Ch−¬ng XV
tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng
1. Kh¸i niÖm c«ng chøng
MÆc dï c«ng chøng víi t− c¸ch lµ mét thÓ chÕ ph¸p lý ®· ®−îc h×nh
thµnh ë n−íc ta, tõ nh÷ng n¨m 1930 d−íi thêi Ph¸p thuéc (bÊy giê ®−îc gäi lµ
ch−ëng khÕ), nh−ng m·i cho ®Õn n¨m 1987 th× thuËt ng÷ ph¸p lý “c«ng
chøng” míi ®−îc sö dông mét c¸ch chÝnh thøc vµ phæ biÕn trong c¸c v¨n b¶n
ph¸p luËt cña Nhµ n−íc vµ tõng b−íc ®i vµo ®êi sèng x· héi. ViÖc x¸c ®Þnh
chÝnh x¸c kh¸i niÖm c«ng chøng cã mét ý nghÜa v« cïng quan träng c¶ vÒ lý
luËn còng nh− thùc tiÔn nã lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh m« h×nh tæ chøc, c¬ chÕ
ho¹t ®éng cña c¶ hÖ thèng c«ng chøng ë n−íc ta; ®ång thêi nã còng lµm c¬ së
cho viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ ph¸p lý cña v¨n b¶n c«ng chøng, x¸c ®Þnh ph¹m vi
c«ng chøng, néi dung, hµnh vi c«ng chøng, gi¸ trÞ ph¸p lý cña v¨n b¶n c«ng
chøng vµ c¶ c¸c quyÒn, nghÜa vô cña nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc ®−îc Nhµ n−íc
giao cho quyÒn n¨ng c«ng chøng.
§iÒu 2 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP ngµy 08/12/2000 cña ChÝnh phñ vÒ
c«ng chøng, chøng thùc quy ®Þnh:
“1. C«ng chøng lµ viÖc phßng c«ng chøng chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña
hîp ®ång ®−îc giao kÕt hoÆc giao dÞch kh¸c ®−îc x¸c lËp trong quan hÖ d©n
sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i vµ quan hÖ x· héi kh¸c (sau ®©y gäi lµ hîp ®ång, giao
dÞch) vµ thùc hiÖn c¸c viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy.
2. Chøng thùc lµ viÖc Uû ban Nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x· x¸c nhËn sao y
giÊy tê, hîp ®ång, giao dÞch vµ ch÷ ký cña c¸ nh©n trong c¸c giÊy tê phôc vô
cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch cña hä theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy”
- T¹i Th«ng t− sè 574/QLTPK, NghÞ ®Þnh 45/H§BT vµ NghÞ ®Þnh sè
31/CP chñ thÓ thùc hiÖn hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc kh«ng ®−îc nªu ra
mét c¸ch cô thÓ; néi dung hµnh vi c«ng chøng bao gåm viÖc lËp, x¸c nhËn vµ
hîp ph¸p ho¸ c¸c v¨n b¶n, sù kiÖn ph¸p lý; gi¸ trÞ ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n
c«ng chøng ®−îc x¸c ®Þnh lµ cã gi¸ trÞ thùc hiÖn; môc ®Ých cña c¸c hµnh vi
286
c«ng chøng lµ t¹o ra nh÷ng b¶o ®¶m ph¸p lý ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi Ých hîp ph¸p
cña c«ng d©n, c¸c c¬ quan, tæ chøc, ng¨n ngõa vi ph¹m ph¸p luËt, gióp cho
viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ®−îc thuËn lîi, gãp phÇn t¨ng c−êng ph¸p chÕ x·
héi chñ nghÜa. Nh−ng kh¸i niÖm c«ng chøng ®−îc nªu t¹i §iÒu 1 NghÞ ®Þnh sè
31/CP cã mét sè ®iÓm míi lµ: thay kh¸i niÖm “c«ng chøng Nhµ n−íc” b»ng
kh¸i niÖm “c«ng chøng”; cã sù ph©n biÖt gi÷a “c«ng chøng” vµ “chøng thùc”.
- Theo NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP th× viÖc ph©n ®Þnh chñ thÓ cña hµnh
vi c«ng chøng vµ chøng thùc ®· ®−îc thÓ hiÖn mét c¸ch kh¸ râ nÐt lµ: c¬ quan
c«ng chøng lµ chñ thÓ cña hµnh vi chøng nhËn, cßn Uû ban nh©n d©n cÊp
huyÖn, x· lµ chñ thÓ cña hµnh vi chøng thùc. Nh− vËy, nÕu t¹i NghÞ ®Þnh sè
31/CP lÇn ®Çu tiªn hai thuËt ng÷ “chøng nhËn” vµ “chøng thùc” ®−îc sö dông
®Ó chØ hµnh vi cña hai lo¹i c¬ quan kh¸c nhau cã thÈm quyÒn c«ng chøng,
chøng thùc, ®ã lµ phßng c«ng chøng Nhµ n−íc vµ Uû ban nh©n d©n cÊp cã
thÈm quyÒn (Cô thÓ ho¸ c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù n−íc Céng hoµ x·
héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®−îc th«ng qua ngµy 28/10/1995), th× ®Õn NghÞ ®Þnh
sè 75/2000/N§-CP, viÖc ph©n biÖt chñ thÓ cña hµnh vi c«ng chøng, chøng
thùc ®−îc ®Èy lªn mét cÊp ®é cao h¬n, vµ ®−îc x©y dùng thµnh 2 kh¸i niÖm
®éc lËp: kh¸i niÖm “c«ng chøng” vµ kh¸i niÖm “chøng thùc”. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò
cßn tån t¹i ë ®©y lµ chñ thÓ ®−îc nªu ra t¹i §iÒu 2 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§CP chØ ®¬n thuÇn lµ c¸c chñ thÓ thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc
ë trong n−íc mµ ch−a ®Ò cËp tíi chñ thÓ thùc hiÖn hµnh vi c«ng chøng cña
n−íc ta ë n−íc ngoµi. T¹i §iÒu 24 Ph¸p lÖnh L·nh sù ngµy 24/11/1990 cña Héi
®ång Nhµ n−íc quy ®Þnh viÖc “Thùc hiÖn c«ng chøng” cña c¬ quan l·nh sù
n−íc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam t¹i n−íc ngoµi vµ c¸c §iÒu 19
NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT, §iÒu 16 NghÞ ®Þnh sè 31/CP vµ §iÒu 25 NghÞ ®Þnh sè
75/2000/N§-CP còng quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c yªu cÇu c«ng
chøng, chøng thùc cña c«ng d©n ViÖt Nam t¹i n−íc ngoµi cña hÖ thèng c¸c c¬
quan nµy. Nh− vËy, c¬ quan l·nh sù cña n−íc ta ë n−íc ngoµi mÆc dï kh«ng
ph¶i lµ mét c¬ quan c«ng chøng chuyªn tr¸ch nh−ng nh÷ng ho¹t ®éng cña hä
liªn quan ®Õn lÜnh vùc nµy vÉn ®−îc coi lµ ho¹t ®éng c«ng chøng, vµ c¸c c¬
quan nµy còng ph¶i ®−îc coi lµ chñ thÓ cña c«ng chøng “c«ng chøng”. Do ®ã,
viÖc quy ®Þnh chñ thÓ hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc chØ lµ phßng c«ng
chøng vµ Uû ban Nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn lµ ch−a ®Çy ®ñ.
VÒ néi dung hµnh vi c«ng chøng ®−îc nªu trong kh¸i niÖm c«ng chøng vµ
kh¸i niÖm chøng thùc (§iÒu 2 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP) còng cã sù kh¸c
biÖt vÒ c¬ b¶n. NÕu nh− néi dung cña hµnh vi c«ng chøng lµ chøng nhËn tÝnh
x¸c thùc cña hîp ®ång, giao dÞch; th× néi dung chñ yÕu cña hµnh vi chøng thùc
287
l¹i chØ lµ viÖc x¸c nhËn sao y giÊy tê, hîp ®ång, giao dÞch vµ ch÷ ký cña c¸
nh©n.
- VÒ gi¸ trÞ ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n c«ng chøng, chøng thùc. §iÒu NghÞ
®Þnh sè 75/2000/N§-CP quy ®Þnh gi¸ trÞ ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n c«ng chøng,
chøng thùc. Theo ®ã, v¨n b¶n c«ng chøng, chøng thùc (kÓ c¶ b¶n sao) cã gi¸
trÞ chøng cø, trõ tr−êng hîp ®−îc thùc hiÖn kh«ng ®óng thÈm quyÒn, hoÆc
kh«ng tu©n theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh nµy, hoÆc bÞ Toµ ¸n nh©n d©n tuyªn
bè lµ v« hiÖu; mÆt kh¸c còng x¸c ®Þnh c¸c hîp ®ång ®−îc c«ng chøng, chøng
thùc cã gi¸ trÞ thi hµnh ®èi víi c¸c bªn giao kÕt.
- Hµnh vi c«ng chøng, chøng thùc cã mét môc ®Ých chung nhÊt lµ nh»m
b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ë trong vµ ngoµi
n−íc, ng¨n ngõa vi ph¹m ph¸p luËt vµ t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa.
Nh− vËy, qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau th× kh¸i niÖm vÒ c«ng chøng,
chøng thùc râ rµng cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh. Sù thay ®æi nµy thÓ hiÖn
quan ®iÓm cña c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn vÒ c«ng chøng, chøng thùc
còng nh− tr×nh ®é ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, nh−ng xÐt vÒ b¶n
chÊt vµ môc ®Ých cña c¸c hµnh vi nµy th× vÉn kh«ng thay ®æi.
Ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc kh«ng chØ bao gåm c¸c hµnh vi lËp vµ
x¸c nhËn c¸c sù kiÖn, c¸c hîp ®ång hay hîp ph¸p ho¸ chóng, mµ nã cßn bao
gåm c¸c hµnh vi kh¸c mµ ng−êi trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c hµnh vi chøng nhËn,
chøng thùc ph¶i thùc hiÖn tr−íc vµ sau khi lËp vµ x¸c nhËn c¸c sù kiÖn ph¸p
lý, c¸c v¨n b¶n, hîp ®ång nh−: tiÕp nhËn hå s¬; l−u gi÷ v¨n b¶n ®· ®−îc chøng
nhËn, chøng thùc; cÊp b¶n sao c¸c giÊy tê v¨n b¶n ®· ®−îc chøng nhËn, chøng
thùc mµ m×nh l−u gi÷.
Ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc cã nh÷ng ®Æc tr−ng sau:
- Ho¹t ®éng c«ng chøng kh«ng ph¶i lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt
hµnh chÝnh hay mang tÝnh chÊt t− ph¸p ®¬n thuÇn, mµ lµ mét ho¹t ®éng bæ
trî t− ph¸p. VÒ b¶n chÊt, hµnh vi c«ng chøng lµ viÖc c«ng chøng viªn, ng−êi cã
thÈm quyÒn c«ng chøng thay mÆt Nhµ n−íc gióp cho ®−¬ng sù thÓ hiÖn ra
thµnh v¨n b¶n mét c¸ch ®óng ®¾n, chÝnh x¸c vµ hîp ph¸p ý chÝ, nguyÖn väng
cña hä ®ång thêi chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña sù thÓ hiÖn ®ã.
- Hµnh vi c«ng chøng kh«ng ph¶i lµ mét giao dÞch d©n sù, nh−ng nã g¾n
chÆt víi c¸c quan hÖ tµi s¶n vµ quan hÖ nh©n th©n phi tµi s¶n. ViÖc c«ng
chøng sai sù thËt sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ g©y thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt hoÆc tinh thÇn
(thËm chÝ ë møc ®é lín) cho mét hay c¸c bªn tham gia giao dÞch. ThiÖt h¹i nµy
cã thÓ x¶y ra ngay lËp tøc nh−ng còng cã thÓ nhiÒu n¨m sau míi x¶y ra.
- Chñ thÓ cña hµnh vi c«ng chøng chØ cã thÓ lµ c«ng chøng viªn, nh÷ng
ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc.
288
2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ chÕ c«ng chøng
ë ViÖt Nam
2.1. S¬ l−îc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng chøng trªn thÕ
giíi
C«ng chøng ®· xuÊt hiÖn trªn thÕ giíi tõ rÊt sím. Vµo thêi Hy L¹p, Ai CËp
cæ ®¹i ®· xuÊt hiÖn c¸c tu sÜ (theo tiÕng Latin lµ “Scribae”) cã häc chuyªn ghi
chÐp l¹i c¸c ghi nhí, v¨n b¶n, quyÕt ®Þnh cho c¸c sù kiÖn quan träng vµ cÊp b¶n
sao c¸c tµi liÖu c«ng (Public Documents) còng nh− c¸c tµi liÖu t− (Private
Documents). §Õn thêi kú La M· cæ ®¹i, nh÷ng ng−êi nµy ®−îc gäi lµ c¸c
“Tabellions”. Tuú theo chøc tr¸ch, c¸c “Tabellions” ®−îc chia thµnh hai lo¹i: c¸c
“Tabellions” chuyªn tham gia giao dÞch tiÒn tÖ ®−îc gäi lµ “Argentary”; cßn c¸c
“Tabellions” chuyªn gi¶i quyÕt vµ l−u gi÷ c¸c lo¹i hîp ®ång, giao dÞch kh¸c cho
nh÷ng ng−êi La M· cã thÕ lùc trong x· héi ®−îc gäi lµ “Tabelliones”. Qua thêi
gian, c¸c kü n¨ng lËp, gi¶i quyÕt vµ l−u gi÷ v¨n b¶n cña nh÷ng “Tabellions”
ngµy cµng ®−îc n©ng cao vµ vai trß cña hä cµng trë nªn quan träng trong c¶
lÜnh vùc c«ng (Public affair) lÉn lÜnh vùc t− (Private affair). Mét sè trong c¸c
“Tabellions” ®· trë thµnh nh÷ng c«ng chøc t¹i ViÖn Nguyªn l·o vµ Toµ ¸n ®Ó
ghi chÐp, l−u gi÷ c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn viÖc xÐt xö vµ c¸c s¾c luËt. §Õn giai
®o¹n cuèi cña nÒn céng hoµ, d−íi triÒu ®¹i cña Hoµng ®Õ Cicero, mét Th− ký
cña Hoµng ®Õ, M.Tullius Tiro, ®· ph¸t minh ra mét c¸ch ghi tèc ký míi nh»m
ghi chÐp l¹i c¸c bµi diÔn thuyÕt cña Hoµng ®Õ Cicero. Theo tiÕng Latin th×
nh÷ng ng−êi ghi tèc ký ®−îc gäi lµ “Notarius”, nªn nh÷ng Th− ký nµy ®−îc gäi
lµ “Notae Tironinae”. Sau khi Nhµ thê Thiªn chóa gi¸o xuÊt hiÖn, c¸c “Notae
Tironinae” cßn cã mÆt cïng víi c¸c quan toµ La M· trong c¸c phiªn toµ, c¸c
cuéc hái cung ®Ó ghi l¹i lêi khai, c¸c h×nh ph¹t... mµ nh÷ng ng−êi theo Thiªn
chóa gi¸o ph¶i g¸nh chÞu. HiÖn nay, t¹i mét sè nhµ thê Thiªn chóa gi¸o vÉn
cßn l−u gi÷ ®−îc nh÷ng v¨n b¶n nµy. Cã lÏ ®©y chÝnh lµ nguyªn nh©n mµ mét
sè c«ng chøng viªn ë V−¬ng quèc Anh hiÖn nay cã ®−îc quyÒn lùc cña m×nh tõ
phÝa Gi¸o héi (Faculty Office of the Archbishop of Canterbury). Nh− vËy, sù ra
®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nghÒ c«ng chøng ®i cïng víi sù ra ®êi, h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn cña Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt La M· cæ ®¹i. Sau khi ®Õ chÕ La M· cæ
®¹i sôp ®æ, nh÷ng kÎ x©m l−îc kh«ng nh÷ng kh«ng xo¸ bá Hoµn toµn hÖ thèng
c«ng chøng nãi riªng vµ hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung cña §Õ chÕ nµy, mµ cßn
du nhËp hÖ thèng nµy vµo hÖ thèng ph¸p luËt cña quèc gia m×nh. MÆc dï cã
mét h×nh thøc ph¸p luËt kh¸c h¼n víi h×nh thøc ph¸p luËt kiÓu La M· cæ ®¹i,
289
nh−ng V−¬ng quèc Anh còng ph¶i du nhËp mét sè quy ®Þnh cña h×nh thøc ph¸p
luËt thµnh v¨n vµo trong ph¸p luËt cña m×nh ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn ph¸p lý cho viÖc
th«ng th−¬ng, trao ®æi hµng ho¸ víi c¸c quèc gia kh¸c. HiÖn nay, khi nghiªn
cøu vÒ chøc n¨ng cña c«ng chøng ë V−¬ng quèc Anh, mét sè luËt gia cho r»ng
chøc n¨ng c¬ b¶n cña hÖ thèng c«ng chøng nµy lµ chøng nhËn c¸c v¨n kiÖn
®−îc sö dông ë n−íc ngoµi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i quèc tÕ.
ë c¸c quèc gia ch©u ¢u kh¸c, hÖ thèng c«ng chøng còng dÇn ph¸t triÓn
vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß cña m×nh trong ph¸p luËt cña c¸c quèc gia nµy.
N¨m 1492, theo ch©n cña Christopher Columbus, mét c«ng chøng viªn
ng−êi T©y Ban Nha ®· ®Æt ch©n lªn ch©u Mü. §Õn n¨m 1639 th× c«ng chøng
viªn ®Çu tiªn ®· ®−îc bæ nhiÖm vµ hµnh nghÒ t¹i Hîp chñng quèc Hoa Kú.
NghÒ c«ng chøng ®· xuÊt hiÖn ë Céng hoµ Ph¸p tõ nh÷ng n¨m 1270, ë
Hîp chñng quèc Hoa Kú tõ nh÷ng n¨m 1650, ë V−¬ng quèc Anh tõ tr−íc n¨m
1279.
T¹i ch©u ¸, hÖ thèng c«ng chøng ë NhËt B¶n ®· cã trªn 110 n¨m lÞch sö.
Theo chÝnh c¸c luËt gia cña NhËt B¶n nhËn xÐt, th× hÖ thèng c«ng chøng cña
hä chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c bëi hÖ thèng c«ng chøng cña Céng hoµ Ph¸p vµ cã
tiÕp thu mét sè quy ®Þnh vÒ c«ng chøng Céng hoµ Liªn bang §øc cho phï hîp
víi hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn lÞch sö riªng cña NhËt B¶n.
Cã thÓ nãi, hÖ thèng c«ng chøng ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë hÇu
hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi, cïng víi sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi
vµ hÖ thèng ph¸p luËt cña mçi n−íc. C«ng chøng ®· vµ ®ang trë thµnh mét
nghÒ (nghÒ c«ng chøng) ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi.
2.2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt
Nam.
ë n−íc ta, d−íi thêi phong kiÕn, do tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp, nªn bªn
c¹nh nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh c¸c cÊp th−êng cã mét (hay
nhiÒu) ng−êi lµm c«ng viÖc lËp c¸c khÕ −íc mét c¸ch chuyªn nghiÖp hay
kh«ng chuyªn nghiÖp cho ng−êi d©n khi hä tham gia vµo c¸c giao dÞch quan
träng trong x· héi. §iÒu nµy chøng tá ë n−íc ta, nghÒ c«ng chøng ®−îc ph«i
thai tõ rÊt sím. Tuy nhiªn, chØ ®Õn thêi kú Ph¸p thuéc th× c«ng chøng - víi t−
c¸ch lµ mét thÓ chÕ - míi ®−îc h×nh thµnh ë ViÖt Nam, vµ kÓ tõ thêi Ph¸p
thuéc cho ®Õn nay c«ng chøng ViÖt Nam ®· cã mét lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn kho¶ng 70 n¨m. NÕu so víi lÞch sö h×nh thµnh nghÒ c«ng chøng cña c¸c
quèc gia kh¸c th× tuæi ®êi cña c«ng chøng ViÖt Nam cßn t−¬ng ®èi non trÎ.
Thªm vµo ®ã, trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, do ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh lÞch sö,
290
c«ng chøng ViÖt Nam ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n th¨ng trÇm. HiÖn nay vÉn
ch−a cã mét c¸ch ph©n ®Þnh chÝnh thèng vÒ c¸c giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn cña thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, nÕu c¨n cø vµo c¸c mèc
lÞch sö cña ®Êt n−íc, cã thÓ chia qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ
chÕ c«ng chøng ë n−íc ta ra lµm ba giai ®o¹n:
- Giai ®o¹n 1: Thêi kú Ph¸p thuéc vµ Ngôy quyÒn Sµi Gßn.
- Giai ®o¹n 2: Thêi kú sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®Õn ngµy 10/10/1987.
- Giai ®o¹n 3: Tõ sau ngµy 10/10/1987 cho ®Õn nay.
- Thêi kú Ph¸p thuéc vµ Ngôy quyÒn Sµi Gßn.
Sau khi biÕn n−íc ta thµnh mét n−íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn vµ ®Ó
phôc vô cho c¸c lîi Ých cña m×nh t¹i ViÖt Nam, thùc d©n Ph¸p ®· thµnh lËp
mét hÖ thèng c«ng chøng ë n−íc ta. Theo S¾c lÖnh ngµy 24/08/1931 cña Tæng
thèng Céng hoµ Ph¸p vÒ tæ chøc c«ng chøng (®−îc ¸p dông ë §«ng D−¬ng
theo QuyÕt ®Þnh ngµy 07/10/1931 cña Toµn quyÒn §«ng D−¬ng P. Pasquies).
Theo ®ã, ng−êi thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng lµ c«ng chøng viªn mang
quèc tÞch Ph¸p do Tæng thèng Ph¸p bæ nhiÖm vµ gi÷ chøc vô suèt ®êi. HÖ
thèng c«ng chøng ë ViÖt Nam lóc bÊy giê bao gåm mét phßng c«ng chøng t¹i
Hµ Néi vµ ba phßng c«ng chøng t¹i Sµi Gßn, ngoµi ra, ë c¸c thµnh phè lín
kh¸c nh−: H¶i Phßng, §µ N½ng, Nam §Þnh th× Ch¸nh lôc sù Toµ S¬ thÈm
kiªm nhiÖm c«ng viÖc c«ng chøng.
Nh×n chung ho¹t ®éng c«ng chøng thêi kú nµy chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c
cña hÖ thèng c«ng chøng cña Céng hoµ Ph¸p tõ tr×nh tù, thñ tôc, néi dung
®Õn thÈm quyÒn...
Sau HiÖp ®Þnh Gi¬ ne v¬ (1954), víi ©m m−u chia c¾t ®Êt n−íc l©u dµi,
chÝnh quyÒn Nguþ -Sµi Gßn ®· tiÕn hµnh cñng cè bé m¸y Nhµ n−íc, ban hµnh
c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt trong ®ã cã v¨n b¶n t¹o lËp c¬ së ph¸p lý cho ho¹t ®éng
c«ng chøng. Ngµy 29/11/1954, B¶o §¹i, víi t− c¸ch lµ Quèc tr−ëng, ®· ban
hµnh Dô sè 43 (bao gåm 116 ®iÒu) Ên ®Þnh quy chÕ chung cho ng¹ch ch−ëng
khÕ. Theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu ph¸p luËt, Dô nµy sao chÐp l¹i
gÇn y nguyªn néi dung S¾c lÖnh ngµy 24/08/1931 cña Tæng thèng Céng hoµ
Ph¸p trõ mét sè thay ®æi quan träng vÒ tæ chøc. §ã lµ tªn gäi "V¨n phßng
C«ng chøng" (thêi kú Ph¸p thuéc ®−îc gäi lµ "V¨n phßng Ch−ëng khÕ"; c«ng
chøng viªn (viªn ch−ëng khÕ) lµ ng−êi cã quèc tÞch ViÖt Nam vµ lµ c«ng chøc
Nhµ n−íc, ®−îc h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc vµ 7% hoa hång tÝnh trªn
tæng sè lÖ phÝ vµ tiÒn c«ng thu ®−îc nép cho quèc gia (§iÒu thø 50). Thêi kú
nµy, ë miÒn Nam n−íc ta, cã mét v¨n phßng ch−ëng khÕ ®Æt t¹i Sµi Gßn vµ
v¨n phßng nµy ngõng ho¹t ®éng khi MiÒn Nam ®−îc gi¶i phãng.
- Thêi kú tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®Õn ngµy 10 th¸ng 10n¨m1987.
291
Sau khi c¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, mÆc dï bé m¸y Nhµ n−íc d©n
chñ nh©n d©n cßn rÊt non trÎ l¹i ph¶i chèng l¹i thï trong, giÆc ngoµi nh−ng
ChÝnh phñ n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ còng ®· rÊt quan t©m ®Õn ho¹t
®éng c«ng chøng. Ngµy 01 th¸ng 10 n¨m 1945, ¤ng Vò Träng Kh¸nh lµ (Bé
tr−ëng Bé T− ph¸p) lóc bÊy giê ®· ký NghÞ ®Þnh b·i chøc c«ng chøng viªn cña
¤ng Deroche ng−êi Ph¸p vµ bæ nhiÖm ¤ng Vò Quý Vü, ng−êi ViÖt Nam lµm
c«ng chøng viªn t¹i v¨n phßng c«ng chøng Hµ Néi. Ngoµi ra, theo NghÞ ®Þnh
nµy th× c¸c quy ®Þnh cò vÒ c«ng chøng nÕu phï hîp víi nÒn ®éc lËp vµ chÝnh
thÓ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ vÉn ®−îc ¸p dông. Tuy nhiªn, do ®iÒu kiÖn,
hoµn c¶nh lÞch sö lóc bÊy giê, v¨n phßng c«ng chøng cña ¤ng Vò Quý Vü ho¹t
®éng kh«ng ®−îc bao l©u.
Ngµy 15 th¸ng 11 n¨m 1945, ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu vÒ giao kÕt d©n sù
cña nh©n d©n, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ký vµ ban hµnh S¾c lÖnh sè 59/SL
(bao gåm 06 §iÒu) Ên ®Þnh thÓ lÖ viÖc thÞ thùc c¸c giÊy tê trong ®ã bao gåm c¶
c¸c khÕ −íc chuyÓn dÞch bÊt ®éng s¶n. §Õn ngµy 29 th¸ng 02 n¨m 1952, Chñ
tÞch Hå ChÝ Minh ký S¾c lÖnh sè 85/SL (bao gåm 09 §iÒu) ban hµnh thÓ lÖ
tr−íc b¹ vÒ c¸c viÖc mua b¸n, cho vµ ®æi nhµ cöa, ruéng ®Êt. §©y chÝnh lµ hai
v¨n b¶n ph¸p lý t¹o c¬ së cho ho¹t ®éng thÞ thùc cña Uû ban hµnh chÝnh vµ
sau nµy lµ Uû ban nh©n d©n trong suèt mét thêi gian dµi. Tuy chØ dõng l¹i ë
viÖc chøng thùc, thÞ thùc nh−ng do nÒn kinh tÕ n−íc ta trong thêi kú nµy
chËm ph¸t triÓn, c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i... bÞ hµnh chÝnh
ho¸ nªn vÊn ®Ò ®æi míi ho¹t ®éng nµy còng kh«ng ®−îc ®Æt ra. Cã thÓ nãi
trong giai ®o¹n nµy, mÆc dï ho¹t ®éng c«ng chøng hÇu nh− bÞ ®ång nhÊt víi
ho¹t ®éng thÞ thùc hµnh chÝnh cña Uû ban hµnh chÝnh vµ sau nµy lµ Uû ban
nh©n d©n nh−ng nã vÉn thÓ hiÖn ®−îc nh÷ng yªu cÇu, ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng
c«ng chøng nh− Uû ban hµnh chÝnh ph¶i chøng thùc vÒ “c¨n c−íc ng−êi
®−¬ng sù, ngµy th¸ng thÞ thùc vµ quyÒn së h÷u trªn bÊt ®éng s¶n ®em b¸n hay
cÇm cè” (§iÒu thø 3 S¾c lÖnh sè 59/SL). §©y kh«ng chØ lµ nh÷ng yªu cÇu ®−îc
®Æt ra ®èi víi d¹ng c«ng chøng h×nh thøc mµ lµ yªu cÇu ®èi víi d¹ng c«ng
chøng néi dung. Nh− vËy, S¾c lÖnh sè 59/SL vµ S¾c lÖnh sè 85/SL ®· ®Æt
nh÷ng viªn g¹ch ®Çu tiªn cho ho¹t ®éng c«ng chøng hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam sau
nµy.
- Giai ®o¹n tõ n¨m 1987 ®Õn nay
ThuËt ng÷ c«ng chøng ®−îc sö dông, ®Ò cËp ®Õn lÇn ®Çu tiªn trong NghÞ
®Þnh sè 143/H§BT ngµy 22 th¸ng 11 n¨m 1981 cña Héi ®ång Bé tr−ëng quy
®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ tæ chøc cña Bé T− ph¸p. C¨n cø vµo
v¨n b¶n nµy, còng nh− nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña ®Êt n−íc; khi nÒn kinh
tÕ cña n−íc ta chuyÓn tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬
292
chÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa;
ngµy 10 th¸ng 10 n¨m 1987, Bé T− ph¸p ban hµnh Th«ng t− sè 574/QLTPK
h−íng dÉn c«ng t¸c c«ng chøng Nhµ n−íc. Th«ng t− nµy quy ®Þnh mét c¸ch
chung nhÊt vÒ ho¹t ®éng c«ng chøng nh»m h−íng dÉn ñy ban nh©n d©n c¸c
cÊp ®èi víi ho¹t ®éng c«ng chøng; ®ång thêi chØ ®¹o viÖc thµnh lËp thÝ ®iÓm
phßng c«ng chøng Nhµ n−íc t¹i thñ ®« Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ
mét sè tØnh, thµnh phè kh¸c cã nhu cÇu lín vÒ c«ng chøng vµ cã ®ñ ®iÒu kiÖn
cÇn thiÕt. Sau ®ã, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®Þa ph−¬ng tiÕp cËn gÇn h¬n víi
ho¹t ®éng c«ng chøng, Bé T− ph¸p ®· ban hµnh tiÕp Th«ng t− sè 858/QLTPK
ngµy 15 th¸ng 10 n¨m 1987 h−íng dÉn thùc hiÖn c¸c viÖc lµm c«ng chøng.
C¨n cø vµo nh÷ng v¨n b¶n nµy, c¸c tØnh, thµnh phè trong c¶ n−íc ®· tiÕn
hµnh thµnh lËp c¸c phßng c«ng chøng. §Õn ngµy 27 th¸ng 02 n¨m 1991, khi
Héi ®ång Bé tr−ëng ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT, trong c¶ n−íc ®· thµnh
lËp ®−îc 29 phßng c«ng chøng ë 29 tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng.
Ngµy 27 th¸ng 02 n¨m 1991 Héi ®ång Bé tr−ëng ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh
sè 45/H§BT vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng Nhµ n−íc. §©y chÝnh lµ v¨n
b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®Çy ®ñ nhÊt cña n−íc ta lóc bÊy giê vÒ tæ chøc vµ
ho¹t ®éng c«ng chøng t¹o c¬ së ph¸p lý quan träng cho viÖc h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn cña hÖ thèng c«ng chøng ViÖt Nam, ®¸p øng nhu cÇu c«ng chøng
ngµy cµng t¨ng cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong vµ ngoµi n−íc.
§Õn ngµy 18 th¸ng 05 n¨m 1996, do nh÷ng thay ®æi kh¸ch quan vÒ m«i
tr−êng liªn quan ®Õn ho¹t ®éng c«ng chøng nh−: m«i tr−êng kinh tÕ - x· héi,
m«i tr−êng ph¸p lý, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 31/CP vÒ tæ chøc vµ
ho¹t ®éng c«ng chøng Nhµ n−íc thay thÕ NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT ngµy 27
th¸ng 02 n¨m 1991 cña Héi ®ång Bé tr−ëng; ngµy 03 th¸ng 10 n¨m 1996 Bé
T− ph¸p ®· ban hµnh Th«ng t− sè 1411/TC-CC h−íng dÉn thùc hiÖn NghÞ
®Þnh 31/CP nãi trªn.
Sau gÇn 10 n¨m thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT vµ NghÞ ®Þnh sè 31/CP,
hÖ thèng c«ng chøng ë n−íc ta ®· ®−îc thµnh lËp ë tÊt c¶ c¸c tØnh, thµnh phè
trong c¶ n−íc (nhiÒu tØnh, thµnh phè ®· thµnh lËp tíi 2, 3 hoÆc 4 Phßng C«ng
chøng). Ho¹t ®éng c«ng chøng tõng b−íc ®· ®i vµo nÒ nÕp, kÞp thêi ®¸p øng
c¸c yªu cÇu c«ng chøng cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong khi tham gia vµo c¸c
giao dÞch d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i... Tuy nhiªn, do c¸c giao dÞch d©n sù,
kinh tÕ, th−¬ng m¹i còng nh− c¸c d¹ng giao dÞch kh¸c ngµy cµng ph¸t triÓn
mét c¸ch v« cïng ®a d¹ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng x· héi
chñ nghÜa, NghÞ ®Þnh sè 31/CP tá ra cã nhiÒu ®iÓm bÊt cËp. Do ®ã, ngµy 08
th¸ng 12 n¨m 2000, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP vÒ
c«ng chøng, chøng thùc thay thÕ cho NghÞ ®Þnh sè 31/CP nãi trªn. Sau ®ã, Bé
293
T− ph¸p ®· ban hµnh Th«ng t− sè 03/2001/TP-CC ngµy 14 th¸ng 03 n¨m
2001 ®Ó h−íng dÉn thi hµnh NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP. So víi NghÞ ®Þnh
sè 31/CP th× néi dung cña NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP cã nh÷ng ®iÓm kh¸c
biÖt sau ®©y:
NghÞ ®Þnh 75/2000/N§-CP ph©n biÖt gi÷a hµnh vi c«ng chøng vµ hµnh vi
chøng thùc. Theo ®ã, hµnh vi c«ng chøng thuéc thÈm quyÒn cña c¸c Phßng
C«ng chøng, c¬ quan l·nh sù cña n−íc ta ë n−íc ngoµi; cßn hµnh vi chøng
thùc thuéc thÈm quyÒn cña ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x·.
VÒ ph¹m vi c«ng chøng: nÕu nh− NghÞ ®Þnh sè 31/CP x¸c ®Þnh ph¹m vi
c«ng chøng theo c¸ch liÖt kª c¸c viÖc c«ng chøng, mµ theo ®ã c¸c c«ng chøng
viªn chØ ®−îc phÐp thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng ®èi víi nh÷ng lo¹i viÖc
®ã, ngoµi ra c«ng chøng viªn kh«ng ®−îc phÐp thùc hiÖn hµnh vi c«ng chøng
nµo kh¸c; th× NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP x¸c ®Þnh ph¹m vi c«ng chøng,
chøng thùc: theo c¸ch x¸c ®Þnh chung (kh«ng kÓ c¸c viÖc c«ng chøng), theo ®ã
c«ng chøng viªn, ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc ®−îc quyÒn thùc hiÖn hµnh
vi c«ng chøng, chøng thùc ®èi víi c¸c viÖc c«ng chøng, chøng thùc mµ theo
quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®−¬ng sù ph¶i c«ng chøng, chøng thùc; ®ång thêi,
c«ng chøng viªn, ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc cßn thùc hiÖn hµnh vi c«ng
chøng, chøng thùc ®èi víi c¶ nh÷ng viÖc tuy ph¸p luËt kh«ng b¾t buéc ph¶i
c«ng chøng, chøng thùc nh−ng theo yªu cÇu cña ®−¬ng sù mµ xÐt thÊy kh«ng
tr¸i quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc x· héi.
VÒ gi¸ trÞ ph¸p lý cña v¨n b¶n c«ng chøng, v¨n b¶n chøng thùc, NghÞ
®Þnh sè 75/2000/N§-CP ®· tiÕn thªm ®−îc mét b−íc so víi NghÞ ®Þnh sè 31/CP
lµ x¸c ®Þnh: c¸c hîp ®ång, giao dÞch ®· ®−îc c«ng chøng, chøng thùc cã gi¸ trÞ
thùc hiÖn ®èi víi nh÷ng ng−êi tham gia giao kÕt. TÝnh ®Õn nay trªn toµn quèc
®· gÇn 100 phßng c«ng chøng ë c¸c tØnh, thµnh phè (trong ®ã, mét sè tØnh,
thµnh phè ®· cã ®Õn 04 phßng c«ng chøng) vµ trªn 280 c«ng chøng viªn.
3. HÖ thèng tæ chøc c«ng chøng ë ViÖt Nam
3.1. C¸c m« h×nh tæ chøc c«ng chøng trªn thÕ giíi
Tr¶i qua hµng tr¨m n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, ®Õn nay trªn thÕ giíi
®· h×nh thµnh hai m« h×nh tæ chøc c«ng chøng: m« h×nh “c«ng chøng hµnh
nghÒ tù do” vµ m« h×nh “c«ng chøng Nhµ n−íc”.
M« h×nh tæ chøc “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do”.
294
Theo m« h×nh tæ chøc nµy th× c«ng chøng viªn tù tæ chøc c¸c ho¹t ®éng
c«ng chøng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Sau khi ®−îc bæ nhiÖm, c«ng chøng
viªn cã thÓ më v¨n phßng c«ng chøng d−íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau:
- C«ng chøng viªn hµnh nghÒ víi t− c¸ch c¸ nh©n nghÜa lµ mét c«ng
chøng viªn lµm chñ lu«n v¨n phßng c«ng chøng cña riªng m×nh.
- C«ng chøng viªn hµnh nghÒ trong mét c«ng ty, tøc lµ c«ng chøng viªn
ho¹t ®éng d−íi h×nh thøc lµ cæ ®«ng cña mét c«ng ty nghÒ nghiÖp d©n sù.
- C¸c c«ng chøng viªn ho¹t ®éng trong cïng mét v¨n phßng c«ng chøng
nh−ng chØ sö dông chung c¸c ph−¬ng tiÖn vËt chÊt do hä cïng ®Çu t−, cßn c¸c
vÊn ®Ò kh¸c th× hä hoµn toµn ®éc lËp víi nhau hoÆc hµnh nghÒ víi t− c¸ch lµ
c«ng chøng viªn h−ëng l−¬ng (Employee - notary) tøc lµ hä ®i lµm thuª cho
c¸c v¨n phßng c«ng chøng.
HiÖn nay (tÝnh ®Õn ngµy 31/08/2000) ë Céng hoµ Ph¸p cã 7.747 c«ng
chøng viªn, trong ®ã cã 2.094 c«ng chøng viªn hµnh nghÒ tù do t¹i c¸c v¨n
phßng c¸ nh©n (v¨n phßng mét c«ng chøng viªn), 5.510 c«ng chøng viªn hµnh
nghÒ trong c¸c c«ng ty nghÒ nghiÖp d©n sù vµ 143 c«ng chøng viªn h−ëng
l−¬ng. T¹i Hîp chñng quèc Hoa Kú cã h¬n 4.200.000 c«ng chøng viªn ho¹t
®éng trong hµng chôc ngµn v¨n phßng c«ng chøng. Trong ®ã, cã mét sè c«ng
chøng viªn cßn tham gia vµo hai hiÖp héi nghÒ nghiÖp kh¸c nhau lµ Héi c¸c
C«ng chøng viªn Mü (American Society of Notaries - ASN víi kho¶ng 25.000
thµnh viªn) vµ HiÖp héi C«ng chøng Quèc gia (National Notary Association NNA víi sè thµnh viªn tõ 150.000 ®Õn 175.000).
M« h×nh tæ chøc "c«ng chøng hµnh nghÒ tù do" cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
- ë m« h×nh tæ chøc nµy, c«ng chøng viªn kh«ng ®−îc h−ëng l−¬ng tõ
ng©n s¸ch Nhµ n−íc mµ ®−îc thu lÖ phÝ c«ng chøng theo mét biÓu møc do
Nhµ n−íc quy ®Þnh; C¸c v¨n phßng c«ng chøng tù h¹ch to¸n vµ lµm nghÜa vô
tµi chÝnh ®èi víi Nhµ n−íc (nh− mét c«ng ty kinh doanh hay dÞch vô).
- Th«ng th−êng, mçi c«ng chøng viªn cã mét con dÊu riªng (cã mét sè
bang t¹i Hîp chñng quèc Hoa Kú kh«ng b¾t buéc c«ng chøng viªn ph¶i ®¨ng
ký sö dông con dÊu).
- C«ng chøng viªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù tr−íc ®−¬ng sù, kh¸ch
hµng cña m×nh. §Ó ®¶m b¶o cho viÖc båi th−êng thiÖt h¹i do hµnh vi c«ng
chøng cña m×nh g©y ra cho ®−¬ng sù, c¸c c«ng chøng viªn ph¶i ký quü mét
kho¶n tiÒn. VÝ dô: ë Hîp chñng quèc Hoa Kú c¸c c«ng chøng viªn khi hµnh
nghÒ ph¶i ký quü mét kho¶n tiÒn tõ 500 ®Õn 15.000 §« la Mü. ChÕ ®Þnh nµy
còng ®· ®−îc ¸p dông ë n−íc ta thêi Nguþ quyÒn Sµi Gßn. Theo §iÒu thø 22
Dô sè 43 ngµy 29/11/1954 do B¶o §¹i ban hµnh th× “TiÒn ký quü dù liÖu ë ®iÒu
295
trªn ®©y ®−îc Ên ®Þnh tõ 10.000 ®ång ®Õn 30.000 ®ång tuú theo sù träng yÕu
cña Phßng ch−ëng khÕ”.
M« h×nh tæ chøc “c«ng chøng Nhµ n−íc”.
M« h×nh tæ chøc nµy cã ®Æc ®iÓm lµ:
- C¬ quan c«ng chøng lµ c¬ quan Nhµ n−íc. Mçi phßng c«ng chøng chØ cã
mét con dÊu mang tªn phßng c«ng chøng Nhµ n−íc ®ã.
- C¸c c«ng chøng viªn lµ nh÷ng c«ng chøc trong bé m¸y Nhµ n−íc do c¬
quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn bæ nhiÖm vµ h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ
n−íc.
- LÖ phÝ c«ng chøng thu ®−îc ph¶i nép vµo ng©n s¸ch Nhµ n−íc; c¸c c«ng
chøng viªn ®−îc h−ëng l−¬ng theo ng¹ch, bËc vµ cã thÓ ®−îc céng thªm mét
kho¶n tiÒn tÝnh theo tû lÖ nhÊt ®Þnh trong tæng sè lÖ phÝ mµ phßng c«ng chøng
®ã thu ®−îc. (§èi víi nh÷ng quèc gia thu c¶ lÖ phÝ vµ phÝ lµm c«ng chøng).
- Nhµ n−íc chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù vÒ nh÷ng thiÖt h¹i do c«ng chøng
viªn g©y ra ®èi víi ®−¬ng sù; C«ng chøng viªn chÞu tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh,
d©n sù tr−íc Nhµ n−íc. Th«ng th−êng ®Ó ®¶m b¶o viÖc båi th−êng thiÖt h¹i
cho ®−¬ng sù, hµng th¸ng Nhµ n−íc trÝch mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh
trong tæng sè lÖ phÝ c«ng chøng (vµ tiÒn c«ng) thu ®−îc ®Ó lËp mét quü b¶o
®¶m.
HÖ thèng c«ng chøng cña n−íc ta còng ®−îc tæ chøc theo m« h×nh nµy vµ
hiÖn nay, theo thèng kª ch−a ®Çy ®ñ, th× t¹i ViÖt Nam cã trªn 280 c«ng chøng
viªn hµnh nghÒ trong gÇn 100 phßng c«ng chøng trªn c¶ n−íc.
ë Céng hoµ Ba Lan, theo LuËt sè 176 ngµy 25/04/1989 vÒ tæ chøc vµ ho¹t
®éng cña c«ng chøng (bao gåm 03 PhÇn vµ 82 §iÒu) quy ®Þnh c¶ hai m« h×nh
tæ chøc “c«ng chøng nhµ n−íc” vµ “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do”, vµ theo ®ã,
cã 02 lo¹i c«ng chøng viªn lµ: C«ng chøng viªn Nhµ n−íc; vµ C«ng chøng viªn
t− nh©n.
§iÒu nµy còng cã nghÜa lµ Céng hoµ Ba Lan ®· tæ chøc, vËn hµnh hÖ
thèng c«ng chøng cña m×nh trªn c¬ së kÕt hîp c¶ hai m« h×nh tæ chøc nãi trªn.
Tuy nhiªn, ®©y còng chØ lµ b−íc qu¸ ®é, trong t−¬ng lai hÖ thèng c«ng chøng
cña Céng hoµ Ba Lan sÏ ph¸t triÓn theo m« h×nh tæ chøc “c«ng chøng hµnh
nghÒ tù do”.
So s¸nh m« h×nh tæ chøc “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do” vµ m« h×nh tæ
chøc “c«ng chøng nhµ n−íc”.
XÐt d−íi gãc ®é ph¸p lý th× hai m« h×nh tæ chøc ho¹t ®éng c«ng chøng
nµy cã rÊt nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång víi nhau vÒ mÆt b¶n chÊt. ë bÊt kú m«
h×nh tæ chøc nµo th× c«ng chøng viªn còng ph¶i tho¶ m·n ®−îc mét sè ®iÒu
kiÖn nhÊt ®Þnh vÒ tr×nh ®é häc vÊn, th©m niªn c«ng t¸c... vµ ®Òu ®−îc c¬ quan
296
Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn bæ nhiÖm theo mét tr×nh tù thñ tôc nhÊt ®Þnh; trong
ho¹t ®éng hä ®Òu ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ chØ ®−îc thu
phÝ theo biÓu, møc mµ Nhµ n−íc cho phÐp (vÝ dô: t¹i Hîp chñng quèc Hoa Kú,
møc lÖ phÝ cho mçi viÖc c«ng chøng dao ®éng tõ 0,5 ®Õn 2 §« la Mü).
§iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a hai m« h×nh tæ chøc c«ng chøng nµy chÝnh lµ
viÖc ë m« h×nh “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do” th× c«ng chøng viªn cã thÓ lµ
c«ng chøc Nhµ n−íc hoÆc kh«ng - tøc lµ hä cã hoÆc kh«ng h−ëng l−¬ng tõ
ng©n s¸ch Nhµ n−íc; cßn ë m« h×nh tæ chøc “c«ng chøng Nhµ n−íc” th× c«ng
chøng viªn hoµn toµn lµ c¸c c«ng chøc Nhµ n−íc h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch
Nhµ n−íc. (Kh¸i niÖm c«ng chøc ë ®©y ®−îc hiÓu theo nghÜa kh¸i niÖm c«ng
chøc cña luËt ph¸p n−íc Céng hoµ x· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam ®−îc quy ®Þnh
t¹i Ph¸p lÖnh C¸n bé, C«ng chøc n¨m 1998).
Theo quy ®Þnh ph¸p luËt hiÖn hµnh cña Hîp chñng quèc Hoa Kú th× c«ng
chøng viªn lµ c«ng chøc (Public officer) mÆc dï hä hµnh nghÒ tù do vµ kh«ng
h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch.
Nãi c¸ch kh¸c, ë m« h×nh “c«ng chøng Nhµ n−íc” th× Nhµ n−íc qu¶n lý
kh«ng chØ vÒ mÆt chuyªn m«n, nghiÖp vô cña c«ng chøng viªn mµ cßn qu¶n lý
c¶ vÒ mÆt nh©n sù ®èi víi c¸c c«ng chøng viªn ®ã, cßn ë m« h×nh “c«ng chøng
hµnh nghÒ tù do” th× Nhµ n−íc chØ qu¶n lý vÒ mÆt chuyªn m«n, nghiÖp vô cña
c«ng chøng viªn.
Do ®Æc thï cña ho¹t ®éng c«ng chøng nªn nhiÒu quèc gia cã hÖ thèng
c«ng chøng ®−îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo m« h×nh “c«ng chøng Nhµ n−íc”
®· cã xu h−íng “x· héi ho¸” ho¹t ®éng nµy; tøc lµ chuyÓn hÖ thèng c¬ quan
c«ng chøng cña m×nh sang m« h×nh “c«ng chøng hµnh nghÒ tù do” ë n−íc ta,
t¹i NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP, ChÝnh phñ ®· dïng thuËt ng÷ “c«ng chøng”
thay cho thuËt ng÷ “c«ng chøng nhµ n−íc”; dÉn ®Õn viÖc ®æi tªn “Phßng c«ng
chøng Nhµ n−íc” thµnh “Phßng c«ng chøng”, kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc
thay ®æi thuËt ng÷, thay ®æi tªn gäi mµ c¸c nhµ lµm luËt ®· thÓ hiÖn xu
h−íng tõng b−íc x· héi ho¸ ho¹t ®éng c«ng chøng t¹i n−íc ta.
3.2. M« h×nh tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc ë ViÖt Nam hiÖn nay.
Theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP cña ChÝnh phñ vµ
Th«ng t− sè 03/2001/TP-CC cña Bé T− ph¸p, cã thÓ kh¸i qu¸t m« h×nh tæ chøc
c«ng chøng, chøng thùc ë n−íc ta hiÖn nay nh− sau:
- M« h×nh tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc n−íc ë ta hiÖn nay gåm: c¸c c¬
quan c«ng chøng chuyªn tr¸ch (gåm c¸c Phßng C«ng chøng) vµ c¸c c¬ quan
c«ng chøng, chøng thùc kh«ng chuyªn tr¸ch (bao gåm Uû ban nh©n d©n cÊp
297
huyÖn, Uû ban nh©n d©n cÊp x· vµ c¬ quan ®¹i diÖn ngo¹i giao cña ViÖt Nam
t¹i n−íc ngoµi).
- Phßng C«ng chøng, ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x·, c¬ quan ®¹i
diÖn ngo¹i giao cña n−íc ta ë n−íc ngoµi lµ c¬ quan Nhµ n−íc. Phßng C«ng
chøng cã t− c¸ch ph¸p nh©n, cã con dÊu riªng, ®−îc më tµi kho¶n t¹i kho b¹c
nhµ n−íc. Phßng C«ng chøng trùc thuéc ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh (theo NghÞ
®Þnh sè 45/H§BT), sau ®ã ®−îc chuyÓn sang trùc thuéc Së T− ph¸p tØnh,
thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng (theo NghÞ ®Þnh sè 31/CP vµ NghÞ ®Þnh sè
75/2000/N§-CP). C¸c c«ng chøng viªn, ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc lµ
c¸n bé, c«ng chøc Nhµ n−íc; c«ng chøng viªn do c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm
quyÒn bæ nhiÖm theo tr×nh tù do luËt ®Þnh. Trong ho¹t ®éng chuyªn m«n cña
m×nh hä chØ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Nhµ n−íc vµ Nhµ n−íc sÏ chÞu tr¸ch
nhiÖm tr−íc ng−êi cã yªu cÇu c«ng chøng, chøng thùc bao gåm c¶ tr¸ch nhiÖm
d©n sù.
- Tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn ®−îc quy ®Þnh cô thÓ, chÆt chÏ,
kÓ c¶ tiªu chuÈn vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n (ng−êi míi ®−îc bæ nhiÖm c«ng
chøng viªn ph¶i cã tr×nh ®é §¹i häc LuËt, cã thêi gian c«ng t¸c trong c¸c
ngµnh t− ph¸p tõ 5 n¨m trë lªn, ph¶i qua ®µo t¹o nghÒ c«ng chøng do Bé T−
ph¸p tæ chøc...). Trong khi ®ã, ch−a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ tiªu chuÈn b¾t buéc
vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n cho nh÷ng ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc. C«ng
chøng viªn vµ nh÷ng ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc h−ëng l−¬ng tõ ng©n
s¸ch Nhµ n−íc.
- C¸c v¨n b¶n c«ng chøng còng nh− nh÷ng tµi liÖu liªn quan ®−îc l−u tr÷
mét c¸ch cÈn thËn trong thêi gian tèi thiÓu lµ 5 n¨m (®èi víi viÖc c«ng chøng,
chøng thùc b¶n sao vµ b¶n dÞch). ViÖc l−u gi÷, tra cøu còng nh− tiªu huû c¸c
tµi liÖu nµy ®−îc quy ®Þnh mét c¸ch cô thÓ.
- LÖ phÝ c«ng chøng, chøng thùc thu ®−îc ph¶i nép vµo ng©n s¸ch Nhµ
n−íc; c¬ quan c«ng chøng, chøng thùc ®−îc trÝch l¹i mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt
®Þnh ®Ó th−ëng cho c¸n bé, c«ng chøc trong ®¬n vÞ (kh«ng qu¸ 3 th¸ng
l−¬ng/n¨m vµ bï ®¾p vµo c¸c chi phÝ hµnh chÝnh.
- Mçi phßng c«ng chøng cã mét hoÆc hai con dÊu mang h×nh Quèc huy.
C¸c c¬ quan chøng thùc khi thùc hiÖn c¸c hµnh vi chøng thùc ®−îc sö dông
con dÊu cña c¬ quan (dÊu cña ñy ban nh©n d©n hoÆc dÊu cña c¬ quan l·nh
sù). ThÈm quyÒn vÒ chøng thùc cña c«ng chøng viªn, ng−êi ®−îc giao viÖc
chøng thùc ®−îc x¸c ®Þnh theo theo thÈm quyÒn cña phßng c«ng chøng, c¬
quan cã thÈm quyÒn chøng thùc n¬i hä c«ng t¸c.
- Ph¹m vi c«ng chøng, chøng thùc ®−îc quy ®Þnh mét c¸ch réng r·i. Theo
®ã c«ng chøng viªn, ng−êi cã thÈm quyÒn chøng thùc kh«ng nh÷ng ®−îc
298
chøng nhËn, chøng thùc c¸c viÖc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt mµ cßn ®−îc
thùc hiÖn c¸c hµnh vi chøng nhËn, chøng thùc kh«ng tr¸i víi ph¸p luËt, ®¹o
®øc x· héi do ®−¬ng sù tù nguyÖn yªu cÇu.
- VÒ c¬ cÊu tæ chøc cña phßng c«ng chøng, theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2
§iÒu 26 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP ngµy 08/12/2000 cña ChÝnh phñ vÒ c«ng
chøng, chøng thùc th×: "Phßng c«ng chøng cã Tr−ëng phßng, Phã Tr−ëng
phßng, C«ng chøng viªn, chuyªn viªn vµ c¸c nh©n viªn kh¸c. Phßng C«ng
chøng ph¶i cã Ýt nhÊt 3 c«ng chøng viªn. Tr−ëng phßng, Phã Tr−ëng phßng
c«ng chøng ph¶i lµ c«ng chøng viªn".
Nh− vËy, Tr−ëng phßng C«ng chøng gi÷ hai vai trß kh¸c nhau trong c«ng
t¸c qu¶n lý, ®iÒu hµnh c¬ quan vµ trong ho¹t ®éng nghiÖp vô c«ng chøng.
Trong lÜnh vùc qu¶n lý, Tr−ëng phßng c«ng chøng lµ Thñ tr−ëng c¬ quan, chÞu
tr¸ch nhiÖm tr−íc Gi¸m ®èc Së T− ph¸p vÒ toµn bé ho¹t ®éng cña phßng; lµ
chñ tµi kho¶n cña c¬ quan. Trong ho¹t ®éng nghiÖp vô, tr−ëng phßng c«ng
chøng thùc hiÖn chøc tr¸ch cña mét c«ng chøng viªn; tr−ëng phßng c«ng
chøng kh«ng ®−îc quyÒn yªu cÇu c¸c c«ng chøng viªn kh¸c thùc hiÖn c¸c viÖc
c«ng chøng theo nguyªn t¾c mÖnh lÖnh - phôc tïng.
4. Vai trß, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng
chøng
4.1. Vai trß cña c¬ quan c«ng chøng
Tr¶i qua 14 n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, c¬ quan c«ng chøng (Phßng
c«ng chøng) cã mét vai trß quan träng trong ®êi sèng x· héi nãi chung vµ
trong tæ chøc, còng nh− ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan t− ph¸p, bæ trî t− ph¸p nãi
riªng. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ trong c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ c¸c giao
dÞch b¾t buéc ph¶i cã sù tham gia cña c¬ quan c«ng chøng, còng nh− sè l−îng
ngµy cµng gia t¨ng c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i... ®−îc thùc hiÖn
qua c¬ quan c«ng chøng. Nãi c¸ch kh¸c, vai trß ngµy cµng quan träng cña c¬
quan c«ng chøng, chøng thùc ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc ph¹m vi c«ng chøng,
chøng thùc ngµy cµng ®−îc më réng.
T¹i PhÇn I Th«ng t− sè 574/QLTPK cña Bé T− ph¸p quy ®Þnh Uû ban
nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x· ®−îc phÐp thùc hiÖn c¸c viÖc c«ng chøng, chøng
thùc sau:
“1. Chøng thùc ch÷ ký;
2. Chøng nhËn b¶n sao giÊy tê, tµi liÖu;
3. Chøng nhËn giÊy uû quyÒn;
299
4. Chøng nhËn c¸c hîp ®ång vÒ chuyÓn dÞch tµi s¶n vµ c¸c hîp ®ång cã ý
nghÜa ph¸p lý kh¸c;
5. Chøng nhËn di chóc vµ v¨n b¶n thuËn ph©n chia tµi s¶n thõa kÕ”
T¹i PhÇn II Th«ng t− sè 574/QLTPK nãi trªn cßn quy ®Þnh:
“Ngoµi n¨m viÖc lµm c«ng chøng kÓ trªn c¸c phßng c«ng chøng Nhµ n−íc
chuyªn tr¸ch cßn ®−îc thùc hiÖn c¸c viÖc lµm c«ng chøng sau ®©y:
1. NhËn gi÷ giÊy tê, tµi liÖu gèc;
2. Chøng nhËn phÇn tµi s¶n riªng trong khèi tµi s¶n chung cña vî chång;
3. LËp kh¸ng nghÞ hµng h¶i”.
§iÒu 15 NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT quy ®Þnh thÈm quyÒn c«ng chøng cña
c«ng chøng viªn (phßng c«ng chøng) ®· ®−îc më réng h¬n; cô thÓ c«ng chøng
viªn ®−îc quyÒn thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng ®èi víi c¸c viÖc sau:
“1. Chøng nhËn c¸c hîp ®ång d©n sù, hîp ®ång kinh tÕ vµ c¸c hîp ®ång
kh¸c;
2. Chøng nhËn giÊy uû quyÒn;
3. Chøng nhËn di chóc, chøng nhËn kh−íc tõ hoÆc nh−êng quyÒn h−ëng
di s¶n, chøng nhËn giÊy thuËn ph©n chia di s¶n;
4. Chøng nhËn tµi s¶n chung cña vî chång hoÆc tµi s¶n riªng cña vî hoÆc
chång;
5. Chøng nhËn kh¸ng nghÞ hµng h¶i;
6. Chøng nhËn ch÷ ký cña ng−êi dÞch giÊy tê, tµi liÖu;
7. Chøng nhËn b¶n sao giÊy tê, tµi liÖu tiÕng ViÖt vµ tiÕng n−íc ngoµi;
8. NhËn gi÷ giÊy tê tµi liÖu;
9. CÊp b¶n sao v¨n b¶n c«ng chøng vµ giÊy tê tµi liÖu hiÖn ®ang l−u gi÷;
10. C¸c viÖc c«ng chøng kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh”.
T¹i §iÒu 20 cña NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT nãi trªn quy ®Þnh thÈm quyÒn
c«ng chøng cña Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn, thÞ x· gåm c¸c viÖc:
“1. Chøng nhËn hîp ®ång d©n sù;
2. Chøng nhËn giÊy uû quyÒn;
3. Chøng nhËn di chóc;
4. Chøng nhËn b¶n sao giÊy tê, tµi liÖu tiÕng ViÖt”.
Nh− vËy, ngoµi viÖc bá thÈm quyÒn chøng thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp
x·, thÈm quyÒn chøng thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn còng ®· bÞ thu
hÑp, trong khi thÈm quyÒn chøng nhËn cña phßng c«ng chøng l¹i ®−îc më
réng.
300
C¸c quy ®Þnh thÈm quyÒn c«ng chøng cña c¸c phßng c«ng chøng, thÈm
quyÒn chøng thùc cña ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn vÒ c¬ b¶n vÉn ®−îc gi÷
nguyªn trong NghÞ ®Þnh sè 31/CP.
§iÒu 21 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP quy ®Þnh thÈm quyÒn c«ng chøng
cña phßng c«ng chøng nh− sau:
“a. C«ng chøng c¸c hîp ®ång, giao dÞch cã yÕu tè n−íc ngoµi;
b. C«ng chøng hîp ®ång, giao dÞch liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n thuéc
thÈm quyÒn ®Þa h¹t cña phßng c«ng chøng theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 23
cña NghÞ ®Þnh nµy;
c. C«ng chøng hîp ®ång, giao dÞch liªn quan ®Õn ®éng s¶n cã gi¸ trÞ tõ 50
triÖu ®ång trë lªn;
d. C«ng chøng b¶n dÞch giÊy tê tõ tiÕng n−íc ngoµi sang tiÕng ViÖt hoÆc
ng−îc l¹i;
®. C«ng chøng ch÷ ký cña ng−êi n−íc ngoµi, ng−êi ViÖt Nam ®Þnh c− ë
n−íc ngoµi trong c¸c giÊy tê phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch ë trong
n−íc vµ ë n−íc ngoµi, ch÷ ký cña c«ng d©n ViÖt Nam trong c¸c giÊy tê phôc vô
cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch ë n−íc ngoµi;
e. NhËn l−u gi÷ di chóc;
g.C¸c viÖc kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh”
§ång thêi, phßng c«ng chøng cßn ®−îc thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng
®èi víi c¸c viÖc thuéc thÈm quyÒn chøng thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp
huyÖn ®−îc quy ®Þnh cô thÓ t¹i §iÒu 22 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP bao
gåm:
“a. Chøng thùc b¶n sao giÊy tê, v¨n b»ng, chøng chØ b»ng tiÕng ViÖt vµ
tiÕng n−íc ngoµi;
b. Chøng thùc ch÷ ký cña c«ng d©n ViÖt Nam trong c¸c giÊy tê phôc vô
cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch d©n sù ë trong n−íc;
c. Chøng thùc hîp ®ång, giao dÞch liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n theo thÈm
quyÒn ®Þa h¹t quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 23 cña NghÞ ®Þnh nµy;
d. Chøng thùc hîp ®ång, giao dÞch liªn quan ®Õn ®éng s¶n cã gi¸ trÞ d−íi
50 triÖu ®ång;
®. Chøng thùc v¨n b¶n tho¶ thuËn ph©n chia di s¶n, v¨n b¶n khai nhËn
di s¶n;
e. C¸c viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt”
Vµ §iÒu 24 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP quy ®Þnh thÈm quyÒn chøng
thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp x· bao gåm:
301
“a. Chøng thùc ch÷ ký cña c«ng d©n ViÖt Nam trong c¸c giÊy tê phôc vô
cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch d©n sù ë trong n−íc;
b. Chøng thùc di chóc, v¨n b¶n tõ chèi nhËn di s¶n;
c. C¸c viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt”
Ph¸p luËt hiÖn hµnh ë n−íc ta cßn quy ®Þnh nh÷ng viÖc kh¸c sau còng
thuéc thÈm quyÒn c«ng chøng, chøng thùc cña phßng c«ng chøng vµ Uû ban
nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn.
Theo Bé luËt d©n sù n¨m 1995, ®ã lµ:
- Hîp ®ång cÇm cè tµi s¶n (§iÒu 330);
- Hîp ®ång thÕ chÊp tµi s¶n (§iÒu 347);
- Hîp ®ång b¶o l·nh (§iÒu 367);
- Hîp ®ång mua b¸n nhµ ë (§iÒu 443);
- Hîp ®ång trao ®æi tµi s¶n (§iÒu 459);
- Hîp ®ång tÆng cho bÊt ®éng s¶n (§iÒu 463);
- Hîp ®ång thuª tµi s¶n (§iÒu 477);
- Hîp ®ång thuª nhµ ë - trong tr−êng hîp cã thêi gian thuª tõ 6 th¸ng trë
lªn (§iÒu 489);
- Hîp ®ång thuª kho¸n (§iÒu 506).
LuËt Hµng h¶i ViÖt Nam n¨m 1990 quy ®Þnh c¸c viÖc sau ®©y thuéc
thÈm quyÒn c«ng chøng cña phßng c«ng chøng:
- Hîp ®ång chuyÓn nh−îng së h÷u tµu biÓn t¹i ViÖt Nam (§iÒu 27).
- Hîp ®ång cÇm cè, thÕ chÊp tÇu biÓn t¹i ViÖt Nam (§iÒu 29).
C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c còng quy ®Þnh mét sè viÖc thuéc thÈm quyÒn
c«ng chøng cña phßng c«ng chøng. §ã lµ:
- Hîp ®ång kinh tÕ (§iÒu 6) (Ph¸p lÖnh Hîp ®ång Kinh tÕ n¨m 1989).
- V¨n b¶n tho¶ thuËn chia tµi s¶n chung cña vî, chång;
- V¨n b¶n kh«i phôc chÕ ®é tµi s¶n chung cña vî, chång (§iÒu 6, §iÒu 9
NghÞ ®Þnh 70/2001/N§-CP ngµy 03/10/2001 cña ChÝnh phñ).
- Hîp ®ång dÞch vô ph¸p lý (§iÒu 25 Ph¸p lÖnh LuËt s− n¨m 2001).
Theo §iÒu 3 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP th× ph¹m vi c«ng chøng, chøng
thùc hîp ®ång giao dÞch bao gåm:
“1. Hîp ®ång, giao dÞch mµ ph¸p luËt quy ®Þnh ph¶i c«ng chøng, chøng
thùc;
2. Hîp ®ång, giao dÞch mµ ph¸p luËt kh«ng quy ®Þnh ph¶i c«ng chøng,
chøng thùc nh−ng c¸ nh©n, tæ chøc tù nguyÖn yªu cÇu”.
Nh− vËy, b»ng viÖc quy ®Þnh ngµy cµng nhiÒu c¸c d¹ng hîp ®ång, giao
dÞch b¾t buéc ph¶i c«ng chøng, chøng thùc còng nh− cho phÐp c¬ quan c«ng
302
chøng, chøng thùc ®−îc quyÒn c«ng chøng, chøng thùc c¸c giao dÞch do ®−¬ng
sù yªu cÇu mµ kh«ng tr¸i víi c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt (më réng tèi ®a
ph¹m vi c«ng chøng, chøng thùc) ®· kh¼ng ®Þnh vai trß kh«ng thÓ thiÕu ®−îc
cña c¸c c¬ quan c«ng chøng trong hÖ thèng tæ chøc bé m¸y cña nhµ n−íc ta
hiÖn nay.
4.2. VÞ trÝ cña c¬ quan c«ng chøng
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh th× c¬ quan c«ng chøng (Phßng
c«ng chøng) lµ mét c¬ quan n»m trong hÖ thèng c¬ quan hµnh chÝnh Nhµ
n−íc. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ qua thñ tôc thµnh lËp, gi¶i thÓ còng nh−
c¬ chÕ qu¶n lý, gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t
®éng cña c¸c phßng c«ng chøng.
T¹i Th«ng t− sè 574/QLTPK ngµy 10/10/1987 cña Bé T− ph¸p h−íng dÉn
c«ng t¸c c«ng chøng nhµ n−íc quy ®Þnh: "Phßng C«ng chøng nhµ n−íc lµ c¬
quan chuyªn m«n cña Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè, ®Æc khu trùc thuéc
trung −¬ng, cã t− c¸ch ph¸p nh©n, cã con dÊu riªng in h×nh quèc huy...”.
“Së T− ph¸p chuÈn bÞ mäi ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vµ dù th¶o kÕ ho¹ch thµnh
lËp phßng c«ng chøng nhµ n−íc b¸o c¸o Bé T− ph¸p. Sau khi cã ý kiÕn chØ ®¹o
cña Bé, Së T− ph¸p tr×nh Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè, ®Æc khu trùc
thuéc trung −¬ng ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Phßng C«ng chøng nhµ n−íc vµ
c«ng nhËn danh s¸ch c«ng chøng viªn".
Th«ng t− sè 858/QLTPK ngµy 15/10/1987 cña Bé T− ph¸p x¸c ®Þnh:
"Phßng c«ng chøng nhµ n−íc lµ c¬ quan chuyªn m«n cña Uû ban nh©n d©n
tØnh, cã t− c¸ch ph¸p nh©n vµ kh«ng n»m trong c¬ cÊu cña Së T− ph¸p.
Tr−êng hîp ®−îc Uû ban nh©n d©n tØnh uû quyÒn th× Gi¸m ®èc Së T− ph¸p
trùc tiÕp qu¶n lý Phßng C«ng chøng nhµ n−íc".
"Phßng c«ng chøng nhµ n−íc lµ c¬ quan thuéc Uû ban nh©n d©n tØnh, cã
t− c¸ch ph¸p nh©n, cã tµi kho¶n riªng ë Ng©n hµng, cã con dÊu mang h×nh
quèc huy".
§iÒu 12 NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT ngµy 27/02/1991 cña Héi ®ång Bé tr−ëng
vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n−íc quy ®Þnh: "Chñ tÞch Uû ban
nh©n d©n cÊp tØnh ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp phßng c«ng chøng nhµ n−íc, bæ
nhiÖm vµ miÔn nhiÖm c¸c c«ng chøng viªn, tr−ëng phßng c«ng chøng nhµ
n−íc, sau khi ®· thèng nhÊt víi víi Bé tr−ëng Bé T− ph¸p"
Th«ng t− sè 276/TT-CC ngµy 20/04/1991 cña Bé T− ph¸p h−íng dÉn vÒ tæ
chøc vµ qu¶n lý c«ng chøng nhµ n−íc quy ®Þnh:
303
"1. Së T− ph¸p gióp Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè, ®Æc khu trùc
thuéc trung −¬ng (gäi chung lµ tØnh) lËp ®Ò ¸n thµnh lËp phßng c«ng chøng
nhµ n−íc, chuÈn bÞ nh©n sù dù kiÕn ®Ó bæ nhiÖm c«ng chøng viªn...
2. Uû ban nh©n d©n tØnh sau khi xem xÐt ®Ò ¸n thµnh lËp Phßng C«ng
chøng nhµ n−íc, cã v¨n b¶n ®Ò nghÞ Bé tr−ëng Bé T− ph¸p vÒ viÖc thµnh lËp
Phßng C«ng chøng nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng...
3. Sau khi cã ý kiÕn thèng nhÊt b»ng v¨n b¶n cña Bé tr−ëng Bé T− ph¸p,
Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n tØnh ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Phßng C«ng chøng
nhµ n−íc, bæ nhiÖm Tr−ëng phßng vµ c«ng chøng viªn".
§iÒu 11 NghÞ ®Þnh sè 31/CP ngµy 18/05/1996 cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc
vµ ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n−íc quy ®Þnh:
"Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng (sau
®©y gäi chung lµ cÊp tØnh) cã quyÒn h¹n, nhiÖm vô sau ®©y:
Ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Phßng C«ng chøng nhµ n−íc thuéc Së T− ph¸p,
bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm Tr−ëng phßng c«ng chøng...”.
Qua c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt nªu trªn cho thÊy:
- Phßng C«ng chøng lµ mét c¬ quan n»m trong hÖ thèng c¬ quan hµnh
chÝnh cña Nhµ n−íc ta. Tuú tõng giai ®o¹n, Phßng c«ng chøng cã thÓ thuéc
quyÒn qu¶n lý trùc tiÕp cña Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh, thµnh phè trùc thuéc
trung −¬ng hay cña Së T− ph¸p.
- ë mçi giai ®o¹n cô thÓ Bé T− ph¸p, Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè
trùc thuéc trung −¬ng vµ Së T− ph¸p cã nh÷ng vai trß qu¶n lý kh¸c nhau ®èi
víi Phßng C«ng chøng.
- Ngoµi ra viÖc c«ng chøng cña c¸c c¬ quan ®¹i diÖn ViÖt Nam ë n−íc
ngoµi thuéc quyÒn qu¶n lý cña Bé Ngo¹i giao (theo c¸c §iÒu 24, 25 vµ 39 Ph¸p
lÖnh L·nh sù ngµy 13/11/1990).
Theo ph¸p luËt hiÖn hµnh, Phßng C«ng chøng chñ yÕu vµ tr−íc hÕt chÞu
sù qu¶n lý cña c¸c c¬ quan sau:
- Bé T− ph¸p: Vai trß qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi c¸c phßng c«ng chøng cña
Bé T− ph¸p ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 17 NghÞ ®Þnh 75/2000/N§-CP ngµy
08/12/2000 vÒ c«ng chøng, chøng thùc, thÓ hiÖn ë nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn
h¹n sau:
"1. So¹n th¶o, tr×nh c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn ban hµnh v¨n b¶n
quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c«ng chøng, chøng thùc; ban hµnh theo thÈm quyÒn
v¨n b¶n h−íng dÉn thi hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã;
2. H−íng dÉn, chØ ®¹o vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc;
3. Båi d−ìng nghiÖp vô c«ng chøng, chøng thùc;
304
4. Ban hµnh vµ h−íng dÉn viÖc sö dông thèng nhÊt c¸c sæ c«ng chøng, sæ
chøng thùc; quy ®Þnh vµ h−íng dÉn viÖc sö dùng mÉu hîp ®ång, giao dÞch,
mÉu néi dung lêi chøng;
5. KiÓm tra, thanh tra vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc
theo thÈm quyÒn;
6. Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vÒ c«ng chøng, chøng thùc theo thÈm
quyÒn;
7. Hµng n¨m tæng kÕt t×nh h×nh vµ thèng kª sè liÖu vÒ c«ng chøng, chøng
thùc b¸o c¸o ChÝnh phñ;
8. Thùc hiÖn hîp t¸c quèc tÕ vÒ c«ng chøng, chøng thùc;
9. §µo t¹o nghÒ c«ng chøng; bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm c«ng chøng viªn; cÊp
thÎ c«ng chøng viªn; ph¸t hµnh niªn gi¸m c«ng chøng viªn; triÓn khai viÖc ¸p
dông c«ng nghÖ th«ng tin trong ho¹t ®éng c«ng chøng".
NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh trong c«ng t¸c qu¶n
lý Nhµ n−íc ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøc, chøng thùc ®−îc quy ®Þnh
t¹i kho¶n 1 §iÒu 19 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP nh− sau:
“Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh thùc hiÖn qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ c«ng chøng,
chøng thùc trong ®Þa ph−¬ng m×nh, cã nhiÖm vÞ, quyÒn h¹n sau ®©y:
a) ChØ ®¹o ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc;
b) Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vÒ c«ng chøng, chøng thùc theo thÈm
quyÒn;
c) Båi d−ìng nghiÖp vô cho ng−êi thùc hiÖn chøng thùc cña Uû ban nh©n
d©n cÊp huyÖn, cÊp x·; h−ìng dÉn vµ kiÓm tra, thanh tra ho¹t ®éng cña
Phßng c«ng chøng vµ Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn, x·;
d) QuyÕt ®Þnh thµnh lËp, gi¶i thÓ Phßng C«ng chøng; quyÕt ®Þnh thÈm
quyÒn ®¹i h¹t cho tõng Phßng C«ng chøng; bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc
Tr−ëng phßng, Phã Tr−ëng phßng C«ng chøng; ®Þnh biªn chÕ cho tõng Phßng
C«ng chøng; b¶o ®¶m trô së lµm viÖc, ph−¬ng tiÖn, c¬ së vËt chÊt cÇn thiÕt
kh¸c cho ho¹t ®éng cña Phßng C«ng chøng;
®) Tæng hîp t×nh h×nh vµ thèng kª sè liÖu vÒ c«ng chøng, chøng thùc
trong ®Þa ph−¬ng göi Bé T− ph¸p theo ®Þnh kú 6 th¸ng vµ hµng n¨m”.
Së T− ph¸p cã tr¸ch nhiÖm gióp ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh thùc hiÖn c¸c
nhiÖm vô, quyÒn h¹n nªu trªn (kho¶n 2 §iÒu 19 NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§CP).
NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP còng quy ®Þnh nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña
ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn trong viÖc qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ chøng thùc vµ
tr¸ch nhiÖm cña Phßng t− ph¸p trong viÖc gióp ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn
305
- Xem thêm -
.PDF 
209 
295 
94 
