. Nhìn vào các lễ hội, ta thấy trong đó là hình ảnh của làng xã Việt Nam với tính cố kết cộng đồng. Người dân làng cùng nhau tham gia lễ hội. Ngoài ra, tại các đình, đền, chùa thờ Mẫu là những điểm đến cho những khách đến lễ bái đặc biệt là hình ảnh của người dân bản địa đi lễ thánh Mẫu vào những ngày Rằm, mùng Một, ngày lễ Tết. Trong các buổi hầu bóng là hình ảnh của mọi người cùng tập trung lại với nhau, những người cùng có niềm tin vào sự che trở của Thánh Mẫu như niềm tin của người con với người mẹ của mình.Trong thế giới của Thánh Mẫu, tất cả mọi người đều được bình đẳng, không phân biệt giàu – nghèo, người địa vị cao hay thấp. Những giá trị trong sinh hoạt cộng đồng, phong tục, tập quán tốt đẹp cũng được khẳng định thông qua tín ngưỡng thờ Mẫu này. 20 SV thực hiện: Lưu Thị Quyên