Tài liệu Bảo vệ quyền lợi các nhóm xã hội yếu thế trong bộ luật hồng đức và giá trị kế thừa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐINH THỊ NGỌC HÀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI CÁC NHÓM XÃ HỘI YẾU THẾ TRONG BỘ LUẬT HỒNG ĐỨC VÀ GIÁ TRỊ KẾ THỪA LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐINH THỊ NGỌC HÀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI CÁC NHÓM XÃ HỘI YẾU THẾ TRONG BỘ LUẬT HỒNG ĐỨC VÀ GIÁ TRỊ KẾ THỪA Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TSKH NGUYỄN MINH TUẤN Hà Nội – 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tấ t cả các môn học và thanh toán tấ t cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật – Đại học Quố c gia Hà Nội. Vậy tôi viế t lời cam đoan này đề nghi ̣ Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội xem xét để tôi có thể thực hiện bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn ! NGƢỜI CAM ĐOAN Đinh Thị Ngọc Hà MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................................ 1 Chƣơng 1: ............................................................................ Error! Bookmark not defined. HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG PHÁP LUẬT THỜI LÊ SƠError! Bookmark not defined. VÀ SỰ RA ĐỜI CỦA BỘ LUẬT HỒNG ĐỨC ............... Error! Bookmark not defined. 1.1 Bối cảnh xã hội Việt Nam thời Lê Sơ ..................... Error! Bookmark not defined. 1.1.1 Về chính trị - xã hội ............................................. Error! Bookmark not defined. 1.1.2. Về kinh tế ............................................................ Error! Bookmark not defined. 1.1.3. Về văn hóa - tư tưởng ......................................... Error! Bookmark not defined. 1.1.4. Về giáo dục đào tạo ............................................ Error! Bookmark not defined. 1.2. Hoạt động xây dựng pháp luật thời Lê Sơ; Tư tưởng và sự thể hiện các tư tưởng về bảo vệ quyền lợi của nhóm xã hội yếu thế trong Bộ luật Hồng Đức .... Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Khái quát hoạt động xây dựng pháp luật thời Lê Sơ ......... Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Ảnh hưởng của pháp luật Trung Quốc đến pháp luật Việt Nam thời Lê sơ và Bộ luật Hồng Đức................................................................ Error! Bookmark not defined. 1.2.3. Quá trình xây dựng và ban hành Bộ luật Hồng Đức.......... Error! Bookmark not defined. 1.2.3.1. Thời điểm ban hành của Bộ luật Hồng Đức .... Error! Bookmark not defined. 1.2.4.Tư tưởng và sự thể hiện các tư tưởng về bảo vệ quyền lợi các nhóm xã hội yếu thế trong Bộ luật Hồng Đức........................................... Error! Bookmark not defined. Chƣơng 2: ............................................................................ Error! Bookmark not defined. BẢO VỆ QUYỀN LỢI CÁC NHÓM XÃ HỘI YẾU THẾ ............ Error! Bookmark not defined. TRONG BỘ LUẬT HỒNG ĐỨC ...................................... Error! Bookmark not defined. 2.1. Bảo vệ quyền lợi của các nhóm xã hội yếu thế trong Bộ luật Hồng Đức .......Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Bảo vệ quyền lợi của phụ nữ trong Bộ luật Hồng Đức ... Error! Bookmark not defined. 2.1.1.1. Bảo vệ quyền lợi của phụ nữ trong lĩnh vực pháp luật hình sự ..................Error! Bookmark not defined. 2.1.5. Trách nhiệm quan lại trong việc bảo vệ quyền lợi của nhóm xã hội yếu thế .Error! Bookmark not defined. 2.2. Những giá trị tiến bộ của Bộ luật Hồng Đức trong việc bảo vệ các nhóm xã hội yếu thế trong sự so sánh với pháp luật Trung Hoa và pháp luật Tây Âu cùng thời kỳ ....................................................................................... Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Những giá trị tiến bộ của Bộ luật Hồng Đức trong việc bảo vệ các nhóm xã hội yếu thế trong sự so sánh với pháp luật Trung Hoa cùng thời kỳ .. Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Những giá trị tiến bộ của Bộ luật Hồng Đức trong việc bảo vệ các nhóm xã hội yếu thế trong sự so sánh với pháp luật Tây Âu cùng thời kỳ ....... Error! Bookmark not defined. Chƣơng 3: ............................................................................ Error! Bookmark not defined. GIÁ TRỊ KẾ THỪA TỪ QUY ĐỊNH BẢO VỆ QUYỀN LỢI ...... Error! Bookmark not defined. CÁC NHÓM XÃ HỘI YẾU THẾ CỦA BỘ LUẬT HỒNG ĐỨC . Error! Bookmark not defined. VÀ KẾ THỪA CÁC GIÁ TRỊ ĐÓ TRONG QUÁ TRÌNH HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI CỦA NHÓM XÃ HỘI YẾU THẾ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY........................................................................... Error! Bookmark not defined. 3.1. Nhận diện các giá trị kế thừa từ quy định bảo vệ quyền lợi các nhóm xã hội yếu thế của Bộ luật Hồng Đức ............................................ Error! Bookmark not defined. 3.2. Giá trị kế thừa từ những quy định về bảo vệ quyền lợi nhóm xã hội yếu thế trong Bộ luật Hồng Đức .......................................................... Error! Bookmark not defined. 3.2.1. Giá trị kế thừa từ những quy định bảo vệ quyền lợi của phụ nữ trong Bộ luật Hồng Đức....................................................................... Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Giá trị kế thừa từ những quy định bảo vệ quyền lợi của người phạm tội trong Bộ luật Hồng Đức................................................................ Error! Bookmark not defined. 3.2.3. Giá trị kế thừa từ những quy định bảo vệ quyền lợi của người già, trẻ em trong Bộ luật Hồng Đức .......................................................... Error! Bookmark not defined. 3.2.4. Giá trị kế thừa từ những quy định bảo vệ quyền lợi của những đối tượng yếu thế khác trong Bộ luật Hồng Đức ........................................ Error! Bookmark not defined. 3.3. Thực tiễn xây dựng, thực hiện và áp dụng pháp luật về bảo vệ quyền lợi của các nhóm xã hội yếu thế ở Việt Nam hiện nay. ................... Error! Bookmark not defined. 3.3.1. Thực tiễn xây dựng pháp luật về bảo vệ quyền lợi của nhóm xã hội yếu thế ở Việt Nam hiện nay ......................................................... Error! Bookmark not defined. 3.3.2. Thực tiễn thực hiện và áp dụng các quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi của nhóm xã hội yếu thế ................................................ Error! Bookmark not defined. 3.4. Kế thừa những giá trị của Bộ luật Hồng Đức trong quá trình hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của nhóm xã hội yếu thế ở Việt Nam hiện nay .. Error! Bookmark not defined. 3.4.1. Kế thừa những giá trị của Bộ luật Hồng Đức trong quá trình hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của phụ nữ .............................. Error! Bookmark not defined. 3.4.2. Kế thừa những giá trị của Bộ luật Hồng Đức trong quá trình hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của trẻ em trong giai đoạn hiện nay. ..... Error! Bookmark not defined. 3.4.3. Kế thừa những giá trị của Bộ luật Hồng Đức trong quá trình hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người cao tuổi trong giai đoạn hiện nay Error! Bookmark not defined. 3.4.4. Kế thừa những giá trị của Bộ luật Hồng Đức trong quá trình hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người bị buộc tội, người phạm tội trong giai đoạn hiện nay.................................................................................. Error! Bookmark not defined. 3.4.5. Kế thừa những giá trị của Bộ luật Hồng Đức trong quá trình hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người khuyết tật trong giai đoạn hiện nay ................Error! Bookmark not defined. 3.4.6. Kế thừa những giá trị của Bộ luật Hồng Đức trong quá trình hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người dân tộc thiểu số trong giai đoạn hiện nay ................Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN .......................................................................... Error! Bookmark not defined. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 5 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau 30 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, đất nước ta đã đạt được rất nhiều những thành tựu lớn lao cả về chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội. Đất nước đã bước vào thời kỳ phát triển mới – thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa với nhiều thành tựu đáng kể trên tất cả các lĩnh vực. Không những đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng cao mà quyền con người, quyền dân chủ, tự do cũng ngày càng được coi trọng. Trong thời đại ngày nay việc coi trọng và đảm bảo quyền con người còn được coi là tiêu chí để đánh giá sự văn minh, phát triển của một quốc gia. Trong xu thế chung của thế giới và thực hiện con đường cách mạng mà Đảng và nhân dân ta lựa chọn là đi lên xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa, tất cả vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh…nhà nước ta luôn coi trọng việc hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật về quyền con người nói riêng. Ngay từ khi thành lập, Đảng và nhà nước ta luôn cố gắng hướng đến việc xây dựng một nhà nước mạnh trên nhiều lĩnh vực, tất cả vì hạnh phúc của con người. Tuy vậy do điều kiện chiến tranh kéo dài và nhiều khó khăn thời kỳ hậu chiến cũng như việc chậm triển khai đường lối đổi mới toàn diện nên việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật cũng như bảo đảm trên thực tế các quyền con người nói chung và quyền của nhóm xã hội yếu thế nói riêng vẫn chưa thể thực hiện được. Mặc dù vậy Việt Nam đã tham gia ký kết hoặc công nhận rất nhiều những công ước quốc tế về quyền con người, quyền của nhóm xã hội yếu thế và ngày càng quan tâm đến việc hiện thực hóa những quyền đó. Trong thời điểm hiện nay, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, đặc biệt là pháp luật về nhân quyền là một trong những nhiệm vụ cần thiết và cấp bách đối với nước ta nhất là trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế cũng như văn hóa – xã hội. Đảm bảo yêu cầu tiếp tục đổi mới toàn diện các lĩnh vực của đời sống xã hội và hoàn thiện hệ thống pháp luật để xây dựng thành công nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Tất cả vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Mặt khác, nghiên cứu toàn diện các vấn đề lịch sử, đặc biệt là lịch sử và truyền thống pháp lý của dân tộc, những kinh nghiệm cũng như thành tựu lập pháp 1 của ông cha để lại cũng là một trong những nhiệm vụ quan trọng để phát huy truyền thống lịch sử. Khẳng định tính độc lập, đa dạng, phong phú, độc đáo và những giá trị văn minh của đất nước, văn hóa, con người Việt Nam từ đó khẳng định, kế thừa và phát huy các di sản văn hóa của dân tộc, tiếp tục phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Bộ luật Hồng Đức (Quốc triều hình luật thời Lê) là sự kết tinh văn hóa pháp lý và sự sáng tạo của thời Lê sơ. Bộ luật này không chỉ là đỉnh cao trong những thành tựu pháp luật của các triều đại phong kiến Việt Nam mà còn là công trình mang đậm bản sắc văn hóa pháp lý và tính nhân văn của dân tộc Việt Nam. Việc nghiên cứu Bộ luật Hồng Đức với vấn đề bảo vệ quyền lợi của nhóm xã hội yếu thế sẽ góp phần khẳng định một lần nữa các giá trị lịch sử, văn hóa và pháp lý của Bộ luật Hồng Đức. Đồng thời cũng khẳng định tính độc lập, nhân văn, tiến bộ của Bộ luật này và nền pháp lý Việt Nam trong sự so sánh với một số nền pháp lý của Trung Quốc và Tây Âu cùng thời kỳ. Qua đó góp phần phát hiện các giá trị quan trọng để kế thừa, tiếp thu, phát huy những giá trị và kinh nghiệm đó vào việc xây dựng và thực thi pháp luật về bảo vệ quyền con người nói chung và bảo vệ quyền lợi của nhóm xã hội yếu thế nói riêng. Góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam và xây dựng thành công nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Vì những lý do đó, tôi đã lựa chọn vấn đề: “Bảo vệ quyền lợi của nhóm xã hội yếu thế trong Bộ luật Hồng Đức và giá trị kế thừa” để làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học của mình. Trong bối cảnh hiện nay việc nghiên cứu này là cần thiết và có thể thực hiện được. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Bộ luật Hồng Đức đã được rất nhiều nhà nghiên cứu cả trong và ngoài nước đề cập đến. Trên thế giới cũng như ở Việt Nam đã có rất nhiều các công trình tiêu biểu và có giá trị lớn nghiên cứu về nội dung và giá trị của Bộ luật này. Một số công trình có giá trị mà các nhà nghiên cứu nước ngoài đã thực hiện có thể kể đến là Insun Yu với cuốn “Luật và xã hội Việt Nam thế kỷ XII-XIII”, nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội 1994; Công trình nghiên cứu “Hệ thống pháp luật triều Lý và Triều Trần của Việt Nam, mối quan hệ giữa Đường luật và Lê Triều Hình Luật” của tác giả Insun Yu, đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, Số 1/2011; hay cuốn “Các 2 vấn đề về pháp luật và thể chế” của Yamamoto Tatsuro…và nhiều nghiên cứu khác nữa ở các cấp độ và góc độ khác nhau. Ở trong nước cũng có rất nhiều công trình nghiên cứu với nhiều tác phẩm tiêu biểu về Bộ luật Hồng Đức như các tác phẩm Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn, một tác phẩm có giá trị trên nhiều lĩnh vực như văn học, địa lý, lịch sử, chính trị và pháp luật…trong đó có nhiều nội dung nói về tổ chức bộ máy nhà nước và hệ thống pháp luật thời Lê sơ hay như Bộ Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú cũng đã có nhiều nội dung đề cập đến vấn đề tổ chức chính quyền và pháp luật thời phong kiến đặc biệt là thời kỳ trước triều Nguyễn. Ngoài hai công trình kể trên, từ sau năm 1945 còn có nhiều công trình nghiên cứu nữa đề cập đến Bộ luật Hồng Đức như tác phẩm Dân luật khái luận xuất bản năm 1960; Cổ luật Việt Nam và tư pháp sử diễn giảng xuất bản năm 1973 của tác giả Vũ Văn Mẫu. Tác phẩm Pháp chế sử xuất bản năm 1974 của tác giả Vũ Quốc Thông; Tác phẩm Sơ thảo lịch sử nhà nước và pháp quyền Việt Nam của tác giả Đinh Gia Trinh, nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội 1968; Cuốn “Cổ luật Việt Nam lược khảo”, nhà xuất bản Đại học luật khoa Sài Gòn, Sài Gòn 1969; Cuốn “ Cổ luật Việt Nam và tư pháp sử”, nhà xuất bản Đại học luật khoa Sài Gòn, Sài Gòn 1973 trình bày một cách hệ thống và chi tiết về nền cổ luật Việt Nam và phân tích, đánh giá nhiều nội dung trong Bộ luật Hồng Đức. Khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới về mọi mặt, cùng với việc phát triển kinh tế, văn hóa là quá trình đổi mới tư duy, nhận thức, quan điểm của Đảng. Đánh giá lại những vấn đề liên quan đến các giá trị văn hóa và pháp luật truyền thống trong đó có việc nghiên cứu kỹ hơn về cổ luật Việt Nam đặc biệt là Bộ luật Hồng Đức. Đồng thời với việc nghiên cứu để tìm ra các giá trị mới, nhà nước Việt Nam cũng đã tìm kiếm những tác phẩm của các học giả nước ngoài nghiên cứu về Bộ luật Hồng Đức và lịch sử Việt Nam thời Lê sơ. Một số công trình tiêu biểu của thời kỳ này có thể kể đến Nghiên cứu về hệ thống pháp luật Việt Nam thế kỷ XV – Thế kỷ XVIII, Nhà xuất bản khoa học xã hội, Hà nội, 1994 do tác giả Đào Trí Úc chủ biên; Công trình này đã tái hiện một phần của lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII; tái hiện nhiều văn bản pháp luật của nhà nước phong kiến triều Lê, một số chỉ dụ, sắc dụ, chiếu chỉ của nhà nước qua sự sưu tầm, biên dịch của nhiều nhà khoa học, nhiều học giả nổi tiếng. Công trình này đã làm sáng tỏ nhiều 3 vấn đề liên quan đến quá trình pháp điển hóa pháp luật Việt Nam và nhiều nội dung liên quan đến Bộ luật Hồng Đức. Một công trình nghiên cứu nổi tiếng nữa là cuốn “Lê Thánh Tông con người và sự nghiệp”. Đây là công trình nghiên cứu gồm nhiều báo cáo khoa học được trình bày tại cuộc Hội thảo quốc gia nhân dịp kỷ niệm 500 năm ngày mất của Lê Thánh Tông. Nhiều vấn đề liên quan đến thân thế, cuộc đời và sự nghiệp của Lê Thánh Tông đã được đề cập đến trong đó có vai trò của ông trong việc xây dựng, hoàn thiện Bộ luật Hồng Đức – công trình lập pháp tiêu biểu của dân tộc Việt Nam Năm 2004, Công trình chuyên khảo: “Quốc triều hình luật, lịch sử hình thành, nội dung và giá trị” do Tiến sĩ Lê Thị Sơn chủ trì thực hiện với 16 bài nghiên cứu của nhiều tác giả đã được công bố. Công trình này đã đề cập đến nhiều vấn đề về nội dung, hình thức và những giá trị lịch sử của Bộ luật Hồng Đức trong hệ thống pháp luật Việt Nam phong kiến và lịch sử lập pháp Việt Nam. Năm 2007, Hội thảo quốc gia tại Thanh Hóa do Bộ tư pháp chủ trì với chủ đề “Quốc triều hình luật – những giá trị lịch sử và đương đại góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam” đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà sử học, các luật gia và nhân dân. Những báo cáo khoa học được trình bày tại hội thảo đã được tổng hợp thành một công trình nghiên cứu tương đối toàn diện về Lê Thánh Tông và Bộ luật Hồng Đức. Đây là công trình đề cập đến nhiều vấn đề liên quan đến nội dung, hình thức, giá trị lập pháp và nhiều giá trị lịch sử cũng như đương đại của Bộ luật Hồng Đức có thể vận dụng trong quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật và xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay. Năm 2014, Công trình chuyên khảo Nhà nước và pháp luật triều Hậu Lê với việc bảo vệ quyền con người, Nhà xuất bản Đại Học Quốc Gia, Hà Nội 2014 do Tiến sĩ Nguyễn Minh Tuấn và Tiến sĩ Mai Văn Thắng đồng chủ biên đã phân tích, làm rõ nhiều đặc trưng, giá trị lịch sử và pháp lý về nhà nước và pháp luật triều Hậu Lê với việc bảo vệ quyền con người qua đó làm rõ nhiều giá trị đương đại cần kế thừa trong công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Ngoài những công trình lớn của tập thể các tác giả có uy tín còn có nhiều bài viết và công trình nghiên cứu của cá nhân các tác giả có liên quan đến đề tài này 4 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bô ̣ tư Pháp (2009), Báo cáo quốc gia kiểm điểm định kỳ việc thực hiện quyền con người ở Việt Nam. 2. Bô ̣ tư Pháp (2008) Báo cáo nghiên cứu đánh giá quy trình xây dựng luật, pháp lệnh thực trạng và giải pháp, Nhà xuất bản lao động – xã hội, Hà Nội. 3. Nguyễn Bảo và Nguyễn Xung Xác (1498), Văn bia Khôn nguyên chí đức, Lam Sơn. 4. Phan Huy Chú (1961), Lịch triều hiến chương loại chí, Tập III, Nhà xuất bản Sử học, Hà Nội. 5. Lương Minh Cừ, Nguyễn Thị Hương (2007), Về tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi. Tạp chí Triết học số (11/2007). 6. Nguyễn Chí Dũng (2005), “Những nội dung cần làm khi lấy ý kiến nhân dân về các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật” Tạp chí nghiên cứu lập pháp, số 7. Doãn Chính, Nguyễn Sinh Kế (tháng 9, 2004), Về quá trình Nho giáo du nhập vào Việt Nam (từ đầu công nguyên đến thế kỷ XIX), Tạp chí Triết học số (9 (160)/2005). 8. Nguyễn Chí Dũng (2005), “Những nội dung cần làm khi lấy ý kiến nhân dân về các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật” Tạp chí nghiên cứu lập pháp, số (12/2005). 9. Phan Đại Doãn Phan Huy Lê, (1977), Khởi nghĩa Lam Sơn, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội,. 10. Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ thực lục, Kỷ nhà Lê, quyển XII. 11. Đại Việt sử ký toàn thư Tập II (2004), Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 12. Giáo trình Lịch sử nhà nước và pháp luật thế giới (2006), Đại học Luật Hà Nội, Nhà xuất bản Công an nhân dân. 13. Giáo trình Lịch sư nhà nước và pháp luật Việt Nam (2014), Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội,. 5 14. Vũ Công Giao (2014), Khoa Luật ĐHQG Hà Nội, Bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương trong tố tụng hình sự. 15. Lê Văn Hưu, Phan Phu Tiên, Ngô Sỹ Liên (1993), Đại Việt sử ký toàn thư , Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội. 16. Nguyễn Hải Kế, Nước Đại việt thời Lê Sơ - một vài đặc điểm căn bản của nền tảng chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, website: khoalichsu.edu.vn. 17. Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược. 18. Nguyễn Phương Lan (2004), Giá trị của Quốc triều hình luật qua các quy định điều chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình; Quốc triều hình luật lịch sử hình thành, nội dung và giá trị, Nhà xuất bản Khoa học xã hội. 19. Phan Huy Lê (1999), Tìm về cội nguồn, Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội. 20. Phan Huy Lê, Lê Thánh Tông và Bộ luật Hồng Đức, Quốc triều hình luật – những giá trị lịch sử và đương đại góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam. 21. Lịch sử tư tưởng Việt Nam tập 1 (1993), Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội. 22. Vũ Văn Mẫu (1960), Dân luật khái luận, Sài Gòn. 23. Vũ Văn Mẫu (1970), Cổ luật Việt Nam lược khảo, Quyển thứ nhất, Sài Gòn. 24. Vũ Văn Mẫu (1973), Cổ luật Việt Nam và tư pháp sử, quyển thứ nhất, tập nhất, Sài Gòn. 25. Đỗ Đức Minh (2013), Học thuyết pháp trị Trung Hoa cổ đại, Nhà xuất bản Chính trị - Hành chính, Hà Nội. 26. Nhà nước và pháp luật triều Hậu Lê với việc bảo vệ quyền con người (2014), Nhà xuất bản Đại học quốc gia, Hà Nội. 27. Nguyễn Quang Ngọc (2006), Tiến trình lịch sử Việt Nam, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội,. 28. Hoàng Thị Kim Quế (2012)., Bảo vệ quyền lợi của phụ nữ trong Luật Hồng Đức – Tính tiến bộ, nhân văn và giá trị đương đại, Tạp chí khoa học ĐHQGHN, Luật học 28 6 29. Nguyễn Văn Quyết & Phạm Anh Tuấn (2012), Nhà nước Việt Nam với công tác hỗ trợ nhóm yếu thế, Kỷ yếu hội thảo ngày công tác xã hội thế giới năm. 30. Quốc triều hình luật – Quốc triều hình luật những giá trị lịch sử và đương đại góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam (2003), Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội. 31. Quốc triều hình luật, những giá trị lịch sử và đương đại góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam (2008), Nhà xuất bản Tư pháp,Hà Nội. 32. Quốc triều hình luật, lịch sử hình thành, nội dung và giá trị (2004), Nhà xuất bản Khoa học xã hội. 33. Lê Văn Siêu (2004), Văn minh từ thời Hồng Đức đến thời Nguyễn, Nhà xuất bản Thanh niên. 34. Mai Văn Thắng, Tư tưởng chính trị - pháp luật của Nguyễn Trãi, maivanthangsl.blogspot.com. 35. Lê Thị Nhâm Tuyết (1973), Phụ nữ Việt Nam qua các thời đại, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội. 36. Lục Đức Thuận, Võ Quốc Ky (2009) ,Tiền cổ Việt Nam, Nhà xuất bản Giáo dục. 37. Lê Đức Tiết (2008), Đào tạo, sử dụng quan lại dưới triều Lê Thánh Tông, Quốc triều hình luật – những giá trị lịch sử và đương đại góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam, Nhà xuất bản tư pháp, Hà Nội. 38. Lê Đức Tiết (2010), Bộ luật Hồng Đức – Di sản văn hóa pháp lý đặc sắc của Việt Nam, Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội. 39. Nguyễn Minh Tuấn (2014), Giáo trình lịch sử nhà nước và pháp luật thế giới, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia – sự thật, Hà Nội. 40. Nguyễn Minh Tuấn, Mô hình chính quyền thời Ngô – Đinh – Tiền Lê, tuansl.blogspot.com. 41. Viện sử học (1983), Quốc triều hình luật, Lời nói đầu, Nhà xuất bản tư pháp, Hà Nội, 2013,. 42. Viê ̣n sử ho ̣c (2006), Viê ̣t Nam những sự kiê ̣n lich ̣ sử (từ khởi thuỷ đế n 1858), Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 7 43. Insun Yu (1994), Luật và xã hội Việt Nam thế kỷ XVII-XVIII, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội,. Tiế ng Anh 44. John Barrow (1806), A Voyage to Cochin China in the Year 1792 and 1793, London. 8 VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ !