Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
59
THÔ KHAÙNG CHIEÁN (1945-1954)
TAÂY TIEÁN
“Taây Tieán ngöôøi ñi khoâng heïn öôùc
Ñöôøng leân thaêm thaúm moät chia phoâi”
Quang Duõng
I. TÖ LIEÄU VEÀ TAÙC GIAÛ VAØ TAÙC PHAÅM
“Quang Duõng vieát khaù sôùm (tröôùc Taây Tieán – 1948, anh ñaõ laøm thô, maëc duø phaûi töø
Taây Tieán, anh môùi khaúng ñònh ñöôïc moät phong caùch thô rieâng) vaø saùng taùc nhieàu theå loaïi.
Taùc giaû cuûa baøi haùt Ba Vì môø cao maø moãi noát nhaïc, lôøi thô töøng laéng saâu vaøo ñaùy hoàn nhöõng
ngöôøi thanh nieân xa nhaø ñi khaùng Phaùp, cuõng laø taùc giaû cuûa nhieàu baøi thô tình naèm trong kyù
öùc saâu thaúm vaø thaønh haønh trang tinh thaàn cuûa nhieàu theá heä, nhieàu thôøi (Maét ngöôøi Sôn Taây,
Taây Tieán, Nhöõng laøng ñaõ qua, Ñöôøng traêng…) maø phaàn nhieàu ñöôïc truyeàn baèng nhöõng baûn
cheùp tay chöù khoâng caàn ñeán baûn in giaáy traéng, möïc ñen. Quang Duõng laø taùc giaû cuûa nhöõng
taäp truyeän kyù, vôùi phong thaùi rieâng khoù laãn, laïi cuõng laø taùc giaû cuûa nhöõng böùc tranh, ña phaàn
laø tranh luïa, veõ phong caûnh. Vieát sôùm vaø nhieàu nhö vaäy, nhöng voán laø ngöôøi thích “giang
hoà”, laïi voán khoâng chuyeân taâm ñeán vieäc xuaát baûn, in aán vaø löu giöõ, vì theá saùng taùc cuûa
Quang Duõng bò thaát laïc nhieàu. Vaø, cho ñeán heát ñôøi, Quang Duõng vaãn chæ laø chuû nhaân cuûa
moät gia taøi khoâng maáy lôùn lao so vôùi nhöõng baïn vieát cuøng löùa, cuøng thôøi: hai taäp thô vaø ba
taäp vaên xuoâi (keå caû nhöõng taäp in chung vôùi baïn thô, baïn vaên).
Quang Duõng soáng ñoân haäu vaø trong con ngöôøi ñoân haäu aáy aån chöùa moät taâm hoàn
ngheä só huøng haäu, ñaày veû daân daõ. Duø sôùm phaûi xa queâ, giaõ nhaø ñi khaùng chieán, nhöng treân
suoát neûo ñöôøng chinh chieán, ñi ñaâu, ñeán ñaâu vaø laøm gì, con ngöôøi bình dò aáy vaãn luoân höôùng
veà queâ höông. Quang Duõng coù khaû naêng hoøa hôïp tuyeät dieäu vaø rung ñoäng tinh nhaïy vôùi
nhöõng choøm xoùm, caûnh queâ, vôùi tình caûm ñoàng queâ chaân moäc, lam luõ nhöng cuõng raát thô
moäng. Chính caûm xuùc hoàn haäu aáy, caùi hoàn queâ aáy laø caùi hoàn cuûa nhöõng böùc tranh queâ ñöôïc
phaùt veõ taøi tình trong thô anh baèng ngoøi buùt cuûa moät ngheä só coù naêng khieáu thaåm mó toång hôïp
– “Caàm, kì, thi, hoaï”. Caûnh hieän leân trong thô anh khoâng baøng baïc maø coù thaàn thaùi, sinh
ñoäng trong söï hoøa hôïp nhuaàn nhuyeãn cuûa aâm thanh vôùi saéc maøu, cuûa tình vôùi caûnh. Coù moät
söùc gì níu giöõ, gôïi caûm ôû nhöõng caûnh queâ chaân moäc theá naøy:
Beán cuoái thoân xuaân hoa gaïo rôi
Soâng xanh hieàn trieát laëng troâi xuoâi
Ñoø ngang moät chuyeán qua möa buïi
AÁm aùp trong möa tieáng noùi cöôøi…
Hoaëc:
Laø nhöõng ñöôøng quaân qua beán laøng
Hoa nhaøi thôm ngoõ ñöôïm quaân trang
Lôùp naøy lôùp khaùc ngöôøi sang heát
Thuyeàn laïi naèm phôi döôùi nguyeät vaøng
Hoaëc nöõa: Naéng nöûa soâng xa môø khí nuùi
Caùnh hoàng nhaït nhaït maây phieâu löu…
Trong thô Quang Duõng, haàu heát laø nhöõng “böùc tranh queâ” nhö theá. Vôùi yù töôûng chuû
ñaïo “queâ höông tröôøng cöûu cuøng non nöôùc; Ba chuïc naêm trôøi veïn yù thô”,Quang Duõng ñaõ coá
gaéng loät taû cho heát veû ñeïp noàng haäu cuûa queâ höông Vieät Nam vôùi nhöõng neùt ñaëc saéc rieâng
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
60
khoâng laãn, goùp cho thô Vieät Nam nhöõng böùc tranh queâ ñaàm thaám, xuùc ñoäng loøng
ngöôøi.Trong tình yeâu queâ höông, ñaát nöôùc meânh mang aáy, vaãn coù moät goùc nieàm rieâng saâu
thaúm, trong laønh nhaát, Quang Duõng daønh rieâng cho xöù Ñoaøi -queâ höông anh, nôi anh töøng
soáng gaén boù suoát tuoåi thô. Coù ngöôøi ñaõ noùi”Quang Duõng laø nhaø thô cuûa xöù Ñoaøi”, quaû cuõ ng
moät phaàn coù lí. Vieát veà xöù Ñoaøi, thô anh ñaèm saâu, da dieát caû trong taâm töôûng vaø tình caûm.
Nhöõng ngaøy phaûi xa queâ, canh caùnh trong anh laø noãi mong ngoùng nhôù nhung khaéc khoaûi veà
vuøng queâ xa aáy:
Caùch bieät bao ngaøy queâ Baát Baït
Chieàu xanh khoâng thaáy boùng Ba Vì
Nhieàu khi khoâng kìm ñöôïc, anh phaûi thoát thaønh lôøi cho nguoâi ngoai noãi nhôù” Toâi
nhôù xöù Ñoaøi maây traéng laém…”. Chaùy boûng noãi khaùt khao, ngaøy ñöôïc trôû laïi, ñöôïc say söa hít
thôû khoâng khí thoân daõ, ñöôïc ñaém mình trong höông muøa maøng, ñöôïc taän höôûng nieàm vui
thöôûng ngoaïn taän höôûng veû ñeïp cuûa queâ höông:
Bao giôø trôû laïi ñoàng Böông Caán
Veà nuùi Saøi Sôn ngoùng luùa vaøng
Soâng Ñaùy chaäm nguoàn qua Phuû Quoác
Saùo dieàu khuya khoaét thoåi theâm traêng
Coù ngöôøi laøm thô laáy caùi “chaân” laøm goác, laïi cuõng coù ngöôøi troïng söï taøi hoa. ÔÛ
Quang Duõng laø söï keát hôïp tuyeät vôøi giöõa veû ñeïp chaân chaát, daân daõ vôùi taøi hoa tinh teá. Nhieàu
baøi thô, do vaäy ñaït ñeán ñoä chaân taøi. Beân caïnh Taây Tieán, laø nhöõng baøi thô töøng soáng vaø laéng
saâu trong taâm töôûng ngöôøi ñoïc: Maét ngöôøi Sôn Taây, Nhöõng laøng ñaõ qua, Ñöôøng traêng, Nhöõng
coâ haøng xoùm…
Quang Duõng vieát hoàn nhieân vaø raát thaät. Döôøng nhö chöa bao giôø anh giaáu mình vaø
caøng khoâng bao giôø doái mình trong thô. Töø söï daán thaân, mang ñaäm haøo khí cuûa caû moät lôùp
ngöôøi thôøi ñaïi:
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh…
Ñeán nhöõng kæ nieäm, nhöõng taâm söï buoàn vui cuûa cuoäc ñôøi chinh chieán vaø sau naøy
nöõa, caû caûm giaùc chaät choäi thieáu chaân trôøi trong Maây ñaàu oâ ñeàu laø taâm söï thaät, caûm giaùc thaät
cuûa rieâng anh ñöôïc boäc baïch treân trang giaáy. Nhöõng lôøi nhaéc nhôû trong Ñöôøng chieàu thöù baûy,
cuõng mang neùt rieâng cuûa Quang Duõng: khoâng gaân coát maø thaám thía bôûi ñoù laø söï nhaén göûi
thieát tha cuûa moät taám loøng nhaân haäu, troïng nghóa tình.
Thô Quang Duõng coù nhieàu baøi laéng buoàn: Möa, Quaùn nöôùc, Thu, Chieàu nuùi möa
raøo… Ngay caû caùi buoàn aáy cuõng laø taâm traïng thöïc cuûa anh vieát ra nhieàu khi deã gaây hieåu laàm,
song anh vaãn khoâng ngaïi boäc baïch.
Quang Duõng khoâng vieát moät caùi gì chung chung. Vôùi anh, thô laø saûn phaåm, mang saéc
thaùi rieâng vaø cuï theå nhöõng gì anh ñaõ soáng traûi, quan saùt vaø ghi nhaän ñöôïc.Phaàn khoâng nhoû
taïo neân söùc haáp daãn vaø giaù trò laâu daøi cuûa thô chính laø ôû tính cuï theå, chaân saùt aáy. Nhôø vaäy,
chuùng ta môùi coù ñöôïc nhöõng baøi thô coù söùc gôïi döïng laïi caû moät thôøi hoaëc löu khaéc laïi chaân
dung saùt thöïc cuûa caû moät theá heä, daïng nhö Taây Tieán, Nhöõng laøng ñaõ qua, ñöôøng 12, nhöõng coâ
haøng xoùm, ñöôøng traêng…
Duø Quang Duõng ñeå laïi cho chuùng ta khoâng nhieàu thô nhöng maëc nhieân boán möôi
naêm nay, anh laø nhaø thô ñöôïc meán moä. Vôùi Röøng Bieån queâ höông (taäp thô in chung vôùi Traàn
Leâ Vaên), Baøi thô Soâng Hoàng, Maây ñaàu oâ Quang Duõng ñaõ daønh cho chuùng ta phaàn quyù ñeïp
Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
61
rieâng cuûa taâm hoàn vaø caù tính saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa moät ngheä só chaân taøi, ñaày nhieät taâm vôùi
queâ höông, ñaát nöôùc vaø con ngöôøi.
Mai Höông(Quang Duõng(1921-1986)
Taïp chí vaên hoïc soá 3 – 1990, TR 39-41)
Quang Duõng vaøo “laøng” thô caùch maïng vôùi baøi Taây Tieán . Nhö coù moái duyeân gì
raøng buoäc, baøi thô aáy gaén boù vôùi ngöôøi laøm ra noù ñeán möùc cöù noùi ñeán Quang Duõng laø ngöôøi
ta nhôù ñeán baøi thô Taây Tieán vaø ngöôïc laïi.
(…) Khoaûng cuoái muøa xuaân naêm 1947, Quang Duõng, Nguyeân Phaùi Vieân phoøng
quaân söï Baéc Boä vaø hoïc vieân lôùp quaân söï ôû Toâng (Sôn Taây ) veà Phuøng töø giaõ Meï giaø, Vôï treû,
con thô ñeå leân ñöôøng gia nhaäp ñoaøn quaân Taây Tieán. Taây Tieán laø moät ñôn vò quaân ñoäi thaønh
laäp vaøo ñaàu naêm 1947, coù nhieäm vuï phoái hôïp vôùi boä ñoäi Laøo, baûo veä bieân giôùi Vieät – Laøo vaø
ñaùnh tieâu hao quaân ñoäi Phaùp ôû Thöôïng Laøo ñeå hoã trôï cho nhöõng vuøng khaùc treân ñaát Laøo. Ñòa
baøn ñoùng quaân vaø hoaït ñoäng cuûa Taây Tieán khaù roäng : töø Chaâu Mai, Chaâu Moäc sang Saàm
Nöùa roài voøng veà qua mieàn Taây Thanh Hoaù. Boä ñoäi Taây Tieán phaàn ñoâng laø thanh nieân Haø
Noäi, lao ñoäng chaân tay cuõng laém, trí thöùc cuõng nhieàu. Coù nhöõng hoïc sinh cuõ cuûa caùc tröôøng
Sö Phaïm, Böôûi, Thaêng Long, Vaên Lang nhö Quang Duõng, Vaïn Thaéng, Tuaán Sôn, Nhö
Trang… Rieâng Tuaán Sôn vaø Nhö Trang ñaõ ñoã tuù taøi vaø thöôøng ñöôïc goïi laø hai “ Caäu Tuù”.
Baùc só Phaïm Ngoïc Khueâ cuõng laø moät trí thöùc vaø moät thaày thuoác coù tieáng. Laïi coù nhöõng nöõ
chieán só hoa khoâi cuûa thuû ñoâ nhö y taù Phöông Lan…Xuaát thaân “ bình daân” thì coù anh tröôùc
kia baùn “ phaù xan” (laïc rang) , coù anh tröôùc kia laøm ñoà teå ôû loø moå. Hoï soáng vôùi nhau raát vui.
Anh ñoà teå coù theå bieåu dieãn moå boø trong chôùp maét ñeå toå chöùc lieân hoan. Coâ y taù xinh ñeïp
suùng luïc ñeo beân söôøn, phi ngöïa nhö bay. Ai thieáu aùo thì ñoàng ñoäi coù theå côûi aùo taëng ngay.
Caùi gian khoå, caùi thieáu thoán veà vaät chaát cuûa taây Tieán cuõng khuûng khieáp. Hoài aáy ôû röøng, soát
reùt hoaønh haønh döõ doäi. Ñaùnh traän töû vong ít, soát reùt töû vong nhieàu. Ñaïi ñoäi tröôûng kim nhaïc só
Nhö Trang saùng taùc baøi haùt “ Tieáng coøng quaân y” taû caùi tieáng coøng reàn ræ khoâng maáy ngaøy laø
khoâng noåi leân ôû traïm quaân y, baùo hieäu moät ñoàng chí qua ñôøi vì soát reùt. Thuoác chöõa beänh raát
hieám, nhaát laø moùn Kyù ninh vaøng. Moãi buoåi saùng, coâ y taù boû vaøi vieân vaøo moät chai nöôùc. Moãi
beänh nhaân ñöôïc uoáng moät cheùn. Thô Quang Duõng vieát “ Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc”
laø noùi veà nhöõng caùi ñaàu caïo troïc ñeå khi ñaùnh giaùp laù caø, Taây cuõng khoâng naém ñöôïc chieán só
ta. Nhöng “ khoâng moïc toùc” coøn coù nghóa soát reùt ñeán noãi toùc cuõng khoâng moïc ñöôïc. “ Quaân
xanh maøu laù” vì soát reùt nhö theá maø “ vaãn döõ oai huøm” nhieàu traän ñaùnh laøm cho giaëc Phaùp
kinh hoaøng. Nhö traän Doác Ñeït ( treân ñöôøng töø Phoá Vaøng sang Möôøn Bi) coù nhöõng chieán só
soát reùt run caàm caäp, vaãn naèm nguyeân ôû vò trí chieán ñaáu, baén suùng, neùm löïu ñaïn, vaàn ñaù töø
treân cao xuoáng tieâu dieät ñòch. Boïn giaëc soáng soùt phaûi ruùt lui xuoáng Suoái Ruùt .
Ñoaøn quaân taây Tieán, sau moät thôøi gian hoaït ñoäng ôû Laøo trôû veà thaønh laäp trung
ñoaøn 52. Ñaïi ñoäi tröôûng Quang Duõng ôû ñoù ñeán cuoái naêm 1948 roài ñöôïc chuyeån sang ñôn vò
khaùc. Rôøi xa ñôn vò cuõ chöa bao laâu, ngoài ôû Phuø Löu Chanh anh vieát baøi thô Taây Tieán. Baøi
thô vöøa ra ñôøi ñaõ ñöôïc ñoïc trong vaø ngoaøi quaân ñoäi truyeàn tay, truyeàn mieäng cho nhau.
Trong taäp “thô” do nhaø xuaát baûn Veä quoác quaân lieân khu III aán haønh naêm 1949, baøi thô coù
nhan ñeà laø “ Nhôù Taây Tieán”. Naêm 1957, khi ñöa baøi naøy vaøo taäp “ Röøng bieån queâ höông” ( in
chung vôùi Traàn Leâ Vaên – Nhaø Xuaát Baûn hoäi nhaø vaên) Quang Duõng boû chöõ “Nhôù”, chæ laáy hai
chöõ “ Taây Tieán”
Traàn Leâ Vaên( baøi thô “ Taây Tieán” cuûa Quang Duõng
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
62
In trong Nhìn nhaän laïi moät soá hình töôïng Vaên hoïc.
Baùo Giaùo vieân nhaân daân, soá ñaëc bieät(27-28-29-30-31)
thaùng 7/1989, TR..41)
II. CAÂU HOÛI
1/ Keå teân ba baøi thô vieát veà ngöôøi lính trong buoåi ñaàu khaùng Phaùp ñaõ ñöôïc hoïc vaø
ñoïc theâm ôû chöông trình vaên trung hoïc. Moãi baøi cheùp laïi vaøi caâu tieâu bieåu.
2/ Thí sinh hieåu gì veà baøi thô “ Taây Tieán” cuûa Quang Duõng.
III.LAØM VAÊN
Ñeà 1: Bình giaûng ñoaïn thô sau trong baøi “ Taây Tieán” cuûa Quang Duõng:
“Soâng maõ xa roài Taây Tieán ôi !
Nhôù veà röøng nuùi nhôù chôi vôi
Saøi Khao söông laáp ñoaøn quaân moûi
Möôøng Laùt hoa veà trong ñeâm hôi
Doác leân khuùc khuyûu doác thaêm thaúm
Heo huùt coàn maây, suùng ngöûi trôøi
Ngaøn thöôùc leân cao ngaøn thöôùc xuoáng
Nhaø ai Pha Luoâng möa xa khôi
Anh baïn daõi daàu khoâng böôùc nöõa
Guïc leân suùng muõ boû queân ñôøi !
Chieàu chieàu oai linh thaùc gaàm theùt
Ñeâm ñeâm Möôøng Hòch coïp treâu ngöôøi
Nhôù oâi Taây Tieán côm leân khoùi
Mai Chaâu muøa em thôm neáp xoâi”
* Baøi laøm
Naêm 1948, cuoäc khaùng chieán cuûa quaân thuø vaø daân ta choáng thöïc daân Phaùp böôùc
sang naêm thöù 3. Ta vöøa thaéng lôùn treân chieán tröôøng Vieät Baéc thu ñoâng 1947. Chaëng ñöôøng
lòch söû phía tröôùc cuûa daân toäc coøn ñaày thöû thaùch gian nan. Cuoäc khaùng chieán ñaõ chuyeån sang
moät giai ñoaïn môùi. Tieàn tuyeán vaø haäu phöông traøn ngaäp tinh thaàn phaán chaán vaø quyeát thaéng.
Thôøi gian naøy, vaên ngheä khaùng chieán thu ñöôïc moät soá thaønh töïu xuaát saéc. Moät soá
baøi thô hay vieát veà “anh boä ñoäi Cuï Hoà” noái tieáp nhau xuaát hieän: “Leân Taây Baéc” (Toá Höõu),
“Ñoàng Chí” (Chính Höõu), “Nhôù” (Hoàng Nguyeân)… vaø “Taây Tieán” cuûa Quang Duõng.
Quang Duõng vieát “Taây Tieán” vaøo naêm 1948, taïi Phuø Löu Chanh, moät laøng ven con
soâng Ñaùy hieàn hoøa. Caûm höùng chuû ñaïo cuûa baøi thô laø noãi nhôù: nhôù ñoàng ñoäi thaân yeâu, nhôù
ñoaøn binh Taây Tieán, nhôù baûn möôøng vaø nuùi röøng mieàn Taây, nhôù kæ nieäm ñeïp moät thôøi traän
maïc… Noùi veà noãi nhôù aáy, baøi thô ñaõ ghi laïi haøo khí laõng maïn cuûa tuoåi treû Vieät Nam, cuûa
“bao chieán só anh huøng” trong buoåi ñaàu khaùng chieán choáng Phaùp voâ cuøng gian khoå maø vinh
quang.
“Taây Tieán” laø phieân hieäu cuûa moät ñôn vò boä ñoäi hoaït ñoäng taïi bieân giôùi Vieät – Laøo,
mieàn Taây tænh Thanh Hoùa vaø Hoøa Bình. Quang Duõng laø moät caùn boä ñaïi ñoäi cuûa “ñoaøn binh
khoâng moïc toùc” aáy, ñaõ töøng vaøo sinh ra töû vôùi ñoàng ñoäi thaân yeâu.
Hai caâu thô ñaàu noùi leân noãi nhôù, nhôù mieàn Taây, nhôù nuùi röøng, nhôù doøng soâng Maõ
thöông yeâu:
“Soâng Maõ xa roài Taây Tieán ôi !
Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
63
Nhôù veà röøng nuùi, nhôù chôi vôi”
Ñaõ “xa roài” neân noãi nhôù khoâng theå naøo nguoâi ñöôïc, nhôù da dieát ñeán quaën loøng, ñoù
laø noãi nhôù “chôi vôi”. Tieáng goïi “Taây Tieán ôi” vang leân tha thieát nhö tieáng goïi ngöôøi thaân
yeâu. Töø caûm “ôi!” baét vaàn vôùi töø laùy “chôi vôi” taïo neân aâm höôûng caâu thô saâu laéng, boài hoài,
ngaân daøi, töø loøng ngöôøi voïng vaøo thôøi gian naêm thaùng, lan roäng lan xa trong khoâng gian. Hai
chöõ “xa roài” nhö moät tieáng thôû daøi ñaày thöông nhôù, hoâ öùng vôùi ñieäp töø “nhôù” trong caâu thô
thöù hai theå hieän moät taâm tình ñeïp cuûa ngöôøi chieán binh Taây Tieán ñoái vôùi doøng soâng Maõ vaø
nuùi röøng mieàn Taây. Sau tieáng goïi aáy, bieát bao hoaøi nieäm veà moät thôøi gian khoå hieän veà trong
taâm töôûng.
Nhöõng caâu thô tieáp theo noùi veà chaëng ñöôøng haønh quaân ñaày thöû thaùch gian nan maø
ñoaøn binh Taây Tieán töøng neám traûi. Caùc teân baûn, teân möôøng: Saøi Khao, Möôøng Laùt, Pha
Luoâng, Möôøng Hòch, Mai Chaâu… ñöôïc nhaéc ñeán khoâng chæ gôïi leân bao thöông nhôù vôi ñaày
maø coøn ñeå laïi nhieàu aán töôïng veà söï xa xoâi, heo huùt, hoang daõ, thaâm sôn cuøng coác,… Noù gôïi
trí toø moø vaø haùo höùc cuûa nhöõng chaøng trai “Töø thuôû mang göôm ñi giöõ nöôùc – Nghìn naêm
thöông nhôù ñaát Thaêng Long”. Ñoaøn binh haønh quaân trong söông muø giöõa nuùi röøng truøng ñieäp:
“Saøi Khao söông laáp ñoaøn quaân moûi,
Möôøng Laùt hoa veà trong ñeâm hôi”
Bao nuùi cao, ñeøo cao, doác thaúng döïng thaønh phía tröôùc maø caùc chieán só Taây Tieán
phaûi vöôït qua. Doác leân thì “khuùc khuyûu” gaäp gheành, doác xuoáng thì “thaêm thaúm” nhö daãn ñeán
vöïc saâu. Caùc töø laùy: “khuùc khuyûu”, “thaêm thaúm”, “heo huùt” ñaëc taû gian khoå, gian truaân cuûa
neûo ñöôøng haønh quaân chieán ñaáu: “Doác leân khuùc khuyûu, doác thaêm thaúm – Heo huùt coàn maây
suùng ngöûi trôøi!”. Ñænh nuùi muø söông cao vuùt. Muõi suùng cuûa ngöôøi chieán binh ñöôïc nhaân hoùa
taïo neân moät hình aûnh: “suùng ngöûi trôøi” giaøu chaát thô, mang veû ñeïp caûm höùng laõng maïn, cho
ta nhieàu thi vò. Noù khaúng ñònh chí khí vaø quyeát taâm cuûa ngöôøi chieán só chieám lónh moïi taàm
cao maø ñi tôùi “Khoù khaên naøo cuõng vöôït qua – Keû thuø naøo cuõng ñaùnh thaéng!”. Thieân nhieân
nuùi ñeøo xuaát hieän nhö ñeå thöû thaùch loøng ngöôøi: “ngaøn thöôùc leân cao, ngaøn thöôùc xuoáng”. Heát
leân laïi xuoáng, xuoáng thaáp laïi leân cao, ñeøo noái ñeøo, doác tieáp doác, khoâng döùt. Caâu thô ñöôïc
taïo thaønh hai veá tieåu ñoái: “Ngaøn thöôùc leân cao // ngaøn thöôùc xuoáng”, hình töôïng thô caân
xöùng haøi hoøa, caûnh töôïng nuùi röøng huøng vó ñöôïc ñaëc taû, theå hieän moät ngoøi buùt ñaày chaát haøo
khí cuûa nhaø thô – chieán só.
Coù caûnh ñoaøn quaân ñi trong möa: “Nhaø ai Pha Luoâng möa xa khôi”. Caâu thô ñöôïc
deät baèng nhöõng thanh baèng lieân tieáp, gôïi taû, söï eâm dòu, töôi maùt cuûa taâm hoàn nhöõng ngöôøi
lính treû, trong gian khoå vaãn laïc quan yeâu ñôøi. Trong maøn möa röøng, taàm nhìn cuûa ngöôøi
chieán binh Taây Tieán vaãn höôùng veà nhöõng baûn möôøng, nhöõng maùi nhaø daân hieàn laønh vaø yeâu
thöông, nôi maø caùc anh seõ ñeán, ñem xöông maùu vaø loøng duõng caûm ñeå baûo veä vaø giöõ gìn.
Ta trôû laïi ñoaïn thô treân, gian khoå khoâng chæ laø nuùi cao doác thaúm, khoâng chæ laø möa
luõ thaùc ngaøn maø coøn coù tieáng gaàm cuûa coïp beo nôi röøng thieâng nöôùc ñoäc, nôi ñaïi ngaøn hoang
vu:
“Chieàu chieàu oai linh thaùc gaàm theùt
Ñeâm ñeâm Möôøng Hòch coïp treâu ngöôøi”
“Chieàu chieàu…” roài “ñeâm ñeâm” nhöng aâm thanh aáy, “thaùc gaàm theùt”, “coïp treâu
ngöôøi”, luoân khaúng ñònh caùi bí maät, caùi uy löïc khuûng khieáp ngaøn ñôøi cuûa choán röøng thieâng.
Chaát haøo saûng trong thô Quang Duõng laø laáy ngoaïi caûnh nuùi röøng mieàn Taây hieåm nguy ñeå toâ
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
64
ñaäm vaø khaéc hoïa chí khí anh huøng cuûa ñoaøn quaân Taây Tieán. Moãi vaàn thô ñaõ ñeå laïi trong taâm
trí ngöôøi ñoïc moät aán töôïng: gian nan toät baäc maø cuõng can tröôøng toät baäc! Ñoaøn quaân vaãn tieán
böôùc, ngöôøi noái ngöôøi, baêng leân phía tröôùc. Uy löïc thieân nhieân nhö bò giaûm xuoáng vaø giaù trò
con ngöôøi nhö ñöôïc naâng cao haún leân moät taàm voùc môùi. Quang Duõng cuõng noùi ñeán söï hy sinh
cuûa ñoàng ñoäi treân nhöõng chaëng ñöôøng haønh quaân voâ cuøng gian khoå:
“Anh baïn daõi daàu khoâng böôùc nöõa
Guïc leân suùng muõ boû queân ñôøi…”
Hieän thöïc chieán tranh xöa nay voán nhö theá! Söï hy sinh cuûa ngöôøi chieán só laø taát
yeáu. Xöông maùu ñoå xuoáng ñeå xaây ñaøi töï do. Vaàn thô noùi ñeán caùi maát maùt, hy sinh nhöng
khoâng chuùt bi luî, thaûm thöông.
Hai caâu cuoái ñoaïn thô, caûm xuùc boài hoài tha thieát. Nhö lôøi nhaén göûi cuûa moät khuùc
taâm tình. Nhö tieáng haùt cuûa moät baøi ca hoaøi nieäm, vöøa baâng khuaâng, vöøa töï haøo:
“Nhôù oâi Taây Tieán côm leân khoùi
Mai Chaâu muøa em thôm neáp xoâi”
“Nhôù oâi!” tình caûm daït daøo, ñoù laø tieáng loøng cuûa caùc chieán só Taây Tieán “ñoaøn binh
khoâng moïc toùc”. Caâu thô ñaäm ñaø tình quaân daân. Höông vò baûn möôøng vôùi “côm leân khoùi”, vôùi
“muøa em thôm neáp xoâi” coù bao giôø queân? Hai tieáng “muøa em” laø moät saùng taïo ñoäc ñaùo veà
ngoân ngöõ thi ca, noù haøm chöùa bao tình thöông noãi nhôù, ñieäu thô trôû neân uyeån chuyeån, meàm
maïi, tình thô trôû neân aám aùp. Cuõng noùi veà höông neáp, höông xoâi, veà “muøa em” vaø tình quaân
daân, sau naøy Cheá Lan Vieân vieát trong baøi “Tieáng haùt con taøu”.
“Anh naém tay em cuoái muøa chieán dòch
Vaét xoâi nuoâi quaân em giaáu giöõa röøng
Ñaát Taây Baéc thaùng ngaøy khoâng coù lòch
Böõa xoâi ñaàu coøn toûa nhôù muøi höông”
“Nhôù muøi höông”, nhôù “côm leân khoùi”, nhôù “thôm neáp xoâi” laø nhôù höông vò nuùi
röøng Taây Baéc, nhôù tình nghóa, nhôù taám loøng cao caû cuûa ñoàng baøo Taây Baéc thaân yeâu.
Möôøi boán caâu thô treân ñaây laø phaàn ñaàu baøi “Taây Tieán”, moät trong nhöõng baøi thô
hay nhaát vieát veà ngöôøi lính trong 9 naêm khaùng chieán choáng Phaùp. Böùc tranh thieân nhieân
hoaønh traùng, treân ñoù noåi baät leân hình aûnh chieán só can tröôøng vaø laïc quan, ñang daán thaân vaøo
maùu löûa vôùi nieàm kieâu haõnh “ Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh…”. Ñoaïn thô ñeå laïi moät
daáu aán ñeïp ñeõ veà thô ca khaùng chieán maø söï thaønh coâng, laø keát hôïp haøi hoaø giöõa khuynh
höôùng söû thi vaø caûm höùng laõng maïn. Nöûa theá heä ñaõ troâi qua, baøi thô “ Taây Tieán” cuûa Quang
Duõng ngaøy moät theâm saùng giaù
Ñeà 2: Bình giaûng ñoaïn thô sau trong baøi “ Taây Tieán” cuûa Quang Duõng:
“…Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa,
Kìa em xieâm aùo töï bao giôø
Kheøn leân man ñieäu naøng e aáp
Nhaïc veà Vieân Chaên xaây hoàn thô
Ngöôøi ñi Chaâu Moäc chieàu söông aáy
Coù thaáy hoàn lau neûo beán bôø
Coù nhôù daùng ngöôøi treân ñoäc moäc
Troâi doøng nöôùc luõ hoa ñong ñöa
Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
65
Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh”
BAØI LAØM
“Taây Tieán” laø baøi haùt cuûa tình thöông meán, laø khuùc ca chieán traän cuûa anh Veä quoác
quaân naêm xöa, nhöõng anh huøng buoåi ñaàu khaùng chieán “ aùo vaûi chaân khoâng ñi luøng giaëc
ñaùnh” (“ Nhôù” – Hoàng Nguyeân), nhöõng traùng só ra traän vôùi lôøi theà “Chieán tröôøng ñi chaúng
tieác ñôøi xanh”.
Quang Duõng vieát baøi thô “Taây Tieán” vaøo naêm 1948, taïi Phuø Löu Chanh beân bôø
soâng Ñaùy thöông yeâu: “Soâng Ñaùy chaäm nguoàn qua Phuû Quoác – Saùo dieàu khuya khoaét thoåi
ñeâm traêng” (Maét ngöôøi Sôn Taây – 1949). Taây Tieán laø moät ñôn vò quaân ñoäi thaønh laäp vaøo
naêm 1947, hoaït ñoäng vaø chieán ñaáu ôû thöôïng nguoàn soâng Maõ, mieàn Taây Hoøa Bình, Thanh
Hoùa sang Saàm Nöùa, treân daûi bieân cöông Vieät – Laøo. Quang Duõng laø moät ñaïi ñoäi tröôûng trong
ñoaøn binh Taây Tieán, ñoàng ñoäi anh nhieàu ngöôøi laø nhöõng chaøng trai Haø Noäi yeâu nöôùc, duõng
caûm, haøo hoa. Baøi thô “Taây Tieán” noùi leân noãi nhôù cuûa taùc giaû sau moät thôøi gian xa rôøi ñôn vò:
“Soâng Maõ xa roài Taây Tieán ôi! – Nhôù veà röøng nuùi nhôù chôi vôi…”
Baøi thô goàm coù 4 phaàn. Phaàn ñaàu noùi veà noãi nhôù, nhôù soâng Maõ, nhôù nuùi röøng mieàn
Taây, nhôù ñoaøn binh Taây Tieán vôùi nhöõng neûo ñöôøng haønh quaân chieán ñaáu voâ cuøng gian khoå…
Ñoaïn thô treân ñaây goàm coù 16 caâu thô, laø phaàn 2 vaø phaàn 3 cuûa baøi thô ghi laïi nhöõng kæ nieäm
ñeïp moät thôøi gian khoå, nhöõng hình aûnh ñaày töï haøo veà ñoàng ñoäi thaân yeâu.
ÔÛ phaàn ñaàu, sau hình aûnh “Anh baïn daõi daàu khoâng böôùc nöõa – Guïc leân suùng muõ boû
queân ñôøi”, ngöôøi ñoïc ngaïc nhieân, xuùc ñoäng tröôùc vaàn thô aám aùp, man maùc, tình töù, taøi hoa:
“Nhôù oâi Taây Tieán côm leân khoùi
Mai Chaâu muøa em thôm neáp xoâi”
Baùt côm toûa khoùi naëng tình quaân daân, toûa höông cuûa “thôm neáp xoâi”, höông cuûa
nuùi röøng, cuûa Mai Chaâu,… vaø höông cuûa tình thöông meán.
Môû ñaàu phaàn hai laø söï noái tieáp caùi höông vò “thôm neáp xoâi” aáy. “Hoäi ñuoác hoa” ñaõ
trôû thaønh kæ nieäm ñeïp trong loøng nhaø thô, vaø ñaõ trôû thaønh haønh trang trong taâm hoàn caùc chieán
binh Taây Tieán:
“Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa,
Kìa em xieâm aùo töï bao giôø
Kheøn leân man ñieäu naøng e aáp
Nhaïc veà Vieân Chaên xaây hoàn thô”
“Ñuoác hoa” laø caây neán ñoát leân trong phoøng cöôùi, ñeâm taân hoân, töø ngöõ ñöôïc duøng
trong vaên hoïc cuõ: “Ñuoác hoa chaúng theïn vôùi chaøng mai xöa” (Truyeän Kieàu – 3096). Quang
Duõng ñaõ coù moät söï nhaøo naën laïi: hoäi ñuoác hoa – ñeâm löûa traïi, ñeâm lieân hoan trong doanh traïi
ñoaøn binh Taây Tieán. “Böøng” chæ aùnh saùng cuûa ñuoác hoa, cuûa löûa traïi saùng böøng leân; cuõng
coøn coù nghóa laø tieáng kheøn, tieáng haùt, tieáng cöôøi töng böøng roän raõ. Söï xuaát hieän cuûa “em”,
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
66
cuûa “naéng” laøm cho hoäi ñuoác hoa maõi maõi laø kæ nieäm ñeïp moät thôøi chinh chieán. Nhöõng thieáu
nöõ Möôøng, nhöõng thieáu nöõ Thaùi, nhöõng coâ phuø xao Laøo xinh ñeïp, duyeân daùng “e aáp”, xuaát
hieän trong boä xieâm aùo röïc rôõ, cuøng vôùi tieáng kheøn “man ñieäu” ñaõ “xaây hoàn thô” trong loøng
caùc chaøng lính treû. Chöõ “kìa” laø ñaïi töø ñeå troû, ñöùng ñaàu caâu “Kìa em xieâm aùo töï bao giôø”
nhö moät tieáng traàm troà, ngaïc nhieân, tình töù. Moïi gian khoå, moïi thöû thaùch,… nhö ñaõ bò ñaåy luøi
vaø tieâu tan.
Xa Taây Tieán môùi coù bao ngaøy theá maø nhaø thô “nhôù chôi vôi”, nhôù “hoäi ñuoác hoa”,
nhôù “chieàu söông Chaâu Moäc aáy”. Hoûi “ngöôøi ñi” hay töï hoûi mình “coù thaáy” vaø “coù nhôù”. Bao
kæ nieäm saâu saéc vaø thô moäng laïi hieän leân vaø uøa veà:
“Ngöôøi ñi Chaâu Moäc chieàu söông aáy
Coù thaáy hoàn lau neûo beán bôø
Coù nhôù daùng ngöôøi treân ñoäc moäc
Troâi doøng nöôùc luõ hoa ñong ñöa”
Chöõ “aáy” baét vaàn vôùi chöõ “thaáy”, moät vaàn löng thaàn tình, aâm ñieäu caâu thô tróu
xuoáng nhö moät noát nhaán, moät söï nhaéc nhôû trong hoaøi nieäm nhieàu baâng khuaâng. Nöõ só xöa
nhôù kinh thaønh Thaêng Long laø nhôù “hoàn thu thaûo”, nay Quang Duõng nhôù laø nhôù “hoàn lau”,
nhôù caùi xaøo xaïc cuûa gioù, nhôù nhöõng côø lau traéng trôøi. Coù “nhôù veà röøng nuùi, nhôù chôi vôi” thì
môùi coù nhôù vaø “coù thaáy hoàn lau” trong kæ nieäm. “Coù thaáy”… roài laïi “coù nhôù”, moät loái vieát
uyeån chuyeån taøi hoa, ñuùng laø “caâu thô tröôùc goïi caâu thô sau” nhö nhöõng kæ nieäm trôû veà…
Nhôù caûnh (hoàn lau) roài nhôù ngöôøi (nhôù daùng ngöôøi) cuøng con thuyeàn ñoäc moäc “troâi doøng
nöôùc luõ hoa ñong ñöa”. Hình aûnh “hoa ñong ñöa” laø moät neùt veõ laõng maïn gôïi taû caùi “daùng
ngöôøi treân ñoäc moäc” troâi theo thôøi gian vaø doøng hoaøi nieäm. Ñoaïn thô gôïi leân moät veû ñeïp mô
hoà, thaáp thoaùng, gaàn xa, hö aûo treân caùi neàn “chieàu söông aáy”. Caûnh vaø ngöôøi ñöôïc thaáy vaø
nhôù mang nhieàu man maùc baâng khuaâng. Buùt phaùp, thi phaùp cuûa chuû nghóa laõng maïn ñeå laïi
daáu aán taøi hoa qua ñoaïn thô naøy. Giöõa nhöõng “beán bôø”, “ñoäc moäc”, “doøng nöôùc luõ” laø “hoàn
lau”, laø “daùng ngöôøi”, laø “hoa ñong ñöa” taát caû ñöôïc phuû môø bôûi maøn traéng moûng cuûa moät
“chieàu söông” hoaøi nieäm. Töôûng laø sieâu thöïc maø laõng maïn, taøi hoa.
Phaàn ba baøi thô noùi veà ñoaøn binh Taây Tieán. Quang Duõng söû duïng buùt phaùp hieän
thöïc ñeå taïo neân böùc chaân dung nhöõng ñoàng ñoäi thaân yeâu cuûa mình. ÔÛ phaàn moät noùi veà con
ñöôøng haønh quaân voâ cuøng gian khoå ñeå khaéc hoaï chí khí anh huøng caùc chieán só Taây Tieán;
Phaàn hai, ñi saâu mieâu taû veû ñeïp laõng maïn cuûa nhöõng chieán binh haøo hoa, yeâu ñôøi. Phaàn ba
naøy, ngöôøi ñoïc caûm thaáy nhaø thô dang nhôù, ñang ngaém nhìn, ñang hoài töôûng, ñang nghó veà
töøng göông maët thaân yeâu, ñaõ cuøng mình vaøo sinh ra töû, neám traûi nhieàu gian khoå moät thôø i traän
maïc. Nhö moät ñoaïn phim caän caûnh gôïi taû caùi döõ doäi, caùi khoác lieät moät thôøi maùu löûa oai huøng.
Chuû nghóa yeâu nöôùc cuûa daân toäc hun ñuùc qua 4.000 naêm lòch söû ñöôïc naâng leân taàm voùc môùi
cuûa chuû nghóa anh huøng caùch maïng trong thôøi ñaïi Hoà Chí Minh:
“Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm
Maét tröøng gôûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm”
Nhöõng vaàn thô ngoàn ngoän chaát hieän thöïc, nöûa theá kyû sau maø ngöôøi ñoïc vaãn caûm
thaáy trong khoùi löûa, trong aâm vang cuûa tieán g suùng, nhöõng göông maët kieâu huøng cuûa ñoaøn
duõng só Taây Tieán. “ Ñoaøn binh khoâng moïc toùc”, “ Quaân xanh maøu laù”, töông phaûn vôùi “ döõ
Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
67
oai huøm”. Caû ba neùt veû ñeàu saéc, goùc caïnh hình aûnh nhöõng “ Veä tuùm”, “Veä troïc” moät thôøi
gian khoå ñöôc noùi ñeán moät caùch hoàn nhieân. Quaân phuïc xanh maøu laù, nöôùc da xanh vaø ñaàu
khoâng moïc toùc vì soát reùt röøng, theá maø quaéc thöôùc hieân ngang, xung traän ñaùnh giaùp laù caø “ döõ
oai huøm” laøm cho giaëc Phaùp kinh hoàn baït vía “ Tam quaân tì hoå khí thoân Ngöu” laø hình aûnh
caùc traùng só “ Saùt Thaùt”, ñôøi Traàn; “ Töôùng só keùn tay tì hoå – Beà toâi choïn keû vuoát nanh” laø
taàm voùc caùc nghóa só Lam Sôn. “ Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm” laø chí khí laãm lieät hieân
ngang cuûa anh boä ñoäi cuï hoà trong chín naêm khaùng chieán choáng Phaùp. Gian khoå vaø aùc lieät theá,
nhöng hoï vaãn moäng vaãn mô. “ Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi”; Moäng gieát giaëc, ñaùnh tan
luõ xaâm laêng “ xaùc thuø chaát ñoáng xaây thaønh chieán coâng”. Treân chieán tröôøng, trong löûa ñaïn thì
“ maét tröøng”, giöõa ñeâm khuya trong doanh traïi coù nhöõng côn mô ñeïp: “ ñeâm mô Haø Noäi daùng
kieàu thôm”. Ba chöõ “ daùng kieàu thôm” töøng in daáu veát trong vaên laõng maïn thôøi tieàn chieán,
ñöôïc Quang Duõng ñöa vaøo vaàn thô mình dieãn taû thaät “ ñaét” caùi phong ñoä haøo hoa, ña tình
cuûa nhöõng chieán binh Taây Tieán, nhöõng chaøng trai cuûa ñaát nghìn naêm vaên vaä t, giöõa khoùi löûa
chieán tröôøng vaãn mô, vaãn nhôù veà moät maùi tröôøng xöa, moät goùc phoá cuõ, moät taø aùo traéng, moät
“daùng kieàu thôm”. Ngoøi buùt cuûa Quang Duõng bieán hoaù, luùc thì bình dò moäc maïc, luùc thì moäng
aûo neân thô, vaø ñoù chính laø veû ñeïp haøo huøng taøi hoa cuûa moät hoàn thô chieán só.
Boán caâu thô tieáp theo ôû cuoái phaàn 3, moät laàn nöõa nhaø thô noùi veà söï hy sinh traùng
lieät cuûa nhöõng anh huøng voâ danh trong ñoaøn quaân Taây Tieán. Caâu thô “Chieán tröôøng ñi chaúng
tieác ñôøi xanh” vang leân nhö moät lôøi theà “Quyeát töû cho Toå quoác quyeát sinh”. Coù bieát bao
chieán só ñaõ ngaõ xuoáng nôi goùc röøng, beân bôø doác vì ñoäc laäp, töï do cuûa Toå quoác. Moät trôøi
thöông nhôù meânh mang: “Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù…” Caùc anh ñaõ “veà ñaát” moät caùch
thanh thaûn, bình dò; yeân nghæ trong loøng Meï, giaác nguû nghìn thu. Chaúng coù “da ngöïa boïc
thaây” nhö caùc traùng só ngaøy xöa, chæ coù “aùo baøo thay chieáu anh veà ñaát”, nhöng Toå quoác vaø
nhaân daân ñôøi ñôøi ghi nhôù coâng ôn caùc anh. Tieáng thaùc soâng Maõ “gaàm leân” nhö moät loaït ñaïi
baùc noå xeù trôøi, “khuùc ñoäc haønh” aáy ñaõ taïo neân khoâng khí thieâng lieâng, bi traùng vaø cao caû:
“Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh”
Caùc töø Haùn Vieät xuaát hieän baát ngôø trong ñoaïn thô (bieân cöông, vieãn xöù, chieán
tröôøng, aùo baøo, khuùc ñoäc haønh) gôïi leân maøu saéc coå kính, traùng lieät vaø uy nghieâm. Coù maát
maùt hy sinh. Coù xoùt xa thöông tieác. Khoâng bi luïy yeáu meàm, bôûi leõ söï hy sinh ñaõ ñöôïc khaúng
ñònh baèng moät lôøi theà: “Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh”. Bieát bao xoùt thöông vaø töï haøo
aån chöùa trong vaàn thô. Quang Duõng laø moät trong nhöõng nhaø thô ñaàu tieân cuûa neàn thô ca
khaùng chieán noùi raát caûm ñoäng veà söï hy sinh anh duõng cuûa caùc chieán só voâ danh. Hôn 20 naêm
sau, nhöõng thi só thôøi choáng Mó môùi vieát ñöôïc nhöõng vaàn thô caûm ñoäng nhö theá:
“Hoï ñaõ soáng vaø cheát
Giaûn dò vaø bình taâm
Khoâng ai nhôù maët ñaët teân
Nhöng hoï ñaõ laøm ra Ñaát nöôùc”
(“Ñaát nöôùc” - Nguyeãn Khoa Ñieàm)
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
68
Nhöõng thaùng naêm chieán tranh ñaõ ñi qua. Ñoaøn binh Taây Tieán nhöõng ai coø n ai maát,
nhöõng ai ñaõ “laáy ñaù ven röøng cheùp chieán coâng”? “Coå lai chinh chieán kæ nhaân hoài?” – xöa nay,
buoåi chieán tranh, maáy ai ñi chinh chieán coøn trôû veà?
Ñoaïn thô treân ñaây cho thaáy caùi taâm ñeïp vaø caùi taøi hoa cuûa Quang Duõng. Neáu
Chính Höõu, qua baøi “Ñoàng Chí” ñaõ noùi raát hay veà ngöôøi noâng daân maëc aùo lính, thì Quang
Duõng, vôùi baøi thô “Taây Tieán” ñaõ döïng leân moät töôïng ñaøi huøng vó uy nghieâm veà nhöõng chaøng
trai Haø Noäi “mang göôm ñi giöõ nöôùc” duõng caûm, can tröôøng, trong gian khoå chieán ñaáu hy
sinh vaãn laïc quan yeâu ñôøi. Anh huøng, haøo hoa laø hình aûnh ñoaøn binh Taây Tieán.
Hai ñoaïn thô treân ñaây theå hieän coát caùch vaø buùt phaùp laõng maïn, hoàn thô taøi hoa cuûa
Quang Duõng. Neáu “thô laø söï theå hieän con ngöôøi vaø thôøi ñaïi moät caùch cao ñeïp” thì “Taây
Tieán” ñaõ cho ta caûm nhaän veà aán töôïng aáy. “Taây Tieán” ñaõ mang veû ñeïp ñoäc ñaùo cuûa moät baøi
thô vieát veà ngöôøi lính – anh boä ñoäi cuï Hoà nhöõng naêm ñaàu khaùng chieán choáng Phaùp. Baøi thô
hoäi tuï moïi veû ñeïp vaø baûn saéc cuûa thô ca khaùng chieán ca ngôïi chuû nghóa yeâu nöôùc vaø chuû
nghóa anh huøng caùch maïng Vieät Nam.
Ñeà 3: Khoå keát baøi thô “Taây Tieán” cuûa Quang Duõng
(Hoïc sinh töï soaïn)
BEÂN KIA SOÂNG ÑUOÁNG
“Soâng Ñuoáng troâi ñi
Moät doøng laáp laùnh
Naèm nghieâng nghieâng trong khaùng chieán tröôøng kyø”…
(Hoaøng Caàm)
I. TÖ LIEÄU VEÀ TAÙC GIAÛ VAØ TAÙC PHAÅM
“Meï toâi laø ngöôøi vuøng quan hoï. Baø thuoäc raát nhieàu laøn ñieäu vaø haùt hay noåi tieáng
trong vuøng. Höông vò daân toäc, chaát tình töù, hö aûo cuûa nhöõng caâu ca quan hoï ñaõ thaám ñaãm
trong hoàn toâi töø nhöõng ngaøy nhoû daïi. Suoát thôøi thô aáu toâi soáng ôû laøng queâ. Naêm leân 8 tuoåi toâi
ñaõ laøm baøi thô luïc baùt ñaàu tieân, vieát baèng buùt chì xanh ñoû, göûi cho moät coâ gaùi raát ñeïp ôû gaàn
nhaø, teân laø Vinh. Luùc baét ñaàu ñi hoïc, toâi hoïc ôû Baéc Giang. Lôùn hôn moät chuùt, luùc hoïc Cao
ñaúng tieåu hoïc toâi laïi veà Baéc Ninh…
Coâ ñaõ nhaéc ñeán baøi thô Beân kia soâng Ñuoáng thì toâi cuõng xin keå luoân veà tröôøng hôïp
toâi saùng taùc baøi thô naøy. Ñoù laø dòp ñaàu naêm 1948. Sau teát ta, trôøi ñaõ chuyeån sang tieát xuaân
nhöng vaãn coøn hôi laïnh. Toâi cuøng vôùi Nguyeân Hoàng, Nguyeãn Ñòch Duõng, Xuaân Thu, Hoaøng
Tích Linh, Kim Laân… ñoùng ôû laøng Thöôïng, huyeän Phuù Bình, Thaùi Nguyeân.
Beân kia soâng Ñuoáng, doïc theo höõu ngaïn laø vuøng queâ toâi goàm: Gia Laâm, Löông Taøi,
Gia Bình, Thuaän Thaønh. Keùo daøi moät veät ñeán taän Phaû Laïi. Ñoù laø moät mieàn queâ thô moäng,
truø phuù. Nhöng töø naêm 1947, quaân Phaùp ñaõ traøn leân chieám ñoùng, caøn queùt. Luùc baáy giôø, oâng
Vöông Vaên Traø, ngöôøi cuøng laøng toâi thaønh laäp moät tieåu ñoaøn du kích laáy teân laø tieåu ñoaøn
Thieân Ñöùc ñaùnh laïi quaân Phaùp. Do theá ñòch ñang maïnh neân ñaàu naêm 1948 tieåu ñoaøn phaûi ruùt
lui leân khu an toaøn. Nôi ñaây, oâng Chu Taán Vaên vaø oâng Leâ Quaûng Ba luùc ñoù ôû Boä tö leänh khu
XII yeâu caàu oâng Vöông Vaên Traø baùo caùo tình hình. Hoâm ñoù, toâi ñöôïc môøi nghe. Ñeâm veà toâi
khoâng sao nguû ñöôïc.Loøng buoàn noân nao noãi nhôù tieác queâ höông bò chieám ñoùng, taøn phaù. Bao
tình caûm rieâng – chung laãn loän cöù traøo leân maõnh lieät. Vaø theá laø, trong khi caùc ñoàng chí ñang
nguû ngon giaác, toâi thaép ñeøn ngoài vieát Beân kia soâng ñuoáng . Toâi coøn nhôù raát roõ traïng thaùi xuùc
Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
69
caûm cuûa toâi khi vieát baøi thô naøy. Döôøng nhö toâi vieát khoâng kòp. Phaûi coá gaéng laém toâi môùi
theo ñuoåi ñöôïc nhöõng caâu thô, yù thô doàn daäp, traøo leân ngoïn buùt. Chöa bao giôø toâi thaáy queâ
höông laïi cuï theå, maùu thòt xoùt xa döôøng aáy. Toaøn thaân toâi run leân. Nhöõng hình aûnh, aâm thanh
maøu saéc deät neân queâ höông thaân yeâu giôø nhö chìm trong löûa chaùy, nöôùc maét vaø trong “
…maùu loang chieàu muøa ñoâng”. Sau moãi caâu vieát ra, toâi caûm thaáy ôùn laïnh caû xöông soáng.
Döôøng nhö chuùng töø ñoù maø ra.
Cöù nhö theá, cho ñeán khi toâi vieát caâu thô cuoái cuøng “ Cöôøi meâ aùnh saùng muoân loøng
xuaân xanh” thì cuõng laø luùc trôøi raïng saùng. Luùc naøy toâi môùi thaám meät nhöng trong loøng laïi
thaáy thanh thaûn, nheï nhoõm nhö vöøa ñöôïc giaûi toûa. Thaáy Nguyeân Hoàng coù veû ñaõ thöùc giaác, toâi
goïi anh daäy vaø ñoïc baøi thô cho anh nghe. Môùi ñöôïc daêm caâu anh ñaõ khoùc. Nguyeân Hoàng vaãn
vaäy, vaø cöù theá nöùc nôû cho ñeán khi toâi ñoïc heát baøi thô. Anh ñoøi ñaùnh thöùc caû Nguyeãn Ñòch
Duõng, Xuaân Thu, Kim Laân daäy ñeå toâi ñoïc laïi. Sau ñoù anh baét toâi cheùp thaønh ba baûn. Moät baûn
göûi cho baùo Cöùu quoác, choã anh Nhö Phong vaø anh Toâ Hoaøi. Moät baûn göûi cho baùo nhaân daân.
Moät baûn göûi ñeán Hoäi Vaên Ngheä, choã anh Nguyeãn Huy Töôûng. Baøi thô ñöôïc baùo Cöùu Quoác in
laàn ñaàu tieân khoaûng thaùng 6/1948. Cho ñeán giôø, toâi vaãn thích phaàn ñaàu cuûa baøi thô. Ñoù laø
nhöõng gam maøu hoàn nhieân nhaát, töôi taén nhaát trong böùc tranh queâ höông. Ñoù laø nhöõng xuùc
caûm maõnh lieät nhaát, trong saùng nhaát maø toâi daønh cho mieàn ñaát thaân yeâu cuûa toâi”
(Trích baøi “ Chuyeän veà laù dieâu boâng vaø baøi thô Beân kia soâng Ñuoáng” do
Hoaøng Caàm keå. Löu Khaùnh Thô ghi, taïp chí vaên hoïc soá 3, 1991)
II. CAÂU HOÛI:
1/ Nhaø thô Hoaøng Caàm saùng taùc baøi thô Beân Kia Soâng Ñuoáng trong hoaøn caûnh naøo?
2/ Löïa choïn vaø phaân tích ngaén moät vaøi caâu thô coù giaù trò bieåu caûm trong “Beân Kia
Soâng Ñuoáng”cuûa Hoaøng Caàm
3/ Bình giaûng ba caâu thô:
“ Soâng Ñuoáng troâi ñi
Moät doøng laáp laùnh
Naèm nghieâng nghieâng trong khaùng tröôøng kyø…”
* Gôïi yù laøm baøi
1/ Sinh ra vaø lôùn leân ôû vuøng Kinh Baéc, hoàn thô Hoaøng Caàm gaén boù maät thieát, saâu
naëng gaén boù vôùi vuøng queâ coå kính naøy. Tuy nhieân tình yeâu queâ höông tha thieát aáy, neáu
khoâng gaëp ñöôïc hoaøn caûnh cuï theå thì maõi maõivaãn cöù naèm im lìm trong traùi tim nhaø thô.
Hoaøn caûnh taïo neân caûm höùngcuûa baøi thô ñaõ ñeán vaøo moät ñeâm giöõa thaùng 4 naêm
1948. Ñeâm ñoù sau khi nghe xong nhöõng thoâng tin veà tình hình giaëc ñaùnh phaù queâ höông Kinh
Baéc, Hoaøng Caàm cöïc kyø xao xuyeán taâm tö choàng chaát nhöõng nhôù thöông, nuoái tieác cuøng vôùi
nieàm caêm giaän saâu laéng. Hoaøng Caàm ñaõ vieát baøi thô Beân kia soâng Ñuoáng trong moät taâm
traïng ñaày xuùc caûm ñoù.
2/ Moät soá caâu: - “ Naèm nghieâng nghieâng trong khaùng chieán tröôøng kì”. Nhôø hình
aûnh naøy maø con soâng Ñuoáng khoâng coøn laø vaät voâ tri voâ giaùc, maø trôû neân soáng ñoäng nhö coù
taâm traïng, coù linh hoàn.
“Sao xoùt xa nhö ruïng baøn tay”
Cuõng laø moät caâu thô saùng taïo, duøng töø thaät laï. Queâ höông bò keû thuø chieám ñoùng,
noãi ñau veà tinh thaàn, bieán thaønh noãi ñau veà theå xaùc, coù theå caûm nhaän ñöôïc moät caùch cuï theå:
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
70
“ Nhö ruïng baøn tay”. Caùch so saùnh ôû ñaây ñaõ ñem laïi hieäu quaû ñaùng keå: noãi ñau ñöôïc toâ ñaäm,
ñöôïc khaéc hoaï cuï theå, do ñoù, gaây ñöôïc aán töôïng cho ngöôøi ñoïc.
“Maáy traêm naêm thaáp thoaùng moäng bình yeân”
Gôïi ñöôïc beà daøy lòch söû queâ höông. Nhöõng ngaøy thaùi bình yeân aû ñaõ troâi ñi vaøo dó
vaõng. Nay giaëc ñeán, queâ ta “nguøn nguït löûa hung taøn”. Nhaø thô nuoái tieác, hoaøi voïng cho moät
thôøi töôi ñeïp.
Nhöng thôøi töôi ñeïp ñoù ñaõ qua maát roài, coù chaêng chæ coøn thaáp thoaùng trong kí öùc
cuûa nhaø thô.
“ Coù nhôù töøng khuoân maët buùp sen”
Phaùc hoaï sinh ñoäng khuoân maët ngöôøi con gaùi vöøa baàu bónh ñaày ñaën laïi vöøa töôi taén
thanh nhaõ. Caâu thô gôïi cho ngöôøi ñoïc lieân töôûng ñeán nhöõng ngöôøi con gaùi queâ höông moäc
maïc, bình dò nhöng thanh cao trong ñoù.
3/ Coù theå noùi caùi nhìn toaøn caûnh “Beân kia soâng Ñuoáng”cuûa taùc giaû laø töø “ beân
naøy”vaø laáy con soâng Ñuoáng laøm bieân giôùi. Vaäy phaûi chaêng ñieàu laøm nhoùi loøng nhaân vaät
xöng “anh” trong baøi thô laø taát caû nhöõng gì thuoäc beân kia soâng Ñuoáng? Khoâng ! Noù goàm caû
caùi ñöôøng bieân giôùi aáy töùc laø con soâng aáy nöõa. Chaúng theá maø Hoaøng Caàm vieát:
“Soâng Ñuoáng troâi ñi
Moät doøng laáp laùnh
Naèm nghieâng nghieâng trong khaùng chieán tröôøng kì”
Khoâng bieát soâng Ñuoáng laø con soâng thöù bao nhieâu roài ñi vaø o saùng taùc vaên chöông,
ñaëc bieät laø noù ñaõ chaûy vaøo thô nhöõng maïch nguoàn raøo raït …. Song, döôøng nhö phaàn lôùn,
chuùng ñeàu ñöôïc baét nguoàn töø noãi nhôù cuûa caùc nhaân vaät tröõ tình. Töø “Nhôù con soâng queâ
höông”, “Giöõ bao kyû nieäm giöõa doøng troâi” ñeán “Doøng soâng queâ höông trong vaét” trong “ñoâi
maét” “em”cuûa Teá hanh, töø lôøi thì thaàm: “ Quyù con soâng Hoàng phuø sa cuoän ñoû”ñeán thieát tha:
“Yeâu con soâng Thöông nöôùc chaûy ñoâi doøng” cuûa Nguyeãn Vieát Laõm… Cho neân, chuùng
thöôøng mang caùi daùng xöa laø raát yeáu. Con soâng Ñuoáng cuûa Hoaøng Caàm thì laïi khaùc. ÔÛ ñaây
coù söï chaäp laïi giöõa hai thì: hieän taïi vaø quaù khöù. Hieän taïi – neáu ta chæ nhìn cuïc dieän khoå thô
ñang xeùt. Coøn quaù khöù? Chính laø bôø “Caùt traéng phaúng lì” gaén vôùi “ngaøy xöa” (“Ngaøy xöa
caùt traéng phaúng lì”). Khoå thô treân ñaõ coå tích hoùa con soâng, truøm phuû leân noù moät lôùp khoùi
söông laõng ñaõng. Dó nhieân chöa tôùi ñoä “mòt môø” nhö maët Hoà Taây trong baøi ca dao kia nhöng
caùi lôùp söông khoùi cuõng ñuû noùi vôùi ta raát nhieàu veà moät khoaûng khoâng gian taâm töôûng. Vaâng!
Chæ coù khoâng gian taâm töôûng vaø chæ coù caûm xuùc naèm trong khoâng gian taâm töôûng môùi thöïc söï
laøm cô sôû ban ñaàu ñeå taùc giaû vieát hai caâu xeáp vaøo loaïi nhöõng caâu thô hay nhaát cuûa neàn thô
hieän ñaïi.
“Moät doøng laáp laùnh
Naèm nghieâng nghieâng trong khaùng chieán tröôøng kì”
Bieát caét nghóa laøm sao caùi “laáp laùnh” cuûa “moät doøng” troâi vaø trôøi ôi, coøn caùi daùng
“naèm nghieâng nghieâng” naøy nöõa. Anh baây giôø ñöùng ñaây, laëng leõ, trô troïi maø höôùng caëp maét
ñau ñaùu,meânh mang tuyeät voïng veà beân aáy. Ñuùng laø vò trí ñöùùng cuûa anh phaûi xa beân aáy laém
nhöng noãi nhôù haún phaûi coàn caøo hôn vaø nieàm ñau trong anh caøng quaën thaét hôn theá nöõa neân
anh môùi ngaém ñöôïc caùi tö theá “naèm nghieâng nghieâng” cuøng caùi “doøng laáp laùnh” kia ñöôïc.
Vaø, suy cho cuøng thì hai hình aûnh naøy ñaõ boå sung cho nhau. Maët nöôùc phaûi “nghieâng
nghieâng”, aùnh naéng phaûn chieáu xuoáng nöôùc môùi “laáp laùnh”. Chöù coøn doøng soâng cöù bình
Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
71
phaúng ñoâi doøng nhö “con soâng queâ höông” cuûa Teá Hanh maø laïi coù “loøng soâng laáp laùnh” thöïc
khoù laém. Song caùi hay, caùi ñoäc ñaùo mang laïi giaù trò ñoä t xuaát cho khoå thô vaø caû baøi thô phaûi
chaêng vaãn laø caùi daùng “naèm nghieâng nghieâng” cuûa con soâng Ñuoáng? Ñeå töø ñoù con soâng nhö
coù hoàn, coù thaàn thaùi vaø ñaày nöõ tính. Noù khoâng aàm aøo, thôû phì phoø nhö con soâng Hoàng “cuoän
ñoû phuø sa” cuûa Vieát Laõm cuõng chaúng cheát cöùng nhö doøng Höông “buoàn thiu” cuûa Haøn Maëc
Töû. Maø, noù duyeân daùng, e theïn nhö “em” – nhaân vaät xuaát hieän ngay ôû caâu ñaàu baøi thô (maëc
daàu “em” chính laø söï phaân thaân cuûa taùc giaû) vaø hieà n hoøa nhö “nhöõng coâ haøng xoùm raêng
ñen”, “cöôøi nhö muøa thu toûa naéng”, “treân vuøng ñaát Kinh Baéc truø phuù. Doøng Ñuoáng bình thaûn,
hieàn hoøa laø theá nhöng sao noù laïi phaûi gaén vôùi cuoäc “khaùng chieán tröôøng kì” (thôøi gian) gaén
vôùi caûnh “löôõi daøi leâ saéc maùu” cuûa “choù ngoä moät ñaøn”, vôùi ruoäng khoâ, nhaø chaùy, vôùi “chia
lìa traêm ngaû” vôùi “tan taùc veà ñaâu” vaø tö theá “nghieâng nghieâng” aáy neùp mình naáp troán nhöõng
caùi hoaøn toaøn traùi vôùi thuoäc tính cuûa noù thaäm chí khi caàn trong aâu lo, hoaûng loaïn noù coù theå
chaïy troán nöõa? Heøn chi maø lieàn khoå thô sau, nhaø thô coù caûm giaùc “nhôù tieác” maø “xoùt xa” ñeán
noãi “nhö ruïng baøn tay”. Toâi chaéc raèng khi vieát khoå thô naøy duø noù laø nhöõng doøn g ñaàu cuûa baøi
thô, Hoaøng Caàm khoâng ñaén ño, caân nhaéc veà ngheä thuaät laém ñaâu song chính töø laëp “nghieâng
nghieâng”, vaàn “ieâng” (“nghieâng nghieâng”, “khaùng chieán”) cuøng söï chuyeån ñoåi ñoät ngoät töø
caâu ngaén (ngaén hôi) boán tieáng:
“Soâng Ñuoáng troâi ñi
Moät doøng laáp laùnh”
tôùi caâu daøi (daøi hôn) taùm chöõ:
“Naèm nghieâng nghieâng trong khaùng chieán tröôøng kì”
Ñaõ taïo cho khoå thô moät taâm traïng, moät caùi hôi tieác nuoái raát caàn thieát (khoâng phaûi
ñôïi tôùi caâu “Ñöùng beân naøy soâng sao nhôù tieác” cuûa khoå thô keá maø ta môùi nhaän ra ñieàu aáy).
Nhö vaäy, chæ qua moät caâu thô thoâi, taùc giaû ñaõ cho ta phaùt hieän cuøng moät luùc caû ñoä vieàn vaø ñoä
nhoøe, caùi saùng toû vaø caùi mô hoà cuûa thô ca. Thoâng qua taâm traïng “nhôù tieác” cuûa oâng laø hình
aûnh coâ gaùi e deø, aáp uùng raát “coù duyeân” hay caùi daùng veû sôï seät ñeán toäi nghieäp cuûa doøng
Ñuoáng vaø cuûa caû nhöõng coâ gaùi hieàn laønh vuøng Kinh Baéc maø taùc giaû muoán noùi? Khoå thô hay
vaø nhieàu taàng nghóa laø ôû choã naøy.
Bao quaùt laïi, aán töôïng khaéc chaïm troïn veïn nhaát vaøo taâm hoàn ngöôøi ñoïc qua khoå
thô vaãn laø tính caù theå cuûa con soâng Ñuoáng. Noù cuõng mang nhöõng neùt taâm traïng nhö con
ngöôøi, cuõng cöû ñoäng cöïa quaäy chöøng nhö muoán böùt khoûi caùi khuoân khoå moät doøng soâng maø
ñi. Chính ñieåm saùng taïo naøy ñaõ mang laïi giaù trò ñaëc bieät cho khoå thô noùi rieâng vaø cho toaøn
baøi thô noùi chung. Ñeå töø ñaây, ta nhìn con soâng Ñuoáng cuûa Hoaøng Caàm khaùc “Con soâng queâ
höông” cuûa Teá Hanh, khaùc con soâng mieät Vaøm Coû Ñoâng cuûa Hoaøi Vuõ. Bôûi, cuøng laém Teá
Hanh chæ heù môû cho ta thaáymoät “con soâng xanh bieác” coù “ nöôùc göông soi toùc nhöõng haøng
tre”- roõ raøng con soâng cuûa Vieät Nam laø ñaëc saûn cuûa Vieät Nam nhöng thöû hoûi: laøm sao ñeám
heát ôû nöôùc naøy coù bao nhieâu con soâng? Ngöôïc laïi, tìm ra caùi daùng “ naèm nghieâng
nghieâng””baõi mía bôø daâu”cuøng bôø “caùt traéng phaúng lì”kia thì chæ coù ôû moãi con soâng Ñuoáng
cuûa Hoaøng Caàm, chæ coù ôû moãi con soâng Thieân Ñöùc – Moät nhaùnh cuûa Soâng Hoàng treân vuøng
ñaát baéc Ninh maø thoâi.
Toâi sinh ra vaø lôùn leân treân maûnh ñaát nam Boä. Caùi vò ngoït cuûa ngoïn mía lau, cuûa
doøng Cöûu Long Giang chín nhaùnh uoán khuùc toâi ñaõ neám; soùng nöôùc Haøm Luoâng toâi ñaõ traûi
qua. Coøn xöù Hueá ñaãm tình vôùi coâ gaùi Ñoàng Khaùnh “ chi moâ röùa” vôùi soâng Höông, nuùi Ngöï
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
72
tuy xa song toâi ñaõ toû vì nghe nhaéc nhieàu quaù. Phaûi ñôïi tôùi hoâm nay. Khi chæ thaâm nhaä p vaøo
moãi nhòp ñaäp traùi tim xoán sang cuûa Hoaøng Caàm, coï xaùt chung vôùi noãi ñau “ ruïng rôøi” cho queâ
höông mình cuûa Buøi Taèng Vieät, toâi môùi hay mình coøn bieát ñeán con soâng Ñuoáng e leä, laëng lôø
vaø böôùc ñaàu thaáy ñöôïc treân mình Toå Quoác moät “vuøng ñaát Kinh Baéc hueâ tình, dieãm leä, ñaày
aép huyeàn thoaïi vaø baûng laûng moät laøn söông khoùi daân ca”.
(Quang Huy – “Lôøi giôùi thieäu taäp thô Hoaøng Caàm”-1990)
III. LAØM VAÊN
Ñeà 1: Bình giaûng möôøi caâu ñaàu trong baøi “ Beâ n kia soâng Ñuoáng” cuûa Hoaøng Caàm
“ Em ôi, buoàn laøm chi.
(…) Sao xoùt xa nhö ruïng baøn tay”
*Baøi laøm
Möôøi caâu ñaàu laø caùi nhìn toaøn caûnh “Beân kia soâng Ñuoáng”
- Saùu caâu ñaàu coù vaàn “i” chi phoái. Nhöõng caâu thô nghe nhö moät tieáng an uûi, thaàm
thì cuûa nhaân vaät tröõ tình vôùi “em”. Ngôõ nhö coù moät ngöôøi con gaùi nhoû ñaày ñau khoå, ñöùng
cheát laëng beân naøy soâng maø khoâng ñöôïc qua soâng. Taùc giaû leân tieáng voã veà “em” nhöng cuõng
laø voã veà chính mình.
- “Em” laø moät ñaïi töø khoâng xaùc ñònh. Em laø moät coâ gaùi ñaõ gaén boù vôùi “Beân kia
soâng Ñuoáng” em laø ngöôøi ñoàng queâ. Em laø moät coâ gaùi Kinh Baéc cuûa ngaøy xöa, ñaõ töøng quen
nhau, ñaõ töøng gaén boù, nhöng chöa coù ñieàu kieän ñeå cau traàu. Cho neân töông lai heát boùng giaëc:
“ Anh laïi tìm em”. Nhaø thô caàn coù moät ñoái töôïng ñeå ñöôïc giaõi baøy taâm tình daøo daït cuûa
mình. “Em” coù theå laø nhaân vaät cuûa kí öùc, cuõng coù theå laø nhaân vaät tröõ tình töï phaân thaân ñaáy
thoâi.
- Toaøn caûnh khoâng chæ coù khoâng gian maø caû thôøi gian nöõa. Ta thaáy doøng thôøi gian
tha thieát troâi theo doøng soâng Ñuoáng.
Soâng Ñuoáng troâi ñi
Moät doøng laáp laùnh
Naèm nghieâng nghieâng trong khaùng chieán tröôøng kì…
Thaät khoù giaûi thích cho ra leõ caùi “naèm nghieâng nghieâng” cuûa con soâng Ñuoáng. Chæ
bieát raèng caùi daùng aáy môùi taïo cho soâng Ñuoáng thaønh moät sinh theå coù hoàn vaø ñaày taâm traïng.
Caùi neùp mình e leä beân “baõi mía boà daâu” taïo neân duyeân saéc cho moät doøng soâng?
Hay laø söï lo aâu, vaéng laëng khi giaëc veà?
- Caâu thô keát thuùc ñoaïn moät laø moät hình aûnh raát cuï theå nhö caûm giaùc ñöôïc noãi loøng
ñau xoùt cuûa nhaân vaät tröõ tình:
“Sao xoùt xa nhö ruïng baøn tay”
Ñeà 2: Bình giaûng ñoaïn thô
“Beân kia soâng Ñuoáng
Queâ höông ta luùa neáp thôm noàng
(…) Baây giôø tan taùc veà ñaâu”
* Baøi laøm
Queâ höông neáu ai khoâng nhôù
Seõ khoâng lôùn noãi thaønh ngöôøi
(Queâ höông – Ñoã Trung Quaân)
Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
73
Coù leõ ñuùng nhö theá! Neáu Hoaøng Caàm khoâng yeâu queâ höông, nhôù queâ höông, tha
thieát vôùi queâ höông vaø ñau noãi ñau cuûa queâ höông thì coù leõ anh seõ khoâng laøm ñöôïc baøi thô
“Beân kia soâng Ñuoáng” hay nhö vaäy. Taùc phaåm ñaõ dieån taû sinh ñoäng hình aûnh queâ höông ôû
thôøi bình vaø thôøi chieán maø tieâu bieåu laø ñoaïn:
“… Beân kia soâng Ñuoáng
… Baây giôø tan taùc veà ñaâu?”
Ñaõ hôn moät laàn ta baét gaëp muøi höông luùa neáp ñaàu muøa trong caùc taùc phaåm vaên hoïc
Vieät Nam. Nguyeãn Ñình Thi ñaõ ngöûi muøi thôm höông coám môùi vaøo moät saùng muøa thu. ÔÛ ñaây
ta laïi nghe thoang thoaûng muøi thôm luùa neáp treân queâ höông Kinh Baéc. Queâ höông hieän veà
vôùi bao caûnh ñeïp. Nhöõng bôø daâu baõi caùt, nöông mía nöông ngoâ truø phuù xanh töôi vaø ñoïng laïi
vôùi thanh khieát cuûa höông luùa neáp. Phaûi! Ñoù laø caùi muøi döôøng nhö laø “ñaëc saûn” chæ coù ôû daân
toäc Vieät Nam. Ngöôøi daân ñi ñaâu cuõng nhôù veà höông luùa, höông thôm cuûa nhöõng caùnh ñoàng
tróu haït naëng boâng laø kæ nieäm cuûa rieâng mình:
Caùi moäc maïc leân höông cuûa luùa
Ñaâu deã chia cho taát caû moïi ngöôøi
( Hôi aám oå rôm – Nguyeãn Duy)
Beân caïnh höông luùa neáp aáy, queâ höông Kinh Baéc ñöôïc nhaéc ñeán vôùi nhöõng tranh
laøng Hoà ñaäm maøu daân toäc. Nhöõng chuù lôïn vôùi caùc xoaùy aâm döông xoay troøn töôïng tröng cho
söï hoøa hôïp cuûa ñaát trôøi vaø ñoù cuõng laø nguyeän voïng laøm aên phaùt ñaït cuûa ngöôøi daân. Roài caùc
chuù beù ñaàu ñeå choûm vôùi nhöõng böùc tranh höùng döøa thaät ñaëc saéc vaø ñaùm cöôùi chuoät hieän leân
thaät vui nhoän ñaõ phaûn aùnh nhöõng neùt sinh hoaït vaø phong tuïc coå truyeàn cuûa laøng queâ Vieät
Nam. Ñôøi soáng vaên hoùa tinh thaàn ngöôøi daân thaät chaân chaát bình dò nhöng chan hoøa khoâng khí
vui töôi, ñoaøn keát. Thaät ñoäc ñaùo khi Hoaøng Caàm phaùt hieän gam maøu trong böùc tranh aáy laø
“maøu daân toäc” phaûi, ñoù laø maøu cuûa daân toäc Vieät chöù khoâng phaûi maøu du nhaäp töø phöông trôøi
naøo khaùc. Maøu aáy ñaõ ñöôïc nhöõng ngheä nhaân tìm toøi khai thaùc töø loaøi coû caây, töø hoa ñoàng coû
noäi ñeå pha cheá saéc maøu. Maøu daân toäc phaûi ñöôïc thoåi leân loaïi giaáy cuõng raát daân toäc; “giaáy
ñieäp”. Ñoù laø loaïi giaáy ñöôïc traùng leân baèng chaát lieäu voû soø, voû oác ñeå coù saéc maøu traéng tinh
khieát… Noãi nhôù queâ höông vôùi nhöõng böùc tranh laøng Hoà noåi tieáng ñaõ gôïi laïi bao kæ nieäm
ngoït ngaøo trong kí öùc nhaø thô. Noãi nhôù eâm ñeàm nhö khuùc haùt ru treân nhòp noâi ñöa nheï nhaøng
vaø hình nhö Hoaøng Caàm cuõng muoán oâm troïn laáy noù. Ñieàu ñaëc bieät laø trong ñeâm khi nhôù veà
quaù khöù thì nhöõng muøi höông coù söùc khôi gôïi ñaùnh thöùc con ngöôøi maõnh lieät. Chuùt yeân höông
cuûa queâ nhaø aáy chính laø ñieåm gôïi ñaàu tieân ñeå Hoaøng Caàm sang beân kia soâng Ñuoáng baèng
suy töôûng – Nhôù veà muøi höông noù raát ñoäc ñaùo nhöng cuõng raát töï nhieân bôûi vì nhöõng höông
thôm, gioïng hoø… laø “boùng” chöù khoâng phaûi laø… “hình” cuûa hieän thöïc. Noù raát khoù naém baét
nhöng cuõng deã khôi gôïi moät vuøng trôøi kæ nieäm thaân yeâu:
“Sao coù theå oâm troøn noãi nhôù
Trong ñeâm giaøy voø gaày tieáng deá giöõa bao la
Sao coù theå öôùp höông thôm noäi coû
Vôùi muøi luùa leân ñoøng laøm kem maùt cho da?”
(Chuùt yeân höông quaù khöù – Thaùi Quang Vinh)
Theá nhöng caùi öôùc muoán aáy khoâng bao giôø nhaø thô thöïc hieän ñöôïc. Vì sao theá?
Chieán tranh, ñôn giaûn hai chöõ aáy nhöng ñaõ chöùa trong ñoù bao söï taøn phaù cheát choùc thaät
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
74
khuûng khieáp, Quang Duõng töøng xoùt xa “Nhöõng xaùc giaø nua ngaäp caùnh ñoàng” vaø caêm giaän
“Bao laàn roài xaùc treû troâi soâng?”
Hoaøng Caàm cuõng ñoàng taâm traïng ñoù, queâ höông tieâu ñieàu xô xaùc theâ löông:
“Queâ höông ta töø ngaøy khuûng khieáp
Giaëc keùo leân nguøn nguït löûa hung taøn
Ruoäng ta khoâ
Nhaø ta chaùy
Choù ngoä moät ñaøn
Löôõi daøi leâ saéc maùu
Kieät cuøng ngoõ thaúm bôø hoang”
Nhòp thô ñang keùo daøi boãng taéc ngheõn laïi, doàn öù laïi vôùi ba tieáng trong moät doøng:
Ruoäng ta khoâ
Nhaø ta chaùy
Nhòp gaét caét ra ñoái vôùi nhòp bình thöôøng. Döôøng nhö bao caêm giaän, doàn neùn ñöôïc
goùi troïn vaøo hai doøng thô naøy. Hoaøng Caàm ñaõ hieåu tinh teá taâm lí ngöôøi noâng daân. Ruoäng vaø
nhaø laø taøi saûn quyù nhaát cuûa hoï, laø gia saûn maø hoï keá thöøa töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc nhöng giôø
ñaây khoâng coøn gì caû, ñaõ khoâ ñaõ chaùy heát roài. Caâu thô mang tính chaát lieät keâ nhöng vaãn coù
söùc khaùi quaùt cao vì ñaõ bieåu hieän moät caùch sinh ñoäng noãi loøng ngöôøi daân.
Doøng thô “Kieät cuøng ngoõ thaúm bôø hoang” buoâng chuøng nhö tieáng thôû daøi beá taéc.
Caâu thô nhö keâu cöùu, van naøi beân bôø vöïc thaúm nhöng döôøng nhö khoâng ai cöùu ñöôïc neân noù
rôi vaøo tuyeät voïng. Caùi ñoäc ñaùo cuûa nhaø thô Hoaøng Caàm laø ôû choã anh khoâng noùi ñeán con
ngöôøi maø chæ höôùng ñeán böùc tranh. Luùc ñaàu thì “Tranh Ñoâng Hoà gaø lôïn neùt töôi trong, maøu
daân toäc saùng böøng treân giaáy ñieäp”. Hai caâu thô ñaõ coâ ñoïng vaø theå hieän khaù ñaày ñuû nhöõng neùt
ñaëc saéc cuûa tranh laøng Hoà: Caùi hoàn daân gian vaø daân toäc cuûa noù töø ñeà taøi (gaø, lôïn) ñeán ñöôøng
neùt vaø maøu saéc töôi saùng (saùng böøng, neùt töôi trong) chaát lieäu ñoäc ñaùo (giaáy ñieäp). Coøn veà
sau thì oâng duøng hai böùc tranh töông phaûn ñeå noùi caûnh chia lìa.
Treân laø hoøa bình, laø quaù khöù, döôùi laø chieán tranh, laø hieän taïi; treân laø sum hoïp döôùi
laø chia lìa, xöa laø cuoäc soáng, nay laø caùi cheát, xöa laø thieân ñöôøng haïnh phuùc nay laø ñòa nguïc
traàn gian.
Hình töôïng böùc tranh nhö soáng ñoäng tröôùc maét ta:
“Meï con ñaøn lôïn aâm döông
Chia lìa ñoâi ngaõ
Ñaùm cöôùi chuoät ñang töng böøng roän raõ
Baây giôø tan taùc veà ñaâu?”
Tranh daân gian döôøng nhö trôû thaønh tranh cuûa taâm hoàn chính maø thô noù laø cuoäc
soáng, laø nhòp thôû cuûa vuøng Kinh Baéc. Noù chen vaøo noãi nhôù cuûa anh vaø thaønh moät yeáu toá
quan troïng trong noãi nhôù queâ höông. Caâu thô nhö troän laãn thöïc vaø aûo vì ñaøn “choù ngoä”, “meï
con ñaøn lôïn aâm döông”, “ñaùm cöôùi chuoät” ñang quay cuoàng trong côn loác chieán tranh aûo vì
nhôù laïi hình aûnh eâm ñeàm quaù khöù, thöïc vì noù soáng ñoäng trong taâm trí nhaø thô nhö nhöõng
caûnh thaät ngoaøi ñôøi, nhö con ngöôøi thaät queâ höông. Thaät ñuùng nhö theá vì nhöõng böùc tranh
laøng Hoà chính laø caùi nhìn vaø nieàm ao öôùc cuûa con ngöôøi veà cuoäc soáng aám no yeân vui haïnh
phuùc thanh bình maø nay chæ laø nieàm hoaøi voïng vaø anh cuõng khoâng bieát roõ “baây giôø tan taùc veà
Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
75
ñaâu?”. Ñoù cuõng laø söï xoùt xa ñau ñôùn, caêm haän. Noù trôû thaønh ñieäp khuùc laëp ñi laëp laïi ôû nhöõng
ñoaïn sau ñeå cuoái cuøng “chuùng ta khoâng bieát nguoâi hôøn”.
“Beân kia soâng Ñuoáng” cuûa Hoaøng Caàm hay chính laø noãi loøng nhaø thô khi hay tin
giaëc chieám queâ mình. Coù leõ vì vaäy, neân khi tieáp xuùc laàn ñaàu vôùi baøi thô Nguyeân Hoàng ñaõ
tuoân traøo nöôùc maét… Ñoaïn thô kheùp laïi nhöng môû ra tröôùc maét ta nhöõng hình aûnh töôi ñeïp
veà ngaøy ñaát nöôùc hoøa bình thoáng nhaát ñeå queâ höông Kinh Baéc beân kia soâng Ñuoáng khoâng
coøn “tan taùc veà ñaâu” maø seõ gioáng doøng soâng Ñaùy.
Soâng Ñaùy chaäm nguoàn quanh Phuû Quoác
Saùo dieàu khuya khoaét thoåi ñeâm traêng
(“Ñoâi maét ngöôøi Sôn Taây - Quang Duõng)
Ñeà 3: Bình giaûng hình aûnh meï giaø vaø con thô trong “Beân kia soâng Ñuoáng” cuûa
Hoaøng Caàm.
* Baøi laøm
Trong chieán tranh, baø meï hieän leân thaät toäi nghieäp.
Caâu thô nhö döïng laïi caû moät ñôøi cô cöïc khoå nhuïc:
“Meï giaø nua coøm coõi gaùnh haøng rong”
Vaø gia taøi cuûa meï: “Daêm mieáng cau khoâ, maáy loï phaåm hoàng, vaøi theáp giaáy… Meï
kieám soáng vaát vaû trong “phieân chôï ngheøo” ngay caû luùc chôï ñaõ vaõn chieàu, vaãn hi voïng baùn
ñöôïc chuùt tieàn coøm (“Chieàu muøa ñoâng”). Vaäy maø baø meï aáy laïi phaûi böôn chaûi trong thôøi
chieán. Soá phaän meï, caùch kieám soáng sinh nhai cuûa meï thaät moûng manh laøm sao. “Chôï luõ
quyû… vaøi ba veát maùu”.
Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø hình aûnh baø meï cöù taùi hieän ñi laïi trong maáy caâu thô
ngaén ñeán ba laàn trong thô Hoaøng Caàm (ta bieát raèng meï Hoaøng Caàm cuõng coù moät gaùnh haøng
rong vaø giôø ñaây cuõng ñang ôû “beân kia soâng Ñuoáng”!)
Baø meï “böôùc cao thaáp” laàm luõi theo “bôø tre hun huùt” treân con ñöôøng laày “Ñöôøng
trôn möa laïnh maùi ñaàu baïc phô”.Vaø coù moät caùnh coø bay ngang (ñaâu phaûi laø con coø bay laû
bay la maø nhöõng ngöôøi beân kia soáng Ñuoáng thöôøng ca haùt. Con coø thôøi chieán cuõng hoát hoaûng
voã caùnh bay leân vuøn vuït khoâng bieát nghæ caùnh nôi naøo?) Coø voán laø bieåu töôïng cuûa ngöôøi phuï
nöõ vaát vaû trong ca dao daân ca. Coø khoâng bieát veà ñaâu? Meï ta cuõng seõ böôùc veà ñaâu trong khi
“chöa baùn ñöôïc moät ñoàng”.
Naïn nhaân toäi nghieäp nhaát trong chieán tranh laø nhöõng ñöùa treû voâ toäi. Treû vöøa bò ñoùi
khaùt laïi luoân luoân bò caùi sôï ñe doïa. Caùi cheát luoân aùm aûnh, hình aûnh luõ quyû maét xanh tröøng troä
aùm aûnh caû nhöõng giaác mô.
ÑAÁT NÖÔÙC
“Ngaøy naéng ñoát theo ñeâm möa doäi
Moãi böôùc ñöôøng …
moãi böôùc hy sinh…”
(Nguyeãn Ñình Thi)
A. KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN
1/ Ñoaïn 1 (Töø ñaàu ñeán caâu “Nhöõng buoåi ngaøy xöa voïng noùi veà”) Nieàm vui vaø nieàm
töï haøo cuûa nhaø thô veà Ñaát nöôùc trong vuøng töï do.
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
76
- Caûnh Haø Noäi ñöôïc hieän leân trong hoaøi nieäm: buoåi saùng, gioù muøa thu thoåi ñem
muøi “höông coám môùi” tôùi khieán nhaø thô nhôù “nhöõng ngaøy thu ñaõ xa” hoang vaéng, thoaùng
buoàn, trong saùng nhöng loøng ñaày löu luyeán:
“Ngöôøi ra ñi ñaàu khoâng ngoaûnh laïi
Sau löng theàm naéng laù rôi ñaày”
- Muøa thu nay ñöùng giöõa ñaát trôøi giaûi phoùng cuûa nuùi röøng chieán khu, taùc giaû thaáy
vui töôi, phaán chaán töï haøo:
+ Ñaát nöôùc töôi ñeïp: Khoâng gian vôùi “Trôøi xanh, nuùi röøng, ruoäng ñoàng, ngaû ñöôøng,
doøng soâng” ñeàu hieän leân trong veû ñeïp gôïi caûm.
+ Ñieäp ngöõ: “Ñaây laø cuûa chuùng ta” vaø ñieäp töø “Nhöõng” theå hieän nieàm say meâ, töï
haøo bôûi ñaát nöôùc laø sôû höõu “cuûa chuùng ta”.
- Suy ngaãm veà ñaát nöôùc:
Truyeàn thoáng baát khuaát trong quaù khöù tieáp söùc soáng cho hieän taïi:
“Ñeâm ñeâm rì raàm… noùi veà”
2/ Ñoaïn 2:
- Ñaát nöôùc ñau thöông vaø anh duõng trong khaùng chieán choáng Phaùp. Hình aûnh thô coù
tính ñieån hình cao: raát cuï theå nhöng raát khaùi quaùt:
“OÂi nhöõng caùnh ñoàng queâ chaûy maùu”
“Daây theùp gai ñaâm naùt trôøi chieàu”
Töø chaát lieäu thöïc teá ñaõ xaây döïng moät hình töôïng ngheä thuaät ñoäc ñaùo!
- Nhöõng caâu thô ñaõ duøng moät soá bieåu töôïng khoâng coù tính saùng taïo cao vaø khaù daøn
traûi, doøng caûm xuùc naëng neà chính luaän vaø yù töôûng môùi. Tuy nhieân hai caâu keát raát ñaùng löu yù:
“Nöôùc Vieät Nam töø maùu löûa
Ruõ buøn ñöùng daäy saùng loøa”
Nhöõng caâu thô bình dò, gaây aán töôïng. Noù ñaõ noùi leân ñöôïc ñaát nöôùc Vieät Nam töø
ñau khoå ñaïn bom “ñaõ ñöùng leân thaønh nhöõng anh huøng” taïo neân caùi “Daùng ñöùng Vieät Nam taïc
vaøo theá kæ” vôùi veû ñeïp lung linh, huøng traùng. Ñaây cuõng laø quaù trình töø “than buïi laày buøn”, töø
nhöõng ngaøy thaùng “maùu troän buøn non” vôùi bao nhieâu hi sinh gian khoå môùi laøm neân chieán
thaéng.
B. LUYEÄN TAÄP
I. Caâu hoûi vaø baøi taäp
Ñeà baøi: Bình giaûng ñoaïn thô:
“Saùng maùt trong (…) voïng noùi veà”
II. Gôïi yù traû lôøi
* Baøi laøm 1:
Ñoái vôùi maûnh ñaát queâ höông cuûa mình, ai maø chaúng coù nhöõng kæ nieäm, söï gaén boù,
thaân thöông. Baøi thô “Ñaát nöôùc” ra ñôøi vôùi taát caû söï naâng niu, aáp uû cuûa taùc giaû trong moät thôøi
gian daøi 1948 – 1955. Maëc duø döïa treân nhöõng suy ngaãm cuûa taùc giaû veà ñaát nöôùc vaø con ngöôøi
Vieät Nam töø “Saùng maùt trong nhö saùng naêm xöa” (1948) vaø “Ñeâm mít tinh” (1949). “Ñaát
nöôùc” vaãn coù ñöôïc tính chænh theå cuûa moät taùc phaåm ngheä thuaät vaø ngöôøi ñoïc vaãn caûm nhaän
ñöôïc noù moät caùch saâu saéc.
Khôi nguoàn cho nhöõng caûm xuùc vaø suy ngaãm veà ñaát nöôùc laø nhöõng caûm giaùc tröïc
tieáp trong moät buoåi saùng muøa thu gôïi leân noãi nhôù veà ñaát nöôùc:
Vaên- thô khaùng chieán - TTLT Vónh Vieãn
77
“Saùng maùt trong nhö saùng naêm xöa
Gioù thoåi muøa thu höông coám môùi
Toâi nhôù nhöõng muøa thu ñaõ xa”
Haø Noäi hieän leân trong taâm töôûng ngöôøi thanh nieân trí thöùc ñi theo tieáng goïi caùch
maïng vôùi taát caû nhöõng hình aûnh thaân thuoäc ngaøy naøo: buoåi saùng muøa thu trong laønh, gioù nheï
thoåi vaø ñaëc trong gioù thoang thoaûng muøi höông coám môùi – moät muøi höông raát ñoãi quen thuoäc
cuûa Haø Noäi – ñaõ gôïi leân trong taâm trí nhaø thô moät noãi nhôù da dieát, boài hoài. Chæ baèng vaøi neùt
phaùc hoïa taùc giaû ñaõ gôïi leân caû khoâng gian vaø thôøi gian, caû maøu saéc vaø höông vò. Moät ñieàu
gaây thaéc maéc cho ta laø taïi sao giöõa vuøng röøng nuùi Vieät Baéc laïi coù ñöôïc muøi “höông coám
môùi”aáy. Nhöng neáu lieân heä ñeán hoaøn caûnh lòch söû luùc baáy giôø, coù leõ muøi höông coám aáy laø coù
thaät vaø ñieàu naøy cuõng coù theå ñöôïc hieåu: caùc chieán só hoaït ñoäng ôû vuøng röøng nuùi raát ít khi coù
ñieàu kieän veà Haø Noäi thaêm gia ñình, do ñoù moãi laàn veà Haø Noäi hoï ñeàu nhôù mang theo ñaëc saûn
cuûa queâ höông – coám. Khi trôû laïi Vieät Baéc vaø muøi höông coám vaøo buoåi sôùm tinh mô coù leõ
baét nguoàn töø ñoù. AÉt phaûi laø moät ngöôøi yeâu queâ höông gheâ gôùm laém taùc giaû môùi caûm nhaän
ñöôïc muøi höông aáy. Vaø coù leõ muøi höông coám môùi ñaõ daãn nhaø thô ngöôïc doøng thôøi gian, soáng
laïi nhöõng kæ nieäm xöa:
“Saùng chôùm laïnh trong loøng Haø Noäi
Nhöõng phoá daøi xao xaùc hôi may
Ngöôøi ra ñi ñaàu khoâng ngoaûnh laïi
Sau löng theàm naéng laù rôi ñaày”
Muøa thu Haø Noäi vôùi nhöõng caûnh vaät thieân nhieân vaø con ngöôøi
hieän ra trong hoaøi nieäm thaät cuï theå, sinh ñoäng vaø gôïi caûm. Söï nhaïy caûm, tinh teá ñaõ giuùp nhaø
thô nhaän ra caùi “chôùm laïnh” cuûa buoåi saùng muøa thu, caûm giaùc thaät cuï theå caùi “xao xaùc hôi
may treân nhöõng phoá daøi”. Caâu thô raát gôïi caûm, ñaày aán töôïng, moät phaàn laø nhôø caùch ñaûo ngöõ:
“Nhöõng phoá daøi xao xaùc hôi may”. Caû Haø Noäi döôøng nhö trôû thaønh moät thaønh phoá troáng
khoâng, chæ coù nhöõng chieác laù vaøng bò nhöõng ñôït gioù heo may cuoán bay. Nhaân vaät ngöôøi ra ñi
– coù leõ laø ngöôøi duy nhaát vaø cuoái cuøng giaõ bieät Haø Noäi ñeå leân chieán khu Vieät Baéc ñeå laïi
theàm naéng ñaày laù vaøng rôi cho neân “ñaàu khoâng ngoaûnh laïi” nhöng laø caû moät söï xao xuyeán,
baâng khuaâng trong taâm töôûng. Hình aûnh ngöôøi ra ñi giöõa khoâng gian ñaày maøu saéc aùnh saùng,
taïo moät aán töôïng saâu ñaäm, chaát chöùa nhöõng noãi nieàm, nhöõng taâm traïng.Vôùi baûy chöõ “Sau
löng theàm naéng laù rôi ñaày”taùc giaû ñaõ veõ neân moät böùc tranh cöïc kì gôïi caûm: Moät ngöôøi ñang
böôùc ñi, sau löng laø theàm nhaø ñaày naéng vaøng vaø laù ruïng. Coù theå noùi boán caâu thô vieát veà muøa
thu Haø Noäi trong nieàm hoaøi nieäm cuûa nhaø thô laø nhöõng caâu thô hay nhaát, ñeïp nhaát cuûa baøi
thô. Quaû laø moät muøa thu buoàn. Muøa thu thöôøng buoàn nhöng muøa thu ôû ñaây coù moät neùt buoàn
khoù hieåu hôn. Ñoù laø caùi buoàn cuûa ngöôøi coâng daân trong caûnh nöôùc nhaø ñang rôi vaøo voøng
maùu löûa, cuoäc khaùng chieán toaøn quoác buøng noå, moïi ngöôøi rôøi leân chieán khu ñeå tham gia
khaùng chieán, phoá phöôøng trôû neân hoang vaéng vaø hiu haét buoàn. Nhöng caùi buoàn aáy laø caùi ñaø,
caùi caàn thieát cho muøa thu vui. Ngöôøi ra ñi buoàn tha thieát vôùi lí töôûng ñaát nöôùc, vaø theo Toá
Höõu:
“Daãu chöa troïn veïn ñaõ bay côø hoàng”
Ñoù laø ñaát trôøi giaûi phoùng ôû chieán khu Vieät Baéc. Coù leõ chính tình ngöôøi ñaõ ñoåi thay
neân nieàm vui ñaõ haùt leân thaønh lôøi trong böùc tranh muøa thu:
“Muøa thu nay khaùc roài
Vaên- thô khaùng chieán – TTLT Vónh Vieãn
78
Toâi ñöùng vui nghe giöõa nuùi ñoài
Gioù thoåi röøng tre phaáp phôùi
Trong bieác noùi cöôøi thieát tha”
Ñaàu tieân laø xaùc ñònh ñieåm nhìn hieän taïi “muøa thu nay” vaø roõ raøng laø “muøa thu nay”
vaø “muøa thu quaù khöù” ñaõ “khaùc roài”. Tö theá ôû ñaây khoâng phaûi laø tö theá ngöôøi ra ñi maø laø tö
theá ñöùng giöõa ñaát trôøi cuûa ngöôøi laøm chuû ñaát nöôùc. Taâm traïng ôû ñaây laø taâm traïng ñöùng giöõa
ñaát trôøi cuûa ngöôøi laøm chuû ñaát nöôùc. Taâm traïng ôû ñaây khoâng buoàn maø ñöôïc xaùc ñònh laø “vui
giöõa ñaát trôøi”. Thieân nhieân ñaõ ñöôïc nhaân hoùa, noù khoâng im laëng maø nhö ñang leân tieáng noùi
töø “röøng tre phaáp phôùi” cho ñeán trôøi thu “trong bieác noùi cöôøi thieát tha”. Gioïng ñieäu thô bieán
ñoåi haún: khoûe khoaén vôùi nhöõng caâu thô ngaén goïn. Khoå thô khoâng heà xuaát hieän nhöõng hình
aûnh öôùc leä sen taøn, cuùc nôû nhö muøa thu trong thô coå, cuõng khoâng coù “aùo mô phai deät laù
vaøng” ñaøi caùc nhö muøa thu trong thô môùi maø hieän dieän baèng nhöõng hình aûnh bình dò, daân daõ,
khoûe khoaén vaø töôi vui hôn. Caûnh saéc thieân nhieân vöøa töôi saùng vöøa trong treûo hoøa hôïp vôùi
taâm traïng vui hoà hôûi cuûa con ngöôøi taïo neân moät veû ñeïp môùi cuûa muøa thu ñaát nöôùc. Neáu muøa
thu ôû treân vôùi nhöõng chieác laù vaøng bay ñem theo caùi se laïnh caû loøng ngöôøi thì ôû ñaây caûnh vaät
ñaõ hoaøn toaøn ñoåi khaùc. Thieân nhieân ñang trôû mình vaø cuøng con ngöôøi ñoùn muøa thu môùi, moät
muøa thu vôùi nhöõng thaéng lôïi veû vang - laøm laïc quan, xao xuyeán loøng ngöôøi. Roõ raøng caûm
höùng coâng daân ñaõ taïo cho baøi thô moät caûnh thu vaø tình thu raát khaùc so vôùi nhöõng baøi thô muøa
thu khaùc. Nguyeãn Ñình Thi ñaõ ñem ñeán moät neùt môùi cho nhöõng baøi thô vieát veà muøa thu.
Töø caûm xuùc môùi meû veà muøa thu, maïch thô vaän ñoäng moät caùch khaù töï nhieân daãn
ñeán nieàm töï haøo veà tình yeâu saâu naëng ñoái vôùi ñaát nöôùc:
“Trôøi xanh ñaây laø cuûa chuùng ta
Nuùi röøng ñaây laø cuûa chuùng ta
Nhöõng caùnh ñoàng thôm ngaùt
Nhöõng ngaû ñöôøng baùt ngaùt
Nhöõng doøng soâng ñoû naëng phuø sa”
Ñieäp ngöõ “cuûa chuùng ta” cuøng vôùi nhöõng töø chæ ñònh “ñaây” coù tính chaát khaúng ñònh
vang leân moät caùch ñöôøng hoaøng, doõng daïc theå hieän nieàm töï haøo veà quyeàn laøm chuû ñaát nöôùc
chính ñaùng cuûa nhaân daân Vieät Nam – moät ñaát nöôùc giaøu tieàm löïc vôùi “nhöõng caùnh ñoàng thôm
maùt, nhöõng ngaû ñöôøng baùt ngaùt, nhöõng doøng soâng ñoû naëng phuø sa”. Ñieäp töø “nhöõng”theå hieän
moät söï ña daïng, phong phuù khoù coù theå keå heát. Laø coâng daân cuûa moät nöôùc, ai laïi khoâng sung
söôùng tröôùc caûnh nöôùc nhaø aám no, haïnh phuùc, “trôøi ñaày chim vaø ñaát ñaày hoa”. Vaø cuøng vôùi
nieàm töï haøo chaân chính aáy laø tình caûm gaén boù thieát tha, saâu naëng vôùi ñaát nöôùc maø chieâm
ngöôõng veû ñeïp cuûa noù. Töø gioïng thô phôi phôùi boác men say, gioïng thô boãng trôû neân saâu laéng,
ñaèm thaém khi noùi tôùi truyeàn thoáng lòch söû baát khuaát cuûa ñaát nöôùc:
“Nöôùc chuùng ta
Nöôùc nhöõng ngöôøi chöa bao giôø khuaát
Ñeâm ñeâm rì raàm trong tieáng ñaát
Nhöõng buoåi ngaøy xöa voïng noùi veà”
ÔÛ ñaây caûm höùng thôøi ñaïi ñöôïc keát hôïp haøi hoøa vôùi caûm höùng lòch söû. Caâu thô taïo
khoâng khí trang troïng, thieâng lieâng vì ñaõ khôi ñuùng maïch truyeàn thoáng tinh thaàn ngaøn ñôøi cuûa
daân toäc. Toå quoác töø ngaøn xöa ñeá n nay vôùi bieát bao aùng vaên ñaõ ca ngôïi tinh thaàn laøm chuû ñaát
nöôùc nhö thô Lyù Thöôøng Kieät, Bình Ngoâ ñaïi caùo cuûa Nguyeãn Traõi, thô cuûa Nguyeãn Ñình
- Xem thêm -