Tài liệu Biện pháp quản lý đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên trung học cơ sở huyện bảo yên, tỉnh là

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế kỷ 21 với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ, sự phát triển năng động của các nền kinh tế, quá trình hội nhập và toàn cầu hoá đang làm cho việc rút ngắn khoảng cách về trình độ phát triển giữa các nước trở nên hiện thực hơn và nhanh hơn. Khoa học - công nghệ trở thành động lực cơ bản của sự phát triển kinh tế - xã hội. Giáo dục là nền tảng của sự phát triển khoa học - công nghệ, phát triển nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu của xã hội hiện đại và đóng vai trò chủ yếu trong việc nâng cao ý thức dân tộc, tinh thần trách nhiệm và năng lực của các thế hệ hiện nay và mai sau. Đổi mới giáo dục đang diễn ra trên quy mô toàn cầu. Bối cảnh trên đã tạo nên những thay đổi sâu sắc trong giáo dục, từ quan niệm về chất lượng giáo dục, xây dựng nhân cách người học đến cách tổ chức quá trình và hệ thống giáo dục. Nhà trường từ chỗ khép kín chuyển sang mở cửa rộng rãi, đối thoại với xã hội và gắn bó chặt chẽ với nghiên cứu khoa học - công nghệ và ứng dụng; nhà giáo thay vì chỉ truyền đạt tri thức, chuyển sang cung cấp cho người học phương pháp thu nhận thông tin một cách hệ thống, có tư duy phân tích và tổng hợp. Đầu tư cho giáo dục từ chỗ được xem là phúc lợi xã hội chuyển sang đầu tư cho phát triển. Bối cảnh quốc tế và trong nước vừa tạo thời cơ lớn vừa đặt ra những thách thức không nhỏ cho giáo dục nước ta. Sự đổi mới và phát triển giáo dục đang diễn ra ở quy mô toàn cầu tạo cơ hội tốt để giáo dục Việt Nam nhanh chóng tiếp cận với các xu thế mới, tri thức mới, những cơ sở lý luận, phương thức tổ chức, nội dung giảng dạy hiện đại và tận dụng các kinh nghiệm quốc tế để đổi mới và phát triển. Nghị quyết hội nghị lần thứ 9 BCH TƯ khoá X đã khẳng định: Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục- đào tạo toàn diện, phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo định hướng XHCN. Tiến hành cải cách giáo dục theo tinh thần Nghị quyết Đại hội X và Nghị quyết 1 trung ương 4 (khoá X). Tiếp tục đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục và công tác quản lý giáo dục; khắc phục tình trạng mất cân đối trong cơ cấu giáo dục- đào tạo; nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, coi trọng cả nâng cao dân trí, phát triển nhân lực, đào tạo nhân tài, cả dạy chữ, dạy nghề, dạy làm người, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng, nhân cách, phẩm chất đạo đức, lối sống. Năm học 2002- 2003 Bộ GD&ĐT đã bắt đầu tiến hành thay SGK lần lượt ở cả ba cấp học: Tiểu học, THCS, THPT. Qua 9 năm thực hiện đổi mới chương trình, sách giáo khoa và phương pháp dạy học theo chủ trương của Bộ GD&ĐT ở cấp THCS, nhiều giáo viên đã có phương pháp dạy học khá tốt thầy là người tổ chức, điều khiển, hướng dẫn - trò tích cực, chủ động trong học tập. Điều đó phần lớn đã khắc phục được phương pháp dạy học thụ động, một chiều, không phát huy được tính tích cực học tập của học sinh. Tuy nhiên vẫn còn nhiều giáo viên thực hiện việc đổi mới phương pháp dạy học còn chậm. Để nâng cao chất lượng giảng dạy cho giáo viên, các trường THCS đã tổ chức kiểm tra đánh giá chất lượng giảng dạy giáo viên trong các năm học. Công tác này phần nào đã bồi dưỡng và nâng cao được trình độ chuyện môn, nâng cao được chất lượng giảng dạy cho giáo viên. Nhưng cũng còn không ít giáo viên tiếp thu việc đổi mới phương pháp dạy học còn chậm, chất lượng giảng dạy chưa cao, nguyên nhân chính là do công tác kiểm tra - đánh giá chưa thường xuyên, liên tục, lực lượng tham gia đánh giá thiếu tính khách quan và tính khoa học. Thực trạng đó chưa thực sự khuyến khích được những giáo viên có chuyên môn tốt tiếp tục phát huy và những giáo viên còn yếu về kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ, yếu về phương pháp dạy học chưa vươn lên được. Chất lượng giảng dạy của giáo viên có hướng giảm dần trong vài năm gần đây, làm ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục toàn diện nói chung và chất lượng giảng dạy nói riêng. Ở cấp THCS lực lượng có tầm ảnh hưởng lớn đến công tác đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên, chính là đội ngũ ban giám hiệu và các tổ trưởng chuyên môn. Việc đánh giá chính xác của đội 2 ngũ quản lý này sẽ giúp cho lãnh đạo cấp trên nắm bắt được hiện trạng của chất lượng đội ngũ giáo viên hiện nay, để từ đó đưa ra cơ chế, chính sách phù hợp. Với tầm quan trọng đó, tôi chọn vấn đề: “Biện pháp quản lý đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên trung học cơ sở huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lý luận và thực tiễn công tác đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS huyện Bảo yên, tỉnh Lào Cai, đề xuất một số biện pháp quản lý của hiệu trưởng về đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý của hiệu trưởng về đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên các trường THCS huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai. 4. Giả thuyết khoa học Công tác đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai thời gian qua đã làm tương đối tốt, mang lại những ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, trong thực tế tiến hành công tác này không tránh khỏi những tranh luận, ý kiến chưa thống nhất. Có nhiều nguyên nhân dẫn tới thực trạng này, song một nguyên nhân rất quan trọng đó là biện pháp quản lý của hiệu trưởng về đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS còn có những hạn chế nhất định. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý của hiệu trưởng về đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS một cách khoa học, khách quan, công bằng và dân chủ thì sẽ tác động tích cực đến chất lượng giảng dạy của giáo viên và chất lượng dạy học của nhà trường. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu một số vấn đề lý luận có liên quan đến đánh giá chất lượng giảng dạy qua các giáo trình, các tài liệu trong và ngoài nước và các tạp chí về QLGD,... 5.2. Nghiên cứu thực trạng về đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên trường THCS của Hiệu trưởng các trường thuộc địa bàn huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai . 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý của hiệu trưởng về đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên các trường THCS huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Do thời gian có hạn, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu biện pháp quản lý của hiệu trưởng về đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở 14 trường THCS thuộc địa bàn huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai trong 3 năm học gần đây: Năm học 2008- 2009, 2009 -2010 và năm học 2010 -2011. Khách thể khảo sát gồm 48 người là hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, 60 tổ trưởng chuyên môn của tất cả 24 trường THCS; 300 giáo viên được chọn ngẫu nhiên 1 giáo viên/môn/trường của 24 trường thuộc địa bàn nghiên cứu; 9 người là lãnh đạo, chuyên viên phụ trách THCS của Phòng GD&ĐT. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận - Bao gồm việc đọc và phân tích các tài liệu, giáo trình, tạp chí trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài. - Phân loại, hệ thống, khái quát hoá các nội dung về lý luận dạy học trong nhà trường phổ thông. - Nghiên cứu các văn bản pháp quy, những quy định của ngành GD& ĐT có liên quan đến công tác đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường THCS, nhằm xây dựng cơ sở nghiên cứu lý luận cho việc nghiên cứu đề tài. 4 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra Xây dựng các phiếu điều tra, phỏng vấn trực tiếp các đối tượng: Ban giám hiệu, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên bộ môn. 7.2.2. Phương pháp quan sát Quan sát thực tế về đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên ở các trường THCS trên địa bàn huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai. 7.2.3. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Thông qua các cuộc trao đổi, toạ đàm, tổ chức chuyên đề, hội thảo, thảo luận với các cán bộ QLGD từ Phòng GD&ĐT đến các cán bộ quản lý là BGH, tổ trưởng tổ chuyên môn và giáo viên ở các nhà trường, để tìm ra các phương pháp đánh giá phù hợp với đội ngũ giáo viên trong địa bàn huyện và trong tình hình hiện nay. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến đánh giá của các chuyên gia có kinh nghiệm về lĩnh vực này gồm: Các thầy cô giáo khoa QLGD, trường Cao Đẳng sư phạm Lào Cai, các phòng thanh tra chuyên môn từ sở GD&ĐT đến phòng GD& ĐT. 8. Nhóm phương pháp xử lý số liệu Dùng phương pháp thống kê toán học để phân tích, tổng hợp các số liệu mà đề tài đã nghiên cứu. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, phần nội dung được chia làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của công tác đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS Chương 2: Thực trạng công tác đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai Chương 3: Một số biện pháp quản lý công tác đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS ở huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG GIẢNG DẠY CỦA GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề Đảng và nhà nước ta coi trọng giáo dục là “Quốc sách hàng đầu”, toàn xã hội đều có ý thức chăm lo cho sự nghiệp giáo dục, vì giáo dục đã tạo nên nguồn lực con người phục vụ cho việc phát triển kinh tế - xã hội. Giáo dục là một hiện tượng xã hội đặc biệt, có chức năng truyền thụ tri thức, kinh nghiệm xã hội của thế hệ trước, cho thế hệ sau. Vì thế kho tàng tri thức, kinh nghiệm xã hội ngày càng tăng rất nhanh. Quá trình dạy học trở thành một khoa học, một nghệ thuật, có tính nhân văn rất cao giữa một bên là nhà sư phạm (thầy giáo) và một bên là đối tượng được giáo dục (trò). Nghề thầy giáo được xã hội tôn vinh là nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý. Không ai có thể phủ nhận được vai trò của người thầy trong việc đào tạo ra thế hệ trẻ có lý tưởng, có hoài bão, có trình độ tri thức cao hơn thế hệ đi trước, có nhân cách, có lối sống lành mạnh, phù hợp với truyền thống dân tộc. Người thầy giỏi là người biết truyền thụ tri thức cho học trò bằng con đường ngắn nhất, dễ hiểu nhất. Thực tiễn dạy học đã chứng minh rằng, muốn hoàn thiện, nâng cao hiệu quả của QTDH thì không thể bỏ qua khâu kiểm tra - đánh giá chất lượng các giờ dạy học của giáo viên và kiểm tra kết quả học tập của học sinh. Thông qua đó, các nhà quản lý nói chung, các nhà QLGD nói riêng và đội ngũ các thầy, cô giáo (các nhà sư phạm) có được những thông tin ngược quan trọng để kịp thời phát hiện, điều chỉnh quá trình dạy và học cho phù hợp với đối tượng và thực tiễn giảng dạy. Dạy học là hoạt động chủ yếu trong nhà trường, là trung tâm của hoạt động QLGD. Vì vậy, việc kiểm tra - đánh giá chất lượng giảng dạy có vị trí vô cùng quan trọng, có ý nghĩa hết sức lớn lao đối với mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục. Vấn đề kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh đã 6 được nhiều học giả trong và ngoài nước nghiên cứu sâu sắc và đưa ra những thang đánh giá về tri thức, về kỹ năng và về thái độ phù hợp. Trong những năm gần đây, đứng trước nhiệm vụ đổi mới giáo dục - đào tạo nói chung và đổi mới nội dung, phương pháp dạy học nói riêng, nhiều người nghiên cứu trong đó những nhà giáo dục học, tâm lý học đã đi sâu nghiên cứu vấn đề đổi mới nội dung dạy học theo phương pháp nâng cao tính hiện đại và gắn khoa học với thực tiến sản xuất và đời sống, vấn đề lấy học sinh làm trung tâm trong hoạt động dạy học (Trần Hồng Quân, Phạm Minh Hạc, Phan trọng luận, Đỗ Đình Hoan, Phạm Viết Vượng, Đặng Thành Hưn,...). Ở một số nước, người ta chỉ giao việc kiểm tra - đánh giá chất lượng giảng dạy cho đội ngũ có năng lực. Thí dụ ở Hoa kỳ, đó là hiện tượng “đấu thầu”, uỷ thác đánh giá hay làm dịch vụ kiểm tra Test về giáo dục. Như vậy, vấn đề nâng cao chất lượng dạy học từ lâu đã được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm trong những năm cuối thế kỷ XX khi mà xã hội sắp bước vào giai đoạn phát triển mới thì hơn bao giờ hết, vấn đề này được quan tâm nhiều hơn nó đã trở thành mối quan tâm của toàn xã hội, đặc biệt là các nhà nghiên cứu giáo dục, ý kiến của các nhà nghiên cứu có thể khác nhau nhưng điểm chung mà ta thấy trong các công trình nghiên cứu của họ là: Khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lý trong việc nâng cao chất lượng dạy và học ở các cấp học, bậc học. Đây cũng chính là một trong những tư tưởng mang tính chiến lược và phát triển giáo dục của đảng ta: “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương pháp và quản lý giáo dục đào tạo”. Huyện Bảo Yên trong nhiều năm gần đây đã quan tâm nhiều đến chất lượng giảng dạy của giáo viên. Ngành GD&ĐT đã tổ chức bồi dưỡng thường xuyên về chuyên môn nghiệp vụ nhằm nâng cao trình độ, năng lực sư phạm cho giáo viên. Tuy nhiên để nâng cao chất lượng dạy học tốt cho giáo viên thì công tác quản lý của hiệu trưởng có vai trò hết sức quan trọng. 7 Quản lý đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên là một trong những hoạt động trung tâm của người hiệu trưởng, đồng thời cũng là quản lý cơ bản, quan trọng nhất trong công tác quản lý trường học. Chính vì lẽ đó, vấn đề quản lý đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên luôn được các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý giáo dục đề cập trong các công trình nghiên cứu khoa học. Giáo trình giảng dạy của trường Đại học sư phạm Hà Nội, trường Quản lý cán bộ - Bộ GD&ĐT đã có những công trình nghiên cứu và giảng dạy về chuyên đề quản lý hoạt động dạy học của giáo viên ở người Hiệu trưởng. Các luận văn thạc sỹ chuyên ngành quản lý giáo dục có một số tác giả viết về đề tài: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng các trường THCS như đề tài: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng các trường THCS huyện Tam Dương tỉnh Vĩnh Phúc của tác giả Nguyễn Thị Kim Dinh; đề tài: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng trường Tiểu học tại thành phố Thanh Hóa của tác giả Viên Thị Dung. Quản lý đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên là một trong những nội dung của quản lý hoạt động dạy học của người Hiệu trưởng, nhưng rất ít đề tài nghiên cứu về nội dung này. Ở tỉnh Lào Cai nói chung và huyện Bảo Yên nói riêng chưa có đề tài nào nghiên cứu về biện pháp quản lý đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS. Vì vậy, vấn đề đặt ra ở luận văn này là tìm hiểu thực trạng biện pháp quản lý đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy trong các trường THCS. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1. 2.1. Đánh giá 1.2.1.1. Khái niệm Trong lĩnh vực giáo dục, đánh giá là bộ phận hợp thành rất quan trọng, một khâu không thể tách rời của quá trình giáo dục và đào tạo. Nếu coi giáo dục và đào tạo là một hệ thống thì đánh giá đóng vai trò phản hồi của hệ 8 thống, đánh giá có vai trò tích cực trong điều chỉnh hệ thống, là cơ sở cho việc đổi mới giáo dục và đào tạo. Chính vì vậy đánh giá là một trong những vấn đề được quan tâm [21;7]. Có rất nhiều định nghĩa về đánh giá trong lĩnh vực giáo dục, tuy nhiên tùy thuộc vào mục đích đánh giá, cấp độ đánh giá và đối tượng đánh giá mà mỗi định nghĩa đều nhấn mạnh hơn vào khía cạnh nào đó của lĩnh vực cần đánh giá [21;7]. Có những định nghĩa phán ánh việc đánh giá ở cấp độ chung nhất và nhấn mạnh vào khía cạnh giá trị, coi đánh giá là sự thu thập và lý giải một cách có hệ thống những bằng chứng dẫn tới sự phán xét về mặt giá trị, như định nghĩa của C.E. Beeby (1997): “Đánh giá là sự thu thập và lý giải một cách có hệ thống những bằng chứng dẫn tới sự phán xét về giá trị theo quan điểm hành động” [21;8]. Một số định nghĩa lại nhấn mạnh đến khía cạnh cần phải đi đến quyết định nào đó, có thể quyết định về người học, về người dạy, về chương trình, v.v,..như định nghĩa của Marger: Đánh giá là việc miêu tả tình hình của học sinh và giáo viên để quyết định công việc cần phải tiếp tục và giúp học sinh tiến bộ. Nhiều định nghĩa về đánh giá nhấn mạnh đến sự phù hợp giữa mục tiêu và việc thực hiện, đây là định nghĩa được quan tâm nhiều nhất. Theo R. Tiler: “Quá trình đánh giá chủ yếu là quá trình xác định mức độ thực hiện các mục tiêu của chương trình giáo dục” [21;8]. Trong giáo dục, một quá trình đánh giá được thực thi là nhằm chủ yếu đo xem những mục tiêu giáo dục đã đạt được đến đâu, là quá trình thu thập và lý giải kịp thời, có hệ thống những thông tin. Đánh giá thể hiện ở sự xem xét mức độ thích đáng giữa toàn bộ các thông tin với toàn bộ các tiêu chuẩn tương ứng với mục tiêu xác định, nhằm đưa ra một quyết định. Có thể đưa ra khái niệm chung về đánh giá trong giáo dục là quá trình tiến hành có hệ thống để xác định mức độ mà đối tượng đạt được các mục 9 tiêu giáo dục nhất định [21;9]. Nó bao gồm sự mô tả về định tính hay định lượng những kết quả đạt được và so sánh với mục tiêu giáo dục đã xác định. Sự đánh giá cho phép xác định mục tiêu giáo dục đặt ra có phù hợp hay không phù hợp, nó xác định mức độ đạt được mục tiêu giáo dục cũng như tiến trình thực hiện mục tiêu như thế nào. Hiệu quả quản lý mục tiêu giáo dục trong nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào công tác quản lý của người Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng và Tổ trưởng tổ chuyên môn. Trong việc thực hiện nghiêm túc các chức năng quản lý, trong đó chức năng đánh giá mà phương tiện chủ yếu là nắm bắt các nguồn thông tin, đặc biệt là thông tin ngược một cách toàn diện, đầy đủ, kịp thời, khách quan...để ra các quyết định quản lý đúng đắn, phù hợp là hết sức quan trọng. Do đó người hiệu trưởng phải dựa vào sự hỗ trợ của các tổ chức Đảng, Đoàn, Công đoàn, các phó hiệu trưởng, tổ chuyên môn và lực lượng nòng cốt trong giáo viên và học sinh để quản lý. 1.2.1.2. Chức năng của kiểm tra đánh giá Chức năng của kiểm tra, đánh giá là xác định mức độ đạt được mục tiêu của quá trình dạy học và góp phần trực tiếp thúc đẩy và hoàn thiện quá trình dạy học. Kiểm tra đánh giá nhằm xác định kết quả thực hiện kế hoạch, phát hiện những sai lệch, đề ra biện pháp uốn nắn điều chỉnh kịp thời. Kiểm tra đánh giá không hẳn là giai đoạn cuối cùng của chu kỳ quản lý, bởi kiểm tra không chỉ diễn ra khi công việc đã hoàn thành có kết quả mà nó diễn ra trong suốt quá trình từ đầu đến cuối, từ lúc bắt đầu xây dựng kế hoạch. Kiểm tra đánh giá có hiệu quả cao là kiểm tra đánh giá mang tính lường trước, phát hiện những sai sót từ khâu lập kế hoạch hay trong quá trình đang diễn ra. Kiểm tra đánh giá phải dựa vào kế hoạch, tiêu chuẩn cụ thể và trách nhiệm cụ thể của mỗi người, mỗi bộ phận đã được xác định. 1.2.1.3. Các nguyên tắc đánh giá 10 Qua tham khảo kinh nghiệm ở trong và ngoài nước, Lê Đức Phúc đã nêu các nguyên tắc chung nhất về đánh giá: Nguyên tắc tiếp cận hoạt động - nhân cách; nguyên tắc đảm bảo tính xã hội - lịch sử; nguyên tắc bảo đảm mối quan hệ giữa đánh giá và phát triển, giữa chẩn đoán và dự báo; nguyên tắc bảo đảm sự phù hợp với mục tiêu đào tạo; nguyên tắc bảo đảm sự phù hợp với đặc điểm tâm - sinh lý lứa tuổi; nguyên tắc bảo đảm tính khách quan, độ tin cậy của phương pháp đánh giá; nguyên tắc bảo đảm sự thống nhất giữa đánh giá và tự đánh giá. 1.2.1.4. Các mức độ đánh giá Đánh giá toàn diện, từng mặt, từng quá trình, từng bước, từng khâu, từng công đoạn; đánh giá thường xuyên và đánh giá định kỳ. Đánh giá là quá trình hình thành những nhận định, phán đoán về kết quả công việc, dựa vào sự phân tích những thông tin thu được, đối với những mục tiêu, tiêu chuẩn đã đề ra, nhằm đề xuất những quyết định thích hợp để cải thiện thực trạng, điều chỉnh, nâng cao chất lượng và hiệu quả công việc. Như vậy đánh giá không đơn thuần là sự ghi nhận thực trạng mà còn là đề xuất, những quyết định làm thay đổi thực trạng. Vì thế, đánh giá được xem như là một khâu rất quan trọng, đan xen với các khâu lập kế hoạch và triển khai công việc, thể hiện qua sơ đồ sau: Sơ đồ 1.1 Mối quan hệ giữa đánh giá với lập kế hoạch và triển khai thực hiện Kế hoạch Triển khai Đánh giá 11 Các định nghĩa chung về đánh giá đã nói trên cũng được áp dụng vào trong QLGD, vào việc đánh giá ở nhiều cấp độ khác nhau, trên những đối tượng khác nhau, với những mục đích khác nhau: Đánh giá hệ thống giáo dục của một quốc gia; đánh giá một đơn vị giáo dục; đánh giá giáo viên và đánh giá học sinh,... Học sinh là đối tượng, là sản phẩm giáo dục đồng thời là chủ thể của quá trình giáo dục, do đó việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên giữ một vị trí đặc biệt quan trọng trong đánh giá giáo dục. 1.2.2. Đánh giá chất lượng giảng dạy và quản lý chất lượng giảng dạy của giáo viên THCS 1.2.2.1. Khái niệm chất lượng, chất lượng giáo dục và chất lượng giảng dạy * Chất lượng Hiện nay còn có nhiều cách hiểu khác nhau về chất lượng. Thuật ngữ “chất lượng” phán ánh thuộc tính đặc trưng, giá trị, bản chất của sự vật và tạo nên sự khác biệt (về chất) giữa sự vật này với sự vật khác. Theo quan điểm triết học, chất lượng hay sự biến đổi về chất là kết quả của quá trình tích lũy về lượng (quá trình tích lũy, biến đổi) tạo nên những bước nhảy vọt về chất của sự vật và hiện tượng. Trong lĩnh vực sản xuất - kinh doanh, chất lượng sản phẩm được đặc trưng bởi các yếu tố về nguyên vật liệu chế tạo, quy trình và công nghệ sản xuất, các đặc tính sử dụng kể cả về mẫu mã, thị yếu, mức độ đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng vv... các đặc tính chất lượng có thể được thể hiện tường minh qua các chỉ số kỹ thuật - Mỹ thuật, mức tiêu thụ của sản phẩm trên thị trường và có thể so sánh dễ dàng với các sản phẩm khác cùng loại có các giá trị, giá cả khác nhau [14;257]. Nâng cao chất lượng có quan hệ sống còn đối với doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế - chính trị - xã hội trên toàn cầu. Mặc dù vấn đề có tầm quan trọng như vậy, nhưng mỗi người lại hiểu chất lượng theo cách riêng của mình và vẫn chưa có cách xác định khái niệm chất lượng thống nhất. 12 - Theo từ điển Tiếng Việt thông dụng: Chất lượng là tổng thể những tính chất, thuộc tính cơ bản của sự vật (sự việc) này phân biệt với sự vật (sự việc) khác [30;19]. - Chất lượng là tiềm năng của một sản phẩm hay dịch vụ nhằm thỏa mãn nhu cầu người sử dụng (Tiêu chuẩn Pháp NF X 50-109) - Chất lượng thường được quan niệm là “cái tạo nên phẩm chất, giá trị của một con người, một sự vật, sự việc” [10;18]. Tóm lại: Chất lượng là tập hợp tính chất và đặc trưng của sản phẩm, tạo cho nó khả năng thoả mãn nhu cầu đã được nêu rõ hoặc tiềm ẩn (ISO 8402-1986). * Chất lượng giáo dục Trong lĩnh vực giáo dục, chất lượng với đặc trưng sản phẩm là “con người lao động” có thể hiểu là kết quả (đầu ra) của quá trình giáo dục và được thể hiện cụ thể ở các phẩm chất, giá trị nhân cách và giá trị sức lao động hay năng lực hành nghề của người tốt nghiệp tương ứng với mục tiêu của từng ngành đào tạo trong hệ thống giáo dục quốc dân. Với nhu cầu đáp ứng nhu cầu nhân lực của thị trường lao động, quan điểm về chất lượng đào tạo không chỉ dừng ở kết quả của quá trình đào tạo trong nhà trường với những điều kiện đảm bảo nhất định như cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên v.v..., mà còn phải tính đến mức độ phù hợp và thích ứng của người tốt nghiệp với thị trường lao động như tỉ lệ có việc làm sau tốt nghiệp, năng lực hành nghề tại các vị trí làm việc cụ thể ở các doanh nghiệp, cơ quan, các tổ chức sản xuất dịch vụ, khả năng phát triển nghề nghiệp [14;258]. Vấn đề chất lượng giáo dục được các cơ quan, các tổ chức chính trị xã hội và dư luận xã hội hết sức quan tâm. Làm thế nào để đưa nền giáo dục nước ta hội nhập một cách hiệu quả và thiết thực, trong việc tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng nhu cầu xã hội và xu thế thời đại. Quá trình đảm bảo chất lượng giáo dục được thể hiện ở sơ đồ sau: 13 Sơ đồ 1.2. Quá trình đảm bảo chất lượng giáo dục Cơ sở GD-ĐT Đánh giá bên ngoài Giảng dạy Học tập của HS Tự đánh giá Nâng cao chất lượng Thông tin đại chúng Vì còn có nhiều ý kiến khác nhau trong diễn giải, bàn luận khái niệm chất lượng giáo dục nên cần trao đổi để đi đến thống nhất: - Chất lượng giáo dục theo nghĩa rộng là khả năng thực thi tối đa mục tiêu giáo dục của cả hệ thống giáo dục, của một kiểu loại nhà trường nhất định. - Chất lượng giáo dục là phẩm chất năng lực của thế hệ trẻ (người học) do giáo dục tạo ra, đáp ứng nhu cầu của xã hội và xu thế thời đại. Chất lượng giáo dục biểu hiện tập trung nhất ở nhân cách học sinh, là người được đào tạo và giáo dục. Trong thực tế có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục: gia đình - nhà trường và xã hội (yếu tố chủ quan và yếu tố khách quan). Phụ thuộc vào năng lực ngành giáo dục, có khả năng đáp ứng được không; Năng lực quản lý, vấn đề giáo viên và bồi dưỡng giáo viên, cơ sở vật chất thiết bị trường học, nội dung, phương pháp, phương tiện, thời gian, địa điểm,... 14 Phụ thuộc vào nhu cầu xã hội: nhu cầu người đi học, nhu cầu được học, nhu cầu sử dụng người được đào tạo ra, nhu cầu về phẩm chất và năng lực (số lượng và chất lượng). Phụ thuộc vào năng lực xã hội và sự tiến bộ xã hội: Khoa học kỹ thuật, khoa học công nghệ, đời sống kinh tế, văn hoá, chính trị, óc thẩm mỹ,... * Chất lượng giảng dạy Khái niệm giảng dạy được xác định thông qua mối quan hệ giữa thầy giáo với tri thức. Với giới hạn như vậy, người quan sát có thể xác định được các yếu tố đặc trưng cho mối quan hệ này. Có thể phát hiện ra các yếu tố đó hoặc là bằng những quan sát trực tiếp, hoặc là thông qua các tư liệu, công cụ, dấu vết còn lại... Tuy nhiên nếu quan tâm đến học sinh, thầy giáo và tri thức một cách tách biệt nhau sẽ dẫn đến coi nhẹ các mối quan hệ ba trục tác nhân đó; và chính nhờ có các mối quan hệ qua lại này mà có thể xem xét chúng một cách khách quan nhất và tác động đến hứng thú của học sinh. Để làm rõ các mối quan hệ trên, chúng tôi sử dụng một sơ đồ quen thuộc, đó là tam giác dạy học. Với sơ đồ này chúng ta có thể nắm bắt được những khía cạnh đa dạng khi quan sát một lớp học. Sơ đồ 1.3. Mối quan hệ giữa thày giáo với tri thức Dưới góc độ của giáo dục học, “Hoạt động dạy học là hoạt động đặc TRI THỨC trưng cho bất cứ loại hình nhà trường nào và dạy học chính là con đường giáo dục tiêu biểu nhất, hiệu quả nhất. Với nội dung và tính chất của nó, dạy học luôn được xem là con đường hợp lý, thuận lợi nhất, giúp cho học sinh với tư GIẢNG DẠYthức có thể lĩnh hội được một HỌC TẬPtri thức và kỹ cách là chủ thể nhận hệ thống năng hành động, chuyển thành phẩm chất, năng lực trí tuệ của bản thân” [36;112]; “Cá nhân người họcQUAN vừa làSÁT chủ thể vừa là mục đích cuối cùng của THÀY GIÁO quá trình đó” [36;113]. HỌC SINH SƯ PHẠM 15 Dựa vào từ điển tiếng việt, có thể xác định “dạy học là hoạt động nâng cao trình độ văn hoá và phẩm chất đạo đức theo những chương trình và mục tiêu đào tạo xác định” [29;236]. “Giảng dạy” theo nghĩa rộng là sự tác động có ý thức của giáo viên đối với những người khác nhằm mục đích tạo ra ở họ một sự thay đổi về nhận thức và hành vi; theo nghĩa hẹp là xác định nội dung giảng dạy, vận dụng các phương pháp hoặc chiến lược giảng dạy phù hợp và có hiệu quả, đặc biệt thông qua giờ học ở nhà trường [20;26]. Tóm lại: Giảng dạy là một quá trình, trong đó dưới tác động chủ đạo (tổ chức, điều khiển, lãnh đạo) của thầy, học sinh tự giác, tích cực, tự điều khiển hoạt động nhận thức, nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ giảng dạy. Để đạt được các mục tiêu giảng dạy, ngưòi dạy và người học đều phải phát huy đầy đủ các yếu tố chủ quan của cá nhân (phẩm chất và năng lực) để xác định nội dung và lựa chọn phương pháp cho phù hợp với thực tiễn cấp học mình giảng dạy, tuân theo sự quản lý, điều hành của cơ quan cấp trên, theo kế hoạch thống nhất, có sự tổ chức và được kiểm tra - đánh giá. Nói cách khác, trong quá trình giảng dạy xuất hiện sự lao động chung của nhóm: Người quản lý, người dạy và người học. Mối quan hệ giữa các hoạt động dạy học là mối quan hệ biện chứng, không thể tách rời nhau, được tạo nên một chỉnh thể thống nhất trong quá trình giảng dạy. Mối quan tâm đến chất lượng giảng dạy của giáo viên phổ thông, không phải chỉ mới xuất hiện trong thời đại ngày nay. Vấn đề này đã được nhiều cấp lãnh đạo, nhiều học giả đề cập đã từ lâu. Tuy nhiên, để xác định thế nào là chất lượng giảng dạy của giáo viên, thì còn có nhiều ý kiến tranh luận. Vấn đề đặt ra đòi hỏi các nhà quản lý giáo dục hàng ngày phải đương đầu là sự lựa chọn giữa chất lượng và số lượng, giữa yêu cầu chất lượng và sự hạn hẹp về nguồn lực, tính hợp lý giữa chất lượng và hiệu quả... vấn đề là nếu không định nghĩa được chất lượng giảng dạy là gì thì không có thể xác định được chất lượng giảng dạy và nếu không xác định được chất lượng giảng dạy, thì làm 16 sao có thể đổi mới và nâng cao chất giảng dạy được. Sau đây là một số ý kiến nói về chất lượng giảng dạy: Chất lượng giảng dạy là sự lôi cuốn mọi người vào học tập. Chất lượng giảng dạy là sự tiến bộ của học sinh về kiến thức, kỹ năng, thái độ... Chất lượng giảng dạy là sự vận dụng sáng tạo kiến thức lý thuyết vào thực tiễn cuộc sống của thế hệ trẻ. Một số quan điểm khác cho rằng có thể dựa trên chất lượng giảng dạy (các chỉ số đánh giá giảng dạy) để đánh giá chất lượng giáo dục của nhà trường. Trong thực tế, kết quả giảng dạy của giáo viên phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố: Sự tích cực, chủ động của học sinh; cơ sở vật chất, thiết bị dạy học; truyền thống, tình cảm của gia đình, bạn bè, người thân; môi trường xã hội; bẩm sinh di truyền,... Bởi cùng một thầy dạy, cùng bộ sách giáo khoa và sách tham khảo như nhau, nhưng kết quả học tập ở từng học sinh là rất khác nhau. Hay cũng là một học sinh học tập, nhưng ở mỗi thầy dạy khác nhau thì kết quả học tập của học sinh cũng khác nhau. 1.2.2.2. Đánh giá chất lượng giảng dạy * Đánh giá chất lượng giáo dục Có rất nhiều định nghĩa về đánh giá trong lĩnh vực giáo dục, tuy nhiên tùy thuộc vào mục đích đánh giá, cấp độ đánh giá và đối tượng đánh giá mà mỗi định nghĩa đều nhấn mạnh hơn vào khía cạnh nào đó của lĩnh vực cần đánh giá. Một số định nghĩa nhấn mạnh đến khía cạnh cần phải đi đến quyết định nào đó chẳng hạn: “Đánh giá là quá trình hình thành những nhận định, những phán đoán về thực trạng dựa vào sự phân tích những thông tin thu được đối chiếu với những tiêu chuẩn đã đề ra, nhằm đi đến quyết định thích hợp” [22;20]. Nhiều định nghĩa về đánh giá nhấn mạnh đến sự phù hợp giữa mục tiêu và việc thực hiện, đây là định nghĩa được quan tâm nhiều nhất. Theo R. Tiler: 17 “Quá trình đánh giá chủ yếu là quá trình xác định mức độ thực hiện các mục tiêu của chương trình giáo dục”. Có thể đưa ra khái niệm chung về đánh giá trong giáo dục là quá trình tiến hành có hệ thống để xác định mức độ mà đối tượng đạt được các mục tiêu giáo dục nhất định. Đánh giá chất lượng giáo dục là việc rất khó khăn, phức tạp, nhà giáo dục khó có thể nhận biết ngay được. Đánh giá chất lượng giáo dục là cả một quá trình lâu dài, người có thể đánh giá được đó chính là người sử dụng lao động (nguồn nhân lực do giáo dục đào tạo ra). Đánh giá cần tập trung vào yếu tố nào là chủ yếu: đầu vào (vật lực, nhân lực và tài chính), đầu ra (người tốt nghiệp) hay chính quá trình giảng dạy? Không có câu trả lời đơn giản cho vấn đề này. Đánh giá được xác định thông qua mục đích đánh giá và người đánh giá. Nếu mục đích đánh giá nhằm nâng cao chất lượng thì phải phải đánh giá cả ba yếu tố: đánh giá chương trình, đánh giá cơ sở đào tạo, đánh giá chất lượng giảng dạy của đội ngũ giáo viên. Đánh giá chất lượng giáo dục là đánh giá sản phẩm giáo dục theo mục tiêu đã đặt ra với những tiêu chí, tiêu chuẩn, để biết được thực trạng sản phẩm đó, có thể có các hình thức đánh giá sau: - Đánh giá theo chuẩn: Là sự đánh giá các cá nhân, bằng cách so sánh người này với người khác dựa vào số điểm mà các thành viên trong một nhóm mẫu đạt được. Theo cách đánh giá học đường hiện nay, tiêu chuẩn đánh giá thường được xây dựng trên cơ sở học lực trung bình của một nhóm lớp. - Đánh giá theo tiêu chí: Là sự đánh giá một hành vi bằng cách đem so sánh nó với một mục tiêu (tiêu chí tương ứng với mục tiêu cần đạt được). - Đánh giá tổng kết: Là sự đánh giá mà qua đó người ta xây dựng một bảng thống kê hay tổng kết về những năng lực đạt được sau một giai đoạn đào tạo dài hay ngắn hạn. Đánh giá tổng kết chú trọng đến các kỹ năng (các sản phẩm được thực hiện) được đánh giá theo những tiêu chí thành công. cách làm này thiên về kiểm tra hơn là đánh giá, tuy không loại trừ khía cạnh đánh giá. 18 Nhìn chung đánh giá được hiểu là xem xét, phân tích, phán xét các hoạt động nhất định trong một tổ chức, đơn vị đào tạo nào đó. Đánh giá là cơ sở để tiến hành bất cứ hoạt động kiểm nhận nào khác. Đánh giá mang nặng tính đo đếm theo đơn vị nhất định hơn là so sánh giữa hai đối tượng. Đánh giá trong quản lý chất lượng có thể mang nhiều hình thức và phối hợp giữa các chỉ số thực hiện, tự đánh giá và đánh giá đồng nghiệp. Đánh giá cũng có thể được chính cơ sở giáo dục tiến hành, cũng có thể do các cơ quan bên ngoài tiến hành. Kết quả đánh giá có thể được công khai. Có nhiều cuộc đánh giá chỉ dừng lại so sánh kết quả đạt được với sứ mệnh, mục tiêu và các chuẩn mực được cơ sở giáo dục đặt ra. Tóm lại: Đánh giá chất lượng giá dục là quá trình thu thập và xử lý thông tin nhằm mục đích tạo cơ sở cho những quyết định về mục tiêu, chương trình, phương pháp dạy học, về những hoạt động khác có liên quan của nhà trường và ngành giáo dục. Đánh giá giáo dục có những chức năng sau: - Xác nhận để cấp bằng hoặc chứng chỉ. - Là cơ sở để tiên đoán, dự đoán kết quả mới trong tương lai (là cơ sở căn cứ để nâng cao chất lượng). - Nó là biện pháp thúc đẩy thầy, trò ý thức tự giác sáng tạo trong dạy và học để đảm bảo kết quả công tác của mình. - Đánh giá dựa vào kiểm tra, kiểm soát, thanh tra (quan trọng nhất là kiểm tra và thi). Các hình thức đánh giá chất lượng đào tạo ở trường THCS: - Đánh giá đầu ra (xét lên lớp, xét tốt nghiệp) - Đánh giá quá trình đào tạo của nhà trường, của giáo viên (tự đánh giá). - Đánh giá cơ sở đào tạo (trường học) hiện tại là đánh giá của tổ chức thanh tra giáo dục cấp trên. - Đánh giá của xã hội, chủ yếu dựa vào dư luận xã hội, dư luận dựa trên những đánh giá bên trong ngành giáo dục và ý kiến của học sinh. 19 - Đánh giá là công việc phức tạp, trải qua nhiều bước, liên quan đến nhiều người và bộ phận, đòi hỏi cơ quan quản lý tinh thần trách nhiệm, cách làm khoa học, biết hạn chế sức ép và tiêu cực. Nguyên tắc đánh giá: - Mục đích đánh giá phải rõ ràng, công bằng, dân chủ, khách quan. - Có trách nhiệm đầy đủ của cấp quản lý cao nhất đến cấp thấp nhất. - Công khai diễn biến và kết quả đến mọi thành viên trong hội đồng sư phạm nhà trường. Xác định nhiệm vụ đánh giá, căn cứ vào kết quả kiểm tra: Đánh giá chất lượng các hoạt động sư phạm của giáo viên bằng cách đối chiếu với các văn bản pháp quy, có tính đến đối tượng giáo viên, đối tượng học sinh và bối cảnh cụ thể. Đánh giá và xếp loại về trình độ nghề nghiệp, việc thực hiện các công tác giáo dục khác và hiệu quả giảng dạy của giáo viên: - Xác định nhiệm vụ đánh giá là việc xác định mức độ thực hiện các nhiệm vụ của nhà trường và việc quản lý của hiệu trưởng theo các quy định của cấp trên, trong bối cảnh địa phương và điều kiện thực tế của nhà trường. * Đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên: Đánh giá giảng dạy là một công việc khá mới mẻ đối với giáo dục đại học nói chung và giáo dục phổ thông ở nước ta nói riêng cả về lí luận lẫn thực tiễn. Hiện nay đã có nhiều trường đại học trong nước triển khai công tác này, đặc biệt là sau khi có công văn số 1276/BGDĐT, ngày 20/02/2008 của Bộ GD&ĐT về việc Hướng dẫn tổ chức lấy ý kiến phản hồi từ người học về hoạt động giảng dạy của giảng viên. Mặc dù có những khó khăn ban đầu nhưng việc đánh giá giảng dạy là một xu thế tất yếu và là một việc làm bắt buộc, vì vậy cần phải chuẩn bị đầy đủ cả về lí luận lẫn thực tiễn nhằm thực hiện thành công công tác quan trọng này, góp phần đảm bảo và không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo. Việc đánh giá giảng dạy của giáo viên (teaching evaluation) là một yêu cầu không thể thiếu được đối với một cơ sở đào tạo nhằm đảm bảo và nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên hiện nay, khái niệm này đang được hiểu và thực hiện theo nhiều cách khác nhau. 20