Tài liệu Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi

______________________________________________ ______________________ Chuyªn ®Ò: so s¸nh, ph©n biÖt vµ c¬ së tÕ bµo häc, c¬ chÕ cña c¸c hiÖn tîng di truyÒn sinh häc 9 ********&******** C©u 1. So s¸nh quy luËt lai 1 cÆp tÝnh tr¹ng víi hiÖn tîng tréi kh«ng hoµn toµn. Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng. - §Òu dùa trªn c¬ chÕ: Sù ph©n li cña c¸c cÆp gen trong qu¸ tr×nh gi¶m ph©n vµ sö tæ hîp cña c¸c giao tö trong qu¸ tr×nh thô tinh t¹o hîp tö - F2 cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng. - §Òu gièng nhau vÒ ®iÒu kiÖn nghiÖm ®óng: + Sè lîng c¸ thÓ ph¶i ®ñ lín + Gen n»m trªn NST thêng + ThÕ hÖ xuÊt ph¸t ph¶i thuÇn chñng vÒ cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n - Qua gi¶m ph©n ®Òu t¹o c¸c giao tö gièng nhau. - Cã hiÖn tîng tréi lÊn ¸t lÆn - Qua thô tinh ®Ò cho ra c¬ thÓ lai F1 cã kiÓu gen dÞ hîp vµ F2 cã kiÓu gen: 1 ®ång hîp tréi: 2 dÞ hîp: 1 ®ång hîp lÆn. * Kh¸c nhau: Lai 1 cÆp tÝnh tr¹ng Tréi kh«ng hoµn toµn - Gen tréi lµ tréi hoµn toµn so - Gen tréi lµ tréi kh«ng hoµn víi gen lÆn. toµn so víi gen lÆn. - F1 ®ång tÝnh vÒ tÝnh tr¹ng - F1 ®ång tÝnh vÒ tÝnh tr¹ng cña bè hoÆc mÑ. trung gian. - F2 cã sù ph©n li kiÓu h×nh - F2 cã sù ph©n li kiÓu h×nh theo tØ lÖ 3 tréi: 1 lÆn theo tØ lÖ 1tréi: 2 trung gian:1 lÆn C©u 2. So s¸nh quy luËt lai 1 cÆp tÝnh tr¹ng víi quy luËt ph©n li ®éc lËp. Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng. 1 ______________________________________________ ______________________ - §Òu dùa trªn c¬ chÕ: Sù ph©n li cña c¸c cÆp gen trong qu¸ tr×nh gi¶m ph©n vµ sù tæ hîp cña c¸c giao tö trong qu¸ tr×nh thô tinh t¹o hîp tö - F2 cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng. - §Òu gièng nhau vÒ ®iÒu kiÖn nghiÖm ®óng: + Sè lîng c¸ thÓ ph¶i ®ñ lín + Gen n»m trªn NST thêng + ThÕ hÖ xuÊt ph¸t ph¶i thuÇn chñng vÒ cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n - TÝnh tr¹ng tréi ph¶i lµ tréi hoµn toµn. - F1 cã kiÓu gen dÞ hîp - F2 cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng * Kh¸c nhau: Lai 1 cÆp tÝnh tr¹ng Quy luËt ph©n li ®éc lËp - Lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di - Lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di truyÒn cña mét cÆp tÝnh truyÒn cña hai cÆp tÝnh tr¹ng. tr¹ng. - F1 dÞ hîp 2 cÆp gen t¹o ra 4 - F1 dÞ hîp 1 cÆp gen t¹o ra 2 lo¹i giao tö. lo¹i giao tö. - F2 xuÊt hiÖn 16 tæ hîp víi 9 - F2 xuÊt hiÖn 4 tæ hîp víi 3 kiÓu gen. kiÓu gen. - F2 cã tØ lÖ kiÓu h×nh lµ 9: 3: - F2 cã tØ lÖ kiÓu h×nh lµ 3 3: 1 tréi: 1 lÆn - F2 xuÊt hiÖn biÕn dÞ tæ hîp - F2 Kh«ng xuÊt hiÖn biÕn dÞ tæ hîp C©u 3. So s¸nh quy luËt ®ång tÝnh víi quy luËt ph©n li Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng. - §Òu dùa trªn c¬ chÕ: Sù ph©n li cña c¸c cÆp gen trong qu¸ tr×nh gi¶m ph©n vµ sù tæ hîp cña c¸c giao tö trong qu¸ tr×nh thô tinh t¹o hîp tö - F2 cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng. - §Òu gièng nhau vÒ ®iÒu kiÖn nghiÖm ®óng: + Gen n»m trªn NST thêng 2 ______________________________________________ ______________________ + TÝnh tr¹ng tréi ph¶i tréi hoµn toµn. + ThÕ hÖ xuÊt ph¸t ph¶i thuÇn chñng vÒ cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n - Cã hiÖn tîng tréi lÊn ¸t lÆn * Kh¸c nhau: Quy luËt ®ång tÝnh Quy luËt ph©n li - Ph¶n ¸nh kÕt qu¶ ë con lai F1 - Ph¶n ¸nh kÕt qu¶ ë con lai F2 - F1 ®ång tÝnh cña bè hoÆc - F2 ph©n li tÝnh tr¹ng theo tØ mÑ lµ tÝnh tréi cßn tÝnh lÆn lÖ trung b×nh 3 tréi : 1 lÆn. kh«ng xuÊt hiÖn. - F2 xuÊt hiÖn 3 kiÓu gen víi tØ - F1 chØ xuÊt hiÖn 1 kiÓu gen lÖ 1 ®ång hîp tréi : 2 dÞ hîp : 1 dÞ hîp tö (Aa). ®ång hîp lÆn - KÕt qu¶ kiÓu h×nh F1 ®Òu - KÕt qu¶ kiÓu h×nh F2 ®Òu nghiÖp ®óng víi mäi sè lîng nghiÖp ®óng khi sè con lai thu xuÊt hiÖn ë F1. ®îc ph¶i ®ñ lín C©u 4. So s¸nh quy luËt ph©n li ®éc lËp víi hiÖn tîng di truyÒn liªn kÕt Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di truyÒn 2 c¹p tÝnh tr¹ng. - Cã hiÖn tîng tréi lÊn ¸t lÆn - §Òu dùa trªn c¬ chÕ: Sù ph©n li cña c¸c c¨p gen trªn NST trong qu¸ tr×nh gi¶m ph©n t¹o giao tö vµ sù tæ hîp cña c¸c giao tö trong qu¸ tr×nh thô tinh t¹o hîp tö - P thuÇn chñng vÒ 2 cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n F1 ®Òu mang kiÓu h×nh víi 2 tÝnh tr¹ng tréi. * Kh¸c nhau: Quy luËt ph©n li ®éc lÆp - Mçi gen n»m trªn 1 NST - Hai cÆp tÝnh tr¹ng di truyÒn ®éc lËp vµ kh«ng phô thuéc vµo nhau. - C¸c gen ph©n li ®éc lËp trong gi¶m ph©n t¹o giao tö. - Lµm xuÊt hiÖn nhiÒu biÕn dÞ HiÖn tîng di truyÒn liªn kÕt - Hai gen n»m trªn 1 NST - Hai cÆp tÝnh tr¹ng di truyÒn kh«ng ®éc lËp vµ phô thuéc vµo nhau. - C¸c gen ph©n li cïng nhau trong gi¶m ph©n t¹o giao tö. - H¹n chÕ xuÊt hiÖn nhiÒu 3 ______________________________________________ ______________________ tæ hîp. biÕn dÞ tæ hîp. - Lai ph©n tÝch cho tØ lÖ 1: 1 - Lai ph©n tÝch cho tØ lÖ 1: 1: 1: 1 C©u 5. So s¸nh quy luËt ph©n li víi quy luËt ph©n li ®éc lËp. Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng. - §Òu dùa trªn c¬ chÕ: Sù ph©n li cña c¸c cÆp gen trong qu¸ tr×nh gi¶m ph©n vµ sù tæ hîp cña c¸c giao tö trong qu¸ tr×nh thô tinh t¹o hîp tö - F2 cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng. - §Òu gièng nhau vÒ ®iÒu kiÖn nghiÖm ®óng: + Sè lîng c¸ thÓ ph¶i ®ñ lín + Gen n»m trªn NST thêng + ThÕ hÖ xuÊt ph¸t ph¶i thuÇn chñng vÒ cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n + TÝnh tr¹ng tréi ph¶i lµ tréi hoµn toµn. - F1 cã kiÓu gen dÞ hîp - F2 cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng * Kh¸c nhau: Quy luËt ph©n li Quy luËt ph©n li ®éc lËp - Lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di - Lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di truyÒn cña mét cÆp tÝnh truyÒn cña hai cÆp tÝnh tr¹ng. tr¹ng. - F1 dÞ hîp 2 cÆp gen t¹o ra 4 - F1 dÞ hîp 1 cÆp gen t¹o ra 2 lo¹i giao tö. lo¹i giao tö. - F2 xuÊt hiÖn 16 tæ hîp víi 4 - F2 xuÊt hiÖn 2 lo¹i kiÓu h×nh lo¹i kiÓu h×nh 9 kiÓu gen. víi tØ lÖ 3 tréi: 1 lÆn. - F2 cã tØ lÖ kiÓu h×nh lµ 9: 3: - F2 cã 4 tæ hîp víi 3 kiÓu gen 3: 1 - F2 kh«ng xuÊt hiÖn biÕn dÞ - F2 xuÊt hiÖn biÕn dÞ tæ hîp tæ hîp C©u 6. So s¸nh quy luËt tréi kh«ng hoµn toµn víi quy luËt ph©n li ®éc lËp. 4 ______________________________________________ ______________________ Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng. - §Òu dùa trªn c¬ chÕ: Sù ph©n li cña c¸c c¹p gen trong qu¸ tr×nh gi¶m ph©n vµ sö tæ hîp cña c¸c giao tö trong qu¸ tr×nh thô tinh t¹o hîp tö - F2 cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng. - §Òu gièng nhau vÒ ®iÒu kiÖn nghiÖm ®óng: + Sè lîng c¸ thÓ ph¶i ®ñ lín + Gen n»m trªn NST thêng + ThÕ hÖ xuÊt ph¸t ph¶i thuÇn chñng vÒ cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n - F1 cã kiÓu gen dÞ hîp - F2 cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng * Kh¸c nhau: Quy luËt tréi kh«ng hoµn toµn Quy luËt ph©n li ®éc lËp - Lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di - Lµ quy luËt ph¶n ¸nh sù di truyÒn cña mét cÆp tÝnh truyÒn cña hai cÆp tÝnh tr¹ng. tr¹ng. - F1 dÞ hîp 2 cÆp gen t¹o ra 4 - F1 dÞ hîp 1 cÆp gen t¹o ra 2 lo¹i giao tö. lo¹i giao tö. - F2 xuÊt hiÖn 16 tæ hîp víi 9 - F2 xuÊt hiÖn 4 tæ hîp víi 3 kiÓu gen. kiÓu gen. - F2 cã tØ lÖ kiÓu h×nh lµ 9: 3: - F2 cã tØ lÖ kiÓu h×nh lµ 3: 1 1tréi: 2 trung gian: 1 lÆn - F2 xuÊt hiÖn biÕn dÞ tæ hîp - F2 Kh«ng xuÊt hiÖn biÕn dÞ tæ hîp C©u 7. Ph©n biÖt NST kÐp, cÆp NST t¬ng ®ång, NST ®¬n Bµi lµm: NST kÐp CÆp NST t¬ng ®ån NST ®¬n - ChØ lµ mét NST - Gåm 2 NST ®éc - ChØ gåm 1 gåm 2 cr«matit lËp gièng nhau vÒ cr«matit gièng nhau vµ dÝnh h×nh d¹ng vµ kÝch nhau ë t©m ®éng. thíc. - Mang tÝnh chÊt 1 - Mang tÝnh chÊt 2 - Mang tÝnh chÊt nguån gèc: HoÆc tõ nguån gèc1 chiÕc cã mét nguån gèc: 5 ______________________________________________ ______________________ bè hoÆc tõ mÑ. - Hai cr«matit ho¹t ®éng nh 1 thÓ thèng nhÊt tõ bè vµ 1 chiÕc cã tõ mÑ. - Hai NST cña cÆp t¬ng ®ång ho¹t ®éng ®éc lËp víi nhau . HoÆc tõ bè hoÆc tõ mÑ. - Chóng ho¹t ®éng ®éc lËp C©u 8. So s¸nh NST thêng vµ NST giíi tÝnh vÒ cÊu t¹o vµ chøc n¨ng. Bµi lµm: * Gièng nhau: + VÒ cÊu tao: - Trong tÕ bµo sinh dìng tån t¹i thµnh tõng cÆp. - §Òu ®îc cÊu t¹o tõ 2 thµnh phÇn lµ ph©n tö ADN víi 1 lo¹i Pr«tªin lo¹i hist«n. - §Òu cã h×nh d¹ng vµ kÝch thíc ®Æc trng cho loµi. - C¸c cÆp NST thêng vµ cÆp NST giíi tÝnh XX ®Òu lµ cÆp t¬ng ®ång gåm 2 chiÕc gièng nhau. + VÒ chøc n¨ng: - §Òu cã chøa gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng cña c¬ thÓ. - §Òu cã nh÷ng ho¹t ®éng gièng nhau trong ph©n bµo nh nh©n ®«i, ®ãng xo¾n, th¸o xo¾n, xÕp trªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi v« s¾c, ph©n li vÒ 2 cùc cña tÕ bµo. * Kh¸c nhau: CÊu t¹o Chøc n¨ng NST thêng NST giíi tÝnh - Cã nhiÒu cÆp trong tÕ bµo lìng béi 2n - Lu«n s¾p xÕp thµnh tõng cÆp t¬ng ®ång. - Gièng nhau gi÷a c¸ thÓ ®ùc vµ c¸ thÓ c¸i trong loµi - Kh«ng quy ®Þnh giíi tÝnh cña c¬ thÓ. - Chøa gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng thêng kh«ng - ChØ mét cÆp trong tÕ bµo lìng béi 2n. - CÆp XY lµ cÆp kh«ng t¬ng ®ång - Kh¸c nhau gi÷a c¸ thÓ ®ùc vµ c¸ thÓ c¸i trong loµi. - Cã quy ®Þnh giíi tÝnh 6 - Chøa gen quy ®Þnh ______________________________________________ ______________________ liªn quan ®Õn yÕu tè giíi tÝnh tr¹ng thêng cã tÝnh. liªn quan ®Õn yÕu tè giíi tÝnh. C©u 9. So s¸nh ho¹t ®éng cña NST trong nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n. Bµi lµm: * Gièng nhau: - Trong nguyªn ph©n vµ trong gi¶m ph©n NST cã nh÷ng biÕn ®æi vµ ho¹t ®éng gièng nhau nh: Nh©n ®«i t¹o NST kÐp, ®ãng xo¾n, th¸o xo¾n, xÕp trªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi v« s¾c ( thoi ph©n bµo ), ph©n li vÒ c¸c cùc cña tÕ bµo. * Kh¸c nhau: Ho¹t ®éng cña NST trong qu¸ Ho¹t ®éng cña NST trong qu¸ tr×nh nguyªn ph©n tr×nh gi¶m ph©n - K× ®Çu: Kh«ng x¶y ra sù - K× ®Çu: X¶y ra sù tiÕp hîp tiÕp hîp vµ b¾t chÐo cña NST. vµ b¾t chÐo cña NST. - K× gi÷a: C¸c NST kÐp tËp - K× gi÷a: C¸c NST kÐp tËp trung thµnh 1 hµng ë mÆt trung thµnh 2 hµng ë mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi ph©n bµo. ph©n bµo. - K× sau: C¸c NST kÐp t¸ch - K× sau: C¸c NST kÐp ph©n li nhau ë t©m ®éng thµnh c¸c vÒ 2 cùc cña tÕ bµo. NST ®¬n vµ ph©n li vÒ 2 cùc - NST x¶y ra 2 lÇn tËp trung cña tÕ bµo. trªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña - NST x¶y ra 1 lÇn tËp trung thoi ph©n bµo vµ 2 lÇn ph©n trªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña li. thoi ph©n bµo vµ 1 lÇn ph©n li. C©u 10. So s¸nh 2 h×nh thøc ph©n bµo nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n. Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu cã sù nh©n ®«i cña NST , ph©n li vÒ 2 cùc cña tÕ bµo. 7 ______________________________________________ ______________________ - §Òu x¶y ra c¸c k× ph©n bµo t¬ng tù nh nhau: K× ®Çu, k× gi÷a, k× sau vµ k× cuèi. - §Òu lµ sù ph©n bµo cã thµnh lËp thoi v« s¾c. Nh©n ph©n chia tríc tÕ bµo chÊt ph©n chia sau. - Ho¹t ®éng c¸c bµo quan, diÔn biÕn c¸c giai ®o¹n t¬ng tù nhau: NST ®ãng so¾n, trung thÓ t¸ch ®«i, thoi v« s¾c h×nh thµnh, mµng nh©n tan biÕn, NST tËp trung vµ di chuyÓn vÒ 2 cùc cña tÕ bµo, sau ®ã mµng nh©n t¸i lËp, NST th¸o xo¾n vµ tÕ bµo chÊt ph©n chia. - §Òu lµ c¬ chÕ nh»m duy tr× sù æ ®Þnh bé NST cña loµi. - Gi¶m ph©n II gièng víi ph©n bµo nguyªn ph©n. * Kh¸c nhau: Néi dung Nguyªn ph©n Gi¶m ph©n. - ë tÕ bµo sinh dìng vµ tÕ - ChØ x¶y ra ë giai bµo mÑ giao tö ®o¹n chÝn cña tÕ bµo X¶y ra sinh dôc h×nh thµnh giao tö Mét lÇn ph©n bµo - Hai lÇn ph©n bµo nhng chØ nh©n ®«i cã C¬ chÕ mét lÇn vµo k× trung gian tríc lÇn ph©n bµo I TÝnh chÊt - Cã tÝnh chÊt chu k× - Kh«ng cã tÝnh chÊt chu k× DiÔn biÕn - K× ®Çu: NST b¾t ®Çu - K× ®Çu I: Cã sù tiÕp ®ãng xo¾n vµ co ng¾n hîp trao ®æi chÐo nªn cã h×nh th¸i râ rÖt, gi÷a ¸c NST cïng cÆp kh«ng cã sù tiÕp hîp vµ ®ång d¹ng. trao ®æi chÐo - K× gi÷a: NST kÐp xÕp - K× gi÷a I: NST kÐp thµnh 1hµng ë mÆt ph¼ng xÕp thµnh 2 hµng ë xÝch ®¹o cu¶ thoi ph©n mÆt ph¼ng xÝch ®¹o bµo. cu¶ thoi ph©n bµo. - K× sau: NST kÐp t¸ch - K× sau I: NST kÐp ®«i ë t©m ®éng vµ ph©n ph©n li ®éc lËp vÒ 2 chia vÒ 2 cùc cña tÕ bµo cùc cña tÕ bµo - K× cuèi: Mçi tÕ bµo con 8 ______________________________________________ ______________________ KÕt qu¶ nhËn 2n NST ®¬n. - Kh«ng x¶y ra ph©n bµo II. - Hai tÕ bµo con ®îc t¹o thµnh cã bé NST gièng hÖt bé NST cña tÕ bµo mÑ ( 2n) - Kh«ng x¶y ra ph©n bµo II - Ph©n hãa t¹o thµnh c¸c lo¹i tÕ bµo sinh dìng kh¸c nhau - K× cuèi: Mçi tÕ bµo con nhËn 2n NST kÐp. - X¶y ra ph©n bµo II. - Hai tÕ bµo con n NST kÐp kh¸c nhau t¹o nhiÒu biÕn dÞ tæ hîp, - TiÕp tôc ph©n bµo lÇn II t¹o 4 tÕ bµo con cã bé NST lµ n - Ph©n hãa t¹o thµnh giao tö C©u 11. So s¸nh qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö ®ùc vµ giao tö c¸i ë ®éng vËt. Bµi lµm: * Gièng nhau: - C¸c tÕ bµo mÇm ( no·n nguyªn bµo vµ tinh nguyªn bµo ) ®Òu thùc hiÖn nguyªn ph©n liªn tiÕp nhiÒu lÇn. - No·n bµo bËc 1 vµ tinh bµo bËc 1 ®Òu thùc hiÖn gi¶m ph©n ®Ó t¹o giao tö. - §Òu x¶y ra trong tuyÕn sinh dôc cña c¬ quan sinh dôc. * Kh¸c nhau: Ph¸t sinh giao tö ®ùc Ph¸t sinh giao tö c¸i - X¶y ra trong tuyÕn sinh dôc - X¶y ra trong tuyÕn sinh dôc ®ùc ( c¸c tinh hoµn) c¸i( buång trøng) - Tinh bµo bËc 1 qua gi¶m - No·n bµo bËc 1 qua gi¶m ph©n I cho 2 tinh bµo bËc 2 ph©n I cho thÓ cùc thø nhÊt cã kÝch thíc nhá vµ no·n bµo bËc 2 - Tinh bµo bËc 2 qua gi¶m cã kÝch thíc lín. ph©n II cho - No·n bµo bËc 2 qua gi¶m 2 tinh tö, c¸c tinh tö ph¸t triÓn ph©n II cho 1 thÓ cùc thø 2 cã thµnh tinh trïng. kÝch thíc bÐ vµ 1 tÕ bµo trøng - Tõ tinh bµo bËc 1 qua gi¶m cã kÝch thíc lín . ph©n cho 4 tinh trïng, c¸c tinh - Tõ no·n bµo bËc 1 qua gi¶m trïng nµy ®Òu tham gia thô ph©n cho 2 thÓ cùc vµ 1 tÕ tinh. bµo trøng, trong ®ã chØ cã 9 ______________________________________________ ______________________ - Trong cïng loµi giao tö ®ôc cã kÝch thíc nhá h¬n giao tö c¸i. trøng trùc tiÕp tham gia thô tinh. - Trong cïng loµi giao tö c¸i cã kÝch thíc nhá h¬n giao tö ®ùc do giao tö c¸i ph¶i tÝch lòy nhiÒu chÊt dinh dìng ®Ó nu«i ph«i ë giai ®o¹n ®Çu nÕu x¶y ra thô thai. C©u 12. So s¸nh ADN vµ ARN vÒ cÊu t¹o vµ chøc n¨ng. Bµi lµm: * Gièng nhau: + CÊu t¹o: - §Òu lµ nh÷ng ®¹i ph©n tö cã cÊu tróc ®a ph©n - §Òu ®îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè hãa häc lµ C, H, O, N vµ P - §¬n ph©n ®Òu lµ c¸c nuclª«tit cã 3 trong 4 lo¹i nuclª«tit gièng nhau A, G, X. - Gi÷a c¸c ®¬n ph©n cã c¸c liªn kÕt hãa häc nèi c¸c ®¬n ph©n t¹o thµnh m¹ch. + Chøc n¨ng: §Òu cã chøc n¨ng di truyÒn trong qu¸ tr×nh tæng hîp Pr«tªin ®Ó truyÒn ®¹t th«ng tin di truyÒn. * Kh¸c nhau: ADN ARN - Cã cÊu tróc 2 m¹ch xo¾n l¹i - Cã cÊu tróc 1 m¹ch - Cã nuclª«tit lo¹i T mµ kh«ng - Cã nuclª«tit lo¹i U mµ CÊu cã U kh«ng cã T t¹o - Cã kÝch thíc vµ khèi lîng lín - Cã kÝch thíc vµ khèi lh¬n ARN îng nhá h¬n ADN - Chøa gen mang th«ng tin di - Trùc tiÕp tæng hîp Chøc truyÒn quy ®Þnh cÊu t¹o ph©n tö Pr«tªin n¨ng ph©n tö Pr«tªin C©u 13. So s¸nh cÊu tróc ADN vµ ARN . Bµi lµm: * Gièng nhau: 10 ______________________________________________ ______________________ - Cã cÊu t¹o ®a ph©n gåm nhiÒu ®¬n ph©n, ®¬n ph©n lµ c¸ nuclª«tit - §Òu ®îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè hãa häc lµ C, H, O, N vµ P - Mçi nuclª«tit gåm 3 thµnh phÇn: Baz¬nitric, ®êng,H3PO4. -- Trªn m¹ch ®¬n c¸c nu clª«ttit liªn kÕt víi nhau bµng c¸c liªn kÕt hãa trÞ. - C¸c ®¬n ph©n t¹o thµnh m¹ch th¼ng hoÆc xo¾n l¹i víi tr×nh tù x¸c ®Þnh vµ ®Æc trng. - Cã tÝnh ®a d¹ng - §Æc trng vÒ sè lîng, thµnh phÇn , thø tù ph©n bè c¸c nuclª«tit. * Kh¸c nhau: ADN ARN - §êng C5H10O4 - §êng C5H10O5 - Bèn lo¹i nuclª«ti lµ A, T, G, X - Bèn lo¹i nuclª«ti lµ A, U, G, X - Hai m¹ch xo¾n kÐp - Mét m¹ch th¼ng hoÆc xo¾n - KÝch thíc lín vµ khèi lîng lín, - KÝch thíc lín vµ khèi lîng nhá, ®¬n ph©n nhiÒu ®¬n ph©n Ýt C©u 14. So s¸nh qu¸ tr×nh tù sao ADN vµ tæng hîp ARN . Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu x¶y ra chñ yÕu trong nh©n tÕ bµo t¹i c¸c NST ë k× trung gian lóc NST cha xo¾n. - Do ADN lµm khu«n mÉu. - §Òu cã hiÖn tîng t¸ch 2 m¹ch ®¬n trªn ADN - §Òu cã hiÖn tîng liªn kÕt gi÷a c¸c nuclª«tit cña m«i trêng néi bµo víi c¸c nuclª«tit trªn m¹ch cña ADN theo nguyªn t¾c bæ sung - Cã sù tham gia cña c¸c enzim vµ tiªu dïng n¨ng lîng ATP * Kh¸c nhau: Tù sao ADN Tæng hîp ARN Enzim - ADN p«limeraza - ADN p«limeraza - Nuclª«tit tù do A, T, G, X - Nuclª«tit tù do A, U, Nguyªn liÖu G, X C¬ chÕ - ADN th¸o xo¾n toµn bé, - ADN th¸o xo¾n tõng 11 ______________________________________________ ______________________ tù nh©n ®«i theo c¬ chÕ b¸n b¶o toµn KÕt qu¶ sao n lÇn ý nghÜa - 2n ph©n tö ADN míi gièng nhau - TruyÒn ®¹t th«ng tin di truyÒn qua c¸c thÕ hÖ tÕ bµo vµ c¸c thÕ hÖ c¬ thÓ sinh vËt nhê c¬ chÕ nghuyªn ph©n, gi¶m ph© vµ thô tinh. - Ph©n tö ADN cßn cã kh¶ n¨ng tiÕp tôc sù nh©n ®«i qua c¸c thÓ hÖ tÕ bµo t¹o ra nh÷ng ph©n tö ADN gièng nã ®o¹n, chØ m¹ch gèc cña ADN lµm khu«n mÉu, m¹ch cßn l¹i kh«ng ho¹t ®éng - n ph©n tö ARN míi gièng nhau - TruyÒn ®¹t th«ng tin di truyÒn tõ nh©n ra tÕ bµo chÊt nhê c¬ chÕ sao m· vµ gi¶i m·. - Ph©n tö mARN ®iÒu khiÓn sù tæng hîp c¸c ph©n tö pr«tªin, thÓ hiÖn tÝnh di truyÒn cña sinh vËt. Sau mét sè lÇn ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh ph©n tö mARN sÏ tho¸i hãa. C©u 15. So s¸nh cÊu t¹o vµ chøc n¨ng di truyÒn cña ADN vµ pr«tªin.. Bµi lµm: * Gièng nhau: + VÕ cÊu t¹o: - §Òu thuéc ®¹i ph©n tö cã kÝch thíc lín vµ khèi lîng lín trong tÕ bµo. - §Òu cÊu t¹o theo nguyªn t¾c ®a ph©n, do nhiÒu ®¬n ph©n hîp l¹i. - Gi÷a c¸c ®¬n ph©n cã c¸c liªn kÕt hãa häc nèi l¹i ®· t¹o thµnh m¹ch. - §Òu cã tÝnh ®a d¹ng vµ ®Æc thï do sè lîng, thµnh phÇn vµ tr×nh tù c¸c ®¬n ph©n quy ®Þnh. - §Òu cã nhiÒu cÊu tróc kh¸c nhau trong kh«ng gian. - CÊu t¹o ®Òu ®îc quy ®Þnh bëi th«ng tin n»m trong ph©n tö ADN 12 ______________________________________________ ______________________ + VÒ chøc n¨ng: - C¶ ADN vµ pr«tªin ®Òu cã vai trß trong qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t th«ng tin di truyÒn cña c¬ thÓ. * Kh¸c nhau: ADN Pr«tªin - Cã cÊu t¹o 2 m¹ch song - CÊu t¹o bëi 1 hay nhiÒu song so¾n l¹i. chuçi axitamin. - §¬n ph©n lµ c¸c nuclª«tit - §¬n ph©n lµ c¸c - Cã kÝch thíc vµ khèi lîng lín axitamin h¬n pr«tªin - Cã kÝch thíc vµ khèi lCÊu t¹o - §îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn îng tè hãa häc lµ C, H, O, N vµ P nhá h¬n ADN - §îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè hãa häc lµ C, H, O, N vµ cã thÓ cã thªm nguyªn tè kh¸c - Chøa gen quy ®Þnh cÊu - Pr«tªin ®îc t¹o ra tham tróc cña pr«tªin ra ho¹t ®éng sinh lÝ cña Chøc tÕ bµo díi t¸c ®éng cña n¨ng m«i trêng biÓu hiÖn thµnh tÝnh tr¹ng cña c¬ thÓ. C©u 16. So s¸nh cÊu t¹o vµ chøc n¨ng di truyÒn cña ADN, ARN vµ pr«tªin.. Bµi lµm: * Gièng nhau: + VÕ cÊu t¹o: - §Òu thuéc ®¹i ph©n tö cã kÝch thíc lín vµ khèi lîng lín trong tÕ bµo. - §Òu cÊu t¹o theo nguyªn t¾c ®a ph©n, do nhiÒu ®¬n ph©n hîp l¹i. - Gi÷a c¸c ®¬n ph©n cã c¸c liªn kÕt hãa häc nèi l¹i ®· t¹o thµnh m¹ch hay chuçi. - §Òu cã tÝnh ®a d¹ng vµ ®Æc thï do sè lîng, thµnh phÇn vµ tr×nh tù c¸c ®¬n ph©n quy ®Þnh. - §Òu cã nhiÒu cÊu tróc kh¸c nhau trong kh«ng gian. 13 ______________________________________________ ______________________ - CÊu t¹o ®Òu ®îc quy ®Þnh bëi th«ng tin n»m trong ph©n tö ADN + VÒ chøc n¨ng: - C¶ ADN, ARN vµ pr«tªin ®Òu cã vai trß trong qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t th«ng tin di truyÒn cña c¬ thÓ. * Kh¸c nhau: ADN ARN Pr«tªin - Cã cÊu t¹o 2 - Cã cÊu t¹o - CÊu t¹o bëi 1 m¹ch song song 1m¹ch hay nhiÒu chuçi so¾n l¹i. axitamin. - §¬n ph©n lµ c¸c - §¬n ph©n lµ - §¬n ph©n lµ nuclª«tit c¸c nuclª«tit c¸c axitamin - Cã kÝch thíc vµ - Cã kÝch thíc vµ - Cã kÝch thíc vµ CÊu khèi lîng lín h¬n A khèi lîng nhá h¬n khèi lîng nhá t¹o RN vµ pr«tªin ADN vµ lín h¬n h¬n ADN vµ ARN - §îc cÊu t¹o tõ pr«tªin - §îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè hãa - §îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè häc lµ C, H, O, N c¸c nguyªn tè hãa hãa häc lµ C, H, vµ P häc lµ C, H, O, N O, N vµ cã thÓ vµ cã thªm nguyªn tè kh¸c - Chøa gen quy - §îc t¹o ra tõ gen - Pr«tªin ®îc t¹o ®Þnh cÊu tróc cña vµ trùc tiÕp tæng ra tham ra ho¹t pr«tªin hîp pr«tªin ®éng sinh lÝ cña Chøc tÕ bµo díi t¸c n¨ng ®éng cña m«i trêng biÓu hiÖn thµnh tÝnh tr¹ng cña c¬ thÓ. C©u 17. So s¸nh ®ét biÕn gen vµ ®ét biÕn cÊu tróc NST. Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ nh÷ng biÕn ®æi x¶y ra trªn cÊu tróc vËt chÊt di truyÒn trong tÕ bµo ( ADN hoÆc NST) 14 ______________________________________________ ______________________ - §Òu ®îc ph¸t sinh tõ c¸c t¸c ®éng m«i trêng bªn ngoµi nh t¸c nh©n vËt lÝ hãa häc hoÆc bªn trong c¬ thÓ nh rèi lo¹n sinh lÝ trong tÕ bµo. - §Òu mang tÝnh chÊt di truyÒn. - PhÇn lín g©y h¹i cho b¶n th©n sinh vËt, chØ mét sè cã lîi. - §Òu lµ nguyªn liÖu cho chän gièng vµ tiÕn hãa * Kh¸c nhau: §ét biÕn gen §ét biÕn cÊu tróc NST - §ét biÕn gen lµ nh÷ng biÕn - §ét biÕn cÊu tróc NST lµ ®æi trong cÊu tróc gen liªn nh÷ng biÕn ®æi trong cÊu tróc quan tíi 1 hoÆc 1 sè nuclª«tit. NST. - Gåm c¸c d¹ng: - Gåm c¸c d¹ng: + MÊt 1 hoÆc 1 sè cÆp + MÊt ®o¹n. nclª«tit + LÆp ®o¹n. + Thªm 1 hoÆc 1 sè cÆp + §¶o ®o¹n. nclª«tit + ChuyÓn ®o¹n. + §¶o vÞ trÝ 1 hoÆc 1 sè cÆp nclª«tit + Thay thÕ 1 hoÆc 1 sè cÆp nclª«tit C©u 18. So s¸nh thÓ dÞ béi vµ thÓ ®a béi. Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ nh÷ng thÓ ®ét biÕn sè lîng NST t¹o ra. - §Òu ®îc ph¸t sinh tõ c¸c t¸c ®éng m«i trêng bªn ngoµi nh t¸c nh©n vËt lÝ hãa häc hoÆc bªn trong c¬ thÓ nh rèi lo¹n sinh lÝ trong tÕ bµo. - §Òu mang tÝnh chÊt di truyÒn. - §Òu lµ nguyªn liÖu cho chän gièng vµ tiÕn hãa - PhÇn lín biÓu hiÖn thµnh tÝnh tr¹ng kh«ng b×nh thêng - C¬ chÕ t¹o ra ®Òu do sù ph©n li ph«ng b×nh thêng cña NST trong qu¸ tr×nh ph©n bµo. - Sè lîng NST trong tÕ bµo sinh dìng ®Òu sai kh¸c víi 2n - ë thùc vËt thÓ ®a béi vµ thÓ dÞ béi ®Òu ®îc øng dông trong trång trät. * Kh¸c nhau: 15 ______________________________________________ ______________________ ThÓ dÞ béi - Sù thay ®æi sè lîng chØ x¶y ra ë 1 hoÆc 1 sè cÆp NSTnµo ®ã theo híng t¨ng hay gi¶m nh: 2n + 1; 2n - 1; 2n +2 2n -2. - Cã thÓ gÆp t×m gÆp ë thùc vËt , ®éng vËt vµ c¶ ë con ngêi. - G©y thay ®æi mét sè bé phËn nµo ®ã trªn c¬ thÓ. ë ngêi thêng g©y c¸c bÖnh hiÓm nghÌo ThÓ ®a béi - TÕ bµo cã sè NST lu«n t¨ng theo béi sè cña n vµ lín h¬n 2n nh 3n, 4n, 5n,..... - Thêng kh«ng t×m thÊy ë ®éng vËt bËc cao vµ ë ngêi ( do bÞ chÕt ) mµ t× thÊy phæ biÕn ë thùc vËt. - Thùc vËt ®a béi thêng cã c¸c c¬ quan sinh dìng to, sinh trëng m¹nh vµ chèng chôi tèt víi ®iÒu kiÖn méi trêng. C©u 19. So s¸nh thêng biÕn vµ ®ét biÕn. Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ biÕn dÞ cã liªn quan ®Õn t¸c ®éng cña méi trêng sèng. - §Òu dÉn ®Õn biÕn ®æi kiÓu h×nh c¬ thÓ. * Kh¸c nhau: Thêng biÕn §ét biÕn - ChØ lµm thay ®éi kiÓu h×nh, - Lµm biÕn ®æi vËt chÊt di kh«ng lµm thay ®æi vËt chÊt di truyÒn ( NST vµ ADN ) tõ ®ã truyÒn ( NST vµ ADN ) dÉn ®Ðn that ®æi kiÓu h×nh - Do t¸c ®éng trùc tiÕp cña m«i c¬ thÓ . trêng sèng. - Do t¸c ®éng cña m«i trêng - Kh«ng di truyÒn cho thÕ hÖ ngoµi hay rèi lo¹i sinh lÝ trong mai sau. tÕ bµo. - Ph¸t sinh ®ång lo¹t theo cïng - Di truyÒn cho thÕ hÖ mai sau. 1 híng, t¬ng øng víi ®iÒu kiÖn - Mang tÝnh chÊt c¸ thÓ, xuÊt m«i trêng . hiÖn víi tÇn sè thÊp - Gióp c¬ thÓ thÝch nghi víi sù - PhÇn lín g©y h¹i cho b¶n thay ®æi cña m«i trêng sèng. th©n sinh vËt lµ nguyªn liÖu Kh«ng ph¶i lµ nguyªn liÖu cho cho qu¸ tr×nh chän gièng do di chä gièng do kh«ng di truyÒn. truyÒn ®îc. 16 ______________________________________________ ______________________ - Cã ý nghÜa thÝch nghi - Lµ nguyªn liÖu cho chän läc C©u 20. So s¸nh ®ét biÕn cÊu tróc NST vµ ®ét biÕn sè lîng NST. Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu lµ nh÷ng ®ét biÕn s¶y ra trªn cÊu tróc vËt chÊt di truyÒn lµ NST. - §Òu ®îc ph¸t sinh tõ c¸c t¸c ®éng m«i trêng bªn ngoµi nh t¸c nh©n vËt lÝ hãa häc hoÆc bªn trong c¬ thÓ nh rèi lo¹n sinh lÝ trong tÕ bµo. - §Òu mang tÝnh chÊt di truyÒn. - §Òu lµ nguyªn liÖu cho chän gièng vµ tiÕn hãa - PhÇn lín biÓu hiÖn thµnh tÝnh tr¹ng kh«ng b×nh thêng g©y h¹i cho b¶n th©n sinh vËt. - C¸c d¹ng ®ét biÕn ë thùc vËt cã thÓ øng dông trong trång trät. * Kh¸c nhau: §ét biÕn cÊu tróc NST §ét biÕn sè lîng NST - Lµm thay ®æi cÊu tróc cña - Lµ thay ®æi sè lîng NST trong NST tÕ bµo. - Gåm c¸c d¹ng: - Gåm c¸c d¹ng ®ét biÕn thÓ + MÊt ®o¹n. dÞ béi vµ thÓ ®a béi + LÆp ®o¹n. + §¶o ®o¹n. + ChuyÓn ®o¹n. - ThÓ ®ét biÕn t×m gÆp ë - Thêng kh«ng t×m thÊy ë thùc vËt, ®éng vËt vµ c¶ con ®éng vËt bËc cao vµ ë ngêi ( do ngêi bÞ chÕt ) mµ t×m thÊy phæ biÕn ë thùc vËt C©u 21. So s¸nh sinh ®«i cïng trøng vµ sinh ®«i kh¸c trøng. Bµi lµm: 17 ______________________________________________ ______________________ * Gièng nhau: - §Òu sinh ra tõ mét lÇn sinh - §Òu tr¶i qua qu¸ tr×nh thô tinh t¹o thµnh hîp tö. - §Òu cã hiÖn tîng hîp tö ph©n bµo. - Qua nghiªn cøu trÎ ®ång sinh biÕt ®îc tÝnh tr¹ng nµo do gen quyÕt ®Þnh lµ chñ yÕu, tÝnh tr¹ng nµo chôi ¶nh hëng nhiÒu cña m«i trêngtù nhiªn vµ x· héi. * Kh¸c nhau: Sinh ®«i cïng trøng - Mét trøng kÕt hîp víi 1 tinh trïng - Cã hiÖn tîng ph«i bµo t¸ch nhau - Cã cïng kiÓu gen nªn bao giê còng cïng giíi. Sinh ®«i kh¸c trøng - Mét trøng kÕt hîp víi 1 tinh trïng - Kh«ng cã hiÖn tîng ph«i bµo t¸ch nhau - Cã kiÓu gen kh¸c nhau nªn cã thÓ cïng giíi hoÆc kh¸c giíi. C©u 22. So s¸nh chän läc hµng lo¹t vµ chän läc läc c¸ thÓ. Bµi lµm: * Gièng nhau: - §Òu chän läc gièng phï hîp víi nhu cÇu nhiÒu mÆt vµ lu«n thay ®æi cña ngêi s¶n xuÊt. - T¹o gièng míi, c¶i t¹o gièng cò. - Chän gièng ®Òu ph¶i so s¸nh víi gièng khëi ®Çu vµ gièng ®èi chøng nÕu ®¹t míi chän lµm gièng. * Kh¸c nhau: Chän läc hµng lo¹t Chän läc c¸ thÓ C¸ch - Dùa vµo kiÓu h×nh, chän ra - Chän nh÷ng c¸ thÓ tèt tiÕn mét nhãm c¸ thÓ phï hîp nhÊt nhÊt phï hîp víi môc tiªu hµnh víi môc tiªu cña chän läc lµm chän läc. gièng. - Mçi c¸ thÓ ®· chän ®îc - ë c©y trång: H¹t cña nh÷ng nh©n lªn riªng rÏ thµnh c©y ®· chän läc ®îc trén tõng rßng. chung ®Ó lµm gièng. ë vËt - So s¸nh gi÷a c¸c dßng nu«i: c¸ thÓ ®ñ tiªu chuÈn ®- vµ víi gièng khëi ®Çu 18 ______________________________________________ ______________________ îc giao phèi lÉn lén ®Ó nh©n gièng - Víi c©y tù thô phÊn: chän läc hµng lo¹t mét lÇn. - Víi c©y giao phÊn vµ vËt nu«i: Chän läc nhiÒu lÇn ®Ó chän ra dßng tèt nhÊt. - Víi c©y tù thô phÊn c©y nh©n gièng v« tÝnh: chän läc c¸ thÓ Ph¹m mét lÇn. vi øng - Víi c©y giao phÊn: dông chän läc nhiÒu lÇn. - Víi vËt nu«i: CÇn quan t©m ®Õn con ®ùc ®Çu dßng - §¬n gi¶n, ®Ï lµm, Ýt tèn - KÕt hîp viÖc ®¸nh gi¸ kÐm cã thÓ ¸p dông réng r·i. kiÓu h×nh víi viÖc kiÓm tra kiÓu gen nªn ®¹t u hiÖu qu¶ nhanh, chÝnh ®iÓm - §îc ¸p dông ®Ó duy tr× x¸c. n¨ng suÊt, chÊt lîng khi ®a - Cã hiÖu qu¶ ®èi víi c¸c vµo s¶n suÊt ®¹i trµ. tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp. - Kh«ng kÕt hîp ®îc chän läc - Tèn kÐm, phøc t¹p ®ßi trªn kiÓu h×nh víi kiÓm tra hái c«ng phu theo dâi kiÓu gen nªn l©u cã kÕt qu¶. chÆt chÏ, khã ¸p dông - ChØ cã hiÖu qu¶ ®èi víi tÝnh réng d·i. Nhîc tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn cao, ( ChØ ¸p dông ë trung ®iÓm kh«ng cã hiÖu qu¶ ®èi víi t©m gièng) tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp. C©u 23. §iÓm kh¸c nhau gi÷a c¬ thÓ ®a béi vµ c¬ thÓ lìng béi. Bµi lµm: C¬ thÓ ®a béi C¬ thÓ lìng béi Bé NST t¨ng lªn mét sè Bé NST 2n nguyªn lÇn bé NST ®¬n béi 19 ______________________________________________ ______________________ ( nhng lín h¬n 2n) Mçi cÆp gen t¬ng øng tån t¹i trªn NST cã sè lîng alen t¨ng lªn theo møc t¨ng béi. TÕ bµo cã kÝch thíc lín C¸c c¬ quan sinh dìng, c¬ quan sinh s¶n cã kÝch thíc lín. Thêi gian sinh trëng vµ ph¸t triÓn kÐo dµi. ChÞu ®ùng tèt víi ®iÒu kiÖn bÊt lîi. TÝnh bÊt thô cao, kÓ c¶ d¹ng ®a béi ch½n. Hµm lîng c¸c chÊt dinh dìng tÝch luü ®îc nhiÒu. Trao ®æi chÊt m¹nh. Mçi cÆp gen t¬ng øng tån t¹i trªn NST gåm 2 alen thuéc 2 nguån gèc. TÕ bµo cã kÝch thíc b×nh thêng C¸c c¬ quan sinh dìng, c¬ quan sinh s¶n cã kÝch thíc b×nh thêng. Thêi gian sinh trëng vµ ph¸t triÓn b×nh thêng Søc chèng chÞu víi c¸c ®iÒu kiÖn bÊt lîi cña m«i trêng kÐm h¬n. TÝnh bÊt thô thÊp, kh¶ n¨ng kÕt h¹t cao Hµm lîng c¸c chÊt dinh dìng tÝch luü Ýt h¬n. Trao ®æi chÊt b×nh thêng. 20