Tài liệu Chuyên đề vi hành - luyện thi đh

Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 149 VI HAØNH _________ VI HAØNH _________ 1923 – Nguyeãn AÙi Quoác Phaân tích truyeän ngaén “Vi haønh” ñeå thaáy moät saùng taïo ngheä thuaät ñoäc ñaùo, moät buùt phaùp mæa mai, chaâm bieám baäc thaày cuûa Nguyeãn AÙi Quoác. * HÖÔÙNG DAÃN TÌM HIEÅU ÑEÀ Ñeà yeâu caàu vieát moät baøi phaân tích vaên hoïc theo moät ñònh höôùng cho saün. Ñònh höôùng aáy laø saùng taïo ngheä thuaät ñoäc ñaùo cuûa taùc phaåm vaø buùt phaùp mæa mai, chaâm bieám baäc thaày cuûa Nguyeãn AÙi Quoác. Baøi laøm phaûi neâu ñöôïc saùng taïo ngheä thuaät ñoäc ñaùo vaø buùt phaùp mæa mai, chaâm bieám baäc thaày cuûa taùc giaû, ñaëc bieät chuù yù maáy chöõ trong noäi dung yeâu caàu: “ñoäc ñaùo”, “’baäc thaày”. Caàn chuù yù laø taùc phaåm Vi Haønh ñöôïc vieát vaøo naêm 1923, sau söï kieän Khaûi Ñònh sang Phaùp moät naêm, sau caùc taùc phaåm ñaëc saéc nhö Lôøi than vaõn cuûa baø Tröng Traéc vaø Con roàng tre, cuøng vieát veà moät chuû ñeà. Ñieàu naøy ñoøi hoûi taùc giaû Nguyeãn aùi Quoác phaûi vöôït leân chính mình, vaø laøm sao cho thuù vò, khoâng laëp laïi moät caùch nhaøm chaùn, töø ñoù maø taïo thaønh moät saùng taïo ñoäc ñaùo. Noùi tôùi “buùt phaùp” laø noùi tôùi caùch vieát, caùc bieän phaùp ngheä thuaät, ôû ñaây laø bieän phaùp mæa mai, chaâm bieám. Laøm baøi naøy ngöôøi vieát caàn chæ ra cuï theå baèng ví duï caùc giaù trò ngheä thuaät neâu leân trong ñeà ra. * DAØN BAØI SÔ LÖÔÏC a) Môû baøi: - Vò trí cuûa ngheä thuaät traøo phuùng trong saùng taùc vaên hoïc cuûa Nguyeãn aùi Quoác. - Vi haønh – moät saùng taïo môùi trong ngheä thuaät traøo phuùng cuûa Nguyeãn aùi Quoác. b) Thaân baøi: - Vi haønh – moät ñoøi hoûi saùng taïo môùi sau Lôøi than vaõn cuûa baø Tröng Traéc vaø Con roàng tre. - Moät tình huoáng truyeän môùi môû ra hai höôùng daãn ñaøm tieáu veà Khaûi ñònh. + Cheá gieãu Khaûi ñònh maø vaéng maët Khaûi ñònh. + Moät chuyeän nhaän laàm ñeå hoùa khoâng thaønh coù. - Ñaøm tieáu cuûa keû nhaän laàm: + Ñoâi nam nöõ ngöôøi Phaùp vaø söï nhaän laàm ngoä nghónh. + Khaûi ñònh trôû thaønh moät troø mua vui reû tieàn. + Nhöõng so saùnh vôùi caùc cuoäc “vi haønh” cuûa caùc vó nhaân nhaèm vaïch maët Khaûi ñònh. + Nhöõng nghi vaán giaû ñònh nhaèm mæa mai Khaûi Ñònh vaø quan thaày. + Tieáp tuïc bieän phaùp “quaù muø ra möa” ñeå cheá gieãu söï maãn caùn cuûa maät thaùm Phaùp. - Keát luaän veà tình huoáng truyeän ñoäc ñaùo. - Buùt phaùp mæa mai, chaâm bieám cuûa taùc giaû: + Nhöõng ví von ngoä nghónh; + Nhöõng nghi vaán giaû ñònh; Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 150 + Tính chaát chính luaän saéc beùn. c) Keát luaän: Truyeän ngaén Vi Haønh laø: - Moät saùng taïo ngheä thuaät ñoäc ñaùo, moät buùt phaùp mæa mai, chaâm bieám baäc thaày. - Moät thaønh töïu saéc saûo cuûa vaên hoïc caùch maïng. * GÔÏI YÙ LAØM BAØI Trong saùng taïo vaên hoïc cuûa Nguyeãn AÙi Quoác ngheä thuaät traøo phuùng chieám moät vò trí ñaëc bieät. Vôùi ngheä thuaät traøo phuùng Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ phôi baøy baûn chaát taøn baïo, giaû doái cuûa cheá ñoä thöïc daân Phaùp. Cuõng vôùi ngheä thuaät aáy. Ngöôøi baøy toû thaùi ñoä khinh bæ ñoái vôùi boïn vua quan buø nhìn baùn nöôùc caàu vinh, chæ rieâng ñoái vôùi söï kieän Khaûi Ñònh sang Phaùp döï cuoäc Ñaáu xaûo thuoäc ñòa. Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ saùng taùc truyeän ngaén Lôøi than vaõn cuûa baø Tröng Traéc vaø vôû kòch Con roàng tre leân aùn vaø cheá gieãu saâu cay oâng vua buø nhìn. Nhaân kæ nieäm moät naêm chuyeán ñi oâ nhuïc aáy, Nguyeãn AÙi Quoác laïi vieát truyeän ngaén Vi Haønh, bieán Khaûi Ñònh thaønh ñoái töôïng cuûa nhöõng cuoäc ñaøm tieáu khinh bæ. Vaán ñeà ñaët ra cho taùc giaû laø phaûi saùng taïo moät hình thöùc ngheä thuaät môùi ñeå khoâng laäp laïi chính mình. Söï thaønh coâng cuûa taùc phaåm Vi haønh ñaõ chöù ng toû taøi naêng ngheä thuaät doài daøo, saéc beùn cuûa nhaø vaên Nguyeãn AÙi Quoác. Thaät vaäy, neáu trong hai taùc phaåm Lôøi than vaõn cuûa baø Tröng Traéc vaø Con roàng tre, Khaûi Ñònh tröïc tieáp xuaát hieän, thì ôû ñaây, trong taùc phaåm Vi haønh, vua Khaûi Ñònh vaéng maët. Vaäy laøm theá naøo ñeå cho Khaûi Ñònh xuaát hieän, ñaëng nhaän laáy lôøi ñaøm tieáu nhuïc nhaõ vaø lôøi toá caùo saéc beùn? Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ duøng bieän phaùp hoùa khoâng thaønh coù - bieän phaùp hieåu laàm, nhaän laàm moät ngöôøi An Nam laø nhaø vua ñi “vi haønh”, ñeå toá caùo, cheá gieãu moät caùch cay ñoäc. Ai laø ngöôøi coù theå nhaän laàm nhö vaäy? Ñoù khoâng theå laø ngöôøi An Nam, thaàn daân cuûa ngaøi. Ñoù chæ coù theå laø ngöôøi daân Phaùp hieáu kì vaø töø laâu ñaõ khoâng xem vua chuùa nhö moät ñaáng beà treân. Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ saùng taïo neân moät ñoâi nam nöõ ngöôøi Phaùp nhaän laàm vua An Nam treân xe ñieän, vaø truyeän ngaén môû ñaàu baèng cuoäc tranh luaän cuûa hoï. Chaøng trai quaû quyeát ñoù chính laø nhaø vua, coøn coâ gaùi, ngöôøi ñaõ thaáy nhaø vua ôû tröôøng ñua thì quaû quyeát laø khoâng phaûi, vì thaáy thieáu muõ maêng, nhaãn vaøng, haït cöôøm. Töø hai caùch hieåu aáy môû ra hai höôùng ñaøm tieáu: ñaøm tieáu veà trang phuïc nhaø vua vaø ñaøm tieáu veà vieäc “vi haønh” cuûa oâng. Vieäc ñaøm tieáu veà trang phuïc nhaø vua do ñoâi thanh nieân nam nöõ ngöôøi Phaùp thöïc hieän. Lôïi duïng caùch caûm nhaän ngoä nghónh cuûa hoï ñoái vôùi caùch aên maëc xa laï. Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ bieán oâng vua thaønh moät troø cöôøi reû tieàn: ñaàu ñoäi chuïp ñeøn, quaán khaên, tay ñeo ñaày nhaãn, muõi teït, maét xeách, maët buûng nhö quaû chanh, khoâng moät chuùt uy nghi, ñöôøng beä. Hôn theá, ngöôøi baïn gaùi ñaõ troâng thaáy nhaø vua, hình dung vua laø ngöôøi “ñeo leân ngöôøi haén ñuû caû boä luïa laø, ñuû caû boä haït cöôøm”, y nhö moät muï ñaøn baø. Coøn ngöôøi thanh nieân thì xem vua nhö moät troø vui maét khoâng phaûi maát tieàn nhö xem “vôï leõ naøng haàu vua Cao Mieân”, hoaëc “troø leo treøo, nhaøo loän cuûa sö thaùnh xöù Coâng Goâ”. Thaäm chí coøn tung tin Nhaø haùt Muùa roái ñònh kyù hôïp ñoàng thueâ nhaø vua bieåu dieãn! Thaät khoâng coøn lôøi baùng boå, khinh mieät naøo hôn ñoái vôùi moät ñöùc Hoaøng Thöôïng! Nhöng ñoù laø söï thaät: Khaûi Ñònh chæ ñoùng ñöôïc moät vai heà reû tieàn trong lòch söû! Vieäc ñaøm tieáu veà truyeän “vi haønh” do keû bò nhaän laàm – taùc giaû böùc thö göûi cho coâ em hoï – thöïc hieän qua lôøi taâm söï trong thö. Ñaây laø lôøi cuûa moät ngöôøi An Nam, am hieåu noäi tình nöôùc Nam. ÔÛ ñaây Nguyeãn AÙi Quoác duøng bieän phaùp “quaù muø ra möa” – nhaân coù ngöôøi Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 151 noùi nhaø vua “vi haønh”, theá laø ngöôøi anh hoï trong thö lieàn lieân heä vôùi caùc cuoäc “vi haønh” cuûa caùc vò vua vó ñaïi nhö vua Thuaán, vua Pie, vaø bình luaän nhaïo baù ng veà cuoäc “vi haønh” töôûng töôïng cuûa vua Nam. Ñaây laø moät ñoaïn vaên nöõa mæa mai saéc beùn, töø naøo cuõng nhaèm phôi traàn thaân phaän vaø nhaân caùch heøn haï cuûa teân vua. Bieän phaùp ”quaù muø ra möa” laïi ñöôïc söû duïng theâm moät laàn: nhaân vieäc ngöôøi Phaùp nhaän laàm vua Nam, taùc giaû ñaåy xa hôn: phoå quaùt hoùa söï nhaän laàm ñeå chaâm bieám vieäc caûnh saùt Phaùp theo doõi ngöôøi yeâu nöôùc Vieät Nam treân ñaát Phaùp:”… taát caû nhöõng ai ôû Ñoâng Döông coù maøu da traéng ñeàu laø nhöõng baäc khai hoùa thì baây giôø ñeán löôït taát caû nhöõng ai coù maøu da vaøng ñeàu trôû thaønh Hoaøng ñeá ôû Phaùp”. Trôû thaønh Hoaøng ñeá thì ñöôïc söï chaêm soùc, theo doõi cuûa caûnh saùt vaø ñoù laø noãi phieàn haø cho nhöõng ai da vaøng. Ñeán ñaây ta thaáy “Vi haønh” roõ raøng laø moät saùng taïo ngheä thuaät ñoäc ñaùo laï luøng. Ai cuõng thaáy laø taùc giaû bòa, nhöng laø moät söï bòa ñaët kheùo leùo, taøi tình, hôïp lí, coù khaû naêng toá caùo saâu saéc vaø do ñoù maø gaây thuù vò cho ngöôøi ñoïc. Coù theå noùi laø taùc giaû ñaõ duøng pheùp “ñaø ñao”, nhaân söï hieåu laàm cuûa maáy ngöôøi Phaùp maø ñöa ngoøi buùt saéc beùn ñaùnh truùng vaøo choã trí maïng cuûa teân vua. ÔÛ ñaây ngöôøi ta thaáy söùc maïnh ngheä thuaät ñöôïc söû duïng moät caùch nheï nhaøng, dí doûm, ñaéc ñòa. Ngoaøi vieäc xaây döïng coát truyeän kheùo leùo, vieäc khoâng coù maø nhö coù thaät, buùt phaùp mæa mai, chaâm bieám cuûa taùc giaû theå hieän ôû caùc phaùp ví von dí doûm raát “Taây”: muõ mieän cuûa vua thì ví vôùi chuïp ñeøn, ngoïc quyù thì ví vôùi haït cöôøm, nhìn vua thaønh con roái, so haén vôùi heà Sacloâ, ñaëc bieät, ngoøi buùt mæa mai cuûa taùc giaû chæa thaúng moät luùc vaøo hai ñoái töôïng: thöïc daân vaø phong kieán. Ta haõy xem taùc giaû vieát trong thö: “Phaûi chaêng laø ngaøi muoán bieát daân Phaùp, döôùi quyeàn ngöï trò cuûa baïn ngaøi laø Aleâchxaêng ñeä Nhaát, (…) coù ñöôïc uoáng nhieàu röôïu vaø ñöôïc huùt nhieàu thuoác phieän baèng daân Nam, döôùi quyeàn ngöï trò cuûa ngaøi, hay khoâng?(…). Hay laø, chaùn caûnh laøm moät oâng vua to, giôø ngaøi laïi muoán neám thöû cuoäc ñôøi caùc caäu coâng töû beù?”. Nhöõng nghi vaán thaät laø mæa mai! Vaø ñaây laø lôøi mæa mai caûnh saùt Phaùp: “Caùc vò chaúng neà haø chuùt coâng söùc naøo ñeå baûo veä boïn toâi, vaø giaù coù ñöôïc troâng thaáy caùc vò aân caàn theo doõi toâi chaúng khaùc baø meï hieàn rình con thô chaäp chöõng böôùc ñi thöù nhaát, thì haún coâ phaûi phaùt ghen leân ñöôïc veà noãi nieàm aâu yeám cuûa caùc vò ñoái vôùi toâi. Coù theå noùi laø caùc vò baùm laáy ñeá giaøy toâi, dính chaët vôùi toâi nhö hình vôùi boùng…” Bieát bao chua chaùt, cay ñaéng trong nuï cöôøi ôû ñaây! Ñoù laø ngheä thuaät mæa mai, chaâm bieám coù tính chaát chính luaän heát söùc giaø daën. Taát caû caùc chöõ duøng ñeàu ñöôïc söû duïng raát ñaét vaø phaùt huy taùc duïng chaâm bieám toái ña. Chaúng haïn goïi vua Phaùp laø “baïn” cuûa vua Nam hoaëc noùi caûnh saùt Phaùp theo doõi nhö “meï hieàn rình con thô” v.v… vaø v.v… Toùm laïi, ngheä thuaät ñoäc ñaùo vaø buùt phaùp mæa mai chaâm bieám baäc thaày cuûa thieân truyeän ñaõ chöùng toû taøi ngheä sieâu vieät, phong phuù cuûa Nguyeãn AÙi Quoác, chöùng toû moät thaønh töïu saéc saûo cuûa ngheä thuaät caùch maïng giaøu tính chieán ñaáu. Haõy chöùng minh raèng truyeän ngaén “Vi haønh” laø moät taùc phaåm vaên chöông thaät söï maø Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ vieát töø nhöõng naêm 20 cuûa theá kæ naøy treân ñaát Phaùp. * YEÂU CAÀU HS caàn laøm roõ ñöôïc : Vi haønh laø moät taùc phaåm ñöôïc saùng taùc vì muïc ñích caùch maïng . Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 152 Nhöng vi haønh cuõng laø moät taùc phaåm vaên chöông thaät söï. ÔÛ ñaây, muïc ñích caùch maïng khoâng laøm toån haïi cho cho giaù trò vaên chöông. Maø ngöôïc laïi, trong tröôøng hôïp naøy vaên chöông ñaõ vì muïc ñích caùch maïng, vì ñoái töôïng vaän ñoäng caùch maïng maø caøng trôû thaønh saéc saûo vaø hieän ñaïi. Ñeå laøm ñöôïc, hoïc sinh caàn bieát phoái hôïp kó naêng phaân tích vaên hoïc vôùi kiõ naêng chöùng minh vaên hoïc. Chöùng minh, laøm saùng toû caùc keát luaän, ñoù laø muïc ñích cuûa söï phaân tích. Coøn phaân tích roõ caùc khía caïnh cuûa taùc phaåm, ñoù laø cô sôû cuûa söï chöùng minh. * DAØN BAØI CHI TIEÁT I. ÑAËT VAÁN ÑEÀ: Moïi ngöôøi ñeàu bieát, trong suoát ñôøi mình, Nguyeãn AÙi Quoác – Hoà Chí Minh thuûy chung chöa bao giôø coi vaên chöông laø moät söï nghieäp, moät phöông keá ñeå “laäp thaân “. Nhöng moïi ngöôøi cuõng ñeàu bieát trong suoát nhöõng naêm thaùng daøi cuûa cuoäc ñôøi chieán só, Ngöôøi ñaõ saùng taùc vaên hoïc vôùi moät khoái löôïng khaù ñoà soä, vaø vôùi moät chaát löôïng ngheä thuaät khaù cao vaø Ngöôøi ñaõ trôû thaønh moät nhaø vaên, nhaø thô lôùn cuûa daân toäc ta trong thôøi hieän ñaïi. Vi haønh, moät truyeän ngaén Ngöôøi vieát töø nhöõng naêm hai möôi treân ñaát phaùp, laø moät trong nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu trong söï nghieäp vaên chöông cuûa Ngöôøi. II. GIAÛI QUYEÁT VAÁN ÑEÀ 1/ “ Vi haønh” laø moät taùc phaåm ñöôïc saùng taùc vì muïc ñích caùch maïng a) Truyeän ngaén naøy naèm trong caû moät heä thoáng nhöõng baøi vaên, baøi baùo, vôû kòch maø oâng Nguyeãn, ngöôøi thôï aûnh ngheøo ôû ngoõ Coângpoaêng hoài aáy ñaõ vieát neân ñeå toá caùo chaân töôùng cuûa teân vua buø nhìn baùn nöôùc Khaûi Ñònh – Hoaøng ñeá nöôùc Nam vaø “thöôïng khaùch” cuûa nöôùc Phaùp ôû Hoäi chôï Macxaây 1922. Qua Vi haønh, taùc giaû muoán cho coâng luaän trong vaø ngoaøi nöôùc Phaùp thaáy roõ raøng caùi keû ñang ñöôïc laøm ruøm beng leân kia chaúng coù gì khaùc hôn moät teân heà boä daïng loá laêng, haønh vi leùn luùt vaø môø aùm, may ra thì thay theá ñöôïc cho nhöõng troø giaûi trí ñaõ loãi thôøi vôùi caùi giaù coøn reû hôn ñaùm vôï leõ naøng haàu cuûa vua Cao Mieân hay tuïi laøm troø leo treøo nhaøo loän… b) Truyeän ngaén naøy coøn moät tieáng noùi leân aùn chuû nghóa thöïc daân, caùi cheá ñoä ñaõ thoâng qua boïn tay sai laøm cho nhöõng ngöôøi daân thuoäc ñòa bò suy nhöôïc gioáng noøi bôûi röôïu coàn vaø thuoác phieän, ñaõ theo doõi, rình moø, baùm laáy ñeá giaøy cuûa nhöõng ngöôøi chaân chính baèng moät chính saùch maät thaùm ñeâ heøn. Moät caùch kín ñaùo vaø ñau xoùt, taùc giaû coøn cho thaáy noãi tuûi nhuïc cuûa nhöõng baûn xöù. Cheá ñoä thöïc daân, qua ñoù, hieän leân moät söï sæ nhuïc ñoái vôùi con ngöôøi (chuù yù phaân tích caâu cuoái cuøng cuûa truyeän ngaén). c) Nhöõng ñieàu treân ñöôïc noùi ra chaéc khoâng coát ñeå laøm vaên. Vôùi Nguyeãn AÙi Quoác, ngöôøi ta töøng vieát böùc thö noåi tieáng göûi Hoäi nghò Vecxaây, ñoù chæ laø moät phöông caùch khaùc ñeå ñaït tôùi muïc ñích choáng thöïc daân, ñaùnh ñoå phong kieán – muïc ñích laøm caùch maïng. Nhöng oâng Nguyeãn cuõng sôùm nhaän ra ñeå tuyeân truyeàn cho muïc ñích caùch maïng aáy ôû Chaâu AÂu, khoâng theå khoâng tìm ñeán söùc maïnh cuûa vaên chöông, moät loái vaên hôïp vôùi Chaâu AÂu hieän ñaïi. 2/ “Vi haønh” laø taùc phaåm vaên chöông thaät söï: a) Höùng thuù ngheä thuaät cuûa thieân truyeän ñöôïc taïo ra ñaàu tieân bôûi söï môùi laï taøi tình trong söï saùng taïo ra tình huoáng. Caùi taøi ôû ñaây laø moät noäi dung maõnh lieät lôùn lao ñeán theá ñöôïc loàng vaøo trong moät hö caáu ngheä thuaät ñôn giaûn ñeán laï luøng. Chæ moät khoaûnh khaéc ngaén nguûi treân moät toa xe ñieän. Voûn veïn ba nhaân vaät, trong ñoù, moät ngöôøi (“toâi”) chæ laúng laëng nghe vaø Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 153 nghó ngôïi. Coøn laïi laø moät caëp tình nhaân ríu rít quanh moät caâu chuyeän vôùi hoï cuõng chæ laø phuø phieám, baâng quô, ít oûi vaäy thoâi. Theá maø caøng ñi saâu vaøo truyeän, caùi caùch saép ñaët töôûng chöøng ñôn giaûn aáy caøng lung linh nhieàu aùnh saùng baát ngôø. - Laøm ñoäng löïc cho dieãn bieán cuûa caâu chuyeän laø nhöõng tình huoáng nhaàm laãn. Ngöôøi hieåu tieáng Phaùp thì bò laàm cho laø chaúng bieát gì. (Coù theá thì môùi coù theå ñeå moät beân thoûa söùc noùi, vaø beân kia tha hoà laëng leõ laéng nghe). Quan troïng vaø thuù vò hôn nöõa laø tình huoáng ngöôøi khoâng phaûi vua laïi bò nhaän laàm laø moät ñaáng Hoaøng thöôïng vi haønh. Caâu chuyeän cöù nhö trong moät ngaøy hoäi giaû trang (cacnavan). Thöïc maø hö, aûo maø nhö thaät. Khoâng coù Khaûi Ñònh thaät trong taùc phaåm maø Khaûi Ñònh thaät vaãn cöù hieän ra. Vaø chính söï bieán aûo aáy, tình huoáng giaû trang aáy khieán cho caâu chuyeän cuøng moät luùc laáp laùnh nhieàu yù nghóa. Noù taïo ra moät caùi côù vaø moät goùc ñoä ñoäc ñaùo cho böùc bieám hoïa coù moät khoâng hai veà Khaûi Ñònh. Vaø qua caùi gioïng hoàn nhieân cuûa ñoâi tình nhaân noï, noù cuõng gôïi ñöôïc ra theo moät caùch rieâng vaø vôùi moät giaù trò rieâng – nhöõng caûm nghó chua chaùt veà thaân phaän cuûa ngöôøi daân baûo hoä. Ñeå töôûng raèng söï phaùt trieån cuûa caâu chuyeän seõ chaám döùt khi ñoâi trai gaùi xuoáng taøu. Vaäy maø khoâng. Ñieàu kì laï laø ngay ôû trong moät tình theá töôûng chöøng seõ laøm cho truyeän khoâng theå coøn dieãn bieán, noäi dung tö töôûng cuûa truyeän vaãn tieáp tuïc vaän ñoäng, ñöa laïi nhöõng ngaõ reõ maø ngöôøi ñoïc khoâng sao löôøng tröôùc. “Caùi baùnh xe voâ löôïng” cuûa ngheä thuaät (ñöôïc taïo ra töø söï nhaàm laãn, söï giaû trang, vaãn tieáp tuïc quay). Töø choã moät ngöôøi daân bò nhaàm laãn vôùi ñaáng Hoaøng thöôïng, ñeán choã baây giôø thì moïi ngöôøi daân An Nam treân ñaát Taây ñeàu coù theå bò coi laø Hoaøng thöôïng. Söï pheâ phaùn Khaûi Ñònh chöa döøng laïi (vì tình huoáng aáy tieáp tuïc cho thaáy: baäc quaân vöông kia xem ra cuõng chæ laø quaân vöông nhôø taám aùo manh quaàn, vaø trong chuyeán Phaùp du naøy, xem ra khoâng coù xoù xænh naøo ngaøi khoâng moø tôùi). Nhöng moät noäi dung toá caùo khaùc ñaõ môû ra: söï rình raäp töøng böôùc chaân ngöôøi daân thuoäc ñòa: caùi muoân ngaøn laàn cay ñaéng vì bò maát töï do cuûa kieáp ngöôøi vong quoác. b) Vi haønh laø moät truyeän ngaén chaâm bieám. Töôûng nhö ñieàu ñoù khoâng coù gì ñaëc bieät ôû moät neàn vaên hoïc ñaõ sinh ra Hoà Xuaân Höông, Nguyeãn Khuyeán, Tuù Xöông. Nhöng khoâng phaûi theá. Cuøng vôùi Baûn aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp vaø nhieàu truyeän kí khaùc, vôùi Vi haønh, Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ ñöa laïi cho vaên hoïc nöôùc nhaø moät tieáng cöôøi môùi meû. Ñaây laø tieáng cöôøi khoâng gioøn giaõ nôû ngay treân beà maët, maø thaêng traàm ôû beà saâu. Moät tieáng cöôøi trí tueä. Caùi cöôøi chæ hieän ra chua chaùt, mæa mai, nhö keát quaû cuoái cuøng cuûa moät quaù trình suy nghó ñeå nhaän ra caùi traùi töï nhieân naèm trong baûn thaân söï vaät. Söï saéc saûo cuûa nhaø vaên bieåu loä ôû khaû naêng phaùt hieän ra moät maët, nhöõng caùi ngöôïc haún nhau trong cuøng moät hieän töôïng thoáng nhaát (oâng vua: danh nghóa thì cao quí ñaùng troïng nhöng thöïc chaát laïi ñaùng khinh: chính saùch baûo hoä: caùi teân thì nhaân nghóa maø thöïc chaát laïi laø taøn aùc…) vaø maët khaùc, nhöõng söï thoáng nhaát trong nhöõng hieän töôïng traùi ngöôïc haún nhau (oâng vua vaø anh heà, nghi thöùc vaø troø chôi…) Nhöng ñoäc ñaùo laø ôû caùch thöùc bieåu hieän. Taùc giaû luoân luoân chuù yù ñeán söï ñoät ngoät trong caùch trình baøy maâu thuaãn vaø taïo khoaûng troáng cho trí tueä cuûa ngöôøi ñoïc töï vaän ñoäng, töï lieân töôûng vaø suy ngaãm ñeå tìm ra aån yù ñeå giaûi nhöõng haøm ngoân. Ñoù laø caùi cöôøi caøng nghó thì caøng ngaám vaø caøng ngaám laïi caøng ñau. - Ñaây cuõng coøn laø tieáng cöôøi nhieàu saéc ñieäu, coù caû söï khinh thò keû thuø cuûa moät ngöôøi caùch maïng laãn noãi ñau cuûa ngöôøi daân maát nöôùc, chaát thaâm thuyù cuûa ngöôøi thoâng thuoäc kinh söû laãn veà tinh nghòch, treû trung cuûa tuoåi thanh nieân. Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 154 c) Taùc phaåm coøn loâi cuoán ngöôøi ñoïc bôûi moät loái daãn chuyeän ñoäc ñaùo, laï thöôøng. Khoâng heà ñôn ñieäu, ñôn thanh. Vi haønh luoân luoân laø söï luaân chuyeån, ñan xen cuûa nhieàu gioïng noùi, nhieàu gioïng keå. Cuøng vôùi söï bieán ñoåi khoân löôøng cuûa tình huoáng, söï bieán ñoåi khoâng ngöøng cuûa gioïng vaên ñaõ khieán veû ñeïp cuûa taùc phaåm luoân thay ñoåi mau leï, luoân bieán hoùa linh ñoäng, nhö trong oáng kính vaïn hoa. Vaø ñoù laø ñieàu raát hieám coù, trong nhöõng taùc phaåm töï söï cuûa vaên hoïc nöôùc ta thôøi aáy. d) Do ñoái töôïng vaän ñoäng caùch maïng cuûa Vi haønh laø dö luaän Phaùp, Chaâu AÂu vaø theá giôùi neân Vi haønh coøn söû duïng nhieàu thuû phaùp ngheä thuaät maø phaûi qua moät thôøi gian nöõa môùi quen thuoäc ñöôïc vôùi baïn ñoïc Vieät Nam nhö döïng truyeän döôùi hình thöùc moät böùc thö göûi töø phöông xa kieåu Thö Ba Tö hay nhöõng böùc thö vieát töø coái xay gioù cuûa toâi voán khoâng xa laï vôùi coâng chuùng Phaùp; hoaëc söû duïng tình huoáng kieåu giaû trang nhö ñaõ noùi treân. Ñoù laø nhöõng hình thöùc coù theå laøm giaøu theâm di saûn vaên hoïc daân toäc Vieät Nam. III. KEÁT THUÙC VAÁN ÑEÀ: Nhö theá, coù theå noùi Vi haønh laø “moät keát tinh ngheä thuaät thuoäc loaïi xuaát saéc , theå hieän söï keát hôïp giöõa chính trò vaø vaên chöông trong söï nghieäp saùng taùc cuûa Baùc Hoà”. Qua Vi haønh, ta hieåu theâm moái quan heä giöõa vaên chöông vaø caùch maïng, ngheä thuaät vaø tuyeân truyeàn. Coù nhöõng luùc caùch maïng buoäc phaûi caàn ñeán vaên chöông nhö caàn ñeán moät vuõ khí pheâ phaùn coù theå goùp phaàn ñaéc löïc cho “söï pheâ phaùn baèng vuõ khí” (C.Maùc). Ngöôïc laïi, vaên chöông cuõng tìm thaáy ôû caùch maïng nguoàn caûm höùng, nhieät tình, söùc thuùc ñaåy noù tieán maïnh hôn. Chính moái quan heä töông hoã ñoù ñaõ laøm neân caû Nguyeãn AÙi Quoác – nhaø caùch maïng vó ñaïi vaø caû Nguyeãn AÙi Quoác – nhaø vaên coù bieät taøi, moät vó nhaân ñaõ töø muïc ñích laøm caùch maïng daân toäc maø trôû thaønh nhaø thô lôùn cuûa thôøi ñaïi. (Daøn baøi naøy ruùt töø ñeà 1 trong cuoán Daøn baøi Taäp laøm vaên 12 cuûa Vuõ Quoác Anh – Ñoã Kim Hoài Nguyeãn Quoác Tuùy – NXB Giaùo duïc,1995) Trong truyeän ngaén Vi haønh, nhaân vaät chính khoâng coù maët nhöng laïi hieän leân sinh ñoäng vaø ñaày aán töôïng, ñaït hieäu quaû ngheä thuaät cao, mang söùc toá caùo maïnh meõ. Ñoù laø nhôø söï saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa Nguyeãn AÙi Quoác. Haõy phaân tích vaø chöùng minh * YEÂU CAÀU Phaân tích vaø chöùng minh roõ söï saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa Nguyeãn AÙi Quoác trong ngheä thuaät döïng truyeän vaø xaây döïng nhaân vaät coù nhieàu bieän phaùp ngheä thuaät nhöng chuû yeáu maø cuõng taøi tình, ñaëc saéc nhaát laø taïo ra moät tình huoáng nhaàm laãn giöõa Khaûi Ñònh ñi “Vi haønh” vôùi taùc giaû khieán caâu chuyeän vöøa thuù vò, haáp daãn laïi coù taùc duïng chaâm bieám saâu cay, ñaû kích maïnh meõ. * BAØI LAØM “Ngaøy xöûa ngaøy xöa coù moät oâng vua hieàn vì muoán ñích thaân tai nghe maét thaáy daân coù baèng loøng mình khoâng, neân ñaõ vi haønh baèng caùch caûi trang laøm daân caøy ñi doø la khaép xöù…” Töø ngaøy coøn thô beù, toâi ñaõ naâng niu trong loøng mình hình aûnh moät vò vua anh minh cuøng nhöõng chuyeán vi haønh töø lôøi keå eâm eâm cuûa baø. Lôùn leân ñi hoïc, ñoïc teân truyeän ngaén “Vi Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 155 haønh” cuûa Nguyeãn AÙi Quoác, coâ beù hoàn nhieân trong saùng ngaøy naøo thöùc daäy trong toâi vôùi nieàm haøo höùng gaëp laïi vò vua quen thuoäc. Nhöng khoâng ngôø, ñoù laø moät chuyeän nhaàm laãn maø qua ñoù, chaân dung moät oâng vua buø nhìn döôùi thôøi phong kieán Vieät Nam muïc roãng, öôn heøn hieän leân “sinh ñoäng vaø ñaày aán töôïng” töø nhieàu ñieåm nhìn “ñaït hieäu quaû ngheä thuaät cao” nhôø söï saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa taùc giaû. Chöùng kieán chaân dung aáy, coù moät chuùt gì vôõ ra trong toâi. Hoùa ra, truyeàn thuyeát coå tích daønh cho theá giôùi treû thô laø moät chuyeän; hieän thöïc lòch söû sau naøy laø moät chuyeän hoaøn toaøn khaùc. Vôùi Khaûi Ñònh teân vua bòp bôïm, hai chöõ “Vi haønh” thieâng lieâng ñaõ ñöôïc “AÂu hoùa”, “hieän ñaïi hoùa”. Vaø taùc giaû cuûa truyeän ngaén naøy khoâng nhaèm keå cho treû thô maø keå cho moät coâ em hoï phieám ñònh nhaèm nhieàu ñoái töôïng “vôùi moät duïng yù chính trò roõ reät” (Nguyeãn Ñình Chuù) Naêm 1922, vua buø nhìn Khaûi Ñònh sang Phaùp döï cuoäc ñaáu xaûo thuoäc ñòa. Nhaân dòp naøy, naêm 1923, Hoà Chí Minh vôùi buùt danh Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ vieát moät loaït taùc phaåm ñaêng treân baùo coâng khai nhaèm chaâm bieám Khaûi Ñònh. Vôùi “Vi haønh”, taùc giaû ñaõ laät taåy chaân töôùng teân vua naøy töø meõ ngoaøi ñeán baûn chaát xaáu xa, heøn haï cuûa haén baèng moät ngheä thuaät heát söùc ñoäc ñaùo. Neáu Nguyeãn Ñaêng Maïnh töøng cho raèng “tình huoáng truyeän nhö moät töù thô… Noù gioáng nhö moät thöù nöôùc röûa aûnh seõ laøm noåi hình noåi saéc nhaân vaät, laøm noåi baät vaán ñeà, tö töôûng taùc giaû” thì ôû Vi haønh, Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ saùng taïo ra tình huoáng “oaùi oaêm, vöøa vui vöøa taïo ñöôïc hieäu quaû chaâm bieám saâu cay”. Ñoù laø tình huoáng nhaàm laãn ñôn giaûn maø raát hôïp lí, lung linh nhieàu aùnh saùng baát ngôø, taùc ñoäng maïnh vaøo aán töôïng ngöôøi ñoïc. Töø söï nhaàm laãn cuûa ñoâi trai gaùi ngöôøi Phaùp ñeán söï nhaàm laãn cuûa caû quaàn chuùng nhaân daân, chính phuû Phaùp töôûng ngöôøi da vaøng naøo cuõng laø Khaûi Ñònh, chaân töôùng Khaûi Ñònh caøng luùc caøng hieän leân roõ neùt… Tröôùc heát laø khoaûnh khaéc ngaén nguûi treân moät toa xe ñieän. Ngöôøi hieåu tieáng Phaùp thì bò cho laø chaúng bieát gì. Ngöôøi khoâng phaûi laø vua laïi bò nhaän laàm laø Hoaøng thöôïng ñi “Vi haønh”. Taùc giaû – ngöôøi bò nhaän laàm aáy ñaønh laúng laëng chòu ñöïng caëp maét ma maûnh, toø moø, nhöng laïi ra boä khoâng nhìn gì caû cuûa hoï ñeå laéng nghe vaø nghó ngôïi. Cuõng chæ taïi caùi muõi teït, caùi nöôùc da vaøng buûng nhö voû chanh – ñaëc ñieåm chung cuûa ngöôøi Vieät Nam! Thaùi ñoä kyø thò chuûng toäc phaân bieät maøu da ñaõ khieán ñoâi trai gaùi ngöôøi Phaùp cuõng nhö bao ngöôøi khaùc trong xaõ hoäi Phaùp luùc aáy coi Khaûi Ñònh nhö moät “hieän töôïng laï”. Theâm caùi maùc “Hoaøng thöôïng”, theâm trang phuïc loá laêng. Khaûi Ñònh trôû thaønh trung taâm chuù yù! Moät “anh vua” muõi teït, maét xeách, nöôùc da vaøng buõng nhö voû chanh, ñeo leân ngöôøi ñuû caû boä luïa laø, haït cöôøm, caùc ngoùn tay ñeo ñaày nhaãn, nhuùt nhaùt, luùng ta luùng tuùng ñi giöõa Paris hoa leä. Caùi noùn quyù giaù ñính ñaày vaøng ngoïc cuûa ngaøi laïi ñöôïc nhöõng ngöôøi Taây vaên minh ngôõ laø caùi chuïp ñeøn chuïp leân caùi ñaàu quaán khaên. Vôùi caùch nhìn ñoù, hoûi raèng vò quoác vöông An Nam kia coù khaùc gì moät “ñoà coå, moät vaät laï” (Chöõ duøng cuûa Nguyeãn Ñaêng Maïnh). Vaäy maø “ñoà coå” aáy ñaõ tôùi nhöõng ñaâu? Ñieåm qua nhöõng nôi “maët roàng” xuaát hieän, coù leõ khoâng ít ngöôøi söõng sôø! Naøo ôû tröôøng ñua, naøo taát caû nhöõng tuï ñieåm aên chôi cuûa caùc “coâng töû beù”! Coù theå laém, boä daïng cuûa ngaøi seõ laïc loõng giöõa nôi tuï hoïp cuûa nhöõng keû phoùng tuùng nhaát Paris! Maø quaû coù theá thaät! Haõy xem caùi veû nhuùt nhaùt, luùng tuùng cuûa ngaøi. Thaûm haïi thay cho caùi daùng ñieäu vò quoác vöông An Nam! Ñaõ theá, sao ngaøi cöù daán “böôùc roàng” vaøo ! Phaûi chaêng “ngaøi muoán bieát daân Phaùp, döôùi quyeàn ngöï trò cuûa baïn ngaøi laø Aleáchxaêng ñeä nhaát coù ñöôïc sung söôùng, coù ñöôïc nhieàu röôïu vaø huùt nhieàu thuoác phieän baèng daân Nam, döôùi quyeàn ngöï trò cuûa ngaøi hay khoâng?...Hay laø, chaùn Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 156 caûnh laøm moät oâng vua to, giôø ngaøi laïi muoán neám thöû cuoäc ñôøi caùc caäu coâng töû beù?”. Thaät chaúng coøn ra theå thoáng gì! Ngaøi “Vi haønh” hay ñeå leùn luùt thöïc hieän nhöõng haønh vi aùm muoäi?! Maâu thuaãn giöõa danh vò vaø haønh ñoäng, ñoàng nhaát giöõa trang phuïc loá laêng, voâ vaên hoùa vaø nhöõng sôû thích, loái soáng quaùi dò. Khaûi Ñònh töï loät maët naï cuûa mình trô khaác laïi nguyeân hình, hoùa ra chæ laø keû chôi bôøi voâ ñoä! Töôûng khoâng coøn gì ñoäc ñaùo, aán töôïng baèng chaân dung naøy! AÁy vaäy maø chöa heát. Trong maét ngöôøi Phaùp, haén khoâng chæ laø moät keû aên chôi loá bòch, khoâng chæ gioáng moät muï ñaøn baø “ñeo leân ngöôøi ñuû boä luïa laø, haït cöôøm” chaâu baùu, ngaøi coøn nhö moät troø vui maét khoâng maát tieàn, moät thaèng heà! Chaúng heà thaäm xöng, chaúng heà noùi doái nhaèm gaây aán töôïng, söï thaät ñaáy chöù! Raønh raønh caâu chuyeän ñoâi trai gaùi Phaùp treân chuyeán xe: “theá em coøn nhôù buoåi daï hoäi thuoäc ñòa ôû nhaø haùt ca vuõ aáy chöù?, phaûi traû nhöõng nghìn röôõi phôraêng ñeå xem vôï leõ naøng haàu vua Cao Mieân , xem tuïi laøm troø nhaøo loän cuûa sö thaùnh xöù Coâng Goâ; Hoâm nay chuùng mình coù maát tí tieàn naøo ñaâu maø ñöôïc xem vua ñang ngay caïnh? Nghe noùi oâng baàu nhaø haùt muùa roái coù ñònh kyù giao keøo thueâ ñaáy”…Thaät khoâng coøn lôøi baùng boå naøo hôn ñoái vôùi vò Hoaøng ñeá ñaùng kính! Theá maø taùc giaû ngöôøi ñang bò töôûng laàm laø Hoaøng ñeá ñaõ phaûi chòu ñöïng taát caû söï mæa mai, khinh bæ qua caùi nhìn cuûa ñoâi trai gaùi Phaùp. Nhöng ñaâu chæ treân moät chuyeán xe vaø ñaâu chæ taùc giaû ñöôïc ñoùn nhaän “haân haïnh” ñoù, ñaâu chæ hai ngöôøi töôûng laàm maø caû quaàn chuùng, caû chính phuû Phaùp töôûng laàm “taát caû nhöõng ai coù maøu da vaøng ñeàu trôû thaønh Hoaøng ñeá ôû Phaùp”! ñeå roài, mæa mai thay, ”quaàn chuùng cöù laø töï phaùt maø bieåu loä nhieät tình khi vöøa thoaùng thaáy ñoàng baøo ta”.Nhieät tình ö, kính troïng ö, nhöõng lôøi “chaøo möøng kín ñaùo haén ñaáy! Xem haén kìa! “ Vua ñöôïc goïi la “haén”, ñöôïc nhìn vôùi nhöõng caùi nhìn ngaáu nghieán, toø moø nhö vaät laï, nhö moät troø heà ñeán giöõa luùc khu giaûi trí treân ñaát Paris ñaõ caïn. Phaûi chaêng vì vua “Vi haønh” neân ñaõ ñöôïc “quaàn chuùng hoùa”? Thaùi ñoä naøy gôïi lieân töôûng kia, tình huoáng laàm laãn caøng luùc caøng ñöôïc môû roäng. Chaân töôùng Khaûi Ñònh bieåu hieän noåi hình noåi saéc qua nhaän xeùt cuûa töøng ñoái töôïng. YÙ kieán pheâ phaùn caøng luùc caøng theâm maïnh meõ. Khaûi Ñònh coù gaëp laïi mình trong caâu chuyeän ñoù khoâng, thöïc daân Phaùp coù gaëp laïi chính saùch cai trò thuoäc ñòa taøn aùc, gaëp laïi haønh ñoäng bæ oåi cöû maät thaùm theo doõi Vieät kieàu treân ñaát Phaùp hay khoâng – ñieàu ñoù chaúng coù nghóa lí gì. Vì taùc giaû chæ keå laïi chuyeän nhaàm laãn maø mình tình côø baét gaëp. Vaø keå qua moät böùc thö göûi coâ em hoï! Chaân dung ñoäc ñaùo, ñaày aán töôïng mang söùc toá caùo maïnh meõ, ñöôïc theå hieän qua hình thöùc taâm tình rieâng tö – ñoù quaû laø moät söï saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa Nguyeãn AÙi Quoác. Vôùi hình thöùc naøy, taùc giaû coù theå lieân heä, so saùnh taït ngang, chuyeån gioïng, chuyeån caûnh moät caùch linh hoaït. Beân lôøi mæa mai khinh bæ teân heà Khaûi Ñònh laø lôøi taâm tình tha thieát khi nhaéc veà kæ nieäm aáu thô. Loøng ta laéng laïi sau nhöõng chuoãi cöôøi gioøn giaõ. Ñoù laø nhöõng ”khoaûng troáng” caàn thieát cho trí tueä cuûa ngöôøi ñoïc töï vaän ñoäng, töï lieân töôûng ñeå suy gaãm vaø tìm ra aån yù ñeå giaûi nhöõng haøm ngoân. (Ñoã Kim Hoài). Chuyeän “nhöõng baäc caûi trang vó ñaïi” trong truyeàn thuyeát coå tích beân chuyeän “nhöõng oâng hoaøng, oâng chuùa, ñeå tieän vieäc rieâng vaø vì nhöõng lí do khoâng cao thöôïng baèng”, cuõng “Vi haønh” veá sau nhaán xuoáng thaät saâu ñeå baát ngôø baät leân moät tieáng noùi saéc beùn. Ñaùng ngôø thay nhöõng chuyeán “Vi haønh” cuûa oâng hoaøng Khaûi Ñònh! Söï thaät ñaùng mæa mai maø cuõng thaät chua chaùt. Cuøng vôùi söï bieán ñoåi cuûa tình huoáng laø söï luaân chuyeån cuûa gioïng vaên – laø nhaän xeùt ñaùnh giaù cuûa nhieàu ñoái töôïng khieán chaân töôùng Khaûi Ñònh – keû vaéng maët hieän leân sinh ñoäng nhö trong oáng kính vaïn hoa. Moät chaân dung ñaày aán töôïng ñöôïc khaéc hoïa trong moät söï saùng taïo ñoäc ñaùo – “aán töôïng” veà nhaân vaät ñöôïc nhaân leân nhieàu laàn vaø thaùi ñoä pheâ phaùn cuõng ñöôïc nhaân leân gaáp boäi! Ñoù chính laø söï taøi tình cuûa Nguyeãn AÙi Quoác. Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 157 Söï saùng taïo taøi tình aáy ñaõ ñöôïc keát tinh trong moät ngheä thuaät chaâm bieám baäc thaày. Ñaây laø moät ngheä thuaät quen thuoäc ñeå ñaû kích nhöõng ñoái töôïng ñaùng pheâ phaùn. Nhöng vôùi “Vi haønh”, Nguyeãn ñaõ mang ñeán moät tieáng cöôøi môùi meû mang chieàu saâu trí tueä. Tieáng cöôøi thaâm thuyù ñöôïc baät ra töø caùch söû duïng caâu chöõ, xaây döïng tình huoáng, xaây döïng chaân dung nhaân vaät. Saéc saûo, tænh taùo, taùc giaû phaùt hieän ra söï traùi ngöôïc, maâu thuaã n naèm trong baûn chaát ñoái töôïng. Khoâng noùi ñeán söï pheâ phaùn chính saùch baûo hoä cuûa thöïc daân Phaùp, ta haõy baøn ñeán nhaân vaät chính Khaûi Ñònh. Nhö treân ñaõ phaân tích, söï maâu thuaãn aáy theå hieän giöõa nghóa thöïc vaø nghóa môø aùm cuûa töø “Vi haønh” giöõa danh vò vaø haønh ñoäng Khaûi Ñònh . Traéng ñen soi chieáu nhau cuøng aùnh leân hình saéc, baûn chaát nhaân vaät, ñoàng thôøi laø caùi nhìn saéc nhoïn cuûa taùc giaû. Treân cô sôû thöïc, taùc giaû cöôøng ñieäu, phoùng ñaïi moät caùch raát ngheä thuaät vôùi nhöõng lieân töôûng baát ngôø, hôïp lí khieán chaân dung nhaân vaät caøng theâm sinh ñoäng. “Chuïp caùi chuïp ñeøn leân ñaàu Khaûi Ñònh, Baùc ñaõ bieán Khaûi Ñònh thaønh moät ñoà vaät ñöùng ngô ngaùc giöõa Paris hoa leä…” (Traàn Ñình Söû). Khaûi Ñònh “ngô ngaùc” coøn ngöôøi ñoïc thì baät cöôøi. Cöôøi ñeå roài nhaän ra roõ neùt hôn söï loá bòch ñeán ñaùng ngôø cuûa haén! Vôùi ngheä thuaät cöôøng ñieäu, loá bòch hoùa nhaân vaät, Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ haï beä Khaûi Ñònh moät caùch khoân g thöông tieác! Theâm vaøo ñoù laø ngheä thuaät taïo tình huoáng nhaàm laãn. Baûn thaân söï nhaàm laãn ñaõ gaây cöôøi. ÔÛ ñaây, tình huoáng nhaàm laãn ñöôïc nhaân leân vôùi nhieàu ñoái töôïng; tieáng cöôøi caøng luùc theâm gioøn giaõ. Chaân töôùng nhaân vaät hieän leân “sinh ñoäng, ñaày aán töôïng, mang söùc toá caùo maïnh meõ” . Khaûi Ñònh – teân heà trong lòch söû Vieät Nam theâm moät laàn ñöôïc theå hieän mình, ñöôïc nguïp laën trong chuoãi cöôøi saâu cay, trong ngheä thuaät chaâm bieám saéc saûo cuûa Nguyeãn AÙi Quoác! Ngheä thuaät aáy cuõng raát phuø hôïp vôùi tính thích haøi höôùc cuûa ngöôøi Phaùp. Chaéc chaén, nhöõng ñoäc giaû naøy seõ gaëp laïi mình trong ñoù. Vôùi nhöõng lieân töôûng ñoäc ñaùo maø “Vi haønh” gôïi ra, trí töôûng töôïng cuûa hoï seõ coøn döïng leân soáng ñoäng hôn nöõa chaân dung Khaûi Ñònh. Toùm laïi, khaùc vôùi söï xuaát hieän tröïc tieáp trong con roàng tre, lôøi than vaõn cuûa Baø Tröng Traéc, trong truyeän ngaén Vi haønh”nhaân vaät chính khoâng coù maët nhöng laïi hieän leân sinh ñoäng vaø ñaày aán töôïng, ñaït hieäu quaû ngheä thuaät cao, mang söùc toá caùo maïnh meõ. Ñoù chính laø nhôø söï saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa Nguyeãn AÙi Quoác”. Chaân dung bieám hoïa Khaûi Ñònh ñöôïc hieän leân thaät sinh ñoäng qua nhöõng chi tieát cuï theå maø khaùi quaùt. Toâi coù caûm giaùc taùc giaû ñaõ maïnh daïn nhaán töøng maûng maøu ñaäm neùt, ñaày aán töôïng nhö veõ böùc sôn daàu khaéc hoïa chaân dung loá bòch cuûa Khaûi Ñònh. Ngaén goïn coâ ñuùc, giaùn tieáp, khaùch quan maø sinh ñoäng ñaày aán töôïng, baûn chaát xaáu xa öôn heøn cuûa Khaûi Ñònh ñöôïc laät taåy. Phaûi chaêng ñoù laø keát quaû cuûa söï keát hôïp phong caùch Chaâu aâu hieän ñaïi vôùi loái vui ñuøa hoùm hænh thaâm traàm AÙ Ñoâng? Boä maët phaûn ñoäng cuûa Hoaøng ñeá An Nam bò vaïch traàn qua tieáng cöôøi baät ra töø nhöõng tình huoáng nhaàm laãn baát ngôø, hôïp lí. Nhìn chaân dung vua haøi Khaûi Ñònh, nhöõng ngöôøi bieát suy nghó seõ töï ñaët ra caâu hoûi lieäu coù ñaùng toàn taïi khoâng moät vò vua buø nhìn xaáu xa nhö theá? Söï taøn taï cuûa Vöông trieàu Nguyeãn ñaõ theå hieän tröôùc khi noù vónh vieãn khoâng coøn toàn taïi qua thieân truyeän “Vi haønh”. Chöùc naêng döï baùo aáy chæ coù theå coù ñöôïc ôû caùi nhìn bieän chöùng cuûa ngöôøi chieán só Caùch maïng Nguyeãn AÙi Quoác. Theâm moät laàn, ta caûm nhaän ñöôïc moái quan heä chaët cheõ, qua laïi giöõa chính trò vaø ngheä thuaät. Vôùi “Vi haønh” noùi rieâng, vôùi thô vaên noùi chung, Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ theå hieän huøng hoàn quan ñieåm ngheä thuaät cuûa mình: “vaên hoùa ngheä thuaät cuõng laø moät maët traän. Nhaø vaên laø chieán só treân maët traän aáy”. Vaø ngay töø thôøi treû ngöôøi ñaõ laø moät chieán só duõng caûm treân con ñöôøng chieán ñaáu, tröôùc heát laø chieán ñaáu baèng ngoøi buùt. Ngöôøi ta thaáy ôû vaên xuoâi Nguyeãn AÙi Quoác “moät ngheä thuaät traàn thuaät linh hoaït Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 158 ñoäc ñaùo vaø moät ngoøi buùt chaâm bieám vöøa saâu saéc, ñaày tính chieán ñaáu, vöøa töôi taén, hoùm hænh”. (Vaên 12, 1992 – tr.8) Haõy chöùng toû ñieàu ñoù qua truyeän ngaén Vi haønh. * YEÂU CAÀU Ñaây laø ñeà baøi nghieâng veà ngheä thuaät (dó nhieân khoâng coù ngheä thuaät thuaàn tuyù maø ngheä thuaät bao giôø cuõng gaén vôùi noäi dung vaø phuïc vuï cho noäi dung). Qua vieäc phaân tích truyeän ngaén Vi haønh, caàn laøm noåi roõ hai neùt ngheä thuaät cuûa vaên xuoâi Nguyeãn AÙi Quoác maø ñeà baøi yeâu caàu. 1/ Ngheä thuaät traàn thuaät linh hoaït ñoäc ñaùo. 2/ Ngoøi buùt chaâm bieám vöøa saâu saéc, ñaày tính chieán ñaáu, vöøa töôi taén, hoùm hænh. Hai neùt ngheä thuaät naøy khoâng taùch rôøi nhau maø keát hôïp haøi hoøa vôùi nhau ñeå laøm neân ñaëc saéc cuûa vaên xuoâi Nguyeãn AÙi Quoác. * BAØI LAØM Ngheä thuaät nhieàu khi döôøng nhö cuõng coù caùi “baùnh xe voâ löôïng”cuûa noù. Trong vaên chöông, coù nhöõng taùc phaåm laø söï ñan xen, noái tieáp töø caûnh naøy sang caûnh khaùc, gioïng ñieäu naøy sang gioïng ñieäu khaùc, keát roài maø coøn nhö vaãn môû ra nhöõng ñieàu môùi meû. “Vi haønh” cuûa Nguyeãn AÙi Quoác laømoät taùc phaåm nhö vaäy. Ngoøi buùt taùc giaû trong truyeän laø moät oáng kính vaïn hoa maø ôû ñoù moïi söï ñeàu bieán aûo linh ñoäng vaø toaùt leân nhöõng yù nghóa tö töôûng cao ñeïp. Truyeän tieâu bieåu cho vaên xuoâi Nguyeãn AÙi Quoác vôùi “moät ngheä thuaät traàn thuaät linh hoaït ñoäc ñaùo vaø moät ngoøi buùt chaâm bieám vöøa saâu saéc, ñaày tính chieán ñaáu, vöøa töôi taén, hoùm hænh” Vi haønh laø taùc phaåm ñöôïc saùng taùc vì muïc ñích caùch maïng, vì tinh thaàn chieán ñaáu. Noù naèm trong heä thoáng nhöõng baøi vaên, baøi baùo maø Nguyeãn AÙi Quoác vieát ñeå toá caùo chaân töôùng cuûa teân vua buø nhìn Khaûi Ñònh khi y sang Phaùp döï cuoäc ñaáu xaûo thuoäc ñòa ôû Maùcxaây naêm 1922. Qua truyeän, taùc giaû muoán phôi baøy boä maët cuûa keû tay sai kia thaät chaúng khaùc gì hôn moät teân heà loá laêng, vi haønh leùn luùt vaø môø aùm, toá caùo boïn thöïc daân Phaùp ñeâ heøn, löøa bòp, ñoàng thôøi boäc loä moät caùch kín ñaùo noãi tuûi nhuïc cuûa ngöôøi daân baûn xöù, maø cheá ñoä thöïc daân, qua ñoù hieän leân nhö moät söï sæ nhuïc ñoái vôùi con ngöôøi. Nhöng ñaây cuõng laø moät truyeän giaøu tính ngheä thuaät, mang chaát laõng maïn caùch maïng. ÔÛ ñoù, “trí töôûng töôïng cuûa ngöôøi caàm buùt nhôø ngoïn gioù laõng maïn maø ñöôïc chaáp caùnh bay boång, nhöng khoâng phaûi ñeå laïc loaøi ñeán nhöõng theá giôùi xa laï, huyeàn hoaëc maø ñeå tieán thaúng, tieán nhanh ñeán nhöõng chaân trôøi raát hieän thöïc” (Phaïm Huy Thoâng). Cho neân ngheä thuaät traàn thuaät linh hoaït ñoäc ñaùo, ngoøi buùt chaâm bieám vöøa saâu saéc, ñaày tính chieán ñaáu, vöøa töôi taén, hoùm hænh chính laø nhöõng yeáu toá hình thöùc phuïc vuï tích cöïc cho noäi dung, cho muïc ñích caùch maïng cuûa truyeän. “Vi haønh” ñöôïc vieát baèng tieáng Phaùp, vaø chuû yeáu vieát cho coâng chuùng Phaùp. Vì theá ngheä thuaät traàn thuaät ôû ñaây caàn phaûi phuø hôïp vôùi thò heáu, loái tö duy cuûa Chaâu aâu hieän ñaïi. Caùi ñoäc ñaùo cuûa taùc phaåm laø hình thöùc vieát thö keå chuyeän, laø hieän töôïng “truyeän trong truyeän”. Coù chuyeän vua Khaûi Ñònh vi haønh loàng trong chuyeän giöõa ñoâi trai gaùi, laïi loàng trong truyeän giöõa nhaân vaät xöng “toâi”vôùi coâ em hoï.. Ñoâi trai gaùi ngöôøi Phaùp baøn luaän ,ñaùnh giaù veà Khaûi Ñònh vaø “toâi” cuõng luoân luoân baøy toû thaùi ñoä cuûa mình veà teân vua buø nhìn , veà thöïc daân Phaùp qua caâu chuyeän ñoù . “Toâi” laø ngöôøi keå caâu chuyeän nhöng döôøng nhö cuõng luoân luoân mang tö duy cuûa taùc giaû ñeå nhìn nhaän naâng cao vaø môû roäng hôn nhöõng suy nghó cuûa ñoâi trai Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 159 gaùi veà Khaûi Ñònh. Nhö vaäy Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ taïo ra moät gioïng traàn thuaät vöøa khaùc h quan, ñi ngay vaøo söï vieäc, cöù hoàn nhieân, tænh ruïi nhö khoâng, laïi vöøa chuû quan vôùi ñuû nhöõng nghi ngôø thaéc maéc, nhôù nhung vui ñuøa, nhöõng nghó xa nghó gaàn. Tình huoáng nhaàm laãn ôû ñaây nhö muoán noùi leân raèng: ñaáy laø ngöôøi Phaùp hoï noùi vaø nghó veà Khaûi Ñònh ñaáy chöù! Nhöng hình thöùc vieát thö cuõng laïi muoán khaúng ñònh raèng hoï ñaõ noùi ñuùng vaø “toâi” coøn thaáy teân vua kia toài teä hôn, ñaùng khinh hôn theá nöõa! Söï linh hoaït cuûa gioïng traàn thuaät luoân ñi vôùi caùi ñoäc ñaùo cuûa noù, truyeän luoân luoân coù söï bieán aûo, thay ñoåi veà caûnh: coù caûnh hieän ñaïi, coù caûnh hoaøi nieäm hoài töôûng, caûnh lòch söû, quaù khöù, caûnh töôûng töôïng, giaû thieát… Gioïng traàn thuaät, do ñoù cuõng luoân linh hoaït chuyeån ñoåi coù gioïng ñoái thoaïi, gioïng keå taû, bình luaän, coù gioïng côït mæa, chua chaùt vaø coù caû gioïng baâng khuaâng, tröõ tình, gôïi nhôù… Coù theå noùi Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ taän duïng trieät ñeå nhöõng khaû naêng ngheä thuaät cuûa hình thöùc vieát thö, söï chuyeån caûnh gioïng nhö bieán hoùa, söï lieân heä taït ngang, vöøa baøy toû tình caûm, thaùi ñoä, vöøa keå chuyeän. Ñang nghe chuyeän Khaûi Ñònh, ta boãng bieát chuyeän vua Nghieâu, Thuaán, vua Pie: ñang noùi chuyeän thôøi söï, ta boãng nghe ñeán “chuyeän coå tích”!...Söï vaät, söï vieäc cöù thay ñoåi moät caùch töï nhieân, trong ngoøi buùt linh ñoäng nhö kính vaïn hoa cuûa taùc giaû. Buùt phaùp traàn thuaät cuûa Nguyeãn AÙi Quoác cuõng luoân chuù yù ñeán söï ñoät ngoät trong caùch trình baøy tình huoáng, maâu thuaãn vaø taïo khoaûng troáng cho trí tueä ngöôøi ñoïc lieân töôûng, suy ngaãm, tìm aån yù, haøm ngoân. Truyeän mang moät noäi dung lôùn loàng trong moät hö caáu ñôn giaûn. Neáu khoâng hieåu muïc ñích ngöôøi vieát, ta seõ thaáy truyeän chæ coù taùc duïng giaûi trí, gaây cöôøi cho ñaùm coâng chuùng Phaùp. Vaø neáu chæ coù söï thuaät laïi tình huoáng nhaàm laãn treân toa xe ñieän ngaàm, neáu nhö ñoâi trai gaùi xuoáng taøu laø heát chuyeän thì truyeän cuõng chæ döøng laïi ôû söï cöôøi côït mæa mai caùch aên maëc, loái vi haønh leùn luùt, moø tôùi moät xoù xænh cuûa teân vua buø nhìn. Ñoâi trai gaùi xuaát hieän ñoät ngoät trong moät thôøi gian ngaén roài cuõng ñoät ngoät ñi maát khieán ngöôøi ñoïc cöù phaûi ngô ngaùc, baát ngôø roài môùi thuù vò nhaän ra nhöõng yù nhöõng tình. Ñoaïn vaên töø sau khi ñoâi trai gaùi xuoáng taøu ñaõ ñem ñeán cho gioïng traàn thuaät moät saéc ñieäu môùi: gioïng keå chuû quan vôùi veû ngoaøi laø ngôïi khen nhöng beân trong laø mæa mai, khinh thöôøng. Töø choã moät ngöôøi bò nhaàm laãn ñi ñeán chuyeän “taát caû nhöõng ai coù maøu da vaøng ñeàu trôû thaønh hoaøng ñeá ôû Phaùp”, töø vieäc Khaûi Ñònh vi haønh leùn luùt ñi ñeán chuyeän boïn maät thaùm Phaùp rình raäp töøng böôùc chaân ngöôøi daân thuoäc ñòa – caùi muoân ngaøn laàn cay ñaéng vì bò maát töï do cuûa kieáp ngöôøi vong quoác – cho neân ñaèng sau caùi döûng döng saéc laïnh cuûa gioïng traàn thuaät, ta nhö caûm nghe caû chieàu saâu noãi loøng taùc giaû. Nhö vaäy, ngheä thuaät traàn thuaät cuûa “Vi haønh” mang nhieàu veû ñoäc ñaùo môùi laï, khoâng chæ so vôùi vaên chöông Vieät Nam maø coøn so vôùi caû vaên chöông Phaùp. Hình thöùc vieát thö khoâng coù gì laø môùi ñoái vôùi vaên hoïc phöông Taây nhöng noù laïi ñi keøm theo moät tình huoáng nhaàm laãn vaø nhöõng nhaân vaät AÙ Ñoâng mang chuùt gì laï laãm, thuù vò. Lôøi traàn thuaät cuûa truyeän ñi theo caûm xuùc ngöôøi vieát thö ñaõ taïo neân caùi khoâng khí raát Taây vaø raát rieâng ôû ñaây. Ngheä thuaät chaâm bieám voán cuõng ñaõ coù truyeàn thoáng trong vaên hoïc Vieät Nam, töø nhöõng Hoà Xuaân Höông, Nguyeãn Khuyeán, Tuù Xöông cho ñeán Nguyeãn AÙi Quoác – Hoà Chí Minh. Nhöng caùi tieáng cöôøi ñaû phaù, mæa mai ôû Nguyeãn AÙi Quoác laïi coù saéc ñieäu rieâng ôû chaát “uy – mua” raát Phaùp, ôû nieàm töï tin, laïc quan cuûa ngöôøi chieán só coäng saûn. “Vi haønh” laø bieåu hieän cuûa moät ngoøi buùt chaâm bieám vöøa saâu saéc, ñaày tính chieán ñaáu, vöøa töôi taén vaø hoùm hænh. Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 160 Coù theå goïi teân tieáng cöôøi ôû ñaây laø tieáng cöôøi trí tueä. Ngöôøi ta chæ coù theå hieåu ñöôïc tieáng cöôøi aáy khi coù moät taàm hieåu bieát, nhaän thöùc nhaát ñònh. AÁy laø loái chæ trích saéc saûo, khoâng baèng ñao to buùa lôùn maø baèng loái cöôøi ruoài, noùi maùt. Phaûi coù moät trí tueä lôùn, moät baûn lónh, laäp tröôøng caùch maïng vöõng chaéc thì môùi coù theå söû duïng linh hoaït, hieäu quaû thöù vuõ khí chieán ñaáu lôïi haïi ñoù. Nhaân vaät chính – ñoái töôïng chaâm bieám chuû yeáu laø Khaûi Ñònh nhöng ñieàu ñaëc bieät laø haén khoâng heà tröïc tieáp xuaát hieän trong truyeän maø chaân töôùng vaãn hieän leân raát roõ. Taùc giaû ñaõ möôïn caùi nhìn, yù nghó cuûa chính ñoâi trai gaùi ngöôøi Phaùp cuøng yù nghó, söï nghi hoaëc, giaû thieát cuûa mình ñeå soi chieáu, taùi hieän hình aûnh teân vua buø nhìn töø nhieàu chieàu , nhieàu phía. Trong con maét ngöôøi Phaùp. Khaûi Ñònh coù moät trang phuïc nöïc cöôøi nhö moät teân heà: “caùi chuïp ñeøn” (maø thöïc ra laø caùi noùn)”chuïp leân caùi ñaàu quaán khaên”, “ñeo leân ngöôøi ñuû caû boä luïa laø, ñuû caû boä haït cöôøm” vaø coù giaù trò reû tieàn hôn caû nhöõng troø giaûi trí reû tieàn nhaát. Phuï hoaï theâm vôùi nhöõng lôøi mæa mai khinh reû aáy laø thaùi ñoä ñaû phaù tröïc tieáp cuûa taùc giaû trong nhöõng lôøi nghi vaán giaû thieát, so saùnh, lieân heä. Khaûi Ñònh, khi hieän leân trong söï ñoái laäp, töông phaûn vôùi vua Thuaán, vua Pie caøng trôû neân ñaùng khinh, caøng taàm thöôøng, heøn maït… Coù moät ñoaïn vaên lieân tuïc xuaát hieän nhöõng caâu hoûi ñaët ra nhöõng giaû thieát veà muïc ñích vi haønh “khoâng cao thöôïng” cuûa Khaûi Ñònh. Caùc töø ngöõ “phaûi chaêng”, “hay laø”, “hay khoâng” luyeán laùy, tieáp noái nhö theå taùc giaû cöù ñaûo troän, soi xeùt, laät ñuû maët naøy maët kia ñeå phôi baøy traàn truïi moïi caùi xaáu cuûa ñoái töôïng ñaû kích. Nhöõng caâu vaên nhö thoaùt khoûi caùi tính chaát “taâm söï” cuûa lôøi vieát thö ñeå noùi thaúng noùi thaät, noùi truùng yù tình ngöôøi vieát thö – ngöôøi vieát truyeän. Söï saéc saûo cuûa ngoøi buùt chaâm bieám coøn boäc loä trong boá cuïc keát caáu truyeän. Ñi töø thôøi gian hieän taïi ñeán thôøi gian bao quaùt, töø moät tình huoáng nhaàm laãn cuï theå ñeán nhieàu tình huoáng nhaàm laãn khaùc, Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ vöøa taïo söï baát ngôø thuù vò cho ngöôøi ñoïc, vöøa khaúng ñònh, minh chöùng tröôùc cho nhöõng ñieàu caàn noùi ñeå laät taåy hoaøn toaøn boä maët Khaûi Ñònh. ÔÛ ñaây, ngöôøi ta deã tin chaéc vaøo nhöõng chuyeän hö caáu. Bôûi vì döôùi ngoøi buùt ñaày tính chieán ñaáu cuûa Nguyeãn AÙi Quoác, söï hö caáu hay khoâng hö caáu, thaät hay khoâng thaät ñeàu coù caùi lí do toàn taïi cuûa noù, raát raønh maïch roõ raøng. Ñoái töôïng chaâm bieám thöù hai laø thöïc daân Phaùp, cuï theå hôn laø boïn maät thaùm vaø chính phuû nöôùc Phaùp. Nhöng ngay trong söï ñaû kích, chaâm bieám boïn naøy cuõng coù söï mæa mai, khinh reû Khaûi Ñònh: moät oâng vua sang döï ñaáu xaûo ôû nöôùc “baûo hoä” cho nöôùc mình maø laïi “ngay ñeán chính phuû cuõng chaúng nhaän ra ñöôïc khaùch thaät cuûa mình nöõa”, “beøn ñoái ñaõi taát caû moïi ngöôøi An Nam vaøo haøng vua chuùa vaø phaûi tuyø tuøng ñi hoä giaù suoát!”. Caùi cöôøi cuûa Nguyeãn AÙi Quoác ôû ñaây laø caùi cöôøi mæa mai, boùng gioù, laø loái noùi maùt thaáp thoaùng nhöõng yù xa yù gaàn, nghóa ñen nghóa boùng. Coù moät “heä thoáng” töø ngöõ raát phong phuù veà loái noùi loái cöôøi aáy: “ñoùn tieáp toát ñeïp” daønh cho “nhieät tình”, “chaøo möøng”, “kính troïng”,”töï haøo”, “phuïc vuï”, ”taän tuïy”, “aâu yeám”, “xuùc ñoäng saâu xa”, “kieâu haõnh”… phuï hoaï vôùi nhöõng töø cuøng “tröôøng nghóa” naøy laø gioïng ñieäu nhöõng caâu vaên ñaäm ñaëc moät veû mæa mai vaø caû loái ví von so saùnh saéc beùn: “Caùc vò chaúng neà haø chuùt coâng söùc naøo ñeå baûo veä boïn toâi, vaø giaù coù ñöôïc troâng thaáy caùc vò aân caàn theo doõi toâi chaúng khaùc baø meï hieàn rình con thô chaäp chöõng böôùc ñi thöù nhaát, thì haún coâ phaûi phaùt ghen leân ñöôïc veà noãi aâu yeám vuûa caùc vò ñoái vôùi toâi. Coù theå noùi laø caùc vò baùm laáy ñeá giaøy toâi, dính chaët vôùi toâi nhö hình vôùi boùng. Vaø thaät tình laø caùc vò cuoáng cuoàng caû leân neáu maát huùt toâi chæ trong daêm phuùt! Coâ thöû nghó laøm sao maø khoâng xuùc ñoäng saâu xa ñöôïc”. Ngöôøi ta coù theå cöôøi töø cöûa mieäng cöôøi vaøo ñeán taän trong gan ruoät tröôùc nhöõng caâu vaên naøy. Maø ngay caû keû thuø coù leõ cuõng phaûi cöôøi trong khi thaáy loøng ñau ñieáng. AÁy laø caùi Vaên – vi haønh -TTLT Vónh Vieãn 161 cöôøi vöøa daønh moät chuùt cho giaûi trí, cho tan ra thaønh tieáng, vöøa daønh phaàn nhieàu cho muïc ñích caùch maïng, cho ngaám saâu chaát xoùt xa vaøo maùu thòt ñoái töôïng chaâm bieám. AÁy laø caùi cöôøi chua chaùt, mæa mai nhö keát quaû cuoái cuøng cuûa moät quaù trình suy nghó ñeå nhaän ra caùi traùi töï nhieân naèm trong baûn thaân söï vaät, hieän töôïng. Ngoøi buùt chaâm bieám saâu saéc cuûa taùc giaû ñaõ chuù yù khai thaùc nhöõng ñieàu traùi ngöôïc trong moät söï thoáng nhaát (oâng vua danh nghóa cao quí sang troïng nhöng thöïc chaát laø ñaùng khinh); chính saùch baûo hoä; caùi teân thì nhaân nghóa nhöng thöïc chaát laø boùc loät taøn aùc hoaëc phaùt hieän söï thoáng nhaát trong nhöõng hieän töôïng traùi ngöôïc (oâng vua vaø teân heà, nghi thöùc ñoùn röôùc vaø troø chôi troán tìm, theo doõi…). Roõ raøng ñaây laø tieáng cöôøi chaâm bieám raát trí tueä, saâu xa vaø thaâm thuyù nhö cuûa moät ñaàu oùc töøng traûi, giaø daën laém. Nhöng ngoøi buùt Nguyeãn AÙi Quoác vaãn giöõ ñöôïc veû töôi taén, hoùm hænh cuûa moät taâm hoàn treû trung, moät tinh thaàn ngöôøi chieán só caùch maïng luoân laïc quan, tin töôûng. “Vi haønh” coù tieáng cöôøi giaøu saéc ñieäu, ôû ñoù coù chaát thaâm thuyù cuûa ngöôøi töøng traûi thoâng thuoäc kinh söû laãn chaát tinh nghòch vui ñuøa cuûa tuoåi treû. Cho neân thaùi ñoä ñaû kích cuûa taùc giaû cuõng vöøa tröïc tieáp vöøa giaùn tieáp, vöøa boäc loä khaùch quan vöøa boäc loä chuû quan. Loái noùi ngöôïc, noùi maùt ôû ñaây döôøng nhö coù thaáp thoaùng caû söï hieáu thaéng thöôøng thaáy ôû tuoåi thanh nieân. Söï bình luaän: “Ñoù laø nhöõng ngöôøi phuïc vuï thaàm kín, ruït reø, voâ tö vaø heát söùc taän tuïy” hay söï so saùnh caùi noùn nhö “caùi chuïp ñeøn chuïp leân caùi ñaàu quaán khaên”, “caùc vò aân caàn theo doõi toâi chaúng khaùc baø meï hieàn rình con thô chaäp chöõng böôùc ñi thöù nhaát”, “caùc vò baùm laáy ñeá giaøy toâi, dính chaët vôùi toâi nhö hình vôùi boùng” roõ raøng coù caùi hoùm hænh, ñuøa vui raát thoaûi maùi, thuù vò. Coøn gioïng ñieäu traàn thuaät, söï bieåu loä tình caûm cuûa ñoâi trai gaùi, cuûa “toâi” vôùi coâ em hoï cuõng coù caùi töôi taén treû trung raát haáp daãn. Nhöõng yeáu toá aáy ñaõ taïo neân da thòt cho caâu chuyeän, ñaõ daãn moät yù töôûng, noäi dung chính trò ñi vaøo loøng ngöôøi hoàn nhieân, deã daøng nhö moät chuyeän giaûi trí thuù vò. Ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät “Vi haønh”, ta gaëp söï phong phuù, taàng lôùp cuûa bao yeáu toá thi phaùp : gioïng ñieäu, hình aûnh, tieáng cöôøi chaâm bieám vaø caû taâm traïng, caûm xuùc taùc giaû. Taâm traïng aáy khoâng chæ xuoâi chieàu trong söï ñuøa vui, mæa mai gieãu côït maø coøn coù caû loøng caêm gheùt keû thuø laãn noãi ñau, noãi nhuïc maát nöôùc. Loøng yeâu nöôùc nhieàu khi coøn ñöôïc boäc loä moät caùch chua chaùt trong gioïng vaên nhö laø nghòch lí, ngöôïc ñôøi: “ngaøy nay, cöù moãi laàn ra khoûi cöûa, thaät toâi khoâng sao che daáu noåi nieàm töï haøo ñöôïc laø moät ngöôøi An Nam vaø söï kieâu haõnh ñöôïc coù moät vò Hoaøng ñeá”. Ngoøi buùt ñaày tính chieán ñaáu cuûa Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ phaùt huy ñaéc löïc taùc duïng cuûa noù ngay caû khi ñuïng chaïm ñeán nhöõng noãi nieàm rieâng tö saâu kín. “Vi haønh” laø moät vuõ khí caùch maïng thöïc söï,ï maø ôû ñoù, tính ngheä thuaät cuûa taùc phaåm ñaõ maøi saéc, voùt nhoïn noù, vaø trang ñieåm trang söùc cho noù nöõa. * * *