Tài liệu Giáo trình các cơ quan bảo vệ pháp luật phần 1 pgs.ts võ khánh vinh

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o §¹i häc HuÕ Trung t©m ®µo t¹o tõ xa PGS. TS LuËt häc vâ kh¸nh vinh (Chñ biªn) Gi¸o tr×nh C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt Nhµ xuÊt b¶n c«ng an nh©n d©n hµ néi - 2003 1 môc lôc Ch−¬ng I: c¸c kh¸I niÖm c¬ b¶n, ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt .........................................................8 1. Ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt: c¸c dÊu hiÖu, kh¸i niÖm vµ nhiÖm vô........................................8 2. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt; hÖ thèng vµ ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ........................................................................................................................13 3. §èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” .........................................15 4. Mèi t−¬ng quan cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c m«n häc ph¸p luËt kh¸c...........................................................................................................................................16 Ch−¬ng II: Ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt......19 1. Kh¸i qu¸t chung vµ ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt...................................................................................................................................19 2. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo néi dung cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt......................................................................................20 3. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo ý nghÜa ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt.........................................................................24 Ch−¬ng III: quyÒn t− ph¸p vµ hÖ thèng c¸c c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p.........................................................................................27 1. QuyÒn t− ph¸p, kh¸i niÖm vµ mèi t−¬ng quan cña quyÒn t− ph¸p víi c¸c quyÒn kh¸c cña quyÒn lùc nhµ n−íc ...................................................................................................................27 2. Toµ ¸n - c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p ............................................................................32 3. HÖ thèng Toµ ¸n ...................................................................................................................35 Ch−¬ng IV: XÐT Xö Vµ C¸C NGUY£N T¾C CñA XÐT xö..........................38 1. C¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng vµ kh¸i niÖm xÐt xö.........................................................................38 2. C¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña xÐt xö: kh¸i niÖm, c¸c nguån vµ ý nghÜa.................................41 3. Ph¸p chÕ................................................................................................................................42 4. B¶o ®¶m c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ c«ng d©n khi tiÕn hµnh xÐt xö.....................45 5. ViÖc xÐt xö chØ do Toµ ¸n thùc hiÖn .....................................................................................48 6. B¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh v« t− cña Toµ ¸n .................................49 7. B¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n khi xÐt xö .............................51 8. Thùc hiÖn viÖc xÐt xö trªn c¬ së sù b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n tr−íc ph¸p luËt vµ Toµ ¸n52 9. B¶o ®¶m cho c«ng d©n quyÒn ®−îc b¶o vÖ b»ng Toµ ¸n ......................................................54 10. Tranh tông vµ b×nh ®¼ng cña c¸c bªn .................................................................................54 11. B¶o ®¶m quyÒn bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o .......................................................................56 12. Suy ®o¸n v« téi ...................................................................................................................57 13. XÐt xö c«ng khai.................................................................................................................57 14. Nguyªn t¾c tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt dïng trong xÐt xö ...........................................................58 15. Nguyªn t¾c thùc hiÖn chÕ ®é xÐt xö cã Héi thÈm tham gia................................................60 Ch−¬ng V: Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh ...........................................................................................................62 1. Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh - cÊp xÐt xö c¬ b¶n..................62 2. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh......................63 3. C¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n.................................65 2 4. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn ..................................................................................67 5. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn .................................................................67 Ch−¬ng VI: Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng..........................................................................................................71 1. Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, thÈm quyÒn vµ vÞ trÝ cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ............................71 2. Thµnh phÇn vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng 75 3. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng......................78 Ch−¬ng VII: TOµ ¸N QU©N Sù ........................................................................83 1. Kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c Toµ ¸n qu©n sù ë n−íc ta .........................83 1.1. Toµ ¸n qu©n sù vµ Toµ ¸n binh ë n−íc ta giai ®o¹n 1945 - 1960...................................83 1.2. C¸c Toµ ¸n qu©n sù giai ®o¹n 1960-1986......................................................................86 2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ c¸c nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n qu©n sù.............90 2.1. Chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña c¸c Toµ ¸n qu©n sù ...........................................................90 2.2. C¸c nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n qu©n sù.............................................91 2.3. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c Toµ ¸n qu©n sù...............................................................92 Ch−¬ng VIII: Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao..................................................99 1. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao - c¬ quan xÐt xö cao nhÊt...............................................................99 2. ThÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ...............................................................101 3. TrËt tù h×nh thµnh Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, thµnh phÇn vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao...............................................................................................................................102 4. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ..................................................................106 Ch−¬ng IX: Quy chÕ cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n...109 1. §éi ngò ThÈm ph¸n vµ quy chÕ cña ThÈm ph¸n: kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc ®iÓm chung .........109 2. C¸c tiªu chuÈn ®èi víi nh÷ng ng−êi øng cö chøc vô ThÈm ph¸n .......................................111 3. TuyÓn chän, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc chøc danh ThÈm ph¸n; ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i ThÈm ph¸n ..............................................................................................................................114 3.1. Héi ®ång tuyÓn chän ThÈm ph¸n ................................................................................114 3.3. MiÔn nhiÖm ThÈm ph¸n...............................................................................................121 3.4. C¸ch chøc chøc danh ThÈm ph¸n ................................................................................122 3.5. §iÒu ®éng, biÖt ph¸i ThÈm ph¸n..................................................................................123 4. Bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n; giao quyÒn Ch¸nh ¸n; ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n ........................................................................124 4.1. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ bæ nhiÖm chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n............................124 4.2. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ miÔn nhiÖm chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n........................125 4.3. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ c¸ch chøc chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n...........................126 4.4. VÒ viÖc giao quyÒn Ch¸nh ¸n ......................................................................................127 4.5. VÒ ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i ®èi víi Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n ...........................................127 5. Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n..................................................................................................128 Ch−¬ng X: LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng Toµ ¸n ViÖt Nam ...............................................................................................131 1. Ph¸p ®×nh thêi phong kiÕn ..............................................................................................131 1.1. Tæ chøc ph¸p ®×nh phong kiÕn.....................................................................................132 1.2. Nh÷ng nÐt ®Æc s¾c trong ph¸p ®×nh thêi x−a ...............................................................140 2. Toµ ¸n thêi Ph¸p thuéc .......................................................................................................145 3 2.1. HÖ thèng Toµ ¸n cña ng−êi Ph¸p ë ViÖt Nam .............................................................146 2.2. HÖ thèng Toµ ¸n cña Nam triÒu...................................................................................149 3. Toµ ¸n thêi hiÖn ®¹i ............................................................................................................156 Ch−¬ng XI: Qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc...............................................172 1. Kh¸i niÖm vµ néi dung qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc .............................................................172 2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc ..................175 2.1. Thêi kú c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ (1945 - 1954) .....................................................175 2.2. Thêi kú c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa (tõ n¨m 1954 ®Õn nay)......................................177 3. C¸c c¬ quan thùc hiÖn qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc...............................................................185 3.1. Quèc héi n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam - c¬ quan qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc.....................................................................................................................................185 3.2. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao - c¬ quan qu¶n lý c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vÒ tæ chøc ............................................................................................................................................186 Ch−¬ng XII: ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n....................................................191 1. Kh¸i qu¸t chung vÒ vÞ trÝ, nhiÖm vô, chøc n¨ng cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n....................191 2. LÞch sö ph¸t triÓn cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n qua tõng giai ®o¹n (tõ khi thµnh lËp ®Õn HiÕn ph¸p söa ®æi n¨m 2001)..........................................................................................................194 2.1. Giai ®o¹n h×nh thµnh vµ cñng cè tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8-1945 vµ theo HiÕn ph¸p n¨m 1959. ...........................................................................................................................194 2.2. HÖ thèng c¬ quan kiÓm s¸t theo HiÕn ph¸p n¨m 1980. ...............................................197 2.3. HÖ thèng c¬ quan kiÓm s¸t theo HiÕn ph¸p 1992. .......................................................198 3. HÖ thèng c¬ quan KiÓm s¸t nh©n d©n theo hiÕn ph¸p söa ®æi n¨m 2001 ...........................199 3.1. C¬ cÊu tæ chøc cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n. ...............................................................199 3.2. C¬ cÊu tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù.........................................................................202 4. C¸c h×nh thøc thùc hiÖn chøc n¨ng thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ho¹t ®éng t− ph¸p ................................................................................................................................................205 4.1. Thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ®iÒu tra c¸c vô ¸n h×nh sù................................206 4.3. KiÓm s¸t viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, hµnh chÝnh, kinh tÕ, lao ®éng vµ nh÷ng viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ......................................................212 4.4. KiÓm s¸t viÖc thi hµnh ¸n ............................................................................................214 4.5. KiÓm s¸t viÖc t¹m gi÷, t¹m giam, qu¶n lý vµ gi¸o dôc ng−êi chÊp hµnh h×nh ph¹t tï 216 5. KiÓm s¸t viªn vµ §iÒu tra viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.....................................................219 5.1. KiÓm s¸t viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ........................................................................219 5.2. §iÒu tra viªn. ...............................................................................................................220 Ch−¬ng xiIi: C¬ quan ®iÒu tra ................................................................222 1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ ph©n lo¹i c¬ quan ®iÒu tra............................................................222 1.1. Kh¸i niÖm vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¬ quan ®iÒu tra. .......................................222 1.2. HÖ thèng vµ ph©n lo¹i c¸c c¬ quan ®iÒu tra .................................................................225 2. LÞch sö h×nh thµnh vµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¬ quan ®iÒu tra ..................................228 2.1. Giai ®o¹n 1945-1953. ..................................................................................................228 2.2. Giai ®o¹n 1953-1975 ...................................................................................................230 2.3. Giai ®o¹n 1975-1986 ...................................................................................................233 2.4. Giai ®o¹n 1986- ®Õn nay..............................................................................................234 3. VÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra ...............................................................236 3.1. VÞ trÝ cña c¬ quan ®iÒu tra trong hÖ thèng t− ph¸p h×nh sù. ........................................236 3.2. Chøc n¨ng cña c¬ quan ®iÒu tra...................................................................................238 3.3. NhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra ....................................................................................242 4 4. ThÈm quyÒn ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù.....................................................................................243 4.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n ®Þnh thÈm quyÒn ®iÒu tra ..............................................................243 4.2. ThÈm quyÒn ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù cña c¸c c¬ quan ®iÒu tra. .....................................245 5. Chøc n¨ng, thÈm quyÒn cña Thñ tr−ëng c¬ quan ®iÒu tra vµ §iÒu tra viªn........................250 5.1. Thñ tr−ëng c¬ quan ®iÒu tra.........................................................................................250 5.2. §iÒu tra viªn ................................................................................................................253 Ch−¬ng XIV: luËt s− vµ tæ chøc luËt s− ..........................................257 1. Kh¸i niÖm, vai trß cña luËt s− .............................................................................................257 1.1. Kh¸i niÖm luËt s−.........................................................................................................257 1..2 Vai trß cña luËt s−........................................................................................................261 2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nghÒ luËt s− ë ViÖt Nam .........................................................264 2.1. NghÒ luËt s− ë ViÖt Nam tr−íc n¨m 1987 ...................................................................264 2.2. Ph¸p lÖnh tæ chøc luËt s− n¨m 1987 ............................................................................267 3. LuËt s− ................................................................................................................................269 3.1. §iÒu kiÖn hµnh nghÒ luËt s−. .......................................................................................269 3.2. Ph¹m vi hµnh nghÒ, quyÒn vµ nghÜa vô cña luËt s−. ....................................................275 4. Tæ chøc hµnh nghÒ luËt s− ..................................................................................................278 4.1. H×nh thøc tæ chøc hµnh nghÒ luËt s−: V¨n phßng luËt s− vµ C«ng ty luËt hîp danh ...278 4.2. QuyÒn vµ nghÜa vô cña V¨n phßng luËt s−, C«ng ty luËt hîp danh .............................280 4.3. Thï lao luËt s−. ............................................................................................................281 5. Tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp cña luËt s− vµ viÖc qu¶n lý hµnh nghÒ luËt s− .....................282 5.1. Tæ chøc x· héi- nghÒ nghiÖp cña luËt s−. ....................................................................282 5.2. Qu¶n lý hµnh nghÒ luËt s−. ..........................................................................................283 Ch−¬ng XV: tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng ..........................286 1. Kh¸i niÖm c«ng chøng........................................................................................................286 2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam ...............................289 2.1. S¬ l−îc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng chøng trªn thÕ giíi ...............................289 2.2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam...............................290 3. HÖ thèng tæ chøc c«ng chøng ë ViÖt Nam ...................................................................294 3.1. C¸c m« h×nh tæ chøc c«ng chøng trªn thÕ giíi ............................................................294 3.2. M« h×nh tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc ë ViÖt Nam hiÖn nay. ................................297 4. Vai trß, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng chøng ............................................299 4.1. Vai trß cña c¬ quan c«ng chøng ..................................................................................299 4.2. VÞ trÝ cña c¬ quan c«ng chøng.....................................................................................303 4.3. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng chøng ...........................................................306 5. C«ng chøng viªn - tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn..................................................307 5.1. Kh¸i niÖm c«ng chøng viªn .........................................................................................307 5.2. Tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn. .......................................................................308 5.3. ThÈm quyÒn, thñ tôc bæ nhiÖm, biÖt ph¸i, ®iÒu ®éng, t¹m ®×nh chØ, miÔn nhiÖm c«ng chøng viªn...........................................................................................................................310 Ch−¬ng XVI: HÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang Nga......................................314 1. Kh¸i qu¸t chung vÒ hÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang Nga..........................................................314 2. Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga .......................................................................................320 2.1. C¸c quyÒn h¹n vµ nguyªn t¾c tæ chøc cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga .............320 2.2. C¸c quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga: c¸c lo¹i, néi dung, h×nh thøc vµ ý nghÜa ph¸p lý ......................................................................................................................328 3. Toµ ¸n thÈm quyÒn chung ë Liªn bang Nga .......................................................................331 5 3.1. Toµ ¸n huyÖn, quËn......................................................................................................331 3.2. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n huyÖn, quËn ..........................................................................331 3.3. C¸c Toµ ¸n cÊp trung gian ...........................................................................................333 3.4. Toµ ¸n qu©n sù .............................................................................................................336 4. C¸c Toµ ¸n träng tµi vµ c¸c c¬ quan träng tµi kh¸c ............................................................341 4. 1. C¸c Toµ ¸n träng tµi, vÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c Toµ ¸n träng tµi trong hÖ th«ng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt .........................................................................................................341 4.2. C¸c Toµ ¸n träng tµi cÊp ®é chñ thÓ liªn bang.............................................................343 4.3. C¸c Toµ ¸n träng tµi vïng liªn bang, tr×nh tù thµnh lËp, c¬ cÊu vµ thÈm quyÒn..........348 4.4. Toµ ¸n träng tµi cÊp cao nhÊt cña Liªn bang Nga, thµnh phÇn, c¬ cÊu vµ quyÒn h¹n .351 4.5. C¸c c¬ quan träng tµi kh¸c ..........................................................................................355 Ch−¬ng XVII HÖ thèng Toµ ¸n n−íc Céng hoµ Ph¸p..................359 1. Vai trß, vÞ trÝ cña Toµ ¸n trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn Céng hoµ Ph¸p ..............................359 1.1. Vai trß cña Toµ ¸n trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn ..........................................................359 1.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng Toµ ¸n Ph¸p.................................................................361 2. HÖ thèng Toµ ¸n n−íc Céng hoµ Ph¸p................................................................................363 2.1. Héi ®ång B¶o hiÕn .......................................................................................................363 2.2. HÖ thèng Toµ ¸n hµnh chÝnh........................................................................................371 2.3. HÖ thèng Toµ ¸n t− ph¸p..............................................................................................379 2.4. Toµ ph©n ®Þnh thÈm quyÒn ..........................................................................................393 2.5. C¸c Toµ ®Æc biÖt ..........................................................................................................394 Ch−¬ng XVIII HÖ thèng Toµ ¸n Céng hoµ Liªn Bang §øc ........398 1. Sù ®éc lËp cña hÖ thèng Tßa ¸n ..........................................................................................398 2. C¸c cÊp xÐt xö.....................................................................................................................399 3. C¸c ngµnh Toµ ¸n ...............................................................................................................400 3.1. Tµi ph¸n th−êng ...........................................................................................................400 3.2. Tµi ph¸n hµnh chÝnh ....................................................................................................401 3.3. Tµi ph¸n hiÕn ph¸p.......................................................................................................403 3.4. Tµi ph¸n c«ng vô..........................................................................................................404 4. C¸c nguyªn t¾c xÐt xö.........................................................................................................405 4.1. Nguyªn t¾c vÒ ThÈm ph¸n theo luËt ............................................................................405 4.2. §−¬ng sù ph¶i ®−îc cã ý kiÕn (audiatur et altera pars) ...............................................406 4.3. Nguyªn t¾c cÊm håi tè (nulla poena sine lege)............................................................406 4.4. Nguyªn t¾c cÊm h×nh ph¹t ®óp (ne bis in idem) ..........................................................407 Ch−¬ng XIX HÖ thèng Toµ ¸n Mü ............................................................409 1. Kh¸i qu¸t chung..................................................................................................................409 2. Ph©n ®Þnh thÈm quyÒn gi÷a Toµ ¸n Liªn bang vµ c¸c Toµ ¸n cña c¸c bang.......................410 3. HÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang ................................................................................................416 3.1. C¸c Toµ ¸n khu vùc......................................................................................................416 3.2. C¸c Toµ ¸n phóc thÈm .................................................................................................421 3.3. Toµ ¸n tèi cao...............................................................................................................423 3.4. C¸c Toµ ¸n n»m ngoµi hÖ thèng ba cÊp xÐt xö cña liªn bang......................................429 HÖ thèng toµ ¸n khu vùc C«-l«m-bia......................................................................................431 4. C¸c hÖ thèng Toµ ¸n cña c¸c bang ë Mü ............................................................................438 4.1. HÖ thèng Toµ ¸n bang California.................................................................................439 4.2. HÖ thèng Toµ ¸n bang Illinons ....................................................................................445 4.3. HÖ thèng Toµ ¸n bang Aljaska ....................................................................................448 6 Ch−¬ng XX HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n...............................................456 1. LÞch sö ph¸t triÓn cña hÖ thèng t− ph¸p NhËt B¶n..............................................................456 1.1. T− ph¸p NhËt B¶n tõ thêi cæ ®¹i ®Õn kû nguyªn Heian ...............................................456 1.2. T− ph¸p NhËt B¶n tõ kû nguyªn Kamakua ®Õn kû nguyªn Edo ..................................456 1.3. HÖ thèng chÝnh trÞ vµ t− ph¸p tr−íc HiÕn ph¸p thêi Meiji (Minh TrÞ).........................458 1.4. Tæ chøc chÝnh trÞ vµ hÖ thèng t− ph¸p d−íi HiÕn ph¸p Meiji (Minh TrÞ) ....................459 2. HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n sau ChiÕn tranh ThÕ giíi lÇn thø hai .......................................460 3. HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n ngµy nay ..................................................................................461 4. C¸c ThÈm ph¸n ...................................................................................................................465 4.1. ThÈm ph¸n Toµ ¸n Tèi cao ..........................................................................................465 4.2. ThÈm ph¸n c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi ..................................................................................465 4.3. C¸c c¸n bé Toµ ¸n kh¸c:..............................................................................................466 5. C«ng tè viªn vµ ViÖn C«ng tè.............................................................................................467 5.1. C«ng tè viªn.................................................................................................................467 5.3. C¸c viÖn c«ng tè: .........................................................................................................468 6.1. C¸c vô ¸n hµnh chÝnh, d©n sù ......................................................................................468 6.2. C¸c vô ¸n h×nh sù.........................................................................................................471 Ch−¬ng XXI HÖ thèng Toµ ¸n Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa ...................................................................................................................................476 1. VÞ trÝ, vai trß vµ c¸c nguyªn t¾c xÐt xö c¬ b¶n cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa ...............................................................................................................476 1.1. VÞ trÝ, vai trß cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa.....476 1.2. C¸c nguyªn t¾c xÐt xö c¬ b¶n ......................................................................................478 2. HÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa .......................................480 2.1. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao cña n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa .............................480 2.2. HÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng ........................................................................482 2.3. C¸c Toµ ¸n chuyªn biÖt................................................................................................485 3. C¸c h×nh thøc tæ chøc xÐt xö ..............................................................................................488 3.1. Phiªn toµ mét ThÈm ph¸n ............................................................................................489 3.2. Héi ®ång xÐt xö ...........................................................................................................489 3.3. ñy ban ThÈm ph¸n ......................................................................................................490 4. HÖ thèng Toµ ¸n cña Hång C«ng, Ma Cao vµ §µi Loan ....................................................490 4.1. HÖ thèng Toµ ¸n cña Hång C«ng.................................................................................490 4.2. HÖ thèng Toµ ¸n cña Ma Cao ......................................................................................490 4.3. HÖ thèng Toµ ¸n cña §µi Loan. ...................................................................................491 7 Ch−¬ng I c¸c kh¸I niÖm c¬ b¶n, ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt 1. Ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt: c¸c dÊu hiÖu, kh¸i niÖm vµ nhiÖm vô Ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc bao trïm nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Néi dung cña ho¹t ®éng ®a d¹ng ®ã lµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung, cña c¸c ngµnh vµ tæ chøc kinh tÕ cô thÓ ®−îc tiÕn hµnh b×nh th−êng, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn; b¶o ®¶m æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ ph¸t triÓn nÒn d©n chñ; gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi; t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn v¨n ho¸, khoa häc vµ gi¸o dôc; cñng cè vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng b¶o vÖ tæ quèc vµ b¶o vÖ an ninh quèc gia; thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng quan träng kh¸c. ViÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cñng cè vµ b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc, c¸c tËp thÓ lao ®éng, ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c chiÕm mét trong nh÷ng vÞ trÝ trung t©m trong ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc. Do vËy, viÖc x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®ã ®−îc Nhµ n−íc vµ c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc vµ mäi ng−êi quan t©m ®Æc biÖt. Tr−íc hÕt, d−íi h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c, c¸c nhiÖm vô ®ã ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p n¨m 1992 cña n−íc ta, ®ã lµ ë c¸c §iÒu 11, 12, 13, 28, 50... Theo thùc chÊt tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®Òu cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô hiÕn ®Þnh nãi trªn. §ång thêi, viÖc quy ®Þnh c¸c nhiÖm vô ®ã ®Æt c¬ së ph¸p lý cho mäi c«ng d©n cã kh¶ n¨ng b»ng c¸c ph−¬ng thøc hîp ph¸p b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña m×nh, tÝch cùc hç trî vµ ®ßi hái c¸c c¬ quan nhµ n−íc thùc hiÖn tèt nhiÖm vô b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi, cña c«ng d©n. 8 Trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh, tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®Òu cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®ã, nh−ng ®èi víi phÇn lín c¸c c¬ quan nhµ n−íc viÖc b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô chÝnh, nhiÖm vô trùc tiÕp. PhÇn lín c¸c c¬ quan ®ã cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nhiÖm vô gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc, gi¸o dôc, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, cñng cè vµ t¨ng c−êng nÒn quèc phßng vµ an ninh quèc gia, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ hîp t¸c kinh tÕ víi c¸c n−íc kh¸c vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. C¸c c¬ quan ®ã thùc hiÖn mét sè néi dung cña chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt d−êng nh− ®ång thêi víi viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh cña m×nh. Trong hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã mét sè Ýt c¬ quan ®−îc thiÕt lËp ®Ó thùc hiÖn vai trß chÝnh lµ b¶o ®¶m ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt. Trong s¸ch b¸o ph¸p lý n−íc ta c¸c c¬ quan ®ã cã c¸c tªn gäi kh¸c nhau tuú theo quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi quan t©m, ®ã lµ “c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt”, “c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù x· héi”, “c¸c c¬ quan t− ph¸p”, v.v... Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lµ c¸c c¬ quan ®−îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, ®¹o ®øc, v¨n ho¸, lÞch sö vµ c¸c nh©n tè kh¸c vµ ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së cña HiÕn ph¸p, cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c cã nhiÖm vô b¶o vÖ trËt tù cña ®êi sèng x· héi vµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ x· héi, cña c«ng d©n ViÖt Nam vµ nh÷ng ng−êi kh¸c c− tró ë ViÖt Nam. Cã mét kh¸i niÖm kh¸c gÇn víi kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt lµ kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Nh÷ng kh¸i niÖm ®ã rÊt gièng nhau nh−ng kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. Nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt vµ nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt kh«ng trïng hîp víi nhau. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt ®Òu cã thÓ ®−îc coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Còng nh− thÕ, trong sè c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cã nh÷ng c¬ quan kh«ng cã vµ kh«ng thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o vÖ trËt tù x· héi hoÆc trËt tù ph¸p luËt ë ý nghÜa réng lín cña nã. §Ó hiÓu mét c¸ch s©u s¾c thùc chÊt cña nh÷ng tiªu chuÈn mµ dùa vµo ®ã cã thÓ coi c¬ quan nhµ n−íc nµy hay c¬ quan nhµ n−íc kh¸c lµ c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®iÒu cã ý nghÜa quan träng tr−íc hÕt lµ ph¶i lµm s¸ng tá c¸c dÊu hiÖu cña ho¹t ®éng ®−îc gäi lµ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. ThuËt ng÷ “ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt” vµ kh¸i niÖm do nã thÓ hiÖn lµ nh÷ng ph¹m trï t−¬ng ®èi míi trong s¸ch b¸o khoa häc ph¸p lý n−íc ta. So víi c¸c thuËt ng÷ vµ kh¸i niÖm kh¸c th× thuËt ng÷ vµ kh¸i niÖm nµy cã “løa tuæi trÎ h¬n”, chóng míi xuÊt hiÖn trong thêi gian gÇn ®©y. ë mét møc ®é nµo 9 ®ã cã thÓ nãi r»ng kh¸i niÖm “ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt” ch−a tån t¹i mét c¸ch phæ biÕn. Xung quanh kh¸i niÖm ®ã cã nh÷ng tranh luËn kh¸c nhau nh−: c¸c c¬ quan nµo ®−îc coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt; trong ph¸p luËt hiÖn hµnh kh«ng cã nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vÒ c¸c c¬ quan ®ã. Nh−ng chóng t«i cho r»ng ®ã lµ mét lo¹i ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ ho¹t ®éng ®ã cã mét sè dÊu hiÖu c¬ b¶n. DÊu hiÖu c¬ b¶n thø nhÊt thÓ hiÖn ë chç ho¹t ®éng ®ã kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng bÊt kú ph−¬ng thøc nµo mµ chØ ®−îc thùc hiÖn víi sù hç trî cña viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý. §ã lµ c¸c biÖn ph¸p t¨ng c−êng ph¸p chÕ nhµ n−íc, c¸c chÕ tµi do ph¸p luËt quy ®Þnh. VÝ dô, nÕu téi ph¹m ®· thùc hiÖn th× cã thÓ quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t hoÆc biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý h×nh sù kh¸c; nÕu g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n mµ kh«ng ®Õn møc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× cã thÓ buéc ph¶i båi th−êng thiÖt h¹i ®ã; nÕu kh«ng thùc hiÖn cam kÕt theo hîp ®ång th× cã thÓ ¸p dông chÕ tµi vËt chÊt; nÕu mét ai ®ã ®iÒu khiÓn ph−¬ng tiÖn giao th«ng vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn giao th«ng th× cã thÓ t−íc b»ng l¸i v.v... Trong sè c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý, c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa c¸c vi ph¹m, phßng ngõa c¸c ho¹t ®éng tr¸i ph¸p luËt chiÕm vÞ trÝ quan träng. DÊu hiÖu c¬ b¶n thø hai cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý ®−îc ¸p dông trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®ã cÇn ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ChØ cã ph¸p luËt míi ®−a ra c¸c c¨n cø cña viÖc ¸p dông biÖn ph¸p t¸c ®éng cô thÓ vµ x¸c ®Þnh râ rµng néi dung cña biÖn ph¸p ®ã. C¬ quan ¸p dông sù t¸c ®éng ®ã cã nghÜa vô thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt t−¬ng øng. DÊu hiÖu c¬ b¶n thø ba cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng ®ã ®−îc thùc hiÖn theo trËt tù ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh víi viÖc tu©n thñ c¸c thñ tôc cô thÓ. VÝ dô, b¶n ¸n cña Toµ ¸n quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t, miÔn h×nh ph¹t hoÆc minh oan cho ng−êi bÞ kÕt ¸n cã thÓ ®−îc ®−a ra sau khi ®· ®−îc Toµ ¸n tiÕn hµnh xÐt xö vµ th¶o luËn mét c¸ch toµn diÖn tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ theo thñ tôc do ph¸p luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh. ViÖc th¶o luËn ®Ó ra b¶n ¸n ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trong phßng nghÞ ¸n víi viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ bÝ mËt cña nghÞ ¸n vµ c¸c quy t¾c tè tông kh¸c. Ph¸p luËt còng quy ®Þnh c¸c quy t¾c ®èi víi viÖc xÐt xö c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c. C¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n, c¸c tranh chÊp vÒ lao ®éng còng ®−îc tiÕn hµnh xÐt xö theo c¸c quy t¾c t−¬ng øng. Trong mäi tr−êng hîp viÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc ¸p dông hay kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý buéc ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh cô thÓ do ph¸p luËt quy ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh nÕu 10 cã sù vi ph¹m c¸c quy ®Þnh ®ã th× quyÕt ®Þnh ®−a ra cã thÓ ®−îc coi lµ quyÕt ®Þnh kh«ng hîp ph¸p vµ kh«ng cã hiÖu lùc. DÊu hiÖu c¬ b¶n cuèi cïng cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng ®ã do c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn chuyªn m«n thùc hiÖn. C¸c c¬ quan nhµ n−íc ®ã bao gåm nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o chuyªn m«n chuyªn s©u mµ phÇn lín lµ nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o c¸c nghÒ luËt vµ c¸c chuyªn gia cã tri thøc, hiÓu biÕt trong c¸c ngµnh kh¸c. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®ã ®−îc ®iÒu chØnh mét c¸ch chi tiÕt vµ Toµn diÖn theo trËt tù ph¸p luËt, trong ®ã cã c¶ b»ng ph−¬ng thøc quy ®Þnh c¸c quy t¾c thñ tôc (tè tông) ®Æc biÖt ®èi víi viÖc quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt. Trong tæng thÓ ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc b¶o ®¶m tÝnh nghiÖp vô, tÝnh cã c¨n cø, tÝnh hîp ph¸p vµ c«ng b»ng cña c¸c quyÕt ®Þnh do c¸c c¬ quan ®ã ban hµnh vÒ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý nh»m b¶o vÖ ph¸p luËt khái c¸c vi ph¹m ph¸p luËt ®· x¶y ra hoÆc cã thÓ x¶y ra. Tõ viÖc ph©n tÝch c¸c dÊu hiÖu nãi trªn cã thÓ hiÓu ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc ®−îc c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn chuyªn m«n thùc hiÖn víi môc ®Ých b¶o vÖ ph¸p luËt b»ng c¸ch ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý trªn c¬ së phï hîp nghiªm chØnh víi ph¸p luËt vµ tu©n thñ nghiªm kh¾c trËt tù do ph¸p luËt quy ®Þnh. CÇn ph©n biÖt kh¸i niÖm ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m. Khi ph©n biÖt hai kh¸i niÖm nµy cÇn tr¸nh viÖc thu hÑp néi dung kh¸i niÖm ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. Kh«ng nªn ®ång nhÊt ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m; víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c; víi kh¸i niÖm b¶o vÖ trËt tù x· héi. C¸ch tiÕp cËn ®¬n gi¶n ®ã lµ kh«ng ®óng, bëi nã lµm sai lÖch b¶n chÊt cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ kh«ng thÓ lµm c¬ së cho viÖc chØ ra nh÷ng c¬ quan nµo ®−îc coi lµ nh÷ng c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. CÇn ph¶i l−u ý r»ng lÜnh vùc b¶o vÖ ph¸p luËt lµ rÊt réng so víi lÜnh vùc ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m hoÆc víi c¸c vi ph¹m trËt tù x· héi. Ph¸p luËt cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ kh«ng chØ khái sù x©m h¹i tõ phÝa c¸c hµnh vi ph¹m téi vµ c¸c hiÖn t−îng chèng ®èi x· héi. CÇn ph¶i l−u ý r»ng ë møc ®é kh«ng nhá ph¸p luËt cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ tõ phÝa tÊt c¶ c¸c biÓu hiÖn tr¸i ph¸p luËt, mäi m−u toan h¹n chÕ, lµm ph−¬ng h¹i c¸c quyÒn hoÆc thu hÑp c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n ViÖt Nam, cña ng−êi n−íc ngoµi, cña ng−êi kh«ng quèc tÞch, cña ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n, cña nhµ doanh nghiÖp hoÆc th−¬ng gia, cña c¬ quan nhµ n−íc hoÆc tæ chøc x· héi. CÇn ph¶i phßng ngõa vµ ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶ c¸c hµnh vi vµ biÓu hiÖn nãi trªn vµ c¸c 11 hËu qu¶ do c¸c hµnh vi vµ biÓu hiÖn ®ã g©y ra cÇn ph¶i ®−îc kh¾c phôc vµ söa ch÷a. NÕu nh− kh«ng lµm ®−îc ®iÒu ®ã th× mäi suy xÐt vÒ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt míi chØ ®−îc mét phÇn, ch−a ®Çy ®ñ ý nghÜa cña nã. §Ó cho c¸c hiÖn t−îng ®ã kh«ng x¶y ra hoÆc kh«ng cã ®−îc ph¹m vi lan truyÒn réng lín cÇn ph¶i cã ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt ë nghÜa réng lín nhÊt cña tõ nµy. ViÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh cña c¬ quan cã thÈm quyÒn vÒ phôc håi c«ng t¸c cho ng−êi bÞ sa th¶i kh«ng ®óng ph¸p luËt, vÒ båi th−êng thiÖt h¹i g©y ra do lçi v« ý, vÒ nghÜa vô thùc hiÖn hîp ®ång, vÒ t−íc quyÒn lµm cha, lµm mÑ ®èi víi ng−êi kh«ng ch¨m sãc con c¸i m×nh... ®Òu thuéc vÒ néi dung cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. TÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ®ã ®Òu cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc b¶o ®¶m ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt nh− ®èi víi cuéc ®Êu tranh phßng chèng t×nh h×nh téi ph¹m. C¸c biÖn ph¸p ®ã còng ®−îc coi lµ b¶o vÖ ph¸p luËt víi sù hç trî cña c¸c ph−¬ng tiÖn ph¸p luËt. Tæng thÓ tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ®ã lµ mét bé phËn hîp thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. §Õn nay, vÊn ®Ò vÒ c¸c nhiÖm vô cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt còng nh− vÊn ®Ò vÒ kh¸i niÖm vµ néi dung cña ho¹t ®éng ®ã ch−a ®−îc thÓ hiÖn râ, ®Çy ®ñ trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn vµ cã thÓ dùa vµo néi dung cña mét sè v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ë møc ®é nµy hay møc ®é kh¸c quy ®Þnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt kh¸c ®Ó ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm ®ã. Cã thÓ nªu c¸c v¨n b¶n ®ã nh−: LuËt tæ chøc Toµ ¸n, LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t, Bé luËt tè tông h×nh sù, Ph¸p lÖnh ®iÒu tra h×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c. Trong c¸c v¨n b¶n ®ã ®Òu chØ râ c¸c kh¸ch thÓ c¬ b¶n mµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ lµ chÕ ®é chÝnh trÞ cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam - chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ n−íc ta, c¸c quyÒn, tù do vµ lîi Ých cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi. Néi dung ®ã ®−îc coi lµ ®Þnh h−íng c¬ b¶n cho viÖc lµm s¸ng tá néi dung c¸c nhiÖm vô cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. ë ®ã ®· chØ ra mét c¸ch râ rµng nh÷ng gi¸ trÞ nµo cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ. Theo ph¸p luËt viÖc b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ nãi trªn lµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, tÊt nhiªn trong ®ã cã c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Vµ ®iÒu ®ã t¹o c¬ së cho viÖc quy ®Þnh nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. 12 2. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt; hÖ thèng vµ ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt Theo néi dung cña m×nh ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng bao gåm nhiÒu mÆt, nhiÒu néi dung. TÝnh nhiÒu mÆt vµ nhiÒu néi dung ®ã ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë tÝnh ®a d¹ng cña c¸c chøc n¨ng x· héi do ho¹t ®éng ®ã thùc hiÖn. Néi dung cña c¸c chøc n¨ng ®ã thÓ hiÖn vµ quyÕt ®Þnh c¸c ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng c¬ b¶n cña lo¹i ho¹t ®éng nhµ n−íc ®ã. §ã lµ c¸c chøc n¨ng sau: - Chøc n¨ng xÐt xö; - Chøc n¨ng b¶o ®¶m vÒ tæ chøc cho ho¹t ®éng cña c¸c Toµ ¸n; - Chøc n¨ng c«ng tè; - Chøc n¨ng gi¸m s¸t t− ph¸p; - Chøc n¨ng ph¸t hiÖn vµ ®iÒu tra téi ph¹m; - Chøc n¨ng trî gióp ph¸p lý. Mçi chøc n¨ng trong c¸c chøc n¨ng nãi trªn ®Òu nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých cô thÓ “cña m×nh”: xÐt xö vµ gi¶i quyÕt c«ng b»ng c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, lao ®éng, kinh tÕ, hµnh chÝnh vµ gi¶i quyÕt nh÷ng viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn cho c¸c Toµ ¸n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶; ph¸t hiÖn vµ kh¾c phôc c¸c vi ph¹m ph¸p luËt víi sù trî gióp cña c¸c ph−¬ng tiÖn kiÓm s¸t; ph¸t hiÖn vµ lµm s¸ng tá c¸c téi ph¹m; truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh÷ng ng−êi thùc hiÖn téi ph¹m vµ chuÈn bÞ tµi liÖu ®Ó xem xÐt c¸c vô ¸n cô thÓ ë Toµ ¸n; trî gióp ph¸p lý cho tÊt c¶ mäi ng−êi cÇn ®Õn sù trî gióp ®ã, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Suy cho cïng, viÖc ®¹t ®−îc c¸c kÕt qu¶ nãi trªn ®Òu b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nãi trªn cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, dï r»ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña ho¹t ®éng ®ã c¸c c¬ quan, tæ chøc t−¬ng øng cã sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®Æc thï vµ ®a d¹ng cña m×nh. §iÒu cã ý nghÜa quan träng vµ c¬ b¶n nhÊt cña c¸c chøc n¨ng ®ã lµ chóng cã mèi liªn hÖ lÉn nhau vµ bæ sung cho nhau. ë c¸c ch−¬ng tiÕp sau cña gi¸o tr×nh nµy sÏ xem xÐt mét c¸ch cô thÓ c¸c chøc n¨ng ®ã. ë ®©y chóng t«i chØ l−u ý ®Æc biÖt r»ng trong sè c¸c chøc n¨ng ®ã chøc n¨ng xÐt xö ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng. Theo b¶n chÊt cña m×nh viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã, ë mét chõng mùc rÊt lín còng ®ång thêi cã nghÜa lµ thùc hiÖn quyÒn xÐt xö. Nh− mäi ng−êi ®Òu râ, theo quan ®iÓm quyÒn xÐt xö cÇn ph¶i trë thµnh yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn vµ viÖc x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn lµ mét trong nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n cña ®æi míi Nhµ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn kh«ng thÓ thiÕu ho¹t ®éng xÐt xö ®−îc t«n 13 träng vµ ®Ò cao. NhiÒu vÊn ®Ò tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn vµ më réng sù ¶nh h−ëng cña quyÒn xÐt xö trong x· héi vµ trong c¬ chÕ nhµ n−íc. XÐt xö lµ chøc n¨ng cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt cã quan hÖ trùc tiÕp víi viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn cã ý nghÜa quan träng nhÊt vµ c¸c lîi Ých hîp ph¸p cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc x· héi, cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n. ViÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kh¸c cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, vÒ mÆt thùc tÕ, ®Òu nh»m thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña xÐt xö. VÝ dô, viÖc xÐt xö vô ¸n h×nh sù kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch hîp ph¸p, cã c¨n cø vµ c«ng b»ng, nÕu nh− tr−íc ®ã vô ¸n ®ã kh«ng ®−îc c¬ quan cã thÈm quyÒn ®iÒu tra mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ, nÕu nh− tÊt c¶ c¸c chøng cø cÇn thiÕt cña vô ¸n ®ã kh«ng ®−îc c¬ quan ®iÒu tra lµm s¸ng tá v.v... Do vËy, cã thÓ nãi mµ hoµn toµn kh«ng h¹ thÊp ý nghÜa cña c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt kh¸c vÒ vÞ trÝ trung t©m cña chøc n¨ng xÐt xö trong c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ trong toµn bé hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung. §Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nãi trªn cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt c¸c c¬ quan cô thÓ t−¬ng øng ®−îc h×nh thµnh vµ ®−îc gäi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. HiÖn nay ®ang cã c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Mét sè ng−êi liÖt vµo nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt mét sè l−îng lín c¸c c¬ quan, tæ chøc, mét sè ng−êi kh¸c l¹i quan niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt chØ bao gåm mét sè Ýt c¬ quan. Së dÜ cã t×nh tr¹ng ®ã lµ v× vÊn ®Ò ®ã kh«ng ®−îc ®iÒu chØnh mét c¸ch trùc tiÕp vµ râ rµng trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ vÊn ®Ò kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ch−a ®−îc gi¶i quyÕt vÒ mÆt lý luËn (xem môc 1. ch−¬ng nµy). Lý do thø hai thÓ hiÖn sù kh¸c nhau c¬ b¶n trong c¸c c¸ch tiÕp cËn vÒ ®Þnh nghÜa nhãm c¸c c¬ quan nhµ n−íc hoÆc c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc gäi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Mét sè ng−êi cho r»ng chØ coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt khi nh÷ng c¬ quan trùc tiÕp tiÕn hµnh ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m, mét sè ng−êi kh¸c coi c¸c c¬ quan ®ã lµ c¸c c¬ quan kh¾c phôc t×nh h×nh téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c, nhãm ng−êi thø ba coi c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt lµ nh÷ng c¬ quan gi÷ g×n trËt tù ë nh÷ng n¬i c«ng céng v.v... Víi viÖc c©n nh¾c ®Þnh nghÜa nãi trªn vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ néi dung cña c¸c chøc n¨ng do ho¹t ®éng ®ã thùc hiÖn, chóng t«i cho r»ng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt bao gåm Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t, c¬ quan ®iÒu tra téi ph¹m, tæ chøc luËt s− vµ c¬ quan c«ng chøng. Trong hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi trªn, Toµ ¸n lµ c¬ quan ®ãng vai trß quan träng vµ c¬ b¶n. 14 3. §èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” Nh− mäi ng−êi ®· râ, ®èi t−îng cña mçi m«n häc ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc hÕt bëi nhãm c¸c vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc m«n häc ®ã nghiªn cøu. Do vËy, ®èi t−îng cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®Æt vÊn ®Ò chung nh− vËy. Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn cho thÊy ë møc ®é kh¸i qu¸t néi dung cña ®èi t−îng m«n häc nµy ®· ®−îc lµm râ ë c¸c môc tr−íc trong ch−¬ng nµy cña gi¸o tr×nh. Tr−íc hÕt, nã bao gåm nh÷ng tri thøc vÒ c¸c c¬ quan nhµ n−íc thùc hiÖn ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, còng nh− nh÷ng hiÓu biÕt vÒ mét sè tæ chøc phi nhµ n−íc t¹o ®iÒu kiÖn, hç trî cho ho¹t ®éng ®ã. Trong sè c¸c tri thøc ®ã, ®−¬ng nhiªn cã c¸c tri thøc vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung, vÒ c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña nã, còng nh− c¸c tri thøc vÒ sù h×nh thµnh c¸c c¬ quan hoÆc tæ chøc t−¬ng øng, vÒ c¬ cÊu, vÒ mèi liªn hÖ vµ phô thuéc lÉn nhau, vÒ c¸c thÈm quyÒn vµ nhiÖm vô cña chóng, vÒ sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng vµ víi toµn bé c¬ chÕ nhµ n−íc. TrËt tù lùa chän vµ bæ nhiÖm c¸n bé cña c¸c c¬ quan t−¬ng øng, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä còng ®−îc giµnh mét sù chó ý tho¶ ®¸ng. Víi sù c©n nh¾c nh÷ng ®iÒu nãi trªn cã thÓ ®Þnh nghÜa m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt lµ m«n häc nghiªn cøu c¸c c¬ së tæ chøc vµ nh÷ng chøc n¨ng vµ nhiÖm vô c¬ b¶n nhÊt cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, nghiªn cøu sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng vµ víi c¸c c¬ quan nhµ n−íc kh¸c. Trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n ngµnh luËt, ë c¸c n−íc còng nh− ë n−íc ta ®· tõ l©u ng−êi ta x©y dùng nh÷ng m«n häc ®−a ra nh÷ng tri thøc ban ®Çu vÒ Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t, c¬ quan ®iÒu tra, luËt s−, c«ng chøng vµ mét sè c¬ quan vµ tæ chøc kh¸c cã chøc n¨ng, nhiÖm vô cñng cè ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc, cña nh÷ng ng−êi cô thÓ cho nh÷ng sinh viªn, luËt gia ë nh÷ng n¨m ®Çu. Môc ®Ých cña viÖc trang bÞ nh÷ng tri thøc ®ã lµ ®−a ra nh÷ng hiÓu biÕt tèi thiÓu vÒ c¸c c¬ quan cã nhiÖm vô b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt, còng nh− vÒ c¬ chÕ ¸p dông ph¸p luËt nãi chung. ë n−íc ta tõ tr−íc ®Õn nay m«n häc nµy ch−a ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n luËt víi t− c¸ch lµ mét m«n häc ®éc lËp. M«n häc “tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t” ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n luËt cña khoa luËt thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cÇn ph¶i më réng tri thøc cho sinh viªn luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. ViÖc më réng ®ã cÇn ®−îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo 15 t¹o cö nh©n luËt häc m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c néi dung cô thÓ ®−îc tr×nh bµy trong gi¸o tr×nh nµy. M«n häc nµy nh− tªn gäi cña nã kh«ng chØ trang bÞ cho sinh viªn luËt nh÷ng tri thøc vÒ tæ chøc cña Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t mµ cßn tÊt c¶ nh÷ng tri thøc vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, trong ®ã cã c¸c c¬ quan ®iÒu tra vµ mét sè c¬ quan, tæ chøc kh¸c. HÖ thèng m«n häc nµy bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ c¸c ®Æc ®iÓm, kh¸i niÖm, néi dung ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, vÒ nhãm c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc thµnh lËp ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã, vÒ c¸c t− t−ëng, quan ®iÓm lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng, h×nh thµnh c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, vÒ mèi liªn hÖ lÉn nhau cña c¸c c¬ quan ®ã víi c¸c c¬ quan kh¸c. ViÖc thõa nhËn vai trß ®Æc biÖt cña xÐt xö vµ ho¹t ®éng kh¸c cña Toµ ¸n ®ßi hái m«n häc nµy ph¶i giµnh sù chó ý ®¸ng kÓ ®Õn viÖc lµm s¸ng tá kh¸i niÖm xÐt xö vµ c¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña xÐt xö, ®Õn sù tr×nh bµy c¸c tri thøc vÒ tæ chøc cña hÖ thèng Toµ ¸n nãi chung, ®Õn viÖc lµm râ c¸c ®Æc ®iÓm trong tæ chøc vµ c¸c thÈm quyÒn c¬ b¶n cña mäi cÊp Toµ ¸n thuéc thÈm quyÒn chung vµ Toµ ¸n qu©n sù. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã chiÕm phÇn lín trong ch−¬ng tr×nh cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” vµ t−¬ng øng cña gi¸o tr×nh nµy. HÖ thèng m«n häc bao gåm c¶ nh÷ng vÊn ®Ò b¶o ®¶m vÒ tæ chøc cho ho¹t ®éng cña Toµ ¸n, vÒ kiÓm s¸t vµ c¸c chøc n¨ng cña ViÖn kiÓm s¸t, vÒ ®iÒu tra téi ph¹m, vÒ trî gióp ph¸p lý, vÒ tæ chøc cña c¸c c¬ quan vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt nãi trªn. 4. Mèi t−¬ng quan cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c m«n häc ph¸p luËt kh¸c Nh− nãi ë trªn, m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” lµ mét trong nh÷ng m«n häc khëi ®iÓm ®−a ra nh÷ng tri thøc c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c c¬ quan kh¸c thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã. Nh÷ng tri thøc ®ã cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ vµ phô thuéc lÉn nhau víi c¸c tri thøc ®−îc truyÒn ®¹t cho sinh viªn luËt trong khi nghiªn cøu mét lo¹t m«n häc gi¸p ranh. Trong sè c¸c m«n häc gi¸p ranh, tr−íc hÕt ph¶i nãi ®Õn m«n häc “LuËt hiÕn ph¸p”. M«n häc nµy, ngoµi viÖc lµm s¸ng tá hµng lo¹t vÊn ®Ò c¬ b¶n mang tÝnh hiÕn ®Þnh, ®−a ra bøc tranh chung vÒ vai trß vµ vÞ trÝ cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt trong hÖ thèng c¸c c¬ quan cña nhµ n−íc, vÒ mèi liªn hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c c¬ quan ®ã, vÒ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n mang tÝnh hiÕn ®Þnh cña viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. §Æc biÖt 16 lµ c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vÒ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, vÒ Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t. M«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng cã kh«ng Ýt ®iÓm gi¸p ranh víi m«n häc “LuËt hµnh chÝnh”- m«n häc cã nhiÖm vô quan träng lµ nghiªn cøu c¸c quy luËt tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc (c¸c c¬ quan chÊp hµnh - ®iÒu hµnh). C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, vÝ dô nh−: Bé T− ph¸p, Bé C«ng an vµ c¸c c¬ quan trùc thuéc c¸c c¬ quan ®ã khi thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt cña m×nh ®ång thêi còng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý (hµnh ph¸p). Do vËy, mét sè khÝa c¹nh trong tæ chøc vµ thÈm quyÒn cña c¸c c¬ quan ®ã vÒ c¬ b¶n mang tÝnh qu¶n lý vµ ë møc ®é nhÊt ®Þnh còng ®−îc lµm s¸ng tá ë m«n häc “LuËt hµnh chÝnh”. Nh÷ng th«ng tin cô thÓ nhÊt do m«n häc LuËt hµnh chÝnh ®−a ra vÒ c¸c c¬ quan hµnh ph¸p cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc tæ chøc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt. Ch¼ng h¹n, ®ã lµ nh÷ng tri thøc vÒ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc ¸p dông tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh. M«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” cã mèi liªn hÖ rÊt chÆt chÏ víi m«n häc “LuËt tè tông h×nh sù”- m«n häc cã chøc n¨ng c¬ b¶n lµ ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c, toµn diÖn néi dung ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt liªn quan ®Õn viÖc tiÕn hµnh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù. M«n häc nµy trang bÞ cho sinh viªn quan niÖm lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cÇn ph¶i ho¹t ®éng nh− thÕ nµo khi ph¸t hiÖn téi ph¹m, lµm s¸ng tá ng−êi ph¹m téi vµ quyÕt ®Þnh biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p luËt ®èi víi nh÷ng ng−êi ®ã, còng nh− ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc minh oan cho hä, nÕu nh− viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh«ng ®óng ph¸p luËt. M«n häc ®ã còng ®−a ra ®Þnh h−íng lµ cÇn ph¶i thiÕt lËp quan hÖ nh− thÕ nµo n¶y sinh trong qu¸ tr×nh diÔn ra ho¹t ®éng ®ã gi÷a c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ c«ng d©n cã lîi Ých b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c bÞ téi ph¹m x©m h¹i. ViÖc tæ chøc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ë mét chõng mùc rÊt lín tuú thuéc vµo néi dung ho¹t ®éng do c¸c c¬ quan ®ã thùc hiÖn, vµo trËt tù (thñ tôc) tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cô thÓ. Vµ ng−îc l¹i, néi dung cña ho¹t ®éng ®ã còng tuú thuéc mét c¸ch c¬ b¶n vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tæ chøc, tøc vµo viÖc nh− mäi ng−êi th−êng nãi lµ mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a KiÓm s¸t viªn vµ ®iÒu tra viªn, gi÷a KiÓm s¸t viªn vµ Toµ ¸n, gi÷a ng−êi bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o víi ®iÒu tra viªn cÇn ph¶i ®−îc x©y dùng vµ trªn thùc tÕ ®· ®−îc x©y dùng nh− thÕ nµo. “C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi t− c¸ch lµ mét m«n häc còng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi m«n häc “LuËt tè tông d©n sù” m«n häc cã néi dung liªn quan nhiÒu víi néi dung ho¹t ®éng cña Toµ ¸n trong viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù. 17 M«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng cã mèi liªn hÖ rÊt chÆt chÏ víi c¸c m«n häc kh¸c nh−: “Lý luËn chung vÒ nhµ n−íc vµ ph¸p luËt”, “LÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ViÖt Nam”. ViÖc nhËn thøc nhiÒu vÊn ®Ò trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n, cña ViÖn kiÓm s¸t, cña c¸c c¬ quan thuéc Bé C«ng an, cña tæ chøc luËt s−, cña tæ chøc c«ng chøng ®ßi hái ph¶i cã ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn tæng thÓ vµ ph−¬ng ph¸p lÞch sö, vµo kh¶ n¨ng nh×n thÊy c¸c hiÖn t−îng ph¸p luËt cô thÓ kh«ng ph¶i ë sù biÖt lËp víi nhau, ë tr¹ng th¸i tÜnh cña nã, mµ lµ trong sù ph¸t triÓn, trªn nÒn cña c¸c sù kiÖn lÞch sö, trong sù so s¸nh víi c¸c kinh nghiÖm ph¸p lý ®· ®−îc nh÷ng ng−êi cïng thêi cña chóng ta còng nh− nh÷ng ng−êi ®i tr−íc tÝch luü ®−îc ë ®Êt n−íc chóng ta còng nh− ë c¸c n−íc. ChÝnh nh÷ng tri thøc cña c¸c m«n häc lý luËn chung vÒ nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, lÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ViÖt Nam vµ n−íc ngoµi lµm c¬ së cho c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®ã khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®èi t−îng nghiªn cøu cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt”. C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. H·y nªu vµ ph©n tÝch néi dung cña c¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 2. H·y nªu vµ ph©n tÝch néi dung cña c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 3. H·y liÖt kª vµ ph©n tÝch kh¸i qu¸t c¸c c¬ quan, tæ chøc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 4. H·y x¸c ®Þnh ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. 5. H·y gi¶i thÝch vai trß ®Æc biÖt cña xÐt xö trong ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 18 Ch−¬ng II Ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt 1. Kh¸i qu¸t chung vµ ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt §Ó cã c¬ së cho viÖc nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu mét sè l−îng kh«ng nhá c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c. ë ®©y, khã mµ x¸c ®Þnh ®−îc mét c¸ch chÝnh x¸c cã bao nhiªu v¨n b¶n thuéc lo¹i ®ã. Nh−ng nh×n mét c¸ch tæng quan cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng cã hµng chôc lo¹i v¨n b¶n ®iÒu chØnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Chóng ta còng kh«ng thÓ tÝnh to¸n chÝnh x¸c ®−îc c¶ khèi l−îng cña c¸c v¨n b¶n ®ã: ë mét sè v¨n b¶n trong sè ®ã chøa ®ùng rÊt nhiÒu môc, c¸c ®iÒu vµ c¸c kho¶n v.v... Sù phong phó nh− vËy cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt cô thÓ trong c¸c v¨n b¶n ®ã ë chõng mùc rÊt lín gi¶i thÝch cho viÖc nhËn thøc r»ng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” ®Ò cËp ®Õn rÊt nhiÒu c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc vµ nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n. TÊt c¶ c¸c c¬ quan, tæ chøc vµ nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n ®ã cã nhiÖm vô thùc hiÖn ho¹t ®éng ®Çy tr¸ch nhiÖm lµ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. Do ®ã, cÇn ph¶i cã sù ®iÒu chØnh ph¸p luËt chÆt chÏ ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan t−¬ng øng, ®èi víi thÈm quyÒn cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n lµm viÖc trong c¸c c¬ quan ®ã. Tr−íc hÕt, ®ßi hái vÒ sù ®iÒu chØnh chÆt chÏ ®−îc quyÕt ®Þnh bëi sù mong muèn lo¹i trõ Hoµn toµn hoÆc ë møc ®é cao nhÊt cã thÓ ®−îc, ch¼ng h¹n, c¸c sai lÇm trong xÐt xö hoÆc trong ®iÒu tra. Bëi lÏ c¸c sai lÇm trong c¸c ho¹t ®éng ®ã lµm cho sè phËn cña con ng−êi bÞ quÌ quÆt, g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i kh«ng thÓ kh¾c phôc ®−îc ®èi víi c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi. 19 Khi ®¸nh gi¸ sè l−îng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cÇn l−u ý mét ®iÓm cã ý nghÜa quan träng lµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã bao gåm nhiÒu lo¹i cã ý nghÜa vµ gi¸ trÞ ph¸p lý kh¸c nhau (cã hiÖu lùc ph¸p lý kh¸c nhau). Trong tæng sè c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®ã cã sù “ngô c−” vµ t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ cña c¸c luËt vµ cña c¸c lo¹i v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c, trong ®ã cã c¸c quy ®Þnh cña c¸c bé, ngµnh v.v... T×nh tiÕt ®ã tÊt nhiªn lµm cho viÖc nghiªn cøu c¬ së ph¸p lý cña hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung trë nªn phøc t¹p h¬n. §Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n n¶y sinh trong viÖc nghiªn cøu c¬ së ph¸p luËt cña viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cÇn tiÕn hµnh ph©n lo¹i c¸c lo¹i v¨n b¶n ®ã. ViÖc ph©n lo¹i hîp lý nhÊt c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã lµ viÖc ph©n lo¹i dùa vµo hai c¨n cø quan träng sau. Mét trong sè ®ã lµ ®èi t−îng (néi dung) cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®−îc ph©n lo¹i kh«ng tuú thuéc vµo gi¸ trÞ ph¸p lý cña nã. C¨n cø thø hai lµ dùa vµo ý nghÜa ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®ã. 2. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo néi dung cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt Dùa vµo néi dung (®èi t−îng) cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt c¸c v¨n b¶n ®ã cã thÓ ®−îc ph©n thµnh c¸c nhãm sau: - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt mang tÝnh chÊt chung; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña ViÖn kiÓm s¸t; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan ®iÒu tra; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt b¶o ®¶m vÒ mÆt tæ chøc cho ho¹t ®éng cña Toµ ¸n; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc luËt s−; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc c«ng chøng; 20