Tài liệu âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của nguyễn bính trước cách mạng

TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA SƯ PHẠM ----- [ \ ----- NGUYỄN THỊ NGỌC VI LỚP DH5C1 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGÀNH NGỮ VĂN ÂM HƯỞNG DÂN GIAN TRONG MỘT SỐ SÁNG TÁC CỦA NGUYỄN BÍNH TRƯỚC CÁCH MẠNG Giảng viên hướng dẫn Ths.TIÊU MINH ĐƯƠNG Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám MỤC LỤC Trang PHẦN MỞ ĐẦU:............................................................................................... 1 I. Lí do chọn đề tài: ........................................................................................... 1 II. Lịch sử vấn đề: ............................................................................................. 2 III. Mục đích nghiên cứu: ................................................................................. 7 IV. Phạm vi nghiên cứu: ................................................................................... 7 V. Phương pháp nghiên cứu: ............................................................................ 8 VI. Đóng góp đề tài:.......................................................................................... 8 VII. Cấu trúc luận văn:...................................................................................... 9 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 10 Chương I:Cơ sở lí luận:..................................................................................... 10 1. Âm hưởng theo từ điển Tiếng Việt: .............................................................. 10 2.  m hưởng dân gian trong văn chương bác học:.......................................... 10 2.1.Trong văn học trung đại:............................................................................. 10 2.2. Trong phong trào Thơ Mới: ....................................................................... 13 Chương II: Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính: ...... 15 1. Vài nét về tiểu sử và sự nghiệp sáng của tác giả Nguyễn Bính: ................... 15 1.1. Vài nét về tiểu sử: ...................................................................................... 15 1.2. Các tập thơ tiêu biểu: ................................................................................. 15 2. Mấy vấn đề về phong cách thơ Nguyễn Bính:............................................. 15 3.  m hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính: .................... 17 3.1. Nguồn chất liệu đời sống cho việc kiến tạo nội dung thơ:......................... 17 3.1.1. Đề tài: ...................................................................................................... 17 3.1.2. Chủ đề: .................................................................................................... 25 3.1.3. Cảm hứng tư tưởng thẩm mỹ: ................................................................. 42 3.2. Không gian và thời gian nghệ thuật trong thơ: .......................................... 46 3.2.1. Không gian nghệ thuật ............................................................................ 47 Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám 3.2.2. Thời gian nghệ thuật ............................................................................... 48 3.3. Ngôn ngữ: .................................................................................................. 51 3.3.1. Cách xưng hô: ......................................................................................... 52 3.3.2. Thành ngữ: .............................................................................................. 54 3.3.3. Chữ số: .................................................................................................... 56 3.3.4. Giọng điệu................................................................................................ 59 4. Hình thức thể loại:........................................................................................ 61 PHẦN TỔNG KẾT:.......................................................................................... 64 TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………….66 Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám LỜI CẢM ƠN Đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến: ™ Ba, mẹ và anh chị. ™ Ban giám hiệu trường Đại học An Giang. ™ Quý thầy cô tổ bộ môn Ngữ Văn khoa Sư phạm trường Đại học An Giang. ™ Các phòng ban trong Ban giám hiệu trường Đại học An Giang. ™ Bạn bè và những người thân khác. Đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ chúng tôi trong quá trình thực hiện khoá làuận. Đặc biệt, xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn tận tình chu đáo của giảng viên hướng dẫn - thầy Tiêu Minh Đương, đã chỉ bảo, giúp đỡ chúng tôi hoàn thành khoá luận này! Sinh viên thực hiện. Nguyễn Thị Ngọc Vi Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám PHẦN MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài Thơ ca là nơi để con người bộc lộ tâm tư tình cảm. Thơ là tiếng nói của tâm hồn của niềm mơ ước. Thơ bộc lộ ý tưởng đẹp đẽ và cao thượng. Sự có mặt của thơ ca chân chính góp phần chứng minh cho sự tồn tại của những gì tích cực của con người luôn thiết tha tìm đến và đấu tranh cho một lẽ sống tốt đẹp. Nhà thơ Sóng Hồng xác định “Thơ là sự thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp”. Còn nhà thơ Huy Cận cũng có cùng quan niệm về thơ như thế “cái chỗ đến cuối cùng của thơ là phải đem đến một cái gì nâng sự sống lên”. Nói đúng hơn thơ ca là một động lực kì thú để nâng cuộc sống cao hơn, đồng thời nâng tầm vóc chúng ta cao bằng cuộc sống”. Nhưng nếu chỉ dừng ở đấy thì cũng chưa thể nói hết được bản chất của thơ ca. Bởi ngoài việc khơi dậy những hoài bão cao đẹp và rộng lớn của con người và thời đại thì thơ còn là tiếng nói tình cảm cá nhân, là ước vọng giao hoà giữa con người với thiên nhiên, với cộng đồng xã hội. Thơ mới lần đầu tiên xuất hiện trên thi đàn như “một cơn gió mạnh từ xa thổi đến. Cả một nền tảng xưa một phen bị điên đảo lung lay. Sự gặp gỡ phương Tây là một cuộc biến thiên lớn nhất trong lịch sử Việt Nam từ mấy mươi thế kỉ”(Hoài Thanh). Và đó cũng là lần đầu tiên “cái tôi cá nhân, trữ tình” được bộc lộ một cách mạnh mẽ và quyết liệt nhất. Là một đứa con của phong trào ấy Nguyễn Bính được xem như một hiện tượng khá đặc biệt, đó như một “thanh âm trong trẻo” vang lên vẻ đẹp của hồn quê, trong tình cảm dạt dào chân quê mà Hoài Thanh gọi “quê mùa như Nguyễn Bính…” Đối với “lâu đài nghệ thuật” ấy có một sức cuốn hút mạnh mẽ nhưng không phải là dễ dàng khám phá ra chân lý, nó là cả quá trình tìm tòi, khám phá, suy ngẫm. Trong quá trình ấy thì việc tìm hiểu “Âm hưởng dân gian trong sáng tác của nhà thơ là một điều có ý nghĩa không nhỏ. Hay nói cụ thể hơn, là nhà thơ có “sự tiếp thu trọn vẹn nền văn minh thôn dã, nền văn hoá xóm làng” mà trước hết âm hưởng dân gian trong sáng tác. Hay nói đúng hơn, nếu đặt trong bối cảnh lịch sử lúc bấy giờ, thơ Nguyễn Bính có dòng chảy riêng trong dòng chảy chung của thời đại. Đó là một âm hưởng rất riêng rất độc đáo, khác hẳn với các nhà thơ khác cùng thời. Đây chính là điều hấp dẫn, lôi cuốn chúng tôi tiến hành chọn làm nội dung nghiên cứu Tìm hiểu “Âm hưởngdân gian” trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám còn là cơ hội để chúng tôi tìm hiểu sâu sắc hơn về một phong cách, một tài năng, một tâm hồn xưa đất nước. Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 1 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám Với tất cả lý do trên, người viết quyết định lựa chọn đề tài “Tìm hiểu âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước cách mạng tháng Tám” làm đề tài nghiên cứu của khoá luận. II. Lịch sử vấn đề Đối với tác phẩm văn chương, để tồn tại bao giờ cũng được thử thách bởi thời gian và công chúng. Thơ Nguyễn Bính không nằm ngoài qui luật ấy, và cho đến nay thơ ông luôn hằng tồn trong lòng bạn đọc yêu thơ. Có được sức sống bền vững ấy, phần nào không thể phủ nhận vai trò to lớn của việc chiếm hữu thẩm mỹ từ nguồn sữa ngọt ngào dân gian của tác giả. Và cũng vì sức sống đó mà nghiên cứu thơ Nguyễn Bính cũng được các nhà nghiên cứu đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên, vấn đề mà đề tài thực hiện các nhà nghiên cứu thường ít tập trung lí giải mà chỉ thể hiện rải rác trong các công trình nghiên cứu. 1.Trước hết các nhà nghiên cứu đã tiếp cận thơ Nguyễn Bính từ góc độ xã hội học,việc lý giải thường tập trung ở phương diện đề tài nghĩa là các nhà nghiên cứu xem vấn đề xã hội thể hiện trong thơ Nguyễn Bính. Giáo sư Hà Minh Đức nhận định. Không thoát khỏi quy luật chung Nguyễn Bính như mang nỗi buồn thế hệ. Đó là cái buồn của con người bị hất ra ngoài các quan hệ cố định nhưng cũng chưa tìm được vị trí của mình trong cuộc đời. Thời đại mà mỗi con người tự cảm thấy mình là những cá nhân cô đơn lạc lõng, bơ vơ đang đi tìm vị trí cho mình. Đó là thời đại của buồn rầu, chán nản, mộng mơ, đợi chờ, mong mỏi vô định”(Trần Đình Sử). Chính vì vậy ta thấy trong thơ Nguyễn Bính luôn chất chứa tâm trạng của cái tôi cô đơn. “Tác giả Mã Giang Lân thì xác định “Cũng như nhiều bài thơ của các nhà Thơ mới khác. Cái thiên nhiên ấy rất đẹp, đôi lúc được thi vị hoá, mà cũng rất buồn, một cái buồn mang tính thời đại”. Sống giữa thời đại mà “sự đụng chạm với phương Tây đã làm tan rã bao nhiêu bức thành kiên cố”, bên cạnh một ông Tây sang trọng như Xuân Diệu (chữ của Hoài Thanh), thì Nguyễn Bính xuất hiện như một ngôi sao mang ánh sáng truyền thống chiếu rọi và đem đến phong vị ngọt ngào giữa thời đại bấy giờ, cảm nhận sâu sắc sự phôi pha của đời sống bởi nhưng phong trào “Âu hoá`”, cảm nhận cuộc sống đô thị phồn hoa nhưng đầy lo âu và bất trắc, đồng thời cảm nhận bản thân mình không hoà nhập được với lối sống thị thành nên cảm thấy bơ vơ lạc lỏng, tăng thêm “mối sầu đô thị”. Và để trút mối sầu ấy, nhà thơ đã quay về với nông thôn, về với cội nguồn dân tộc cũng như về với chính bản thân mình, cho nên bên cạnh giọng điệu thơ buồn ấy ta còn bắt gặp những bài thơ mang sắc thái tươi trẻ, trong sáng. Đó là khi nhà thơ viết về quê hương về làng quê với những phong tục tập quán, những sinh hoạt văn hoá, những hội hè đình đám “Bầu trời quê trong sáng, giếng nước gốc đa thanh bình, hương bưởi hương cau man mác trong đêm, câu hát câu ca đậm sắc trữ tình” (Hà Minh Đức). Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 2 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám Quay về với cội nguồn, tìm thấy sự thanh thản của tâm hồn, để góp phần giữ gìn sự trong trẻo thanh khiết của miền đất quê hương, cũng có nghĩa là chống lại sự thay đổi bởi những tác động của đời sống đô thị hóa lúc bấy giờ, đã “hơn một lần ông muốn giữ lại cái đẹp chân quê, chống lại lối sống loè loẹt phấn son thị thành của phong trào Âu hoá”.Và đó có thể xem là một tuyên ngôn cho quan niệm sáng tác trong thơ Nguyễn Bính. Tìm về với cội nguồn cũng đồng thời là tìm với cái đẹp. Nguyễn Bính là nhà thơ có ý thức suy tôn cái đẹp, những giấc mộng đẹp, cuộc đời đẹp của làng quê, của tình yêu đôi lứa. Thơ ông luôn hướng về cái đẹp trước hết ở sự lựa chọn đề tài, ông ít miêu tả những cảnh sống nghèo khổ ở nông thôn, những cuộc đời lam lũ vất vả kiếm sống, những bức tranh u tối trong thiên nhiên. Nguyễn Bính quan tâm phát hiện cái thi vị của con người và cảnh vật. 2. Nhìn nhận từ góc độ văn hoá thẩm mỹ Có nhiều ý kiến đóng góp xác đáng chân thật khách quan về thơ Nguyễn Bính: Nhà văn Tô Hoài bàng hoàng xúc động khi đọc những câu thơ Nguyễn Bính và phải thốt lên “Tầm vóc, thật tầm vóc, mỗi câu thơ của Nguyễn Bính” và nhà văn khẳng định “Khi nào anh cũng là người của các xứ đồng của cái diều bay, của dây hoa lý, của mưa thưa mưa bụi, giữa nơi công ăn việc làm vất vả sương nắng. Bởi đấy là cốt lõi cuộc đời và tâm hồn thơ Nguyễn Bính”[8;150] Giáo sư Hà Minh Đức lại nhận xét “trong những bài thơ của mình, Nguyễn Bính đã miêu tả được văn hoá của làng quê. Cộng đồng làng xóm tồn tại từ ngàn đời đã sản sinh ra nền văn hoá của riêng nó. Theo ông “đó là những nền nếp phong tục tập quán, thế giới tâm làinh qua tín ngưỡng tôn giáo và cách xử sự trong quan hệ giữa ngươi với người. Đó cũng là nền thẩm mỹ đượm màu dân tộc, giản dị chân quê trong sinh hoạt hằng ngày, lòng hiếu học, giấc mơ quan trạng. Tình yêu thề bồi tình cảm gia đình sâu nặng. Cho đến nhưng ngày hội xuân những đêm hát chèo, buổi lễ chùa, lớp học thầy đồ…Tất cả đều là những bộ phận nhỏ của văn hoá làng quê. Chính tầng văn hoá này đã thâu giữ sâu kín hồn quê và thơ Nguyễn Bính khai thác thành công nếp văn hoá làành mạnh, giàu chất thẩm mỹ”[12;135] Nhà nghiên cứu Đỗ Lai Thuý trong hành trình đến với thơ Nguyễn Bính có một số nhận xét sau “Hình ảnh nông thôn như một cái gì đó bất biến trong không gian và thời gian gắn l iền với những đêm hội chèo, mỗi cá nhân được nghĩ ngơi, được tiếp thêm sức mạnh trong cộng đồng và bởi cộng đồng. Nông thôn là nơi có cuộc sống giản dị và thơ mộng”.[12;183] “Không dàn dựng không bố trí, thơ nói với ta bằng cái tình cảm thôn dã đã có từ ngàn năm trước của các cô gái Việt…Nếu như nhà thơ không tiếp nhận văn hoá dân gian thì không thể có câu thơ giản dị và đẹp như thế” [12;196.] Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 3 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám “Cái hoá thân từ những bài ca dao dân ca tủi hờn đau đớn của ông thấm vị chát đắng từ thưở nằm trong nôi, cái chát đắng của dòng nước mắt âm thầm trong kho tàng văn hoá dân gian của dân tộc việt”.[12; 198] Tác giả Đoàn hương có những phát hiện mới mẻ, đó là mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống, giữa văn hoá làng xã với văn hoá quốc gia “một mảng đề tài khác mà nhà thơ không chú tâm lắm nhưng đã đem lại bộ tinh thần riêng cho thơ ông, đó là sự chuyển tải nghệ thuật đời sống làng quê việt Nam vào đời sống văn hoá chung của dân tộc”[12;194] “Bằng sự hoà nhập giữa nghệ thuật và cuộc đời, giữa thi ca và đời sống dân dã, Nguyễn Bính đã mang lại cho chúng ta những bài thơ như chính bản thân đời sống”. “Văn hoá dân gian đặc biệt là thơ ca dân gian đã bắt rễ trên mảnh đất màu mỡ trong tâm hồn nhà thơ và bản thân nhà thơ đến lượt mình chịu ảnh hưởng một cách tự nhiên gần như vô thức của nó” “Cũng như văn hoá dân gian, thơ Nguyễn Bính đến với chúng ta một cách bình dị, nó âm thầm bồi đắp cho chúng ta một quan điểm giản dị về cái đẹp về tình người. Chúng ta thuộc nó lúc nó không hay, vận nó vào mình lúc nào không biết. Nó là cội nguồn của cảm hứng về cái đẹp khởi phát từ dòng sông văn hoá chảy trong đời sống tâm làinh dân tộc. Có lúc nó có thể bị vùi dập, bị tạm quên lãng đi, nhưng nó vẫn chảy âm thầm và mạnh mẽ trong dòng chảy của một nền văn học dân tộc Việt Nam”. Từ những cơ sở trên, Đoàn Hương đi đến kết luận “Chắc chắn nếu không có người thầy lớn là văn hoá dân gian mà ông đã tiếp nhận từ thưở trong lòng mẹ thì chúng ta đã không có Nguyễn Bính” [13;204] Có thể nói tất cả những ý kiến, nhận xét, đánh giá trên của Đỗ Lai Thuý đồng thời cũng đã giải thích vì sao độc giả Việt Nam từ bậc trí giả đến người ít chữ, từ kẻ thành thị đến người nông thôn nhiều thế hệ độc giả đã hơn nữa thế kỉ nay, đều dễ dàng tiếp nhận và yêu mến thơ Nguyễn Bính. Nhà nghiên cứu Đoàn Đức Phương cùng một cái nhìn với những ý kiến trên, ông nói “Đọc thơ Nguyễn Bính người ta như sống lại những ngày tết cổ truyền, những ngày hội xuân, những ngày hội làng, những đêm hát chèo những buổi lễ chùa, những nét tín ngưỡng tôn giáo và những phong tục tập quán, lớp học thầy đồ, những trò vui dân dã, cách ăn mặc và nếp sống xa xưa, giấc mơ quan trạng…”. “Ông không chỉ tài ba khi dựng cảnh những ngày hội quê mà còn rất am hiểu và khéo léo khi đặc tả những nét văn hoá làng quê, cách ăn mặc, qua những nét duyên dáng bề ngoài của người quê”.[13;219] Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Sanh khi nghiên cứu về vấn đề này có nhận xét “Sáng tác của anh thắm thiết chất dân ca, vì thế nên nó chuyển động dễ dàng vào tâm linh người đọc ở nhiều lứa tuổi. Một tình quê thật tình tha thiết, một hồn quê nặng Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 4 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám nghĩa lưu luyến với mọi người tình, mọi người bạn, mọi quan hệ thiết cốt, mọi nhười đọc gần xa”.[13; 232] Tác giả Đoàn Hương đóng góp thêm ý kiến “Thơ ông có một đời sống riêng, một vị trí riêng, trong một góc như sâu kín nhất của đời sống tâm linh văn hoá người Việt Nam, cái góc nhỏ mà “chú cũng không lấy được” Nhà phê bình Hoài Thanh đã phát biểu một cách chân thành thắm thiết khi đọc nhưng vần thơ của thi sĩ đồng quê “Và thơ Nguyễn Bính đã đánh thức người nhà quê ẩn náo trong lòng ta. Ta bổng thấy vườn cau bụi chuối là hoàn cảch tự nhiên của ta và những tính tình đơn giản của dân quê là những tính tình căn bản của ta. Giá Nguyễn Bính sinh ra thời trước, tôi chắc người đã làm những câu ca dao mà dân quê vẫn hát quanh năm và những tác phẩm của người bây giờ đã có vô số những nhà thông thái biết đến”.[2; 337] 3. Từ góc độ thi pháp học. Tác giả Tôn Phương Lan có nhìn nhận sau “Nguyễn Bính mang đến cho phong trào Thơ Mới một phong cách mộc mạc chân quê, một lối ví von đậm đà màu sắc ca dao. Có lẽ vì thế mà thơ ông dễ đi vào lòng người trong câu hát ru, dễ trở nên gần gũi với tình cảm của những người quanh năm sống trong lũy tre làng, gắn bó cuộc đời. Nhà nghiên cứu Đoàn Đức Phương tiếp tục công việc nghiên cứu hình thức thơ dân gian Nguyễn Bính. Ông nói “đến với thơ Nguyễn Bính là đến với những hình thức dân gian dân tộc, đến với những giá trị văn hoá truyền thống của quãng đại nhân dân. Tác giả còn đặc biệt chú ý đến nội dung thơ Nguyễn Bính “Nguyễn Bính có lối tư duy hết sức dân dã, cách cảm cách nghĩ của nhà thơ luôn là của đông đảo những người bình dân, những người sáng tạo và giữ gìn dòng thơ dân gian mà Nguyễn Bính chịu ảnh hưởng sâu sắc từ thưở bé: cụ thể, sinh động, cách diễn đạt mộc mạc bình dị mà gợi cảm thấm đẫm hồn người chân quê”. Tiếp tục ý kiến của Đoàn Đức Phương, Đoàn Hương có ý kiến sau “Chính cái thi pháp thơ của thơ ca dân gian đã đến sự phóng khoáng và sức mạnh cho bút pháp của Nguyễn Bính “Có lẽ ở thế kỉ này Nguyễn Bính làà một trong những nhà thơ đã thành công làớn khi đem thi pháp của thơ ca dân gian vào trong thi ca hiện đại” [13;200]. “Thành công của thơ Nguyễn Bính là sự thành công của một sự tiếp nhận những nguyên tắc mỹ học và thi pháp mà ông đã học được từ văn hoá dận gian” [13;193]. “Thi pháp của thơ ông làà được rút ra từ trong cái bản chất của thơ ca dân gian chứ không phải là sự bắt chước những câu giải mã hình thức” [13;201]. Giáo sư Hà Minh Đức nhận xét về nghệ thuật thơ nguyễn Bính như sau “Có thể ông đã chịu ảnh hưởng của điệu than của lààn điệu dân ca. Điệu than đã đưa cảm xúc Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 5 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám của người đọc đến với những vùng mà sự rung động của trái tim trào lên bao cảm thương với chuyện đời dang dỡ đắng cay” [13;165]. “Chất dân gian trong thơ Nguyễn Bính đẹp và gợi cảm.Tác giả đã làm sống lại ca dao trong nguyên thể của nó và có những cách tân sáng tạo” [13;163]. Có thể nói Nguyễn Bính “đã chọn được trong thi pháp ca dao những đặc điểm yếu tố thích hợp với thời kì hiện đại. Đó làà một công việc có ý nghĩa cách tân sáng tạo và hoàn toàn không dễ dàng” . Cùng với các ý kiến trên, Ngọc Giao đóng góp ý kiến của mình “Điều khiến tôi lạ là Nguyễn Bính chưa bao giờ đăm chiêu vò tóc về việc hoàn chỉnh một thi phẩm dài ngắn và khó dễ. Anh thường ứng khẩu đọc trước mọi người, coi việc sáng tao một bài thơ dễ dàng như tớp rượu”. 4. Từ góc độ tác động nghệ thuật Đỗ Lai Thuý càng tinh tế hơn khi nhận xét vế hiệu ứng thẫm mỹ của thơ Nguyễn Bính. Ông nói “Người ta thuộc thơ ông lúc nào không biết, như ca dao tục ngữ đâu đó nằm sẵn trong vô thức của mỗi người” và “Trong số các nhà thơ cùng thời viết về nông thôn như Bàng Bá Lân, Anh Thơ, Đoàn Văn Cừ… có lẽ chỉ có Nguyễn Bính là nhận thức sâu sắc được sự thay đổi của thôn quê trước cuộc xâm lăng của đô thị. Nếu thơ của các thi sĩ trên chỉ là những “bức tranh quê”, những bài “thôn ca”, những hoạ phẩm phong tục và lịch sử quý giá, thì thơ Nguyễn Bính là những nhớ thương lo âu khắc khoải về sự phôi pha của quê hương. Bởi vây sự khác nhau cơ bản giữa thơ họ là một đằng là nghệ thuật mang tính chất không gian, một đằng là nghệ thuật động, đậm tính thời gian. Sức trẻ của thơ Nguyễn Bính, có lẽ, là thơ của sự thay đổi của cái dường như không thay đổi” [13;185]. Tác giả Nguyễn Tấn Long thì so sánh với nguồn mạch thơ mới và nhận ra thơ Nguyễn Bính có: “Mạch thơ như nguồn nước chảy tuôn, tác giả đã sử dụng thơ lục bát tạo âm điệu nhẹ nhàng êm dịu, buồn lân lân len sâu vào tìm thức, khơi dậy niềm xúc cảm nghẹn ngào”[13; 281]. Đó cũng làà khả năng sáng tạo ngôn ngữ thơ. Đó làà việc “dùng một ngôn ngữ rất bình dân, những yếu tố thi pháp rất độc đáo của thơ ca dân gian đem lại cho nó một sinh khí mới mẽ kỳ lạ và tính hiện đại”. Tóm lại thơ Nguyễn Bính “Đó chính là chất thông tuệ khoác y phục giản dị, chất hiện đại trong nâu sồng dân dã. Trí tuệ trong thơ nguyễn Bính là trí tuệ của sương mù, của hoa bướm, của lửng lơ mây khói” [13;247]. Trên đây là một số công trình nghiên cứu về thơ Nguyễn Bính đã bàn luận đến âm hưởng dân gian trong sáng tác của ông nói riêng. Nhìn chung những ý kiến nhận định trên có một vai trò ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc khẳng định tài năng tâm hồn thơ cũng như sự đóng góp của nhà thơ vào trong phong trào Thơ mới, vào nền văn học 30-45 này. Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 6 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám Tuy nhiên, như chúng ta biết một tác phẩm văn chương nào cũng là sự thống nhất giữa hình thức và nội dung. Nội dung muốn chuyển tải được thì phải cần một phương tiện là hình thưc diễn đạt, ngược lại hình thức sử dụng mà phù hợp, hay và hấp dẫn thì mới lột tả hết được cái ý nghĩa mà nội dung muốn thông báo. Các nhà nghiên cứu trên chuyên đi sâu vào một góc độ, một khía cạch nên chưa thể có một cái nhìn đầy đủ, chân xác nhất ý nghĩa giá trị thơ Nguyễn Bính. Chẳng hạn, khi đứng dưới góc độ xã hội học, các nhà nghiên cứu chỉ nhìn vấn đề ở khía cạnh là nó phản ánh đời sống như thế nào, có như cái “nguyên thể” vốn có của nó không mà ít chú tâm đến hình thức biểu đạt. Ngược lại, dưới cái nhìn của các nhà thi pháp học, thì lại quan trọng về phương diện hình thức mà thiếu đi sự quan tâm về nội dung bên trong. Chúng tôi với tinh thần học tập, kế thừa, những ý kiến bổ ích của các nhà nghiên cứu, đi vào tìm hiểu “âm hưởng dân gian” trong một số sáng tác của nhà thơ trước Cách mạng tháng Tám. III. Mục đích nghiên cứu Nhà nghiên cứu Ngô Thảo có nhận xét “Thế giới vẫn có những con người toàn thiện và những vật phẩm toàn bích! Nhưng có lẽ những thứ đó để đặt trên bàn thờ. Còn thế gian vẫn sống với những con người chưa toàn thiện và phát triển trong quá trình sử dụng những vật phẩm chưa toàn bích”[13,374]. Thật vậy, con người chúng ta đã sống, đang sống và sẽ sống với những gì gọi là chưa toàn thiện và toàn bích âý. Theo tôi con đường mà con người đi tìm cuộc sống nó chỉ là “một quá trình”, là một quá trình để con người tìm kiếm phát hiện, suy ngẫm, thưởng thức và trân trọng giữ gìn những giá trị trở thành cổ xưa đã đi vào quá khứ. Dù vậy, nó cũng không hề “nằm im dưới đáy mồ” mà luôn được khai quật lên, tìm kiềm phát hiện ra trong đó những tì vết cũng như những ánh hào quang của nó để thế hệ sau có một cái nhìn đúng đắn khách quan hơn, để những gì là “chân giá trị” sẽ trở về “chân giá trị”của nó. Cuộc đời – thơ Nguyễn Bính cũng thế, không có điểm dừng, nó là cả một hành trình để con người tìm kiếm khám phá vẻ đẹp của bức chân dung toàn thiện và bức tranh thôn quê toàn bích ấy. Tiến hành tìm hiểu âm hưởng dân gian trong một số sáng tác Nguyễn Bính, nhằm mục đích khám phá ra những giá trị trong thơ của tác giả trên hai bình diện nội dung và hình thức nghệ thuật. IV. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu âm hưởng dân gian trong một số sáng tác thơ Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám chúng tôi đi vào tìm hiểu hai phương diện. Đó là phương diện nội dung và phương diện hình thức thơ. Tất nhiên nội dung và hình thức nghệ thuật bao giờ cũng là một sự thống nhất hài hòa và cao độ. Vì vậy hình tượng thơ không thể không dung chứa hai mặt đó. Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 7 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám Vì thế phạm vi nghiên cứu của chúng tôi được xác lập từ cơ sở nói trên. Và chúng tôi xem hệ thống tác phẩm được chọn lọc cho nghiên cứu như là một chỉnh thể thống nhất, trong đó người viết sẽ đi vào trọng tâm một số tập thơ tiêu biểu của Nguyễn Bính trước cách mạng tháng Tám như “Lỡ bước sang ngang”, “Tâm hồn tôi”, “Hương cố nhân”… V. Phương pháp nghiên cứu Lập trường duy vật biện chứng là cơ sở cho việc khám phá đối tượng nghiên cứu. Đó là Âm hưởng dân gian trong một số bài thơ của Nguyễn Bính trước cách mạng tháng Tám. Thế nhưng, nếu chỉ dừng lại đó thì vẫn là cơ sở, vì vậy để nội dung nghiên cứu sáng rõ, chúng tôi sử dụng phương pháp như sau. 1. Phương pháp phân tích - tổng hợp. Chúng tôi tiến hành phương pháp này vì phương pháp này giúp chúng tôi có thể đi sâu vào vấn đề, bằng hệ thống những luận điểm và những luận cứ rõ ràng chính xác là cơ sở để thuyết phục người đọc. Với đề tài này, chúng tôi đi vào làm sáng rõ âm hưởng dân gian trong thơ Nguyễn Bính trên ba phương diện đề tài, chủ đề, cảm hứng thẩm mỹ và thơ của ông trước cách mạng tháng Tám là những dẫn chứng phong phú và chủ yếu khi tiến hành phương pháp này. 2. Phương pháp hệ thống. Đây là phương pháp có ý nghĩa không kém. Phương pháp này giúp chúng tôi có thể trình bày các vấn đề có tính hệ thống, lôgíc nhờ sự sắp xếp các dẫn chứng và các luận điểm, luận cứ theo một trình tự nhất định. Với đề tài này, chúng tôi còn hệ thống lại các công trình nghiên cứu về cuộc đời và thơ Nguyễn Bính chủ yếu âm hưởng dân gian trong sáng tác của ông, trên cơ đó có một cái nhìn khái quát toàn diện hơn về đề tài này. 3. Trên tinh thần lý giải và khám phá, phần nào chúng tôi có sử dụng phương pháp so sánh. Phương pháp này giúp chúng tôi có một cái nhìn sâu sắc hơn, xem xét thơ Nguyễn Bính trong mối liên quan với các nhà thơ cùng thời đặc biệt là nội dung âm hưởng dân gian được thể hiện trong sáng tác trong âm hưởng chung của thời đại có điểm gì hay mới mẽ. VI. Đóng góp của đề tài Với đề tài “tìm hiểu âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng”, người viết mong muốn góp phần vào việc Giúp chúng ta có một cách nhìn nhận đánh giá đúng đắn sâu sắc về thơ Nguyễn Bính, góp phần phục vụ cho việc học tập và giảng dạy tốt hơn. Góp phần nhỏ giúp các bạn sinh viên trong học tập, nghiên cứu và đánh giá về những đóng góp của thi sĩ vào tiến trình của nền văn học dân tộc. Khẳng định vị trí của nhà thơ trên thi đàn văn học nước nhà. Đồng thời ở một chừng mực nào đó, góp phần vào việc giữ gìn và phát huy những giá trị văn hoá cổ Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 8 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám xưa của cha ông, giữ gìn và bảo vệ sự trong sáng, giàu đẹp của ngôn ngữ dân tộc trong giai đoạn hiện nay. VII. Cấu trúc luận văn Luận văn gồm ba phần chính Phần mở đầu Phần nội dung Phần kết luận Trong đó, trọng tâm là phần nội dung với hai chương Chương I: Cơ sở lí luận của đề tài [từ trang 10 đến trang 15] Ở phần cơ sở lí luận chúng tôi đi vào tìm hiểu một số vấn đề sau: Âm hưởng theo từ điển Tiếng Việt. Âm hưởng dân gian trong văn chương bác học. Trong văn chương trung đại. Trong phong trào Thơ mới. Chương II: Tìm hiểu âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước cách mạng [từ trang 16 đến trang 62] Phần nội dung gồm những vấn đề sau: Âm hưởng dân gian thể hiện trên ba phương diện đề tài, chủ đề và cảm hứng thẩm mỹ. Đề tài chính trong thơ Nguyễn Bính đề tài về tình yêu và ông đi sâu vào những mối tình dở dang, trắc trở nhưng thơ của ông không mang màu sắc bi quan bởi nó được dựng trên cái nền của những sinh hoạt văn hóa đậm màu sắc thái dân gian. Ngoài những phần cơ bản, luận văn còn có phần mục lục ở phía trước và tài liệu tham khảo ở phía sau. Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 9 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám PHẦN NỘI DUNG [] Chương I Những cơ sở lí luận của đề tài 1. Âm hưởng theo từ điển tiếng Việt Từ trước đến nay chưa có một giáo trình nào có một khái niệm cụ thể về thuật ngữ này nhưng nó lại có mặt thường xuyên trên các sách báo.Theo Từ Điển Tiếng Việt do ông Nguyễn Ngọc Bích, Trần Thu Hằng và Chu Anh Tuấn, Quang Quý, Quang Minh và theo tự điển do nhóm tác giả Trần Khắc phi, Lê Bá Hán biên soạn cùng cách giải thích “Âm hưởng là tính cách truyền âm của một phòng hay một rạp hát”. Và nếu chiết tự ra thì ta hiểu rõ hơn về thuật ngữ này. Âm là âm thanh, tiếng động còn hưởng là tiếng vọng lại, như vậy âm hưởng là âm thanh vọng lại.Với cách lí giải ấy, chúng tôi hiểu âm hưởng nó như cái âm thanh vang vọng bao trùm lên không gian nào đó và tạo nên một âm hưởng mạnh mẽ và lâu dài. Trên cơ sở đó, chúng tôi hiểu âm hưởng dân gian đó là cái bầu không khí dân gian tỏa khắp trong các tác phẩm văn học qua các giai đoạn, các thời kỳ và đã được độc giả đón nhận bằng tấm lòng thành kính và tôn trọng. Âm hưởng dân gian đối với văn học viết nó như một bầu sữa ngọt đã nuôi dưỡng dòng chảy ấy đi đến ngọn nguồn. Nền văn học viết - một đứa con sinh sau đẻ muộn - thừa hưởng những tinh hoa của văn hóa dân tộc, đến lượt mình không những đã giữ gìn mà còn phát huy cái tinh hoa ấy đến mức tối cao. Nó đem cái không khí cổ kính xa xưa với những ngày tết cổ truyền rồi những ngày hội hè phả vào trong không khí thời đại và chính cái mát dịu của làn dân gian phần nào làm vơi đi cái nóng bức của thời đại. Mặt khác, sự tồn tại của làn không khí dân gian trong các tác phẩm văn học viết phần nào cũng là minh chứng cho sự tồn tại hồn dân tộc vẫn luôn là mạch nguồn chung của mọi nền văn học. Có thể nói, âm hưởng dân gian đối với văn học viết thể hiện như “cái hồn”,“cái tinh thần” vì thế nó tác động trên cả hai mặt nội dung và hình thức của các tác phẩm văn học viết. 2. Âm hưởng dân gian trong văn chương bác học 2.1 Trong văn học trung đại Mỗi một giai đoạn của văn học đều mang đặc điểm riêng. Bên cạnh một nền văn học dân gian truyền thống lâu đời, lưu giữ ở nơi đấy những kinh nghiệm sống, một nếp cảm, một nếp nghĩ và lối nói năng quen thuộc từ cửa miệng nhân dân, là sức sống, là kinh nghiệm đấu tranh với xã hội và thiên nhiên, là trí tuệ thông minh và chất phác và là tất cả những cách ứng xử, những sinh hoạt văn hóa hàng ngày của người dân lao động thì một nền văn học viết (văn học thành văn, văn học bác học) ra đời cũng là minh chứng cho sự phát triển văn học dân tộc. Một nền văn học đã Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 10 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám khẳng định được vị trí của mình bằng những tên tuổi của những cây đại thụ. Một Nguyễn Trãi tài năng uyên bác, một Nguyễn Du sâu sắc tình người, một Hồ Xuân Hương độc đáo táo bạo, một ông già mù bến ngự, một Nguyễn Khuyến thanh thoát chốn làng quê, một Tú Xương ngang tàng phóng túng của chốn thị thành. Dù sống và sáng tác trong hoàn cảnh “chịu ảnh hưởng khá nặng nề từ thơ Đường Trung Quốc” với những quy định khá nghiêm ngặt về niêm, luật, vần, kết cấu, …nếu không khéo và thiếu bản lĩnh thì các nhà văn, nhà thơ của chúng ta sẽ dễ rơi vào khuôn sáo. Như một quy luật “nơi có hoàn cảnh khắc nghiệt nhất cũng là nơi để cho những thiên tài bộc lộ khả năng, tài năng và trí tuệ của mình”. Rõ ràng cha ông ta đã đủ bản lĩnh để vượt qua thử thách đó. Họ không chỉ biết vay mượn mà còn biết vận dụng một cách khéo léo và sáng tạo, để những lối thơ xa lạ trở thành một phương tiện hữu hiệu bộc lộ những tâm tình, ước vọng của những con người Việt Nam. Những thiên tài ấy, họ đã đặt cuộc đời mình trong cuộc đời chung nhân loại, tạo cho ngòi bút của mình một nền tảng vững chắc không những bằng bản lĩnh và khả năng độc đáo riêng mà còn bằng “dòng sữa mẹ” ngọt ngào ấm áp, chiếc nôi đầu đời – dòng văn học dân gian đặc biệt là ca dao – dân ca. Nền văn học dân gian phong phú hơn, giàu có hơn nhờ sự đóng góp không nhỏ của những câu ca dao, dân ca giàu nhạc điệu, tình cảm. Những người dân lao động vất vả sớm hôm nhưng trên môi vẫn luôn nở nụ cười và cất cao những điệu hò thân thương; những lời trêu ghẹo, tán tỉnh ngây thơ, trong sáng của những đôi trai gái… những câu ca dao có từ thời nào, từ khi nào cho đến khi nền văn học viết hình thành, nó vẫn tồn tại, vẫn không cũ. Không khéo léo và nghèo nàn mà vẫn tươi mới sinh động và đầy sức sống. Cho đến một ngày khi dòng thơ Nôm (văn học dân tộc) xuất hiện vào khoảng thế kỉ XIV, XV bên cạnh đỉnh cao là nền Hán học thì thơ ca dân gian nhất là lục bát vẫn còn khá phổ biến và sự ảnh hưởng của nó tới các nhà văn, nhà thơ thời kì này khá đậm. Nguyễn Trãi một nhà nho Hán học uyên thâm, dành trọn cuộc đời mình cho dân cho nước. Những áng văn hùng hồn, không chỉ là những cáo trạng đanh thép, bản tuyên ngôn của một thời đại mà còn ở mọi thời đại. Thế nhưng, trường tồn cùng thời gian không chỉ là một Nguyễn Trãi với một giọng điệu hào hùng, sang sảng mà ta còn bắt gặp một Nguyễn Trãi thanh thoát, nhẹ nhàng nhưng cũng không thiếu cái hài hước, giọng mỉa mai pha lẫn khi ngẫm nghĩ về thế thái nhân tình mang đầy chất triết lí dân gian. Ca dao có câu “Sông sâu còn có kẻ dò Lòng người nham hiểm ai đo cho cùng” Cũng với cách so sánh về lòng dạ con người, Nguyễn Trãi có câu “Biển hiểm nhân gian ai kẻ biết. Ghê thay thế nước vị qua mềm…” Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 11 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám Hay “Ngoài chưng mọi chốn đều thông hết, Bui một lòng người cực hiểm thay”. Không dừng lại ở đấy, nếu như chiếc nôi ấm áp của thơ ca dân gian góp phần làm phong phú hơn cho giọng điệu hào hùng của nhà nho Nguyễn Trãi thì bầu sữa ngọt ngào kia cũng đã mang lại cho tiếng thơ Nguyễn Du thêm mềm mại, trữ tình hơn. Với kiệt tác truyện kiều, Nguyễn Du đã đưa thể thơ lục bát lên vũ đài vinh quang của dân tộc. Bên cạnh một Nguyễn Trãi đầy triết lí dân gian, một Nguyễn Du mềm mại trữ tình thì nữ sĩ Hồ Xuân Hương cũng không thua kém gì, đã thâu tóm được trong khiếu trào lộng của mình nụ cười châm biếm, hóm hỉnh của dân gian bằng lối ngụ ý bóng gió dè chừng của những câu đố, những cách chơi chữ, cách nói khẩu ngữ dân gian đã được nữ sĩ họ Hồ vận dụng một cách triệt để. “Chém cha cái kiếp lấy chồng chung, Năm thì mười họa hay chăng chớ Một tháng đôi lần có cũng không”. ( Làm lẽ- Hồ Xuân Hương ) Tiếp nối tính hài hước, hóm hỉnh của Hồ Xuân Hương thì hơn nửa thế kỷ sau không ai bằng Nguyễn Công Trứ. Nhưng đó là cái hài hước, hóm hỉnh đậm đà phong vị dân gian. Tác giả đã xây dựng thành thục thể phú, mang lại cho nó một giá trị cao. Trong đó Hàn nho phong vị phú rất giàu hình ảnh và chất liệu dân gian. Bên cạnh Nguyễn Công Trứ, Tú Xương cũng đầy tính hóm hỉnh dân gian khi quan sát và miêu tả sự vật xung quanh “Trên ghế bà đầm ngoi đích vịt Dưới sân ông cử ngẩng đầu rồng” ( Trần Tế Xương ) Không dừng lại nơi phồn hoa đô hội, chất dân gian ấy còn lan tận đến những nơi làng quê hẻo lánh và Nguyễn Khuyến là người đã thể hiện sâu sắc điều đó. Đó là những chất liệu ca dao tục ngữ được tác giả sử dụng một cách nhuần nhuyễn. Chỉ riêng một câu thơ khóc vợ, cũng đã chứa đựng nhiều hình ảnh và cách nói năng quen thuộc, Từ bà lão “hay lam hay làm thắt lưng bó que, xắn váy quay cuồng, tất tả chân đấm đá chân chiêu” đến ông lão vất vơ vất vưởng, búi tóc củ hành, buông quần lá tọa” đó là cảm hứng lành mạnh về một phong cảnh làng quê thanh bình êm ả. Cánh cò hình ảnh quen thuộc trong ca dao xưa “Con cò mà đi ăn đêm Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 12 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám Có xáo thì xáo nước trong Đừng xáo nước đục đau lòng cò con”. Noù trở thành biểu tượng cho nổi vất vả, chịu thương chịu khó của người phụ nữ Việt Nam xưa, hơn thế nó còn là biểu tượng cho phẩm chất cao quí - tấm lòng thủy chung son sắt của những người mẹ, người vợ Việt Nam. Một lần nữa hình ảnh “cánh cò” dầm sương dãi nắng ấy đã đi vào thơ Trần Tế Xương một cách rất nhẹ nhàng, chân thành, thấm đượm nghĩa tình “Lặn lội thân cò khi quảng vắng Eo sèo mặt nước buổi đò đông Một duyên hai nợ âu đành phận Năm nắng mười mưa dám quản công”. Phan Bội Châu một nhà cách mạng, một chiến sĩ yêu nước, suốt đời dùng ngòi bút làm vũ khí đấu tranh, đã vận dụng nhiều thể loại như hát dặm hát nói, hát phường vải để phục vụ cho việc tuyên truyền tư tưởng yêu nước. Ảnh hưởng của thơ ca dân gian đến các nhà thơ có nhiều mức độ khác nhau và tùy thuộc vào quan điểm của các tác giả. Có người học tập được trong thơ ca dân gian như nghĩa nhân đạo, tinh thần lạc quan, ý thức đúng đắn về vai trò của quần chúng lao động…Có người ở mức độ hạn chế hơn thiên về việc khai thác các thể loại thơ ca, dân gian và những phương tiện biểu hiện. Nhưng dù thế nào, chúng ta có thể khẳng định một điều rằng: Các nhà thơ lớn của trung đại và các dân tộc khác trong cùng thời kì này đều tìm thấy ở thơ ca dân gian một nguồn mạch trong sáng, tươi mát và dồi dào sức sống. 2.2. Trong phong trào Thơ Mới Không dừng ở đây, âm vang của thơ ca dân gian lan tỏa đến cả neàn văn học hiện đại, đặc biệt giai đoạn 1930 – 1945. In đậm dấu ấn cuả thời kì này là sự xuất hiện của phong trào Thơ mới. Cái “tôi” lãng mạn cũng đã nhanh chóng được chấp nhận và đi vào tình cảm và cuộc sống của cả một thế hệ. Vì sao Thơ Mới lại có một sức ảnh hưởng mạnh như thế ? Nói như Hoài Thanh “Thơ mới là thơ của cái tôi trữ tình” các nhà Thơ Mới lần đầu tiên đã đổi mới cảm xúc, tạo ra cho mình một cảm xúc mới, nhìn và cảm nhận thiên nhiên, vũ trụ, con người và cuộc sống trong mối quan hệ hòa hợp. Bằng chính rung động của con tim và khối óc Thơ mới đã nói lên tiếng nói tâm tình của con người một cách chân thành và thiết tha nhất”. Huy Cận con đẻ của dòng Thơ mới từng nhận xét và phát biểu một cách khách quan và chân thành về người đã sinh ra mình. Ông cho rằng Thơ mới là thơ của người, của đời, số phận con người, vui buồn của con người, của cuộc đời là chất Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 13 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám liệu của thơ. Có lúc người đã thoát lên tiên làm thơ tiên hoặc có người đã chủ trương thơ điên. Nhưng thật ra thơ tiên cũng nói chuyện trần gian và dòng thơ điên vẫn tỉnh và nhiều khi nói chuyện đời tha thiết da diết tình đời, tình người… Khi Thơ mới xuất hiện trên thi đàn, nó đã bị thơ cũ đã kích kịch liệt, số phận của nó phải “ba chìm bảy nổi”. Có người cho rằng Thơ mới là tiếng nói lãng mạn xa vời, thoát li đã vô tình quên đi cái nóng lửa của thực tiễn. Nhưng nếu đánh giá như vậy thì có quá “bất nhẫn” cho nền Thơ mới chăng? Lên tiếng cho vấn đề này, tác giả Nguyễn Xuân Sanh nhấn mạnh “Thơ mới là những trăn trở sâu xa để tự giải thoát, là nổi niềm, là những khát khao vui buồn có thật, đợi chờ ước mơ nhớ nhung suy ngẫm, ảo vọng, lí tưởng, tưởng tượng, những ưu tư xáo động” nhiều tình cảm sót xa, nhiều tâm niệm bồi hồi, tôi cho cũng điều là mầm mống của sự sống và niềm vui: niềm vui của trăm nổi lo đời, thầm thỉ mà le lói, long lanh. Cũng là tĩnh lặng của giấc mơ. Song không phải không mang theo hơi thở và những hứa hẹn trầm tĩnh hay phong ba của thời đại của tương lai. Đúng như Giáo sư Trần Đình Sử phát biểu, đó là “thời đại của những hy vọng và thất vọng lớn, thời đại của những rung chuyển toàn bộ xã hội, trong đó con người bị hất ra ngoài các quan hệ cố định nhưng cũng chưa tìm được vị trí của mình trong cuộc đời. Thời đại mà mỗi con người tự cảm thấy mình là những cá nhân cô đơn lạc lõng, bơ vơ đang đi tìm vị trí cho mình. Đó là thời đại của buồn rầu, chán nản, mộng mơ, đợi chờ, mong mỏi vô định”. Nhìn nhận cá nhân trong mối quan hệ với thời đại, có vậy mới cảm thấu được nỗi buồn của họ - cái buồn thế hệ. Hoài Thanh đã rất sâu sắc khi thâu tóm được “cái hồn thời đại” và phác họa nó lên trên từng gương mặt. Hiểu được không khí thời đại, giúp ta hiểu hơn hơi thở của các nhà Thơ mới thời bấy giờ, sống trong thời đại như vậy, đặc biệt ảnh hưởng từ nền thơ Pháp họ càng hiểu sâu sắc hơn nguyên nhân cái buồn ấy.Vậy là mỗi người đã tìm con đường đi cho riêng mình. Nếu Thế Lữ thoát lên tiên, Chế Lan Viên, Hàn Mặc Tử quay về giá trị xa xưa, Xuân Diệu đắm say trong trường tình, vội vã trước dòng thác thời đại thì Nguyễn Bính - đứa con của phong trào ấy, cứu cánh giúp thi sĩ vượt qua cái buồn chung là sự trở về với cội nguồn dân tộc, tìm về khung trời đầy kêu gọi, an ủi vổ về của dòng suối dân gian trong lành và mát lạnh. Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 14 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám CHƯƠNG II Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính )*( 1. Vài nét về tác giả và sự nghiệp sáng tác Nguyễn Bính 1.1. Vài nét về tiểu sử Nguyễn Bính tên thật là Nguyễn Trọng Bính, sinh năm 1918 (khoảng cuối xuân Mậu Ngọ) tại xóm Trạm, thôn Thiện Vịnh, xã Đồng Đội (nay là tỉnh Hà Nam Ninh), trong một gia đình nhà nho nghèo. Mồ côi mẹ từ bé, được cậu ruột là ông Bùi Trịnh Khiêm đưa về nuôi và cho ăn học. Do cảnh nhà túng thiếu, nên mới hơn hai mươi tuổi, Nguyễn Bính phải rời quê theo người anh cả là Nguyễn Mạnh Phác ra Hà Đông, Hà Nội kiếm sống. Nguyễn Bính làm thơ khá sớm, tài năng cuả thi sĩ thật sự nảy nở với thi phẩm “Cô hái mơ” và đó cũng là tiền đề cho những tập thơ tiếp theo. Trong ba năm, từ 1940 đến 1942, Nguyễn Bính cho ra mắt bạn đọc khắp Bắc Trung Nam liền bảy tập thơ. Với những thi phẩm đó, đặc biệt là “Lỡ bước sang ngang”, “Tâm hồn tôi”, Nguyễn Bính nhanh chóng được nhiều bạn đọc chú ý. Từ năm 1943 trở về sau, Nguyễn Bính lưu lạc nhiều nơi và đóng góp nhiều công sức trong công cuộc kháng chiến chống pháp. 1.2. Các tập thơ tiêu biểu Sau hơn 20 năm cầm bút và sáng tác, Nguyễn Bính để lại cho đời hơn 10 tập thơ trước và sau cách mạng. Tiêu biểu: Tâm hồn tôi (1940),Lỡ bước sang ngang (1940), Hương cố nhân (1941), Người con gái ở lầu hoa (1942), Mười hai bến nước (1942), Mây Tần (1942), Không nhan sắc (truyện 1942), Trả ta về (1955), Đồng Tháp Mười (1955), Gởi người vợ miền Nnam (1955), Đêm sao sáng (1962)… 2. Mấy vấn đề về phong cách thơ Nguyễn Bính 2.1. Phong cách mộc mạc, chân quê Sự gặp gỡ nhiều nhà nghiên cứu khi tìm hiểu thơ Nguyễn Bính, cho rằng phong cách chính trong thơ thi sĩ là một phong cách mộc mạc, chân quê. Tác gỉa Tôn Phương Lan trong khi tìm hiểu về phong cách thơ Nguyễn Bính, có nhìn nhận sau “ khi Xuân diệu, Chế Lan Viên và phần lớn các nhà thơ đương thời chịu ảnh hưỡng của thơ phương Tây và chính nó đã đem lại cho phong trào Thơ mới Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 15 Âm hưởng dân gian trong một số sáng tác của Nguyễn Bính trước Cách mạng tháng Tám những đặc sắc thì Nguyễn Bính mang đến cho phong trào Thơ mới một phong cách mộc mạc, chân quê, một lối ví von đậm đà màu sắc ca dao. Có lẽ vì thế mà ông dễ đi vào lòng người trong câu hát ru, dễ trở nên gần gũi với tình cảm của những người quanh năm sống trong lũy tre làng, gắn bó cuộc đời cùng đồng ruộng” [12;209]. Và “Chân quê” là bài thơ tiêu biểu cho phong cách ấy của tác giả. Bài thơ là lời kêu gọi của chàng trai mong cô gái trở về với chính bản chất thực của mình “đơn sơ, chất phác, giản dị là nét đẹp tự nhiên của con người. Tác giả mong con người giữ nguyên “quê mùa” ấy cũng là cách gìn giữ “tâm hồn dân tộc”. Chính đặc điểm phong cách này chi phối rất lớn đến các sáng tác của thi sĩ. Tác giả quay về nông thôn, tìm chất liệu sáng tác trong những hình ảnh quen thuộc, gần gũi với đời sống sinh hoạt của người dân quê. Chính đc điểm này làm cho thơ Nguyễn Bính dễ dàng thấm sâu vào lòng người đọc như phù sa âm thầm bồi đắp cho dòng ông. Ta hãy lắng nghe những câu thơ thật ngọt ngào sau “Thong thả dân gian nghỉ việc đồng Lúa thì con gái mượt như nhung Đầy vườn hoa bưởi hoa cam rụng Ngào ngạt hương bay bướm vẻ vòng” (Xuân về – 1937) 2.2 Cái tôi cô đơn của một tình yêu dang dở Mỗi con người sống trên đời không ai không yêu, tình yêu con người vốn rất phức tạp, nhiều cung bậc, đa dạng phong phú, khó nắm bắt. tình yêu có thể nâng con người lên tột đỉnh hạnh phúc, nhưng cũng có thể đẩy con người xuống vực thẳm của s ự đau khổ. T ình yêu trở thành đề tài muôn thưở của văn chương từ xưa đến nay, là nguồn cảm hứng vô tận cho các nhà văn nhà thơ xưa nay nhất là các nhà thơ trong phog trào Thơ mới. Trên thi đàn văn học, thơ Nguyễn Bính cất lên như tiếng lòng buồn bã của một trái tim đang thổn thức yêu đương Thế nhưng “Tâm hồn tôi là một bình rượu Rót lần lần giọt mãi xuống nàng Oanh” “ Không xua tay nàng vẫn cứ vô tình Hất ly rượu hồn tôi qua cửa sổ” (Tựa đề một thiên tình sử) Tình yêu trong thơ thi sĩ lúc nào cũng chân thực và xúc động nhưng lại hay dang dở như chính sự dở dang trong cuộc đời thi sĩ. Có lẽ vì vậy mà bao trùm lên trong thơ ông là một giọng điệu buồn thương: “Tình là gì, tình là chi, mà ngàn năm trước cho đến ngàn năm sau nhân loại vẫn khổ đau vì tình. Chính vì v ậy, thơ Nguyễn Bính hay nói đến những mối tình đơn phương, một phía “Dối lòng, Diệu vợi, Người con gái ở lầu hoa, Cô hái mơ, Vẩn vơ, Một nghìn cửa sổ…” Nguyễn Thị Ngọc Vi-DH5C1 16