Tài liệu Xuất khẩu gạo việt nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

§¹i häc quèc gia Hµ néi tr-êng ®¹i häc kinh tÕ ----------------NguyÔn TuyÕt nhung XuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam Trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Chuyªn ngµnh: KTTG & QHKTQT M· sè: 60 31 07 Tãm t¾t luËn v¨n TH¹C Sü KINH TÕ ®èi ngo¹i Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: PGS. TS. Mai thÞ thanh xu©n Hà Nội – 2008 Môc lôc më ®Çu ................................................................................................................... 1 Ch-¬ng 1 thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi vµ tiÒm n¨ng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam .......................... 7 1.1. Tæng quan vÒ thÞ tr-êng g¹o ThÕ giíi .......................................................... 7 1.1.1. Nh÷ng nÐt chÝnh vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô g¹o trªn thÕ giíi hiÖn nay. .............. 7 1.1.2. Thùc tr¹ng xuÊt nhËp khÈu g¹o cña ThÕ giíi trong hai thËp niªn gÇn ®©y .. 13 1.1.3. Sù biÕn ®éng gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi .......................................... 28 1.2. TiÒm n¨ng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ............................... 32 1.2.1. TiÒm n¨ng tù nhiªn ..................................................................................... 32 1.2.2. TiÒm n¨ng vÒ nguån nh©n lùc ..................................................................... 34 1.3. Kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. .......................................................................................... 34 1.3.1. Kinh nghiÖm cña Th¸i Lan .......................................................................... 34 1.3.2. Kinh nghiÖm cña Ên §é. ............................................................................. 37 1.3.3. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc ..................................................................... 39 Ch-¬ng 2 Thùc tr¹ng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam Vµ c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra tr-íc yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ............................................................................................................... 42 2.1. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam tõ n¨m 1989 ®Õn nay ....................................................................................................................... 42 2.1.1. Kh¸i qu¸t sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt lóa g¹o ViÖt Nam nh÷ng n¨m 1989 2007. .................................................................................................................... 42 2.1.2. Nh÷ng kÕt qu¶ chñ yÕu vÒ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam .............................. 48 2.2. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi g¹o xuÊt khÈu cña viÖt nam trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. .................................................................................... 71 2.2.1. C¸c cam kÕt song ph-¬ng vµ ®a ph-¬ng liªn quan ®Õn n«ng nghiÖp vµ th-¬ng m¹i hµng ho¸ ............................................................................................ 71 2.2.2. Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam trong thêi gian tíi. .. 79 ch-¬ng 3 1 Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam Trong bèi c¶nh héi nhËp quèc tÕ ................................................................................................... 84 3.1. §Þnh h-íng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi ...................... 84 3.1.1. Dù b¸o vÒ thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi ................................................................ 84 3.1.2. §Þnh h-íng, môc tiªu xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Namtrong nh÷ng n¨m tíi ..... 88 3.2. Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam trong thêi gian tíi................................................................................................................. 92 3.2.1. §iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n xuÊt lóa g¹o theo h-íng t¹o s¶n phÈm chÊt l-îng cao ....................................................................................................................... 92 3.2.2. Ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n .................................. 953 3.2.3. Xóc tiÕn m¹nh h¬n viÖc x©y dùng th-¬ng hiÖu cho g¹o xuÊt khÈu ............. 975 3.2.4. Më réng thÞ tr-êng c¶ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u ........................................ 997 3.2.5 T¨ng c-êng vai trß cña HiÖp héi l-¬ng thùc ViÖt Nam. ............................. 101 3.2.6. T¨ng c-êng quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c cam kÕt, c¸c hiÖp ®Þnh trî gióp kü thuËt vµ tµi chÝnh cho c¸c ch-¬ng tr×nh dù ¸n ph¸t triÓn xuÊt khÈu g¹o ............................................................................................. 104 KÕt luËn .............................................................................................................. 106 Tµi liÖu tham kh¶o .............................................................................................. 108 2 më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Xu h-íng toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ang lµm cho ho¹t ®éng kinh doanh quèc tÕ trë thµnh mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t¹i mçi quèc gia. Ho¹t ®éng kinh doanh quèc tÕ th-êng ®-îc thùc hiÖn b»ng nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng vµ phong phó, trong ®ã h×nh thøc xuÊt khÈu ®-îc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam x¸c ®Þnh lµ träng yÕu. §ã lµ v× ho¹t ®éng xuÊt khÈu khuyÕn khÝch khai th¸c triÖt ®Ó tiÒm n¨ng cña nÒn kinh tÕ, mang l¹i nguån thu ngo¹i tÖ ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n-íc vµ ®Æc biÖt lµ nã x¸c lËp vµ kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trªn tr-êng quèc tÕ. Trong c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu hiÖn nay, g¹o lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu thÕ m¹nh cña ViÖt Nam. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2007, tæng s¶n l-îng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ®¹t 59,546 triÖu tÊn, kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 14,135 tû USD chiÕm h¬n 30% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ nÒn kinh tÕ. HiÖn nay, g¹o ®· trë thµnh mét trong 5 mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu ®¹t kim ng¹ch trªn 1 tû USD (g¹o, cµ phª, thñy s¶n, cao su vµ gç). §ã lµ nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh doanh g¹o vµ l¹i cµng ®¸ng kÓ h¬n víi mét n-íc c¸ch ®©y kh«ng ®Çy 20 n¨m vÉn ph¶i nhËp khÈu l-¬ng thùc nh- ViÖt Nam. Tuy vËy, còng ph¶i nh×n th¼ng vµo sù thËt lµ, dï ViÖt Nam ®øng thø 2 thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu g¹o nh-ng vÞ thÕ cña g¹o ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi so víi n-íc ®øng ®Çu vÉn cßn lµ mét kho¶ng c¸ch kh¸ xa. §Ó cã thÓ ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña mét nÒn n«ng nghiÖp lóa n-íc th× viÖc nh×n nhËn l¹i thùc tr¹ng ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu g¹o ®Ó cã nh÷ng ®¸nh gi¸ x¸c thùc vÒ nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ, tõ ®ã ®-a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam vÉn lµ mét viÖc nªn lµm, nhÊt lµ trong bèi c¶nh ViÖt Nam ®· trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña tæ chøc Th-¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), khi mµ mäi trî cÊp cho n«ng nghiÖp vµ xuÊt khÈu n«ng s¶n ®Òu bÞ b·i bá. §ã lµ lý do ®Ó t¸c gi¶ lùa chän ®Ò tµi “XuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ” lµm luËn v¨n th¹c sÜ cña m×nh. 3 2. T×nh h×nh nghiªn cøu Sù kiÖn ViÖt Nam tõ mét n-íc thiÕu l-¬ng thùc triÒn miªn trë thµnh mét trong nh÷ng n-íc xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt thÕ giíi ®· thu hót sù quan t©m nghiªn cøu cña nhiÒu ngµnh, nhiÒu giíi nghiªn cøu. Trong ®ã, c¸c c«ng tr×nh ®¸ng chó ý lµ: - PGS, TS. NguyÔn Sinh Cóc (2004), “XuÊt khÈu g¹o, mét thµnh tùu næi bËt cña n-íc ta”, T¹p chÝ Céng s¶n (8/2004). T¸c gi¶ ®-a ra mét c¸i nh×n tæng quan vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam tõ n¨m 1989 ®Õn n¨m 2004 ®Ó thÊy ®-îc thµnh tùu næi bËt trong xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam. Tõ mét n-íc thiÕu ®ãi triÒn miªn, ViÖt Nam trë thµnh n-íc xuÊt khÈu g¹o thø hai thÕ giíi. T¸c gi¶ chØ ra nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan cña nh÷ng thµnh tùu trªn vµ tõ ®ã ®Ò xuÊt 3 gi¶i ph¸p ®Ó cã thÓ gi÷ v÷ng vÞ trÝ c-êng quèc xuÊt khÈu g¹o lµ: hoµn thiÖn quy ho¹ch vïng lóa xuÊt khÈu cña c¶ n-íc vµ tõng vïng; h×nh thµnh m¹ng l-íi thu gom, vËn chuyÓn lóa g¹o xuÊt khÈu theo hîp ®ång; coi träng viÖc thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé vÒ thÞ tr-êng nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña g¹o ViÖt Nam. - TS. Vò Hïng Ph-¬ng (2004), “XuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam: thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p”, T¹p chÝ Kinh tÕ vµ dù b¸o sè 4/2004 (372). Trong c«ng tr×nh nµy, t¸c gi¶ ph©n tÝch ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam giai ®o¹n 1989 – 2003 trªn 4 mÆt: khèi l-îng xuÊt khÈu; kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ gi¸; thÞ tr-êng xuÊt khÈu vµ chÊt l-îng g¹o xuÊt khÈu. Tõ ®ã, ®Ò ra 3 nhãm gi¶i ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng xuÊt khÈu g¹o lµ: nhãm gi¶i ph¸p ®èi víi thÞ tr-êng n-íc ngoµi; nhãm gi¶i ph¸p ®èi víi thÞ tr-êng trong n-íc vµ nhãm gi¶i ph¸p vÒ s¶n xuÊt vµ chiÕn l-îc s¶n phÈm. - TS. Lª Hång Th¸i (2/2004), Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n, B¸o c¸o chuyªn ®Ò Vô Kinh tÕ N«ng nghiÖp – Bé KÕ ho¹ch & §Çu t-, Hµ Néi. Trong b¸o c¸o nµy, t¸c gi¶ ®i vµo ph©n tÝch thùc tr¹ng, lµm râ nh÷ng khã kh¨n - thuËn lîi, c¬ héi – th¸ch thøc cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n xuÊt khÈu cña mét sè s¶n phÈm ®iÓn h×nh tõ kh©u nu«i trång ®Õn kh©u thu ho¹ch vµ chÕ biÕn còng nh- nh÷ng ¶nh h-ëng tõ phÝa thÞ tr-êng ®Ó tõ ®ã ®-a ra mét sè kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn hµng n«ng, l©m, thuû s¶n xuÊt khÈu. 4 - TS. Mai ThÞ Thanh Xu©n (2006), XuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1989 - 2006: thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, T¹p chÝ nghiªn cøu Ch©u Phi vµ Trung §«ng, (sè 8/2006). ë ®©y, t¸c gi¶ ®· cung cÊp mét c¸i nh×n tæng quan vÒ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam trong 17 n¨m qua, kÓ tõ khi g¹o ViÖt Nam ®-îc thÕ giíi biÕt ®Õn víi con sè 1,4 triÖu tÊn n¨m 1989, ®øng thø 3 thÕ giíi vÒ s¶n l-îng xuÊt khÈu. Bµi viÕt ®· chØ ra c¶ mÆt ®-îc vµ mÆt ch-a ®-îc cña h¹t g¹o ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng ThÕ giíi vµ ®Ò xuÊt 3 gi¶i ph¸p ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o lµ: ph¸t triÓn c«ng nghÖ sau thu ho¹ch, x©y dùng th-¬ng hiÖu vµ më réng thÞ tr-êng. Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh trªn chñ yÕu míi ®Ò cËp ®Õn nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ chÝnh cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o thêi gian qua trong khu«n khæ mét bµi b¸o nªn ch-a ®i s©u ph©n tÝch c¸c khÝa c¹nh vµ t¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ ®èi víi xuÊt khÈu g¹o mét c¸ch toµn diÖn c¶ vÒ ph-¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn. MÆt kh¸c, thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi ®ang biÕn ®éng kh«ng ngõng, v× vËy, viÖc nghiªn cøu t×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam vÉn lµ ®iÒu cÇn thiÕt, nhÊt lµ trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng s©u réng h¬n. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ trªn c¬ së ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam, chØ ra nh÷ng bÊt cËp cña ho¹t ®éng nµy trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n, c¶n trë mµ cam kÕt WTO ®-a ra nh»m thóc ®Èy ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt nam trong thêi gian tíi hiÖu qu¶ h¬n. NhiÖm vô cña luËn v¨n lµ: - Ph¸c häa nh÷ng ®iÓm chñ yÕu vÒ thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi, trªn c¬ së ®ã lµm râ lîi thÕ vµ tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam trong xuÊt khÈu g¹o. - Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam tr-íc t¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p thóc ®Èy xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam phï hîp víi yªu cÇu cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 5 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. * §èi t-îng nghiªn cøu: Ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam trong bèi c¶nh nhËp kinh tÕ quèc tÕ. * Ph¹m vi nghiªn cøu: - VÒ kh«ng gian: ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o diÔn ra trªn toµn bé nÒn kinh tÕ vµ mét sè n-íc trong khu vùc ®Ó vËn dông kinh nghiÖm. - VÒ thêi gian: tõ n¨m 1989 ®Õn nay 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Ngoµi ph-¬ng ph¸p chung lµ ph-¬ng ph¸p cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö, luËn v¨n sö dông tæng hîp c¸c ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch – tæng hîp, thèng kª - so s¸nh, logic – lÞch sö vµ dù b¸o... 6. Dù kiÕn nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn v¨n - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam tõ n¨m 1989 ®Õn nay. - ChØ râ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ Tæ chøc Th-¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO). - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn míi. 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng: - Ch-¬ng 1: ThÞ tr-êng g¹o thÕ giíi vµ tiÒm n¨ng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam. - Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam vµ c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra tr-íc yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - Ch-¬ng 3: Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 6 Ch-¬ng 1 ThÞ Tr-êng g¹o thÕ giíi tiÒm n¨ng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 1.1. Tæng quan vÒ thÞ tr-êng g¹o ThÕ giíi 1.1.1. Nh÷ng nÐt chÝnh vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô g¹o trªn thÕ giíi hiÖn nay. Lóa g¹o lµ lo¹i l-¬ng thùc chÝnh cña h¬n nöa d©n sè trªn thÕ giíi. PhÇn ®«ng d©n c- ë Ch©u ¸, Ch©u Mü Latinh, vïng biÓn Caribe vµ ë Ch©u Phi sö dông lóa g¹o nh- lµ nguån l-¬ng thùc chÝnh. Lóa g¹o cã vÞ trÝ v« cïng quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ, x· héi cña nhiÒu n-íc vµ lµ mét trong 3 lo¹i l-¬ng thùc ®-îc s¶n xuÊt nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi. N¨m 1948, diÖn tÝch ®Êt trång lóa toµn thÕ giíi lµ 86,7 triÖu hecta, ®Õn n¨m 1997 t¨ng lªn tíi 149,74 triÖu hecta (t¨ng 72,71%) vµ ®Õn n¨m 2006 lµ 151,72 triÖu hecta (t¨ng thªm 1,32%). Ch©u ¸ lµ n¬i s¶n xuÊt vµ còng lµ n¬i tiªu thô kho¶ng 90% l-îng g¹o toµn thÕ giíi. Ch©u Phi còng lµ mét vïng mµ gÇn nhtoµn bé 38 n-íc ®Òu trång lóa trong ®ã riªng hai n-íc Madagascar vµ Nigeria ®· chiÕm 60% tæng diÖn tÝch lóa cña ch©u lôc nµy, víi 8,5 triÖu hecta. Lµ vïng ®Êt trång lóa n-íc nh-ng n¨ng suÊt lóa cña Ch©u Phi rÊt thÊp, kho¶ng 1,5 tÊn/ha, b»ng 40% n¨ng suÊt lóa cña Ch©u ¸. §Õn cuèi thËp kû 1990, l-îng g¹o s¶n xuÊt trªn toµn cÇu ®¹t kho¶ng 400 triÖu tÊn, trong ®ã nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn chiÕm kho¶ng 95%, riªng Trung Quèc vµ Ên §é chiÕm h¬n 50% tæng s¶n l-îng toµn cÇu. NÕu nh- thêi gian tr-íc viÖc t¨ng s¶n l-îng g¹o lµ do t¨ng diÖn tÝch th× nh÷ng n¨m sau chñ yÕu l¹i do viÖc t¨ng n¨ng suÊt. 7 B¶ng 1.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô lóa g¹o cña ThÕ giíi §¬n vÞ: TriÖu tÊn N¨m S¶n xuÊt Tiªu dïng XuÊt khÈu NhËp khÈu Dù tr÷ 1989 344,630 334,685 11,484 10,499 120,640 1990 350,281 342,674 12,115 10,509 126,668 1991 352,586 349,932 14,448 11,951 126,825 1992 353,344 354,891 14,876 12,922 123,324 1993 354,363 358,858 15,817 16,113 119,125 1994 363,411 363,093 21,010 19,348 117,781 1995 368,429 366,135 19,807 18,089 118,357 1996 380,439 375,996 19,102 16,879 120,577 1997 386,564 376,860 26,620 24,196 127,857 1998 394,240 387,314 25,594 25,174 134,363 1999 408,443 396,700 22,827 20,269 143,548 2000 398,492 392,361 24,107 21,696 147,268 2001 399,112 411,944 26,872 25,858 133,422 2002 377,507 404,792 28,650 26,106 103,593 2003 391,307 410,107 27,344 24,656 82,105 2004 400,668 404,753 28,449 25,447 75,018 2005 417,685 411,456 30,072 26,081 77,256 2006 416,013 416,830 29,295 28,439 75,583 2007 420,450 421,594 29,781 27,331 71,989 Nguån: Worldfood 8 Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sù suy gi¶m ®¸ng kÓ diÖn tÝch ®Êt trång lóa ®ang lµ mèi quan t©m hµng ®Çu ®èi víi nhiÒu quèc gia. Thªm vµo ®ã, sù c¹nh tranh gay g¾t trong viÖc sö dông nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n nh- nguån n-íc, diÖn tÝch ®Êt… gi÷a khu vùc n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp, còng nh- nh÷ng ¶nh h-ëng tiªu cùc tõ m«i tr-êng liªn quan ®Õn trång trät ®Æc biÖt lµ trång lóa ®ang ®Æt ra nhiÒu th¸ch thøc cho tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi khi l-îng cÇu vÒ g¹o trªn thÕ giíi ®ang kh«ng ngõng gia t¨ng. N¨m 1989, diÖn tÝch trång lóa trªn thÕ giíi ®¹t 147,327 triÖu ha víi n¨ng suÊt 2,34 tÊn/ha, s¶n l-îng g¹o n¨m nµy ®¹t 344,630 triÖu tÊn. Tuy nhiªn, s¶n l-îng tiªu thô thÕ giíi chØ ë møc 334,685 triÖu tÊn nªn l-îng dù tr÷ ë møc cao, ®¹t 120,640 triÖu tÊn g¹o. T×nh h×nh nµy vÉn ®-îc duy tr× trong hai n¨m tiÕp theo lµ n¨m 1990 vµ 1991. §Õn n¨m 1992, mÆc dï diÖn tÝch ®Êt trång lóa gi¶m h¬n 0,66% so víi n¨m 1991 nh-ng do n¨ng suÊt t¨ng lªn (®¹t møc 2,42 tÊn/ha) nªn s¶n l-îng g¹o n¨m nay vÉn t¨ng 0,21% so víi n¨m tr-íc. Còng trong n¨m nµy, s¶n l-îng tiªu thô t¨ng vät do d©n sè thÕ giíi t¨ng ®· lµm cho cung – cÇu g¹o trªn thÕ giíi mÊt c©n ®èi, cÇu lín h¬n cung vµ do vËy l-îng dù tr÷ g¹o còng gi¶m xuèng møc 123,324 triÖu tÊn (gi¶m 2,8%). T×nh h×nh mÊt c©n ®èi gi÷a cung – cÇu g¹o mµ cô thÓ lµ cÇu lín h¬n cung vÉn tiÕp diÔn trong n¨m 1993 víi l-îng dù tr÷ cuèi vô chØ cßn 119,125 triÖu tÊn. §Õn n¨m 1994, t×nh h×nh cã chót thay ®æi, l-îng g¹o tiªu thô t¨ng nh-ng vÉn ë møc thÊp h¬n so víi l-îng g¹o s¶n xuÊt ®-îc (do n¨ng suÊt t¨ng ®¹t 2,47 tÊn/ha), tuy nhiªn møc chªnh lÖch nµy kh«ng nhiÒu nªn l-îng g¹o dù tr÷ cuèi vô vÉn gi¶m (cßn 117,781 triÖu tÊn). MÆc dï vËy, ®©y vÉn lµ dÊu hiÖu ®¸ng mõng cho ngµnh g¹o thÕ giíi. §iÒu nµy ®· ®-îc thÓ hiÖn râ nÐt qua viÖc l-îng g¹o dù tr÷ cuèi vô t¨ng liªn tôc trong nh÷ng n¨m tõ 1995 ®Õn 2000. N¨m 1995, s¶n l-îng g¹o thÕ giíi ®¹t 368,429 triÖu tÊn víi tæng diÖn tÝch ®Êt trång lóa lµ 147,924 triÖu ha, n¨ng suÊt b×nh qu©n ®¹t 2,49 tÊn/ha. Trong ®ã, Trung Quèc lµ n-íc dÉn ®Çu vÒ diÖn tÝch ®Êt trång lóa víi 30,171 triÖu ha nh-ng vÒ n¨ng suÊt l¹i chØ ®¹t 4,082 tÊn/ ha, thua xa Th¸i Lan víi n¨ng suÊt b×nh qu©n ®¹t 9,196 tÊn/ha. Trong nh÷ng n¨m sau ®ã tõ 1996 ®Õn 2000, s¶n l-îng g¹o thÕ giíi kh«ng ngõng t¨ng lªn do ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi vµ nhê ¸p dông c¸c 9 biÖn ph¸p kü thuËt trong qu¸ tr×nh trång lóa lµm t¨ng n¨ng suÊt nªn dï diÖn tÝch kh«ng t¨ng nh-ng s¶n l-îng vÉn t¨ng. Giai ®o¹n nµy, Ch©u ¸ lµ khu vùc dÉn ®Çu vÒ s¶n xuÊt g¹o. S¶n l-îng g¹o hµng n¨m lu«n ë trªn møc 350 triÖu tÊn. §Õn n¨m 2001, s¶n l-îng g¹o thÕ giíi t¨ng 0,17% tõ møc 398,492 triÖu tÊn ®Õn 399,112 triÖu tÊn. Trong n¨m nµy, s¶n l-îng g¹o cña hÇu hÕt c¸c n-íc nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu g¹o chÝnh trªn thÕ giíi ®Òu gi¶m, chØ cã mét vµi n-íc nh- Burma, Bangladesh, NhËt, óc cã s¶n l-îng t¨ng lªn. L-îng t¨ng lªn nµy ®· bï ®¾p ®-îc phÇn gi¶m sót tõ c¸c n-íc nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu chÝnh nªn tæng s¶n l-îng thÕ giíi vÉn t¨ng. Tuy nhiªn, trong n¨m nµy, l-îng g¹o tiªu thô t¨ng gÇn 5% ®Õn møc 411,944 triÖu tÊn lµm cho l-îng g¹o dù tr÷ gi¶m xuèng cßn 133,422 triÖu tÊn vµ t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi cung – cÇu g¹o l¹i tiÕp diÔn. Trong hai n¨m tiÕp theo 2002 vµ 2003, s¶n l-îng g¹o thÕ giíi tiÕp tôc gi¶m xuèng do diÖn tÝch ®Êt trång lóa gi¶m. §iÒu nµy cho thÊy râ tÇm quan träng cña ®Êt ®èi víi viÖc s¶n xuÊt lóa g¹o. Trong sè nh÷ng n-íc xuÊt khÈu g¹o lín, chØ cã ViÖt Nam vµ Pakistan lµ duy tr× ®-îc diÖn tÝch ®Êt trång lóa kh«ng thay ®æi, ®ång thêi s¶n l-îng vµ n¨ng suÊt ®Òu t¨ng, c¸c n-íc kh¸c s¶n l-îng vµ n¨ng suÊt ®Òu gi¶m cïng víi diÖn tÝch trång lóa. S¶n l-îng gi¶m trong khi nhu cÇu tiªu thô t¨ng cao lµm cho cung cÇu g¹o vÉn tiÕp tôc mÊt c©n ®èi vµ l-îng dù tr÷ gi¶m liªn tôc. T×nh h×nh cung cÇu g¹o n¨m 2004 còng ch-a thÊy ®-îc dÊu hiÖu g× s¸ng sña. DiÖn tÝch ®Êt trång lóa t¨ng lªn ®Õn møc 150,366 triÖu ha, n¨ng suÊt lóa còng t¨ng ®Õn møc 2,66 tÊn/ha khiÕn cho s¶n l-îng t¨ng lªn ®Õn møc 400,688 triÖu tÊn (t¨ng 2,3%) nh-ng do møc tiªu thô vÉn ë møc cao h¬n møc s¶n xuÊt ®-îc nªn dù tr÷ cuèi vô vÉn gi¶m xuèng cßn 75,018 triÖu tÊn. T×nh h×nh mÊt c©n ®èi nµy, mµ cô thÓ lµ cÇu lín h¬n cung, còng kh«ng kÐo dµi qu¸ l©u, n¨m 2005 chóng ta ®· thÊy ®-îc dÊu hiÖu ®¸ng mõng khi s¶n l-îng t¨ng ®Õn møc 417,685 triÖu tÊn (t¨ng 4,24% so víi n¨m tr-íc).Trong sè c¸c n-íc xuÊt khÈu lín, s¶n l-îng g¹o n¨m 2005 cña Ên §é (91,79 triÖu tÊn), Trung Quèc (126,41 triÖu tÊn), Pakistan (5,547 triÖu tÊn), Th¸i Lan (18,20 triÖu tÊn) vµ ViÖt Nam (22,772 triÖu tÊn) t¨ng lªn t-¬ng øng 10,41%; 8,38%; 10,39%; 4,83% vµ 0,24%, song s¶n l-îng cña Mü gi¶m nhÑ do thiªn tai. S¶n l-îng cña 10 hÇu hÕt nh÷ng n-íc nhËp khÈu lín ®Òu t¨ng nhÑ. Còng trong n¨m nµy, l-îng g¹o tiªu thô chØ t¨ng 1,66% ®¹t møc 411,456 triÖu tÊn nªn l-îng g¹o dù tr÷ cuèi n¨m ®· t¨ng ®Õn møc 77,256 triÖu tÊn (t¨ng 2,98%). §©y lµ tÝn hiÖu kh¶ quan cho thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi trong ®iÒu kiÖn d©n sè t¨ng nhanh vµ quü ®Êt cho n«ng nghiÖp ngµy cµng gi¶m bëi nhu cÇu sö dông ®Êt ë cña ng-êi d©n. S¶n l-îng g¹o thÕ giíi n¨m 2006 ®¹t 416,013 triÖu tÊn, gi¶m 0,4% so víi niªn vô tr-íc nh-ng l-îng g¹o tiªu thô l¹i t¨ng víi tèc ®é cao so víi møc s¶n l-îng lµ 416,830 triÖu tÊn (t¨ng 1,3%). T×nh h×nh cÇu lín h¬n cung l¹i x¶y ra lµm cho dù tr÷ g¹o thÕ giíi cuèi n¨m 2006 ®· gi¶m 1,673 triÖu tÊn so víi n¨m tr-íc ®ã. HiÖn t-îng thêi tiÕt El Nino ®ang b¾t ®Çu ¶nh h-ëng tíi nh÷ng n-íc quanh biÓn Th¸i B×nh D-¬ng vµ ®· ¶nh h-ëng tíi nh÷ng khu vùc trång lóa vµo ®Çu n¨m 2007 vµ do ®ã, s¶n l-îng g¹o thÕ giíi n¨m 2007 chØ ®¹t 420,450 triÖu tÊn. C¸c n-íc kh¸c nhau, thÞ hiÕu tiªu dïng g¹o còng kh¸c nhau. Qua sè liÖu cã ®-îc trong 20 n¨m qua ta thÊy: Mét sè n-íc cã møc tiªu thô g¹o b×nh qu©n ®Çu ng-êi kh¸ cao nh- ViÖt Nam, In®«nªxia, Myanma, Malaysia, Th¸i Lan, Bangladesh víi møc tiªu thô tõ 150 ®Õn 190 kg/ng-êi/n¨m (gÊp kho¶ng 3 lÇn so víi møc tiªu thô b×nh qu©n thÕ giíi) vµ chiÕm kho¶ng 90% møc tiªu dïng l-¬ng thùc trªn toµn thÕ giíi. ë Trung §«ng, møc tiªu thô b×nh qu©n thÊp h¬n, kho¶ng 30 kg/ng-êi/ n¨m. ë Ch©u Phi, møc tiªu dïng chØ kho¶ng 20 kg/ ng-êi/ n¨m. Møc tiªu thô g¹o b×nh qu©n ®Çu ng-êi ë c¸c n-íc vµ c¸c khu vùc trªn thÕ giíi phô thuéc chñ yÕu vµo truyÒn thèng tiªu dïng l-¬ng thùc, thu nhËp, gi¸ c¶ vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n. Do ®ã, ë mét sè quèc gia, tuy lóa g¹o lµ l-¬ng thùc chÝnh nh-ng l-îng g¹o tiªu thô vÉn thÊp do thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-êi thÊp, kh¶ n¨ng thanh to¸n cho nhu cÇu sö dông g¹o ch-a cao. ë nh÷ng n-íc nµy, hä ph¶i sö dông c¸c lo¹i ngò cèc kh¸c ®Ó thay thÕ g¹o. Chóng ta tin r»ng, khi nÒn kinh tÕ ë nh÷ng n-íc nµy ph¸t triÓn h¬n, thu nhËp cña ng-êi d©n t¨ng lªn th× l-îng g¹o tiªu thô ë nh÷ng n-íc nµy sÏ t¨ng lªn. Tuy nhiªn, ë mét sè quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, ®iÓn h×nh nh- Hµn Quèc, NhËt B¶n, Malaysia, Singapore, Th¸i Lan, mÆc dï thu nhËp cña 11 ng-êi d©n t¨ng lªn nh-ng nhu cÇu tiªu dïng g¹o l¹i cã xu h-íng gi¶m do c¬ cÊu b÷a ¨n thay ®æi. Tiªu thô g¹o cña thÕ giíi t¨ng m¹nh trong gÇn hai thËp kû qua: n¨m 1989 toµn thÕ giíi tiªu thô 334,685 triÖu tÊn, n¨m 1996 lµ 375,996 triÖu tÊn, vµ ®Õn n¨m 2006 t¨ng lªn ®Õn 416,83 triÖu tÊn t¨ng kho¶ng 82 triÖu tÊn. Tuy nhiªn, dù tr÷ g¹o ë c¸c n-íc s¶n xuÊt còng nh- nhËp khÈu sÏ vÉn cao, h¹n chÕ xu h-íng mËu dÞch g¹o. Nh÷ng n-íc s¶n xuÊt nhiÒu nhÊt còng lµ nh÷ng n-íc cã l-îng tiªu thô lín nhÊt. Trung Quèc tiªu thô 35,25% l-îng g¹o tiªu thô toµn cÇu, Ên §é tiªu thô 21,12%, Indonesia 9,12%. C¸c n-íc kh¸c nhau, nhu cÇu tiªu thô gaä còng kh¸c nhau. Nh÷ng n-íc cã møc tiªu thô g¹o b×nh qu©n ®Çu ng-êi kh¸ cao nh- ViÖt Nam, Indonesia, Myanma, Malaysia, Th¸i Lan, Bangladesh tõ 150 190kg/ng-êi/n¨m vµ g¹o chiÕm kho¶ng 90,2% møc tiªu dïng l-¬ng thùc. Trong khi ®ã, ë c¸c n-íc Trung §«ng, møc tiªu thô b×nh qu©n/n¨m chØ trªn 30kg. Cßn c¸c n-íc Ch©u Phi th× trªn 20kg. Møc tiªu thô g¹o b×nh qu©n ®Çu ng-êi ë c¸c n-íc vµ c¸c khu vùc trªn thÕ giíi kh¸c nhau lµ do truyÒn thèng tiªu dïng l-¬ng thùc. Ngoµi ra, mét phÇn nã tuú thuéc vµo møc thu nhËp, kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ gi¸ c¶. Do ®ã, ë mét sè n-íc, tuy lóa g¹o lµ l-¬ng thùc chÝnh nh-ng chñ yÕu do thu nhËp thÊp, ch-a ®ñ kh¶ n¨ng thanh to¸n cho nhu cÇu tiªu dïng g¹o nªn ph¶i dïng c¸c lo¹i ngò cèc th« kh¸c. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c chuyªn gia, ë Srilanka, khi thu nhËp t¨ng 1% th× nhu cÇu g¹o t¨ng 0,5%, t-¬ng øng ë Ên §é lµ 1% vµ 0,65%, ë Braxin lµ 1% vµ 0,4%. Ng-îc l¹i, ë c¸c n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh- Hµn Quèc, NhËt B¶n, Malaysia, Singapore, Th¸i Lan, mÆc dï thu nhËp cã t¨ng nh-ng nhu cÇu tiªu dïng lóa g¹o gi¶m do c¬ cÊu b÷a ¨n ë c¸c n-íc nµy kh¸c víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn trong khu vùc. Nh- vËy, s¶n l-îng g¹o s¶n xuÊt vµ s¶n l-îng g¹o tiªu thô toµn cÇu cã xu h-íng t¨ng lªn trong thêi kú tõ 1989 ®Õn 2007, thËm chÝ møc tiªu thô cã lóc t¨ng cao h¬n møc s¶n xuÊt. Ch¼ng h¹n nh- n¨m 2003, l-îng g¹o tiªu thô ®· v-ît qu¸ møc s¶n l-îng s¶n xuÊt ®-îc ®Õn 18,8 triÖu tÊn g¹o. N¨m 2004, mÆc dï s¶n l-îng t¨ng 2,3% nh-ng vÉn kh«ng ®¸p øng ®-îc nhu cÇu nªn kÕt qu¶ lµ møc tiªu dïng v-ît møc s¶n xuÊt ®Õn 4,085 triÖu tÊn. Theo dù b¸o cña tæ chøc n«ng l-¬ng 12 cña Liªn hîp quèc (FAO), t×nh h×nh cung cÇu g¹o vÉn cßn tiÕp tôc mÊt c©n ®èi bëi nguån cung g¹o th× ngµy cµng h¹n chÕ trong khi nhu cÇu g¹o l¹i t¨ng lªn kh«ng ngõng do d©n sè thÕ giíi t¨ng nhanh (n¨m 1989 d©n sè thÕ giíi lµ 5.186 triÖu ng-êi th× n¨m 2006 ®· lªn ®Õn møc 6.528 triÖu ng-êi, ®Æc biÖt lµ ë Trung Quèc vµ Ên §é). Do d©n sè t¨ng nhanh nªn møc tiªu thô t¨ng víi tèc ®é nhanh h¬n s¶n xuÊt. TÝnh ra, b×nh qu©n mçi n¨m s¶n l-îng g¹o thÕ giíi tiªu thô t¨ng 1,43%, trong khi ®ã møc t¨ng cña s¶n l-îng chØ lµ 1,29%. Trong 10 n¨m, tõ 1989 – 1998, s¶n l-îng g¹o tiªu thô t¨ng b×nh qu©n 1,85%, trong 10 n¨m tiÕp theo, tõ 1998 – 2007, t¨ng 1,15%. Bªn c¹nh ®ã, l-îng g¹o dù tr÷ qua mçi n¨m kh«ng nh÷ng kh«ng t¨ng mµ l¹i cã xu h-íng gi¶m. Trong kho¶ng hai thËp kû qua, l-îng g¹o dù tr÷ cña thÕ giíi gi¶m b×nh qu©n 1,9%. Trong ®ã, 10 n¨m ®Çu, tõ 1989 – 1998, l-îng g¹o dù tr÷ t¨ng 1,6%, 10 n¨m tiÕp theo th× l¹i gi¶m trung b×nh 6,1%. Nhu cÇu vÒ g¹o t¨ng cao trong khi l-îng g¹o s¶n xuÊt t¨ng lªn víi tû lÖ kh«ng t-¬ng øng (thÊp h¬n), thªm vµo ®ã l-îng g¹o dù tr÷ l¹i gi¶m dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi gi÷a cung vµ cÇu g¹o thÕ giíi (cÇu lín h¬n cung). §iÒu nµy ®Æt ra th¸ch thøc lín ®èi víi mçi quèc gia trong vÊn ®Ò ®¶m b¶o an ninh l-¬ng thùc. 1.1.2. Thùc tr¹ng xuÊt nhËp khÈu g¹o cña ThÕ giíi trong hai thËp niªn gÇn ®©y. 1.1.2.1. XuÊt khÈu. * S¶n l-îng xuÊt khÈu: S¶n xuÊt lóa g¹o trªn thÕ giíi tr-íc ®©y hÇu hÕt chØ ®-îc tiªu thô t¹i chç. VÒ sau, ®Æc biÖt tõ nöa cuèi thÕ kû XX, do sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt trong n«ng nghiÖp vµ ®Æc biÖt c¸c n-íc ®· biÕt ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh nªn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu g¹o trë nªn s«i ®éng h¬n. §Õn nay, do nç lùc cña c¸c quèc gia, diÖn tÝch ®Êt trång lóa ngµy cµng më réng, n¨ng suÊt lóa b×nh qu©n toµn cÇu ngµy cµng t¨ng, g¹o trë thµnh nguån thu nhËp chÝnh cña hµng triÖu n«ng d©n trªn toµn thÕ giíi. 13 B¶ng 1.2. BiÕn ®éng xuÊt nhËp khÈu g¹o trªn thÕ giíi tõ 1989-2007 §¬n vÞ: TriÖu tÊn N¨m XuÊt khÈu NhËp khÈu S¶n l-îng % tæng s¶n l-îng Th-¬ng m¹i 1989 11,484 3% 10,499 985 1990 12,115 3% 10,509 1,606 1991 14,448 4% 11,951 2,497 1992 14,876 4% 12,922 1,954 1993 15,817 4% 16,113 -296 1994 21,010 6% 19,348 1,662 1995 19,807 5% 18,089 1,718 1996 19,102 5% 16,879 2,223 1997 26,620 7% 24,196 2,424 1998 25,594 6% 25,174 420 1999 22,827 6% 20,269 2,558 2000 24,107 6% 21,696 2,411 2001 26,872 7% 25,858 1,014 2002 28,650 8% 26,106 2,544 2003 27,344 7% 24,656 2,688 2004 28,449 7% 25,447 3,002 2005 30,072 7% 26,081 3,991 2006 29,295 7% 28,439 856 2007 29,781 7% 27,331 2,450 Nguån: Worldfood 14 Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, Mü vµ Achentina ®¶m ®-¬ng vai trß lµm chñ trong lÜnh vùc xuÊt khÈu g¹o vµ Ch©u ¢u, Ch©u Mü ®· dÇn trë thµnh n-íc cung cÊp g¹o quan träng nhÊt trªn thÞ tr-êng thÕ giíi cho dï kh«ng h¼n lµ n-íc xuÊt khÈu g¹o nhiÒu nhÊt thÕ giíi. Vµo nh÷ng n¨m 1980, xuÊt hiÖn nhiÒu c«ng ty trÎ ®¸nh dÊu sù ph¸ vì tÝnh khÐp kÝn cña kinh doanh lóa g¹o trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. L-îng g¹o l-u th«ng kh«ng t¨ng nh-ng ng-êi bu«n b¸n l¹i t¨ng khiÕn cho sù c¹nh tranh gi÷a c¸c c«ng ty kinh doanh xuÊt nhËp khÈu g¹o trªn thÕ giíi ngµy cµng gay g¾t. Tõ ®Çu thËp niªn 1990 ®Õn nay, sù xuÊt hiÖn cña g¹o ViÖt Nam vµ sù cã mÆt cña rÊt nhiÒu nhµ kinh doanh cïng sù ®an xen gi÷a kinh doanh lóa g¹o víi kinh doanh c¸c s¶n phÈm kh¸c trë thµnh ®Æc ®iÓm næi bËt cña giai ®o¹n nµy. Mét vµi c«ng ty cña NhËt, Hµn Quèc b¾t ®Çu tham gia thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi, c¸c c«ng ty ë Ch©u ¸ còng t¨ng c-êng ho¹t ®éng nh-ng nh×n chung kh«ng thµnh c«ng, chñ yÕu ho¹t ®éng d-íi h×nh thøc hµng ®æi hµng. Trong khi ®ã, nhiÒu c«ng ty ë Mü kh«ng chØ kinh doanh g¹o Mü mµ chØ coi kinh doanh lóa g¹o lµ mét trong sè c¸c ho¹t ®éng cña m×nh th× vÉn lµ nh÷ng c«ng ty kinh doanh hµng ®Çu trªn thÞ tr-êng g¹o. Vµo thêi kú nµy, nhiÒu c«ng ty ph¸t triÓn rÊt m¹nh trong lÜnh vùc chÕ biÕn g¹o. Vµo nh÷ng n¨m gÇn ®©y, giao dÞch gi÷a c¸c chÝnh phñ ®ãng vai trß quan träng trong mua b¸n g¹o, nhÊt lµ víi c¸c n-íc Ch©u ¸ ph¶i t¨ng l-îng nhËp khÈu do mÊt mïa vµ mét sè thÞ tr-êng vèn ®ãng kÝn, nay ph¶i më cöa nh- NhËt, §µi Loan,… Nh-ng víi sù ®a d¹ng ho¸ trong c¸c lÜnh vùc kinh doanh vµ sù uyÓn chuyÓn trong kinh doanh g¹o, c¸c c«ng ty mang tÝnh quèc tÕ vÉn ®ãng vai trß quan träng trong mäi giao dÞch mua b¸n g¹o quèc tÕ. Tõ n¨m 1989 ®Õn nay, xuÊt khÈu g¹o toµn cÇu cã xu h-íng t¨ng nhanh h¬n, nhÊt lµ nh÷ng n¨m 1994 – 1995. Tuy nhiªn, møc t¨ng tr-ëng ch-a thËt æn ®Þnh vµ ch-a ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng d- thõa thËt sù cña nh÷ng n-íc xuÊt khÈu. Nh÷ng n¨m qua, xuÊt khÈu g¹o thÕ giíi tËp trung ë nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn 15 víi tû träng h¬n 80% tæng l-îng g¹o xuÊt khÈu cña thÕ giíi. C¸c n-íc cßn l¹i trªn thÕ giíi chØ chiÕm kho¶ng 20% tæng l-îng g¹o xuÊt khÈu toµn cÇu. Xem xÐt trªn ph¹m vi ®¹i lôc, trong thêi gian gÇn ®©y, Ch©u ¸ xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt, chiÓm tû träng trung b×nh kho¶ng 75%, tiÕp ®Õn lµ Ch©u Mü víi tû träng trung b×nh kho¶ng 20%, Ch©u Phi, Ch©u ¢u, Ch©u §¹i D-¬ng chØ chiÕm kho¶ng 5% tæng s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu toµn cÇu * C¸c n-íc xuÊt khÈu g¹o Sè liÖu b¶ng 1.2 cho thÊy, rong nhiÒu n¨m qua, xuÊt khÈu g¹o thÕ giíi tËp trung ë nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn vÉn th-êng chiÕm kho¶ng trªn 80% tæng l-îng xuÊt khÈu g¹o toµn thÕ giíi. Ph©n theo ph¹m vi ch©u lôc, trong thêi gian gÇn ®©y Ch©u ¸ xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt, chiÕm tû träng trung b×nh kho¶ng 75%, tiÕp ®Õn Ch©u Mü chiÕm tû träng trªn 20%; Ch©u Phi, Ch©u ¢u, Ch©u §¹i D-¬ng céng l¹i chØ chiÕm kho¶ng 5% tæng xuÊt khÈu g¹o thÕ giíi. Hµng n¨m, dßng g¹o thÕ giíi lín nhÊt ch¶y tõ Ch©u ¸ sang Ch©u Phi trung b×nh 2500 -3000 ngh×n tÊn, kÕ tiÕp lµ dßng g¹o tõ Ch©u ¸ ®Õn Ch©u ¢u gÇn triÖu tÊn. Lóc ®Çu khi thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi míi h×nh thµnh, nguån cung cÊp vÒ g¹o hÇu nh- hoµn toµn tõ Ch©u ¸ víi 4 n-íc xuÊt khÈu chñ yÕu lµ Myanmar, Th¸i Lan, ViÖt Nam vµ TriÒu Tiªn. Nhu cÇu tiªu dïng g¹o còng tËp trung chñ yÕu ë Ch©u ¸, chiÕm tíi 3/4 l-îng cÇu thÕ giíi. PhÇn cßn l¹i dïng ®Ó trao ®æi vµ bu«n b¸n gi÷a Ch©u ¢u víi c¸c thuéc ®Þa. §Õn nay, trªn thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi næi lªn nh÷ng g-¬ng mÆt quen thuéc vµ ®-îc ph©n thµnh hai nhãm râ rÖt. Nhãm c¸c n-íc xuÊt khÈu gåm Th¸i Lan, ViÖt nam, Mü, Ên §é, Pakistan,… Nhãm c¸c n-íc nhËp khÈu gåm In®«nªsia, Trung Quèc, Philipine, Bangladesh, Nga vµ mét sè n-íc Ch©u Phi. 16 B¶ng 1.3: C¸c n-íc xuÊt khÈu g¹o chñ yÕu cña thÕ giíi §¬n vÞ: TriÖu tÊn 1989 N-íc Toµn thÕ giíi 1996 2004 2007 S¶n Tû S¶n Tû S¶n Tû S¶n Tû l-îng träng l-îng träng l-îng träng l-îng träng 11,484 100% 19,102 100% 28,449 100% 29,781 100% Th¸i Lan 5,311 46.2% 5,454 29% 10,137 36% 9,500 32% ViÖt Nam 1,420 12.4% 3,003 16% 4,295 15% 4,600 15% Ên §é 0,422 3.7% 2,512 13% 3,172 11% 4,000 13% Mü 2,061 17.9% 2,640 14% 3,090 11% 3,300 11% Pakistan 0,854 7.4% 1,601 8% 1,986 7% 3,000 10% Trung Quèc 0,384 3.3% 0,357 1.9% 0,880 3% 1,300 4% 0,33 0.3% 0,328 1.7% 0,826 3% 1 3% 0,266 2.3% 0,603 3.2% 0,804 3% 0,625 2% 0,0972 0.8% 0,260 1.4% 0,249 1% 0,500 2% 0,0056 0.3% 0,300 1% 0,450 2% 2,288 12% 2,710 10% 1,506 5% Ai CËp Uruguay Argentina Campuchia C¸c n-íc kh¸c 0,636 5.5% Nguån: Worldfood Trªn thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi, Th¸i Lan lµ n-íc xuÊt khÈu g¹o ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu g¹o. Ngay tõ n¨m 1981, l-îng g¹o xuÊt khÈu cña Th¸i Lan ®· ®¹t trªn 3 triÖu tÊn, chiÕm 24% tæng l-îng g¹o xuÊt khÈu c¶ thÕ giíi. N¨m 1989 lµ n¨m Th¸i Lan ®¹t tû träng xuÊt khÈu cao nhÊt, kho¶ng 41% l-îng g¹o xuÊt khÈu toµn thÕ giíi mÆc dï l-îng g¹o xuÊt khÈu kh«ng cao. N¨m 2004 lµ n¨m ®Ønh cao cña Th¸i Lan vÒ xuÊt khÈu g¹o kÓ tõ 1981, víi s¶n l-îng xuÊt khÈu ®¹t 10,137 triÖu tÊn nh-ng do cã nhiÒu n-íc còng t¨ng xuÊt khÈu g¹o nªn thÞ phÇn 17 cña n-íc nµy gi¶m xuèng chØ chiÕm kho¶ng 37% thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi. §Õn n¨m 2005, do diÔn biÕn thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi, cña lò lôt kÐo dµi lµm ¶nh h-ëng tíi s¶n l-îng lóa cña Th¸i Lan chØ ®¹t kho¶ng 17,360 triÖu tÊn. L-îng g¹o xuÊt khÈu cña Th¸i Lan trong n¨m nµy gi¶m xuèng cßn 7,274 triÖu tÊn, chiÕm 25% s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu toµn cÇu. Dï vËy, n¨m ®ã Th¸i Lan vÉn gi÷ vÞ trÝ thø nhÊt thÕ giíi, v-ît h¼n ViÖt Nam lµ n-íc ®øng thø hai thÕ giíi ®Õn 2,1 triÖu tÊn. N¨m 2006, s¶n l-îng g¹o Th¸i Lan ®¹t møc 18,2 triÖu tÊn, ®iÒu nµy ®· ¶nh h-ëng kh«ng nhá tíi s¶n l-îng xuÊt khÈu g¹o cña n-íc nµy. MÆc dï vËy, s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu cña Th¸i Lan t¨ng còng chØ t¨ng ®Õn møc 7,376, chiÕm tû träng 26% trong tæng s¶n l-îng xuÊt khÈu toµn thÕ giíi, t¨ng 1% so víi n¨m 2005. XuÊt khÈu g¹o Th¸i Lan n¨m 2007 ®¹t 9,5 triÖu tÊn chiÕm 31,4% tæng s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu cña thÕ giíi, v-ît xa môc tiªu 8,5 triÖu tÊn cña chÝnh phñ vµ cµng cao h¬n so víi 7,3 triÖu tÊn xuÊt khÈu n¨m 2006. TrÞ gi¸ xuÊt khÈu n¨m 2007 ®¹t kho¶ng 125 tû Baht (kho¶ng 3,71 tû USD). Th¸i Lan ®ang t¨ng c-êng s¶n xuÊt g¹o h-¬ng nhµi trong bèi c¶nh nhu cÇu t¨ng trªn toµn cÇu, nhÊt lµ tõ Trung Quèc, ®èi víi c¸c lo¹i g¹o th¬m cã chÊt l-îng cao. Bªn c¹nh ®ã, Th¸i Lan còng ®· v¹ch ra mét chiÕn l-îc míi nh»m duy tr× vÞ trÝ n-íc xuÊt khÈu g¹o hµng ®Çu thÕ giíi cña m×nh b»ng c¸ch t¨ng s¶n l-îng g¹o vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng marketing. Theo ®ã, Th¸i Lan sÏ ®Çu t- nghiªn cøu vÒ g¹o, ph¸t triÓn nh÷ng gièng lóa míi, t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm míi lµm tõ g¹o, kÓ c¶ d-îc, mü phÈm, thùc phÈm vµ ®å ¨n vµ t¨ng n¨ng suÊt g¹o. ChÝnh phñ Th¸i Lan còng nç lùc më réng thÞ tr-êng tiªu thô g¹o cña m×nh b»ng c¸ch cö c¸c ph¸i ®oµn th-¬ng m¹i sang nh÷ng thÞ tr-êng míi nh- Senegal, Ghana, Tunisia, C¸c tiÓu V-¬ng quèc ArËp thèng nhÊt vµ Trung Quèc. C¸c thÞ tr-êng nµy rÊt tin t-ëng vµo tiªu chuÈn vµ chÊt l-îng g¹o Th¸i, hÇu hÕt hä ®Òu t¨ng nhËp khÈu g¹o Th¸i Lan. Dù b¸o trong mét vµi n¨m tíi, s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu cña Th¸i Lan ®¹t møc cao h¬n vµ gi¸ g¹o cña hä trë nªn c¹nh tranh m¹nh h¬n so víi n¨m 2006, bëi kh¶ n¨ng h¹n h¸n sÏ x¶y ra ë nhiÒu n-íc s¶n xuÊt g¹o lín. 18 KÓ tõ n¨m 1981, Mü bÞ tôt xuèng hµng thø hai thÕ giíi vÒ s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu vµ ®Õn nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX, Mü ®· ph¶i nh-êng vÞ trÝ thø hai cho ViÖt Nam trong lÜnh vùc nµy. Trong suèt thêi kú tõ n¨m 1989, n¨m ®Çu tiªn g¹o ViÖt Nam xuÊt hiÖn trªn thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi, cho ®Õn n¨m 1992, s¶n l-îng xuÊt khÈu g¹o cña Mü suy gi¶m liªn tôc vµ n¨m 1993, s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu cña Mü b¾t ®Çu t¨ng trë l¹i do cã sù can thiÖp cña chÝnh phñ Mü víi nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî tÝch cùc. Trong thêi gian nµy, c¸c c«ng ty kinh doanh g¹o ë Ch©u ¸ t¨ng c-êng ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. Trong khi ®ã, c¸c c«ng ty chuyªn doanh g¹o lín nhÊt cña Mü kh«ng chØ tËp trung vµo kinh doanh g¹o mµ cßn më réng viÖc kinh doanh sang nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. Tuy nhiªn, c¸c c«ng ty nµy vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o trªn thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi. Tuy nhiªn, t×nh h×nh kh¶ quan nµy còng chØ kÐo dµi trong vµi n¨m. §Õn n¨m 1996, s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu cña Mü gi¶m xuèng cßn 2,640 triÖu tÊn vµ thÞ phÇn chØ cßn 13%, gi¶m 7% so víi n¨m 1989. Tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2006, l-îng g¹o xuÊt khÈu vµ tû träng cña Mü trong tæng s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu thÕ giíi gi¶m liªn tôc. MÆc dï l-îng g¹o xuÊt khÈu cña Mü n¨m 2002 vµ 2003 l-îng g¹o cã t¨ng lªn nh-ng l-îng t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ vµ g¹o cña Mü vÉn kh«ng c¹nh tranh ®-îc víi kh¶ n¨ng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam vµ Th¸i Lan. Tõ ®ã ®Õn nay s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu cña Mü liªn tôc chiÕm tû träng 11 – 12% trong tæng s¶n l-îng xuÊt khÈu thÕ giíi. ViÖt Nam tham gia thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi cã thÓ nãi lµ kh¸ muén so víi c¸c quèc gia kh¸c nh-ng ®©y lµ thµnh tùu ®¸ng ghi nhí ®èi víi ViÖt Nam. Tõ mét n-íc thiÕu ®ãi th-êng xuyªn, n¨m 1989, ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu tham gia thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi víi møc s¶n l-îng ®øng thø hai trªn thÕ giíi vµ ®¹t kim ng¹ch trªn 1 tû ®ång. Tõ ®ã ®Õn nay, ViÖt Nam lu«n ®øng thø hai vÒ xuÊt khÈu g¹o trªn thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi víi møc s¶n l-îng ngµy cµng t¨ng. NÕu nh- n¨m 1989, ViÖt Nam xuÊt khÈu møc 1,4 triÖu tÊn (chiÕm 12% tæng s¶n l-îng xuÊt khÈu cña thÕ giíi) th× n¨m 2007, ViÖt Nam xuÊt khÈu 4,5 triÖu tÊn (chiÕm 14% tæng s¶n l-îng xuÊt khÈu cña thÕ giíi). 19