Tài liệu Cái tôi trữ tình trong thơ tố hữu chặng đường hoà bình

Luận văn tốt nghiệp Duyên Nguyễn Thị PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU I-LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Tố Hữu là nhà thơ xuất sắc và tiêu biểu cho nền văn học Việt Nam thế kỷ XX. Thơ của ông gắn bó chặt chẽ với cuộc đấu tranh cách mạng của dân tộc ta suốt bao năm dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, phản ánh những nét lớn trong đời sống tinh thần của dân tộc ở một thời kỳ đã diễn ra nhiều biến cố trọng đại và đổi thay to lớn của lịch sử Việt Nam trong thế kỷ XX. Là sản phẩm của cuộc đấu tranh cách mạngđồng thời lại giữ vai trò người tuyên truyền, cổ động, người truyền lệnh của cách mạng, thơ Tố Hữu đã có sức cảm hoá, chinh phục đông đảo quần chúng nhân dân trong mọt thời kỳ dài suốt mấy mươi năm. Với vị trí và sức mạnh của mình, thơ Tô Hữu đã có ảnh hưởng mạnh mẽ đến những đặc điểm và xu hướng vận động của nền thơ ca cách mạng, nhất là trong giai đoạn 45 –75. Đặng Thai Mai nhận xét: “Tố Hữu là nhà thơ chỉ viết để phục vụ cách mạng từ trước đến sau”. Đời thơ Tố Hữu “Từ Êy” đến “Ta với ta” là một chặng đường thơ dài trên 6 thập kỷ của một nhà thơ cách mạng tiêu biểu nhất Việt Nam. Nói như Piesre Em manuel là “sự diễn đạt về số phận dân tộc của mình”. Nhìn vào đời thơ, ta thấy Tố Hữu xứng đáng được coi là nhà thơ trữ tình chính trị số một ở Việt Nam. Những năm hoà bình là chặng đường mới của thơ Tố Hữu, hoàn thành chọn vẹn con đường thơ của nhà thơ. Tìm hiểu cái tôi trữ tình trong thơ Tố Hữu chặng đường hoà bình là góp phần tìm hiểu đặc điểm diện mạo và giá trị của thơ Tố Hữu thời kỳ hoà bình. Mặt khắc nhằm giúp người đọc dễ dàng có cách nhìn, cách đánh giá đầy đủ hơn về đời thơ Tố Hữu. Việc thực hiện đề tài này còn giúp cho tác giả luận văn tập dượt nghiên cứu khoa học về tác giả quan trọng trong chương trình nhà trường. Vì thế người viết có cơ hội rèn luyện năng lực phân tích tác phẩm trữ tình và nghiên cứu về tác giả quan trọng trong văn học đương đại trong chương trình phổ thông. II-LỊCH SỬ VẤN ĐỀ. 1 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên Tố Hữu là một nhà thơ lớn của nền thơ ca Việt Nam ông đã để lại cho đời một sự nghiệp văn chương có giá trị cao. Đời thơ của ông được tập hợp trong 7 tập thơ ra đời cùng với chiều dài của lịch sử dân tộc. Từ “Từ Êy” đến “Ta với ta” là cả một cuộc hành trình dài đời thơ Tố Hữu. Thơ Tố Hữu từ những chặng đầu đã thu hút giới phê bình, nghiên cứu một cách động đảo. Mỗi tập thơ ra đời là một hiện tượng văn học lớn, và trở thành đối tượng nghiên cứu của hàng chục công trình phê bình, nghiên cứu văn học. Đáng chú ý hơn cả là những công trình của các nhà thơ nổi tiếng như Xuân Diệu, Tế Hanh, Chế Lan Viên, Lưu Trọng Lư…và của các nhà nghiên cứu phê bình văn học có tên tuổi như, Hoài Thanh, Đặng Thai Mai, Hà Minh Đức, Nguyễn Đăng Mạnh, Trần Đình Sử, Nguyễn Văn Long…và còn một số bài viết của chính tác giả về đời mình và thơ của mình. Các công trình nghiên cứu, các bài viết tập trung vào một số vấn đề sau, trong đời và thơ Tố Hữu. -Con đường của thơ Tố Hữu: Gồm các bài viết về các tập thơ của ông, khuynh hướng vận động của thơ Tố Hữu. -Phong cách nghệ thuật:Là các công trình nghiên cứu các bài viết tập trung khai thác, khám phá những giá trị đặc sắc trong thơ Tố Hữu cả về nội dung lẫn hình thức nghệ thuật. -Luận đề về Tố Hữu: Tác phẩm tiếp nhận và thưởng thức là những bài viết đi sâu vào tìm hiểu, phân tích thẩm bình một số bài thơ tiêu biểu của Tố Hữu qua các chặng đường thơ của ông. -Hồi ức và kỷ niệm: Gồm những kỷ niện về một đời người và đời thơ của Tố Hữu được tập trung trong “Hồi ký” của Tố Hữu, các kỷ niệm đẹp về Tố Hữu trong ký ức của bạn bè, đồng nghiệp, người thân. Nhìn lại những chặng đường đã qua, những mốc lớn trong đời thơ Tố Hữu ta dễ dàng nhận ra: giới phê bình, nghiên cứu dành nhiều trang viết về các chặng đường thơ Tố Hữu trước 1975 và đều thống nhất khẳng định Tố Hữu là “Đỉnh cao thơ trữ tình chính trị” Việt Nam thế kỷ XX. Các tập “Một tiếng đờn” và “Ta với ta” ra đời trong những năm đất nước hoà bình nhưng đời sống văn học lại không hề yên tĩnh. 2 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên Phải thừa nhận một điều là thơ Tố Hữu chặng đường hoà bình không còn giữ vị trí là đỉnh cao trong nền thơ ca Việt Nam như các chặng đường trước không thu hút đông đảo giới phê bình, nghiên cứu như trước nữa. Dù vậy, thơ Tố Hữu thời kỳ hoà bình vẫn trở thành đối tượng quan tâm của một số công trình đã xuất bản. Là một nhà nghiên cứu đã từng dõi theo những chặng đường thơ Tố Hữu, Giáo sư Hà Minh Đức đã quan sát quá trình vận động của thơ Tố Hữu từ “Từ Êy” đến “Một tiếng đờn” đã nói về “Vui buồn trong thơ Tố Hữu”. Theo giáo sư “Một tiếng đờn” là một khúc riêng tư với nhiều ý thơ tiềm Èn, không dễ tạo ngay được sự đồng cảm như một khúc ca ở giữa đời. Trong tập thơ này điệu thơ của Tố Hữu vẫn như xưa nhưng anh đến với đời chỉ với tư cách thi nhân, cái tôi từng trải và nhiều chiêm nghiệm của thơ muốn tìm đến sự giao cảm. Đọc “Một tiếng đờn” nhà phê bình Lê Quang nhận xét:Có thể nói tình yêu đất nước, ca ngợi cuộc sống, lý tưởng là âm điệu chủ đạo trong “Một tiếng đờn” đó là sự tiếc nuối nhất quán trong dòng chảy về cảm xúc, hình tượng thơ của Tố Hữu trong giai đoạn lịch sử mới, khi đất nước đang trăn trở năng động vươn tới hạnh phúc, dân giàu nước mạnh. Dẫu chưa có những công trình chuyên biệc trực tiếp bàn về cái tôi trữ tình trong thơ Tố Hữu thời kỳ hoà bình nhưng các ý kiến trên là những gợi ý quý báu để chúng tôi thực hiện đề tài này. III-GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU: Viết về đề tài “Cái tôi trữ tình trong thơ Tố Hữu chặng đường hoà bình”, chúng tôi sẽ đi khảo xát hai tập thơ gồm các bài thơ của tác giả từ sau hoà bình đến cuối đời, đó là tập “Một tiếng đờn” và “Ta với ta”, dựa trên văn bản do chính tác giả chọn lựa, sửa chữa và sắp xếp: Thơ Tố Hữu –Nhà xuất bản văn hoá -Thông tin –Hà Nội 2002 Qua việc khảo sát hai tập thơ này, chúng tôi muốn dựng lại diện mạo của thơ trữ tình Tố Hữu thờ kỳ hoà bình, chỉ ra sự vận động của nó so với các thời kỳ trước nhằm khẳng định nỗ lực sáng tạo của nhà thơ trong chặng đường cuối đời. 3 Luận văn tốt nghiệp Duyên IV-Phương pháp nghiên cứu: Nguyễn Thị Để thực hiện đề tài này chúng tôi sử dụng tổng hợp các biện pháp sau: -Phương pháp phân tích tác phẩm trữ tình. -Phương pháp nghiên cứu một tác giả văn học. -Phương pháp so sánh. PHẦN II-PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG I: SỰ VẬN ĐỘNG CỦA CÁI TÔI TRỮ TÌNH TỐ HỮU QUA CÁC CHẶNG ĐƯỜNG SÁNG TÁC. 1-Cái tôi cá nhân cá thể với nhiệt tình cống hiến cho lý tưởng. Thơ trữ tình thực chất là “Sự chiếm lĩnh bằng nghệ thuật các loại kinh nghiệm đời sống qua cái tôi cá nhân”. Vậy nên, chúng ta hiểu cái tôi trữ tình trong thơ là sự bày tỏ cảm xúc riêng của nhà thơ trước các vấn đề của xã hội, trước sự phát triển của lịch sử dân tộc. Sẽ không có được thơ trữ tình chính trị Tố Hữu nếu thiếu đi cái tôi cá nhân, nếu không có con người nhiệt huyết trong thơ ca cách mạng cận hiện đại. Con người nhiệt huyết Êy tự cảm thấy mình trong con người vũ trụ, mặc dầu quen thuộc với tâm tình truyền thống nhưng xa lạ với cảm quan hàng ngày của người đương thời. Đặc sắc chủ yếu của thơ Tố Hữu thời kỳ “Từ Êy” không phải là những khám phá phong phú về thế giới mà là sự biểu hiện một cách chân thật cái tôi hết sức trong sáng, hôn nhiên của một thanh niên khát khao lý tưởng, tự ca hát niềm vui lớn của mình khi bắt gặp lý tưởng cộng sản chủ nghĩa và được chiến đấu hy sinh cho lý tưởng Êy. Tố Hữu bày tỏ niềm vui khi bắt gặp lý tưởng cách mạng: Từ Êy trong tôi bừng nắng hạ Mặt trời chân lý chãi qua tim Hồn tôi là một vườn hoa lá Rất đậm hương và rộn tiếng chim (Từ Êy) 4 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên Đó là niềm vui, niềm hạnh phúc của một thanh niên 17 tuổi đang bế tắc chưa tìm được đường đi cho mình thì bắt gặp lý tưởng cách mạng. Chàng thanh niên đó đã giác ngộ được lý tưởng cách mạng và đi theo con đường mà mình đã tìm ra. Đó là con đường đấu tranh vì độc lập vì tự do của dân tộc. Tố Hữu đã thể hiện một cái tôi cá nhân cảm tính, ở phương diện tích cực, mạnh mẽ một mặt mà thơ mới lãng mạn chưa hề biết đến. Lần đầu tiên, trong thơ Tố Hữu xuất hiện một lời tuyên bố dõng dạc: Hãy đứng dậy!Ta có quyền vui sống Cứ tan xương, cứ chảy tuỷ, cứ rơi đầu ! Mỗi thây rơi sẽ là một nhịp cầu Cho ta bước đến cõi đời cao rộng (Hãy đứng dậy) Niềm “Vui sống” ở đây là niềm vui của cái tôi cứng cỏi, dám hy sinh. Vui sống ở đây không phải là hưởng lạc, “Vui vẻ trẻ trung”, mà là chiến đấu, hy vọng, sống với ý thức đầy đủ về nhân cách. Nếu thơ ca cách mạng thời trước đánh vào tự ái dân tộc, nòi giống vốn có trong mỗi con người thì thơ Tố Hữu tác động vào tự ái của nhân cách cá nhân mỗi người. Thể hiện tính cá thể cái tôi Tố Hữu trong “Từ Êy” có những nét riêng rất đáng yêu. Đó là dáng điệu vừa hiên ngang vừa non nớt của cậu học sinh trường Quốc học Huế mới giác ngộ cách mạng: Ta nện gót trên đường phố Huế Dửng dưng không một cảm tình chi ! Không gian sặc sụa mùi ô uế Mà nước dòng Hương mãi cuốn đi… (Dửng dưng) Lần đầu tiên trong thơ chính trị Việt Nam xuất hiện một cái tôi chân thành cởi mở, sống xúc động với toàn bộ thể chất, tự thể hiện tất cả niềm vui, niềm say mê, nỗi buồn, sự đấu tranh bản thân trong những phút yếu đuối. Đây là niềm say mê chiến đấu chung của một cá nhân có xương thịt, có ý thức rất rõ 5 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên cái phần riêng tư của mình, hiểu được cách mạng chính là con đường giải phóng cá tính chân chính: Tôi đã sống những ngày điên phẫn uất Nhưng chưa hề một bữa như hôm nay Tôi đã nghe da nóng máu hăng say Rung cơ thể khắp đầu tay ngọn tóc Nhưng chưa biết có bao giờ mọc lại Ở trong tôi một núi lửa hơi đầy Thét vang trời, ghê ghớm như hôm nay… (Tranh đấu) Cái tôi cá nhân cá thể Tố Hữu trong “Từ Êy” còn là cái tôi chấp nhận hy sinh, là nhiệt huyết khát khao được cống hiến đến cùng cho lý tưởng cách mạng. Trước sù lựa chọn giữa sống – chết để cống hiến cho lý tưởng Tố Hữu sẵn sàng chấp nhận sự hy sinh, chấp nhận chế để bảo tồn lý tưởng: Dẫu phải chết một phần ta cứ chết Không kêu ca, không hối tiếc, than phiền Quyết không để cả đoàn tan nát hết Bạn thuyềt ơi !Nỗ lực bơi chèo lên! (Giờ quyết định) Bước chân vào con đường cách mạng, biết trước là con đường cách mạng đầy chông gai, đầy khó khăn vất vả nhưng ông vẫn sẵn sàng chấp nhận, chấp nhận cảnh tù đầy, cảnh tra tấn giã man của kẻ thù. Tố Hữu không chịu khuất phục trước uy lực và sự tàn bạo của chúng. Đời cách mạng từ khi tôi đã hiểu Dấn thân vô là phải chịu tù đầy Là gươm kề tận cổ súng kê tai Là thân sống coi như còn một nửa. (Trăng trối) 6 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên Và đây, Sự hy sinh cao cả của những con người bất khuất kiên trung được đền đáp bằng cờ đỏ sao vàng tung bay phấp phới, niềm vui ngập tràn trên từng khuôn mặt. Tố Hữu vui niềm vui say cuồng nhiệt, niềm vui chiến thắng ngày khởi nghĩa: Chừ đây Huế ! Huế ơi !Xiềng gông xưa đã gãy Hãy bay lên ! sông núi của ta rồi! Nước mắt ta trào, húp mí tràn môi Cổ ta ré trăm trận cười trận khóc ! Ta ôm nhau, hôn nhau từng mái tóc. Hả hê chưa, ai bịt được hồn ta ? Ta hét huyên thuyêt, ta chạy khắp nhà Ai dám cầm tay ta, say thần thánh? (Huế tháng tám) Một năm sau ngày khởi nghĩa, cái dư âm của những ngày hạnh phúc vẫn còn nguyên vẹn Tố Hữu hát mãi khúc ca vui giải phóng. Tâm hồn người chiến sĩ cộng sản Tố Hữu hoà quyện vào không khi vui tươi của đất trời. Cái tôi ở đây là cái tôi vui bất tận trước đất trời, cây cỏ: Ta hát suốt đêm nay vui bất tuyệt Trống dung tim ta đập nhịp bồn chồn Đầu ta qua lớp lớp khải hoàn môn Hồn ta chạy sáng ngời trên ngọn đuốc Lòng ta múa lồng lên theo đám rước Ta xông lên trời với pháo thăng thiên Bay bay lên, hỡi đôi cánh thần tiên Đôi cánh mở của đất trời giải phóng. (Vui bất tuyệt) Từ Êy là tập thơ đầu tay của Tố Hữu – có vị trí đặc biệt trên con đường thơ của ông. Tập thơ chứa đựng một cá tính mạnh mẽ, một khí chất say xưa, một quan niện cá nhân cởi mở giữa những người đồng chí đã làm cho cái tôi nhà thơ được bộc lộ tự do, không hề bị trói buộc bởi bất kỳ công thức, chuẩn 7 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên mực nào đã tạo nên những vẫn thơ đẹp, xúc động, đầy men say, bay bổng bậc nhất trang thơ ca cách mạng Việt Nam . 2-Cái tôi nhập vai quần chúng. Nhập vai nghĩa là đặt mình vào vị trí người khác, hoặc là “mượn” mình để nói về người nhằm mục đích ngợi ca, bày tỏ những cảm xúc của mình về một ai đó. Nhập vai là một cách tốt nhất để hoà mình vào với cộng đồng: “Ta với ta”-Cái ta quần chúng, cái ta dân tộc, và nhập vai là xu thế chung của văn học Việt Nam chặng đường 1946 – 1954 .Nhập vai là con đường gần nhất, giúp người ta dễ dàng bộc lộ những tình cảm của mình về quê hương, đất nước. Có hai dạng nhập vai: Nhập vai hoàn toàn, nghĩa là đặt hẳn mình vào vị trí của người khác và nhập vai khung. Trở lại với thơ Tố Hữu ta thấy, nếu như ở Từ Êy là cái tôi cá nhân cá thể với nhiệt tình cống hiến cho lý tưởng, thì sang tập Việt Bắc, cái tôi nhiệt huyết cảm tính chuyển thành cái tôi tình nghĩa. ở đây, cái tôi cá nhân nhà thơ dường như thu mình lại, tự biến thành cái khung để tôn lên nhân vật trung tâm của cuộc kháng chiến. Có thể nói tập thơ Việt Bắc là hình ảnh, tâm tình. Tiếng nói của quần chúng kháng chiến. Nhà thơ tập trung thể hiện hình ảnh những con người đại diện của quần chúng kháng chiến với những tâm tình, ý nghĩa và tiếng nói của họ. Cái tôi trữ tình của nhà thơ đã hoá thân vào các nhân vật quần chúng hoặc có hiện diện thì cũng chỉ là một đường viền để làm nổi bật hình ảnh những con người quần chúng, trực tiếp bày tỏ lòng yêu mến và niềm cảm phục với họ trong sự gần gủi, thân thiết của tình đồng chí, đồng bào… Tố Hữu đã hoá thân vào các nhân vật quần chúng để trực tiếp bày tỏ những cảm xúc của mình trước lòng dũng cảm, sự hy sinh cao cả của họ. Đọc thơ Tố Hữu ta thấy hiện lên hình ảnh chị nông dân con mọn vượt nên những gian khổ, thiếu thốn, hăng hái tham gia công tác kháng chiến. Qua đó, Tố Hữu bày tỏ trực tiếp lòng khâm phục trước những gì mà chị đã làm được: 8 Luận văn tốt nghiệp Duyên Em là con gái Bắc Giang Nguyễn Thị Rét thì mặc rét, nước làng em lo Nhà em phơi lúa chưa khô Ngô chưa vào bồ, sắn thái chưa song Nhà em con bế con bồng Em còng theo chồng đi phá đường quan (Phá đường) Đây là lời tâm sự, là lời kể về cuộc đời, gia cảnh của một người con gái có những hoàn cảnh riêng tư khó khăn, Ðo le nhưng vẫn tham gia tích cực vào cuộc kháng chiến. Đọc những câu thơ lên ta thấy nó rất tự nhiên, tự nhiên đến mức tưởng như đây đích thị là người con gái đã nói, đã bộc lộ mình chứ không phải là Tố Hữu nhập vai nữa. Đó là cái tài cuả Tố Hữu. Ông đã biết hoá thân vào chị để trực tiếp bày tỏ lòng khâm phục những con người can đảm, dám chấp nhận, đối đầu với những khó khắn để được cống hiến sức mình phục vụ cho kháng chiến. Có những khi Tố Hữu hiện diện trên những trang thơ nhưng đó cũng chỉ là đường viền để tôn vinh lên những nhân vật lịch sử. “Tôi” và “Anh” gặp gỡ nhau trên con đường kháng chiến, tình cờ vậy mà sao thân quen biết bao. Anh là vệ quốc quân Tôi là người cán bộ Hai đứa mỏi nhừ chân Nghỉ ngơi ngồi một chỗ (Cá nước) Và để rồi, khi tiếp xúc với anh, trò chuyện cùng anh, được nghe anh trực tiếp kể về những chiến công của mình Tố Hữu đã bày tỏ lòng cảm phục trước anh, anh vệ quốc quân nông dân hiền lành đã làm lên chiến thắng Việt Bắc vang dội: Giọt giọt mồ hôi dơi Trên má anh vàng nghệ Anh vệ quốc quân ơi 9 Luận văn tốt nghiệp Duyên Nguyễn Thị Sao mà yêu anh thế (Cá nước) Từ chuyện kể về mình và bạn cùng đi đánh giặc, đi vào trận tuyến mới, Tố Hữu đã viết về hình ảnh anh bộ đội kháng chiến với những nét đẹp oai hùng của mình: Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều Bóng dài lên đỉnh dốc treo lên Núi không đè nổi vai vươn tới Là nguỵ trang reo với gió đèo… (Lên Tây Bắc) Tố Hữu đã bộc lộ niềm khâm phục đối với người chiến sĩ kiên cường, bất khuất trước kẻ thù. Gợi ca vẻ đẹp của con người vượt lên trên cả vẻ đẹp của thiên nhiên, Tố Hữu nhằm tôn vinh người anh hùng của kháng chiến. Rồi tình cờ trên con đường cách mạng, gặp gỡ với chú bé liên lạc và sau này biết tin em đã ngã xuống, Tố Hữu đã vô cùng xúc động và đã có những vẫn thơ rất hay về chú bé liên lạc hồn nhiên, anh dũng ngã xuống trên cánh đồng quê dưới làn đạn giặc mà linh hồn và hình ảnh của em vẫn còn mãi với quê hương đất nước: Cháu nằm trên lúa Tay nắm chặt bông Lúa thơm mùi sữa Hồn bay giữa đồng… (Lượm) Cái chết của cháu, của chú bé liên lạc sẽ mãi còn là nỗi đau, là niềm sót thương, nuối tiếc cho người đời. Sẽ mãi còn trong lòng người dân đất Việt hình ảnh chú bé liên lạc nhanh nhẹn, dũng cảm. Viết về chú, Tố Hữu đã bày tỏ niền cảm phục sót thương đối với những thiếu niên dũng cảm đã biết hy sinh mình cho sự nghiệp giải phóng đất nước. Đặc biệt hơn cả trong thơ Tố Hữu thời kỳ này là những vần thơ viết về hình tượng những người mẹ Việt Nam anh hùng. Viết về những ân tình cách 10 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên mạng. ở đây, cái tôi Tố Hữu là cái tôi đại diện cho dân tộc, cái tôi quần chúng để nhằm gợi ca vẻ đẹp của người mẹ anh hùng, và từ đó bộc lộ, bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, niềm kính yêu của những đứa con với người mẹ quê hương, người mẹ đất nước. Viết về Bủ về nỗi lo của mẹ trên những bước đường con đi. Tố Hữu nhằm gợi ca hình ảnh người mẹ nông dân chất phác và từ đó ông bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc với những gì mà mẹ đã dành cho con, mẹ đã tiếp thêm sức mạnh cho con để con vững bước trên chặng đường dài kháng chiến. Bà Bủ không ngủ, bà nằm Càng lo càng nghĩ, càng căm càng thù Ngoài phiên gió núi ù ù Mưa đêm mưa tự chiến khu mưa về. (Bà Bủ) Người mẹ Việt Nam –Mẹ của triệu triệu người con trên đất Việt, mẹ là mẹ của con và cũng là mẹ của muôn đời. Mẹ thương con, nhí con, mẹ thương yêu, đùm bọc, chở che cho đồng chí của con. Trên đất nước Việt Nam này con gặp biết bao nhiêu bà mẹ, những người có trái tim bao la, rộng lớn như mẹ- mẹ là mẹ của con- là mẹ của quê hương đất nước. Viết về người mẹ Việt Nam, Tố Hữu bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, lòng cảm phục của những đứa con xưa đã được mẹ chở che Ai về thăm mẹ quê ta Chiều nay có đứa con xa nhớ thầm… Nhớ về mẹ, về người mẹ vệ quốc quân với trái tim vàng: Bầm của con. Mẹ vệ quốc quân. Con đi xa cũng như gần Anh em đồng chí quây quần là con Bầm yêu con, yêu luôn đồng chí Bầm quý con, bầm quý anh em. (Bầm ơi). 11 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên Tố Hữu đã bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với những người mẹ Việt Nam. Mẹ sẽ mãi là ngọn đuốc sáng mãi trong lòng mỗi đứa con trên những bước đường gian nguy của cuộc kháng chiến. Bên cạnh đó, cái tôi nhập vai quần chúng thật rõ nét của Tố Hữu trang Việt Bắc. Mình là ta – Ta là mình – Ta với mình như hoà quyện vào nhau, đan xen nhau. Tố Hữu đã đặt mình vào vị trí của những con người kháng chiến, nói về mình về người để bày tỏ những ân tình, lòng biết ơn sâu sắc đối với những ân tình: Mình về mình có nhớ ta Mười năm năm Êy thiết tha mặn lồng Mình về mình có nhớ không Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn? (Việt Bắc) Việt Bắc là chặng đường có vị trí quan trọng trên hành trình thơ của Tố Hữu. Đến tập thơ này cái tôi của nhà thơ đã hoà nhập thực sự vào đời sống của nhân dân, thấu hiểu và gần gũi với cuộc đời, tâm tình, ước nguyện của quần chúng kháng chến. Thơ Tố Hữu đã bắt được nguồn mạch sâu xa và bền bỉ của truyền thống văn hoá tinh thần dân tộc và nhân dân. Cái tôi trữ tình của Tố Hữu trong chặng đường thơ này là cái tôi nhập vai nhằm làm nổi bật, tôn vinh lên hình tượng những con người kháng chiến, bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình, niềm cảm phục trước sự hy sinh cao cả của người dân kháng chiến. 3-Cái tôi sử thi trong Gió lộng, Ra trận, Máu và hoa. Từ cuốn tập Việt Bắc bước sang Gió lộng, nổi bật lên hình tượng cái tôi sử thi, mang tính khái quát và đại diện cho nhân dân, dân tộc, cách mạng . Đi liền với cái tôi sử thi Êy là giọng hoà sảng, kiêu hãnh và đầy tin tưởng Tố Hữu vui với niềm vui chiến thắng. Như chúng ta đã biết cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp đã thắng lợi, một nửa nước Việt Nam đã được độc lập, tự do, người dân được sống trong niềm vui hoà bình, dân chủ. Cả nước vui với niềm vui chiến thắng, cuội đời đang ngày càng đổi mới. Trong 12 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên không khí Êy, Tố Hữu như reo vui trước sự khởi sắc của đất nước. Ông thấy rõ sự đổi mới, sự khác xa giữa sưa và nay: Xưa là rừng núi, là đêm Giờ thêm sông biển, lại thêm ban ngày Ta đi trên trái đất này Dang tay bè bạn, vui vầy bốn phương. (Xưa…nay) Tố Hữu reo vui trước cuộc đời mới. Câu thơ giản dị nhưng lại có ý nghĩa biết bao. Chuyện xưa và nay Êy, cái sự khác biệt Êy đã làm thay đổi cuộc sống của biết bao người, thay đổi cuộc sống triệu triệu người dân đất Việt. Xưa là gì? là rừng núi, là màn đêm- nghiã là âm u, tù túng, là chưa tìm ra con đường đi cho dân tộc , là loài người vẫn mãi chìm trong bóng tối, bùn lầy. Còn nay là gì? là sông, là biển bao la, là ánh sáng của lý tưởng cộng sản đã soi dọi mỗi bước đường của chúng ta. Ta vui, một niềm vui bất tận, hưởng cuộc sống hoà bình. Tố Hữu nhận ra: Vui cứ đến, ngày mỗi ngày,nhỏ nhỏ Như từng cây cờ đỏ mọc trên đồi Vui cứ đến, tự bao giờ chẳng rõ Như suối ngầm trong đất chảy trăm nơi… (Mùa thu mới). Vâng ! Cuộc đời này, cuộc đời mới với niềm vui, niềm khát khao bao năm giờ đã trở thành hiện thực làm cho lòng người thêm nở hoa. Tố Hữu như reo ca trước cuộc sống mới. Niềm vui Êy, hạnh phúc bấy lâu mong ước Êy đã đến với ta tù khi nào mà ta không hay biết. Tố Hữu vui, một niềm vui bất tận, trong đó có cả niềm tự hoà trước những gì mà con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam đã làm được. Nhà thơ như muốn hát ca vang bài ca chiến thắng hào hùng của dân tộc. Ôi tiếng của cha ông thủa trước Xin hát mừng non nước hôm nay Một vùng trời đất trong tay 13 Luận văn tốt nghiệp Duyên Nguyễn Thị Dẫu chưa toàn vẹn đã bay cờ hồng ! Việt Nam , dân tộc anh hùng Tay không mà đã thành công nên người ! (Bài ca mùa xuân 1961) Niềm tự hào, niềm vui lớn của Tố Hữu trước thành quả cách mạng thật đậm nét biết bao. Dẫu biết rằng đất nước nay vẫn chưa được thống nhất toàn vẹn, dẫu biết rằng con đường cách mạng của ta còn nhiều gian nan nhưng lời của cha ông còn mãi vang vọng, truyền thống của lịch sử dân tộc thì sẽ mãi là nguồn động lực cho dân tộc Việt Nam bước vào chặng đường mới. Cờ đỏ sao vàng tung bay, dẫu biết là chưa trải dài trên khắp đất nước nhưng chúng ta có quyền tin vào ngày mai tươi sáng, vào niềm tin ta sẽ được trọn vẹn niền vui chiến thắng. Hoà mình vào niềm vui chiến thắng, Tố Hữu luôn luôn tự hoà, tin tưởng trước cuộc sống mới xã hội chủ nghĩa trên một nửa đất nước Việt Nam. Tố Hữu reo vui, một niền vui bất tận trước cộng sống hoà bình Tôi chạy trên miền Bắc Hớn hở giữa mùa xuân Rộn rực muôn màu sắc Náo nức muôn bàn chân ! (Trên miền Bắc Mùa xuân) Trước cuộc sống mới, cuộc sống hoà bình trên mảnh đất vốn đầy tiếng bom rơi, đạn nổ, nơi chiến tranh sảy ra triền miên biết bao năm, Tố Hữu vui biết bao một niềm vui say bất tận. Ông “Hớn hở”, “Rộn rực”, “Náo nức” trước cuộc sống mới. Trước mùa xuân thật, mùa xuân của đất trời với mùa xuân của cách mạng Tố Hữu trải lòng mình ra đón nhận, tận hưởng niềm vui say cuồng nhiệt Êy. Và rồi Miền Bắc bắt tay vào chặng đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội – kế hoạch năm năm lần thứ nhất, Tố Hữu đã bộc lộ niền vui, niềm tự hào, tin tưởng của mình trước thành quả ban đầu trong công cuộc xây dựng đất nước. Đường nở ngực. Những hàng dương liễu nhỏ Đã lên xanh như tóc tuổi mười lăm 14 Luận văn tốt nghiệp Duyên Xuân ơi xuân, em đến mới dăm năm Nguyễn Thị Mà cuộc sống đã tưng bừng ngày hội. (Bài ca Mùa xuân 1961). Một niền tin lạc quan trước những bước đầu xây dựng xã hội chủ nghĩa trên miền Bắc, Tố Hữu nghe được cả sức chuyển mình vĩ đại của nhân dân, cái rạo rực của mạch sống Tổ quốc dạt dào bất tận. Đã nghe nước chảy lên non Đã nghe đất chuyển thành con sông dài Đã nghe gió ngày mai thổi lại Đã nghe hồn thời đại bay cao Đảng cho ta trái tim giàu Thẳng lưng mà bước ngẩng đầu mà bay. (Ba mươi năm đời ta có Đảng). Tố Hữu đã đặt niềm tin, một niềm tin tuyệt đối vào con đường cách mạng vào sự lãnh đạo của Đảng. Ông lắng nghe, cảm nhận được sự thay đổi nhanh chóng của đất nước. Điệp ngữ “đã nghe” được nhặc lại nhiều lần như được reo vui của một cái tôi đang tràn trề sự sống. Niềm tin vào Đảng, tin vào con đường cách mạng đã củng cố thêm, tiếp thêm sức mạnh để con người có thể “thẳng lưng”, “ngẩng đầu” mà bước những bước vững chắc vào cuộc đời mới. Vui với niền vui của cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc, vui với những thành quả đạt được của bước đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội trên miền Bắc, Tố Hữu không nguôi hướng tới miềm Nam ruột thịt với ý trí thống nhất đất nước. Trong những năm tháng đất nước bị chia cắt, thơ Tố Hữu thể hiện những tình cảm sâu sắc với miềm Nam yêu thương, một cái tôi dành chọn vẹn trái tim mình cho miền Nam, hướng về một ngày mai thống nhất. Đó là tiếng thét căm giận trước tội ác của kẻ thù đang dày xéo trên đất Việt: Đồng bào ơi, anh chị em ơi ! 15 Luận văn tốt nghiệp Duyên Nguyễn Thị Hỡi lương tâm tất cả loài người Hãy nghe tiếng của nghìn người bị chết Không sống nữa nhưng không chịu chết Nghìn hồn oan bay khắp trần gian Thù muôn đời, muôn kiếp không tan ! (Thù muôn đời muôn kiếp không tan) Mét ý chí sắc đá, một niềm tin căm giận sâu sắc trước tội ác của kẻ thù, Tố Hữu lên án tố cáo tội ác của kẻ thù. Trước dân tộc. Tố Hữu đã gióng cao ngọn cờ kháng chiến. Dẫu biết rằng giá của độc lập tự do đổi bằng máu và nước mắt nhưng con người vẫn vùng lên kháng chiến, không khuất phục trước đàn áp giã man của quân thù. Mối hận thù sâu sắc trước tội ác tàn bạo của kẻ thù luôn sục sôi trong mạch máu của người thanh niên cách mạng Tố Hữu. Rồi con đường ra trận, con đường vào Nam chiến đấu luôn là nguồn cảm hứng chính trong thơ Tố Hữu chặng đường này. Mấy hôm nay như đứa nhớ nhà Ta vẩn vơ hoài, rạo rực vào ra Nghe tiếng mõ và nghe tiếng súng Miền Nam dậy hò reo náo động. (Bài ca mùa xuân 1961) Hoà vào không khí sôi động của cuộc kháng chiến chống giặc sôi động và náo nức ở Niềm Nam là một cái tôi sẵn sàng khí thế hừng hực của Tố Hữu khi hướng về niềm Nam, sẵn sàng cống hiến hết mình cho miền Nam, cho lý tưởng cộng sản, cho con đường tiến lên độc lập, Tự do của dân tộc. Tố Hữu sôi sục ý chí, khát khao cháy bỏng được hoà mình vào cuộc kháng chiến. Cái tôi sử thi của Tố Hữu còn thể hiện ở cảm hứng ngợi ca, khâm phục những hình tượng anh hùng. Mạch cảm hứng về hình tượng người mẹ Việt Nam chặng đường này được phát triển cao hơn. Trở lại quê mẹ nuôi xưa, trở thành mảnh đất kháng chiến một thời, Tố Hữu bàng hoàng khi biết tin mẹ không còn nữa, một nỗi nhớ nỗi tiếc thương trào dâng trong lòng ông: 16 Luận văn tốt nghiệp Duyên Nguyễn Thị Ôi bóng người xưa, đã khuất rồi Trong đôi nấm đất trắng chân đồi Sống trong cát, chết vùi trong cát Những trái tim như ngọc sáng ngời ! (Mẹ Tơm) Mẹ đã đi xa, xa lắm nhưng hình ảnh của mẹ của người Việt Nam kiên cường, bất khuất với buồng tim chở che cho những chiến sĩ cộng sản thì mãi còn trong trái tim đứa con cách mạng Tố Hữu thủa nào viết về mẹ, về sự hy sinh cao cả của mẹ, ngợi ca vẻ đẹp của mẹ, Tố Hữu bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với những người mẹ, những người góp một phần không nhỏ kết vòng hoa chiến thắng xây dựng đất nước này. Đẹp biết bao là hình ảnh những anh chiến sĩ đã biết hi sinh thân mình để làm lên chiến công oanh liệt, đẹp biết bao hình ảnh người con gái Việt Nam kiên cường bất khuất và đẹp biết bao hình ảnh O du kích hiên ngang trước kẻ thù. Họ đều là những anh hùng của mọi thời đại, những đứa con của đất Việt. Nhớ về anh, người chiến sĩ cộng sản dùng bom ám sát tên cầm quyền Đông Dương rồi sau đó nhảy xuống sông tự tử, Tố Hữu bày tỏ lòng khâm phục, biết ơn của mình trước anh. Sống, chết, được như anh Thù giặc, thương Nước mình Sống, làm quả bom nổ Chết, như dòng nước xanh ! (Phạm Hồng Thái) Nhà thơ đã giãi bày lòng ngưỡng mộ, khâm phục vô vàn trước nữ anh hùng Trần Thị Lý: Em là ai ? Cô gái hay nàng tiên Em có tuổi hay không có tuổi Mái tóc em đây, hay là mây là suối Đôi mắt em nhìn hay chớp lửa đêm giông Thịt da em hay là sắt hay là đồng ? (Người con gái Việt Nam) 17 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên Và đây, hình ảnh O du kích hiên ngang trước kẻ thù hiện lên trong thơ của tố hữu mới sống động biết bao Viết về O du kích nhỏ. Tố Hữu không chỉ nhằm gợi ca mà qua đó ông đã bộc lộ thái độ khâm phục, bộ lộ niền tin tự hào về dân tộc Việt Nam tuy nhỏ bé nhưng lại sản sinh ra những anh hùng của mọi thời đại. O du kích nhỏ giương cao sóng Thằng Mỹ lênh khênh bước cúi đầu Ra thế ! To gan hơn béo bụng Anh hùng đâu cứ phải mày râu ! (Tấm ảnh) Tố Hữu giành nhiều tình cảm của mình khi viết về Bác vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam, khi Bác mất, ông đã thay mặt cả dân tộc Việt Nam thắp lên một nén hương thơm viếng Bắc với tất cả tấm lòng thương tiếc: Bác ơi ! Tim Bác mênh mông thế Ôm cả non sông mọi kiếp người (Bác ơi) Câu thơ như tiếng nấc nghẹn ngào. Nó thể hiện lòng biết ơn, trân trọng tất cả những gì Bác dành cho con cháu Việt Nam. Bác không còn nữa nhưng hình ảnh của Bác vẫn mãi theo chóng ta trên những bước đường gian nan, con cháu Việt Nam vẫn đi theo chân Bác, vẫn bước tiếp con đường mà Bác đang bước. Và trên mỗi chặng đường kháng chiến, người chiến sĩ cộng sản luôn mang theo mình hình ảnh Bác với những nỗi lo cho dân, cho nước: Ôi lòng Bác vậy, cứ thương ta Thương cuộc đời chung, thương cỏ hoa Chỉ biết quên mình cho hết thảy Như dòng sông chảy, nặng phù sa. (Theo chân Bác) Cái tôi sử thi trong thơ Tố Hữu chặng đường này còn là cái tôi khám phá dân tộc trong chiều sâu lịch sử, trong chiều rộng nhân loại. Thơ Tố Hữu thời kỳ 18 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Duyên này không còn là cái tôi cảm nhận riêng nữa mà là cả dân tộc. Từ đó, Tố Hữu thấy được Việt Nam là đại diện của lương tri, của lẽ phải. Lịch sử Việt Nam, lịch sử hào hùng của nhân loại, truyền thống bất khuất, kiên cường của ông cha ta như luôn tiếp thêm sức mạnh, động viên ta trên mỗi bước đường đi tới. Chúng ta tìm gặp quá khứ để dành lấy tương lai. Cách mạng đem lại cho dân tộc hôm nay chính hình bóng của mình đã tượng hình, trong quá khứ vẻ vang, Tố Hữu đã từng nói lên thấm thía sự gắn bó đó: Bốn ngàn năm ta lại là ta Nhưng càng tích cực có ý nghĩa biết bao nhiêu khi truyền thống quật cường của dân tộc không chỉ cổ vũ chúng ta mà cũng tiến công, xung phong: Thời đại lớn cho ta đôi cánh Không gì hơn độc lập tự do Bốn mươi thế kỷ cùng ra trận Có Đảng ta đây có Bác Hồ. Chiều dọc của hàng ngàn năm lịch sử vụt trở dậy dang ngang tuyết đầu chống Mỹ, tạo thành một trận trùng điệp tiến công kẻ thù. Truyền thống và sức mạnh của bốn nghìn năm lịch sử đang có mặt trong cuộc chiến đấu hôm nay, góp phần tạo lên những giá trị lớn lao cho dân tộc cho thời đại Sức mạnh Việt Nam được khám phá trong chiều sâu lịch sử dân tộc – lịch sử của bốn nghìn năm kháng chiến oai hùng của dân tộc Việt Nam. Hình ảnh người anh hùng kháng chiến lẫm liệt hiên ngang như tràng Thạch Sanh dũng cảm: Ta đứng dậy , lẫm liệt đường hoàng Như Thạch Sanh, khí phách hiên ngang Lưng đàn, tay búa, tay giương nỏ Chém Mãng Xà Vương, giết Đại bàng. (Theo chân Bác) Tố Hữu đã chỉ ra điểm giao kết giữa quá khứ và hiện tại với một cảm hứng lịch sử sâu sắc: “Đường mòn Hồ Chí Minh” là con đường sáng tạo 19 Luận văn tốt nghiệp Duyên Nguyễn Thị Trường Sơn cao hay địa đạo âm thầm Còng linh hồn ta tự bốn ngàn năm Ta xây đắp để ngang tầm thế kỷ. (Tuổi 25) Trong cảm nhận của Tố Hữu. Việt Nam là riêng mà cũng là chung của loài người, là sức mạnh thần kỳ, là đại diện cho triệu triệu trái tim hồng: Việt nam ! Người là ta mà ta chưa bao giờ hiểu hết Người là ai ? mà sức mạnh thần kỳ Giữa cái chết, không phút nào chịu chết Lửa quanh mình, một tấc cũng không đi ! Sống cho ta, sống cho cả người Là trái tim, cũng là lẽ phải Việt nam ơi ! Người là ai ? Mà trở thành nhân loại. (Với Đảng, mùa xuân) Cái tôi trữ tình trong thơ Tố Hữu có những biểu hiện khác nhau. Từ cái tôi cá nhân với nhiệt tình cống hiến cho lý tưởng cộng sản trước cách mạng tháng tám trong “Từ Êy” đến cái tôi nhập vai quần chúng trong kháng chiến chống Pháp ở “Việt Bắc” và đến cái tôi nhân danh cách mạng, nhân danh dân tộc trong kháng chiến chống Mỹ. Dẫu là có những biến đổi, những biểu hiện khác nhau, nhưng cái tôi trữ tình Tố Hữu đã “ đi từ cái riêng ra cuộc đời chung” và đã khẳng định được vị trí của Tố Hữu trong lịch sử phát triển nền văn học. CHƯƠNG II: CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ TỐ HỮU THỜI KỲ HOÀ BÌNH. Bước sang thời kỳ mới, thơ Tố Hữu cũng có những biến đổi “theo dòng thời gian, Tố Hữu đi từ cuộc đời chung đi dẫn về thế giới riêng tư”. Cái tôi trữ tình trong thơ Tố Hữu trơ nên đa dạng, phong phú hơn trước. 20