Tài liệu Xây dựng ý thức tự giác học tập và rèn luyện cho học viên đào tạo sqnn ở hvkhqs trong giai đoạn hiện nay

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUÂN SỰ ----------------------- VŨ HUY TUYẾN XÂYDỰNGÝTHỨCTỰGIÁCHỌCTẬP VÀRÈNLUYỆNCỦAHỌCVIÊNĐÀOTẠOSĨQUANNGOẠINGỮỞHỌCVIÊN KHOAHỌCQUÂN SỰ TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CHÍNH TRỊ HÀ NỘI - 2004 2 BẢNG CHỮ VIẾT TẮT Viết đầy đủ Công tác đảng, công tác chính trị Chính trị quốc gia Đảng cộng sản Việt Nam Học viện khoa học quân sự Nhà xuất bản Quân đội nhân dân Việt Nam Sĩ quan ngoại ngữ Xã hội chủ nghĩa Ý thức tự giác Viết tắt CTĐ, CTCT CTQG ĐCSVN HVKHQS Nxb QĐNDVN SQNN XHCN YTTG MỤC LỤC MỞ ĐẦU Chương 1 XÂY DỰNG Ý THỨC TỰ GIÁC HỌC TẬP VÀ RÈN LUYỆN CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN Trang 4 3 NGOẠI NGỮ Ở HỌC VIỆN KHOA HỌC QUÂN SỰ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Ý thức tự giác học tập, rèn luyện và những vấn đề về xây 8 dựng ý thức tự giác học tập, rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ ở Học viện Khoa học quân sự. 1.2. Thực trạng và một số kinh nghiệm xây dựng ý thức tự giác 8 học tập và rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ ở Học viện Khoa học quân sự hiện nay. Chương 2 YÊU CẦU VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN XÂY 31 DỰNG Ý THỨC TỰ GIÁC HỌC TẬP VÀ RÈN LUYỆN CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN NGOẠI NGỮ Ở HỌC VIỆN KHOA HỌC QUÂN SỰ TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY. 2.1. Những yếu tố tác động và yêu cầu xây dựng ý thức tự giác 54 học tập và rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ ở Học viện Khoa học quân sự trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Một số giải pháp cơ bản xây dựng ý thức tự giác học tập và 54 rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ ở Học viện Khoa học quân sự trong giai đoạn hiện nay. KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 65 97 99 104 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ý thức tự giác học tập và rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan là một trong những phẩm chất nhân cách của quân nhân cách mạng nói chung, người học viên đào tạo SQNN nói riêng. Nhờ có YTTG mà người học viên luôn nhận thức đúng đắn về mục đích, vai trò tác dụng của hoạt động học tập, rèn 4 luyện, từ đó có tinh thần tích cực, chủ động, sáng tạo trong lĩnh hội tri thức khoa học, trong tu dưỡng rèn luyện các phẩm chất nhân cách để trở thành người học viên sĩ quan mẫu mực, toàn diện. Chất lượng và hiệu quả mọi hoạt động - đào tạo của Học viện xét đến cùng phụ thuộc vào trình độ tự giác của học viên trong học tập, rèn luyện. YTTG học tập và rèn luyện là cơ sở quan trọng để biến quá trình đào tạo thành tự đào tạo trong mỗi bản thân người học. Xây dựng YTTG học tập và rèn luyện là yêu cầu tất yếu khách quan của hoạt động giáo dục đào tạo; là một nội dung quan trọng của CTĐ, CTCT nhằm hình thành, phát triển ý thức trách nhiêm tự học, tự rèn luyện của học viên; giúp học viên hoàn thành thắng lợi các nội dung, chỉ tiêu học tập, rèn luyện tại trường, đồng thời hoàn thành tốt chức trách nhiệm vụ trên cương vị công tác sau này. HVKHQS là một trong những trung tâm đào tạo của quân đội ta. Hai mươi bốn năm qua, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Bộ Quốc phòng mà thường xuyên trực tiếp là Đảng uỷ và Thủ trưởng Tổng cục II, Đảng uỷ, Ban Giám đốc Học viện đã nêu cao tinh thần đoàn kết khắc phục khó khăn, hoàn thành tốt nhiệm vụ trên giao. Phân viện Đại học Ngoại Ngữ quân sự thuộc HVKHQS có nhiệm vụ đào tạo SQNN trình độ đại học, đảm nhiệm chức trách người cán bộ phiên dịch, biên dịch và có thể là giảng viên ngoại ngữ ở các Học viện, Nhà trường trong quân đội. Những năm qua, chất lượng đào tạo SQNN của Học viện đã không ngừng được nâng cao; đa số Học viện đã nhận thức tốt mục tiêu, yêu cầu đào tạo; có động cơ, thái độ học tập và rèn luyện đúng đắn. Bên cạnh những ưu điểm cơ bản, vẫn còn một bộ phận học viên nhận thức mục tiêu, yêu cầu đào tạo còn mơ hồ, động cơ học tập và rèn luyện chưa rõ ràng, tư tưởng còn biểu hiện trông chờ ỷ lại, thiếu tích cực, tự giác và cố gắng vươn lên, dẫn đến kết quả học tập, rèn luyện bị hạn chế 5 Mặt khác, việc xây dựng YTTG học tập và rèn luyện cho học viên vẫn còn một số hạn chế và bất cập. Do đó, nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn, của việc xây dựng YTTG học tập và rèn luyện cho học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ, trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp cơ bản xây dựng YTTG học tập và rèn luyện cho đối tượng học viên này là vấn đề rất quan trọng và cấp thiết. Đó là lý do tác giả chọn vấn đề "Xây dựng YTTG học tập và rèn luyện cho học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS trong giai đoạn hiện nay" làm đề tài luận văn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Những năm gần đây, đã có một số tác giả nghiên cứu về những vấn đề nâng cao chất lượng tự học; nâng cao tính tự giác chấp hành kỷ luật; giáo dục rèn luyện kỷ luật quân đội; nâng cao chất lượng giáo dục rèn luyện đạo đức cách mạng cho đối tượng là học viên, hạ sĩ quan chiến sĩ như: "Nâng cao tính tự giác chấp hành kỷ luật quân sự của hạ sĩ quan chiến sĩ QĐNDVN hiện nay", 1995, luận án Phó tiến sĩ triết học của Nguyễn Văn Tuấn; "Các biện pháp cải tiến hoạt động tự học của học viên ở Trường đại học ngoại ngữ quân sự", 2001, luận văn cao học của Mai Văn Khơi; Đề tài cấp Bộ: "Đổi mới phương pháp dạy học trong các trường đại học quân sự" 1999, do tiến sĩ Lê Minh Vụ làm chủ biên; "Nâng cao tính tự giác chấp hành kỷ luật quân đội của học viên đào tạo sĩ quan chính trị cấp phân đội ở Học viện chính trị quân sự hiện nay", 2000, luận văn cao học xây dựng Đảng của Lê Văn Làm; "giáo dục rèn luyện kỷ luật quân đội của học viên đào tạo sĩ quan chỉ huy cấp phân đội ở Trường sĩ quan Tăng Thiết Giáp trong giai đoạn hiện nay" 2003, luận văn cao học Xây dựng Đảng của Nguyễn Văn Tuấn... Ngoài ra còn có nhiều bài viết trong 2 tập "Kỷ yếu hội thảo khoa học - Hệ Đào tạo sau đại học - 10 năm xây dựng và trưởng thành" với chủ đề. "Nâng cao chất lượng tự học của học viên đào tạo sau đại học" ở Học viện chính trị quân sự" năm 2003... Những công trình và bài viết trên đã đề cập đến nhiều khía cạnh khác 6 nhau của lý luận và thực tiễn nâng cao chất lượng tự học, tính tự giác chấp hành kỷ luật cho đối tượng đào tạo sĩ quan, hạ sĩ quan chiến sĩ. Tuy nhiên, chưa có công trình, bài viết nào đi sâu nghiên cứu giải quyết một cách toàn diện có hệ thống vấn đề xây dựng YTTG học tập và rèn luyện học viên đào tạo sĩ quan nói chung và đào tạo SQNN quân sự nói riêng. Vì vậy, chọn vấn đề này làm đề tài luận văn, tác giả hy vọng góp phần làm sáng tỏ hơn vấn đề xây dựng YTTG học tập và rèn luyện đối với một đối tượng học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS trong giai đoạn hiện nay. 3. Mục đích, nhiệm vụ, đối tượng và phạm vi nghiên cứu + Mục đích Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn của việc xây dựng YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ, cơ sở đó việc đề xuất một số giải pháp xây dựng YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS trong giai đoạn hiện nay. + Nhiệm vụ - Luận giải cơ sở lý luận, thực tiễn của vấn đề xây dựng YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS. - Đánh giá đúng thực trạng, chỉ rõ nguyên nhân và rút ra một số kinh nghiệm xây dựng YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS. - Xác định những yêu cầu và đề xuất một số giải pháp cơ bản xây dựng YTTGhọc tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS trong giai đoạn hiện nay. + Đối tượng nghiên cứu Xây dựng YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS + Phạm vi nghiên cứu - Luận văn nghiên cứu hoạt động xây dựng YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS; Các tư liệu, số liệu thực tiễn, điều tra, khảo sát tập trung vào học viên các khoá từ 1999 đến 2003. 4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu 7 + Cơ sở lý luận - Lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục và đào tạo, về ý thức học tập, rèn luyện của con người nói chung và quân nhân cách mạng nói riêng là cơ sở lý luận của luận văn. Ngoài ra, luận văn còn dựa vào lý luận tâm lý học quân sự mác xít và xã hội học quân sự... + Cơ sở thực tiễn Toàn bộ thực tiễn giáo dục, xây dựng ý thức tự giác học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS từ năm 1999 đến 2003; có tham khảo thực tiễn xây dựng YTTG của học viên ở các trường quân sự nói chung. + Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu của các khoa học liên ngành và chuyên ngành, như: phương pháp lô gíc và lịch sử, phân tích tổng hợp; tổng kết thực tiễn; phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp thống kê và phương pháp chuyên gia. 5. Ý nghĩa của đề tài Kết quả nghiên cứu của đề tài cung cấp thêm cơ sở khoa học giúp cấp uỷ, chỉ huy các Học viện, nhà trường quân đội vận dụng vào quá trình xây dựng YTTG học tập và rèn luyện cho học viên; đồng thời có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu giảng dạy các nội dung liên quan ở HVKHQS và ở các Học viện, nhà trường trong quân đội. 6. Kết cấu luận văn Luận văn gồm: Phần mở đầu, 2 chương (4 tiết), kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục. Chương 1 XÂY DỰNG Ý THỨC TỰ GIÁC HỌC TẬP VÀ RÈN LUYỆN CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN NGOẠI NGỮ Ở HỌC VIỆN KHOA 8 HỌC QUÂN SỰ- MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Ý thức tự giác học tập, rèn luyện và những vấn đề lý luận xây dựng ý thức tự giác học tập, rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ ở Học viện Khoa học quân sự 1.1.1. Ý thức tự giác học tập và rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ ở Học viện Khoa học quân sự. * Đặc điểm học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS HVKHQS là một trung tâm đào tạo cán bộ hoạt động nghiệp vụ, cán bộ ngoại ngữ cho Tổng cục và toàn quân. Nhiều năm qua, Học viện chuyên đào tạo các ngành nghiệp vụ tình báo và ngoại ngữ. Từ năm 2002 đến nay, Học viện đã triển khai đào tạo đại học Ngoại ngữ dân sự, cao đẳng Ngoại ngữ dân sự ở phân Viện Đại học Ngoại Ngữ quân sự. Sự đa dạng phong phú về hình thức và đối tượng đào tạo đã thường xuyên tác động, chi phối đến hoạt động lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện nhiệm vụ của Học viện, trong đó đào tạo nghiệp vụ tình báo và ngoại ngữ quân sự cho học viên là hướng trọng tâm và ưu tiên nhất của Học viện. Học viên ở HVKHQS có những đặc điểm riêng không giống với các đối tượng học viên ở các Học viện, nhà trường khác. Những đặc điểm đó là: Thứ nhất, học viên đào tạo SQNN là những thanh niên có nhu cầu và nguyện vọng được đào tạo trở thành người SQNN phục vụ lâu dài trong quân đội. Học viên đào tạo SQNN là những thanh niên (bao gồm cả quân nhân tại ngũ, đã tốt nghiệp trung học phổ thông, trung học bổ túc văn hoá hoặc trung học chuyên nghiệp mới nhập ngũ) có nhu cầu nguyện vọng được học tập, rèn luyện trở thành người SQNN phục vụ lâu dài trong quân đội. Một bộ phận không nhỏ mong muốn được tuyển chọn bồi dưỡng đào tạo, sử dụng phát triển thành người sĩ quan tình báo tương lai. Những thanh niên này đã tự nguyện làm thủ tục đăng ký dự thi và thi đỗ trong các kỳ thi tuyển sinh đại học quân sự. Chính nguyện vọng đúng đắn đó không chỉ giúp học viên xác định phương hướng học tập, rèn luyện rõ ràng, gắn bó mật thiết với tập thể 9 đơn vị, Học viện, với chức trách nhiệm vụ được giao trong khoá học mà còn thôi thúc họ học tập chăm chỉ, tích cực rèn luyện mọi mặt để trở thành người cán bộ, sĩ quan mẫu mực, vừa "hồng" vừa "chuyên". Đây chính là điều kiện thuận lợi để giáo dục, rèn luyện, xây dựng ý thức tự học, tự rèn cho học viên trong thời gian ở trường. Thứ hai, học viên đào tạo SQNN là những thanh niên trẻ, khoẻ, nhiệt tình, có nhận thức nhanh, năng động, sáng tạo, có chí vươn lên, nhưng kinh nghiệm và vốn sống ít, bản lĩnh chưa thật vững vàng, dễ bị tác động bởi điều kiện hoàn cảnh; khả năng thích nghi với cuộc sống và nghiệp vụ quân sự còn hạn chế. Học viên đào tạo SQNN hầu hết còn trẻ, độ tuổi chủ yếu từ 18 đến 23. Họ là lớp thanh niên được lớn lên trong thời kỳ đổi mới đất nước, có sức khoẻ, có nhận thức tốt, năng động, sáng tạo, dễ tiếp thu cái mới. Đây là những điều kiện cơ bản để họ tiếp thu lý luận khoa học, chuyên môn nghiệp vụ quân sự. Tuy nhiên, họ là những người chưa từng trải, chưa được rèn luyện thử thách trong đấu tranh, trong thực tiễn xây dựng và chiến đấu của quân đội. Do đó, khi gặp khó khăn gian, khổ họ thường bộc lộ các nhược điểm như hay bi quan, thiếu kiên trì. Ở họ, khả năng tự kiềm chế kém, dễ cứng nhắc, cực đoan trong thái độ, hành vi. Trong cuộc sống sinh hoạt, họ là những người thích tự do, ngại chấp hành kỷ luật quân đội, chế độ quy định của đơn vị và dễ bị tiêm nhiễm những mặt tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường, dễ mắc sai lầm do bị cám dỗ bởi những lợi ích vật chất. Nhược điểm này cũng tác động rất lớn đến quá trình xây dựng YTTG học tập và rèn luyện cho học viên đào tạo sĩ quan của Học viện, cần được hết sức quan tâm, không thể coi thường. Thứ ba, phần đông học viên đào tạo SQNN được tuyển chọn kỹ càng bảo đảm đúng quy chế tuyển sinh quân sự. Trong nhiều năm qua, các Học viện, nhà trường trong quân đội nói chung, HVKHQS nói riêng đã tổ chức chặt chẽ, chu đáo quá trình tuyển sinh quân sự. Đối tượng dự thi là những đoàn viên thanh niên đang học lớp 12 và 10 đã tốt nghiệp trung học phổ thông, trung học bổ túc văn hoá, trung học chuyên nghiệp. Trước khi làm hồ sơ dự thi đều phải bước qua tuyển chọn sơ bộ. Những học sinh, quân nhân này đủ các tiêu chuẩn về lai lịch, phẩm chất, đạo đức, trình độ học vấn và sức khoẻ theo quy định của Bộ quốc phòng. Với sự tuyển chọn chặt chẽ nghiêm túc như vậy, những học viên được trúng tuyển và vào học tập tại trường là những người có phẩm chất chính trị, đạo đức, trình độ học vấn và sức khoẻ tốt. Đây là những thuận lợi rất cơ bản cho quá trình giáo dục rèn luyện phát triển phẩm chất, năng lực người học viên trở thành SQNN trong quân đội. Thứ tư, phần đông học viên đào tạo SQNN là con em cán bộ, công nhân viên chức trong và ngoài quân đội sống gần trung tâm kinh tế, chính trị, văn hoá xã hội; có điều kiện, cơ hội tiếp cận và phát triển thuận lợi trên nhiều mặt, song cũng dễ làm cho họ có những biểu hiện sai lệch trong học tập và rèn luyện. Những năm qua, mặc dù phạm vi tuyển sinh được mở rộng trong toàn quốc, không phân biệt vùng miền, giai tầng xã hội nhưng số thí sinh trúng tuyển vào trường phần đông có thành phần xuất thân là con em cán bộ, viên chức nhà nước trong và ngoài quân đội, có hộ khẩu thường trú ở khu vực Hà Nội và ở các thành phố, thị xã. Những học viên này đã sớm ảnh hưởng những đức tính tốt đẹp, tiên tiến của giai cấp công nhân Việt Nam, truyền thống cách mạng của gia đình, có nếp nghĩ và tác phong làm việc khẩn trương, nghiêm túc, năng động, sáng tạo, tự tin, quyết đoán; có ý thức chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Đây là những yếu tố rất quan trọng để xây dựng, phát triển nhân cách người sĩ quan quân đội nói chung và người SQNN, sĩ quan tình báo nói riêng. Tuy nhiên, ở họ còn thiếu kinh nghiệm hoạt động chính trị - xã hội, sự giác ngộ giai cấp và bản lĩnh chính trị còn hạn chế; quan niệm và động cơ về nghề nghiệp quân sự chưa sâu sắc; tinh thần tự lập, tự chủ chưa cao, dễ nảy sinh tư tưởng dựa dẫm ỷ lại, thiếu tập trung, thậm chí có những nhu cầu đòi hỏi, ham muốn thiếu lành mạnh, lệch chuẩn với các chuẩn 11 mực chính trị - đạo đức của người sĩ quan quân đội tương lai. Những yêu tố đó tác động đến quá trình xây dựng YTTG học tập và rèn luyện cho học viên; nếu không được phát hiện kịp thời, giáo dục tích cực, thường xuyên sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới kết quả phấn đấu của học viên trong quá trình đào tạo tại Học viện. * Ý thức tự giác học tập và rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ ở Học viện khoa học quân sự - Khái niệm và cấu trúc Ý thức và ý thức tự giác Tiếp cận từ góc độ triết học, ý thức là đặc tính của một dạng vật chất có tổ chức cao nhất là bộ óc người; là sự phản ánh thế giới khách quan vào bộ óc người. Ý thức người tồn tại dưới hai dạng: ý thức cá nhân và ý thức xã hội. Ý thức cá nhân là ý thức của một con người cụ thể, cảm tính với đầy đủ các đặc điểm về nhân cách; còn ý thức xã hội là sự phản ánh tồn tại xã hội. Ý thức cá nhân hay ý thức xã hội có vai trò to lớn trong việc cải tạo xã hội. Ý thức mang tính giai cấp sâu sắc; nó có tính kế thừa, tính tiên tiến và tính lạc hậu tương đối so với đời sống thực tiễn xã hội. Tiếp cận từ góc độ tâm lý học, giáo dục học, ý thức là khả năng của con người phản ánh và tái hiện thực khách quan vào trong tư duy. Đây là hình thức cao nhất của sự phản ánh tâm lý đặc trưng của con người xã hội và có quan hệ trực tiếp với ngôn ngữ. Ý thức được hình thành trên cơ sở hoạt động thực tiễn của xã hội. Ý thức có tính độc lập tương đối với thực tiễn. Nó không chỉ phản ánh thực tiễn khách quan mà còn dựa trên cơ sở phản ánh đó, sáng tạo ra hiện thực mới trong tư duy, thông qua hoạt động thực tiễn của con người. Mỗi cá nhân con người không chỉ là sản phẩm của lịch sử mà còn là sản phẩm của quá trình phát triển của riêng mình. Do đo, giáo dục có vai trò và ảnh hưởng quyết định đến việc hình thành ý thức cá nhân của con người. Triết học mác xít và tâm lý học mác xít đều cho rằng, ý thức có nhiều cấp độ phản ánh. Cấp độ thấp là vô thức, cấp độ cao là ý thức. Trong cấp độ ý 12 thức, có một trình độ phản ánh đặc biệt là tự ý thức. Nếu phân chia theo mức độ sáng tỏ, sâu sắc của ý thức thì còn có ý thức tự phát và ý thức tự giác. Ý thức tự phát là những ý thức được hình thành trên cơ sở các nhu cầu mang tính bản năng: ăn uống, đi lại, tồn tại, tự vệ, trong đó yếu tố bản năng giữ vai trò chủ đạo. YTTG là tự nhận thức được bản chất, thuộc tính của sự vật hiện tượng, tự làm theo các suy nghĩ, nhận thức đúng đắn đó. YTTG có sự tham gia của tư duy lô gíc biện chứng mang ý nghĩa chính trị - xã hội cao. C.Mác và Ph.Ăng ghen đã phân biệt hai trình độ ý thức đấu tranh của giai cấp công nhân là đấu tranh tự phát và đấu tranh tự giác. Ban đầu, do chưa được giác ngộ chính trị giai cấp nên các cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân chỉ mang tính tự phát. Về sau, khi chủ nghĩa Mác - Lênin ra đời, giai cấp công nhân giác ngộ mục tiêu lý tưởng cách mạng, họ đấu tranh chống giai cấp tư sản với một nhận thức cao hơn, có cơ sở khoa học, có tổ chức chặt chẽ, có mục tiêu rõ ràng, đoàn kết thành lực lượng to lớn. Cuộc đấu tranh đó đã mang tính tự giác do tính tự giác trong ý thức của giai cấp công nhân quy định. Từ sự phân tích trên đây có thể đưa ra khái niệm ý thức tự giác như sau: YTTG là sự tự nhận thức đúng đắn vị trí, vai trò, tác dụng của chủ thể và hoạt động, trên cơ sở đó có tinh thần thái độ, hành vi tích cực chủ động, sáng tạo thực hiện công việc đạt kết quả cao nhất. Xét về tính chất hoạt động thì con người vừa có cả YTTG và ý thức không tự giác. YTTG với tư cách một phẩm chất tâm lý nhân cách hình thành trên cơ sở nhận thức đúng đắn hiện thực đời sống chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội và bản thân; nó có tính tự nguyện (không cần nhắc nhở, thúc ép), tích cực, chủ động, sáng tạo trong thực hiện công việc được phân công và đạt được hiệu quả cao nhất. YTTG là trình độ phát triển cao của ý thức. YTTG đòi hỏi ở mỗi cá nhân trong hoạt động dù có sự quản lý hay không có sự quản lý của người chỉ huy, lãnh đạo vẫn chấp hành nghiêm túc các yêu cầu của tổ 13 chức, của nhiệm vụ mà không cảm thấy bị ức chế, gò bó, khó chịu. Bản chất của YTTG là sự nhận thức được cái tất yếu khách quan. Ph.Ăngghen đã từng nói, người nào nhận thức đượcc cái tất yếu, người đó có tự do. Người có YTTG chính là người tự do trong hoạt động xã hội, theo nghĩa tích cực của từ này. Ý thức không tự giác là ý thức chưa có sự hiểu biết một cách đúng đắn, khoa học về quy luật tất yếu khách quan của tự nhiên và xã hội, chưa nhận biết đầy đủ về tiến trình, kết quả hoạt động, thường có thái độ, hành động, thiếu cân nhắc, không chắc chắn. Ý thức không tự giác thể hiện ở hành động phải luôn có sự nhắc nhở, đôn đốc, chế ước của quản lý chỉ huy thì mới được thực hiện và có hiệu quả; nếu không có sự quản lý giám sát, đôn đốc, nhắc nhở kịp thời thì kết quả hoàn thành nhiệm vụ thấp. Trong quá trình hoạt động, người không có YTTG cảm thấy gò bó, khó chịu, ức chế, không tập trung chú ý và không có tình cảm với công việc, dẫn đến chất lượng, hiệu quả không cao. Nguyên nhân chủ yếu là do ở những con người đó chưa có sự giáo dục quán triệt sâu sắc đầy đủ về mục tiêu, ý nghĩa, vai trò, tác dụng của hoạt động, chưa thấy vị trí, vai trò, trách nhiệm, nghĩa vụ của cá nhân đối với tập thể, tổ chức cộng đồng xã hội; hoặc do môi trường xã hội không cho họ có được khả năng biểu hiện ý chí hành động theo ý muốn (như trong xã hội có áp bức và đối kháng giai cấp, hoặc ngay ở một môi trường mà yếu tố chính trị, văn hoá sư phạm thiếu lành mạnh). Ý thức không tự giác, kìm hãm, hạn chế khả năng phát triển của cá nhân và tập thể. Do vậy, các nhà giáo dục, lãnh đạo, quản lý luôn đấu tranh khắc phục, tiến tới loại bỏ nó nhằm không ngừng nâng cao hiệu quả hoạt động của tập thể và từng cá nhân, thành viên. Ý thức tự giác học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN. Học tập là một hoạt động xã hội của con người, trong đó diễn ra các quá trình nhận thức, tiếp thu kiến thức của nhân loại thông qua quy trình đào 14 tạo tại các nhà trường, Học viện...Học tập là khái niệm đa nghĩa, vừa có nghĩa rộng vừa có nghĩa hẹp theo. Nghĩa rộng học tập là quá trình cá nhân tự lĩnh hội tri thức, nâng cao hiểu biết và kinh nghiệm thông qua các hoạt động giáo dục xã hội, nhà trường, gia đình, tập thể theo. Nghĩa hẹp học tập là việc cá nhân tham gia vào một quá trình đào tạo theo mục tiêu, yêu cầu nhất định, được bắt đầu từ các hoạt động học, nghiên cứu, đến các hoạt động ôn thi, kiểm tra và tốt nghiệp ra trường. Khái niệm học tập sử dụng trong luận văn chính là được hiểu theo nghĩa này. Rèn luyện cũng là khái niệm đa nghĩa: trong luận văn, khái niệm rèn luyện được dùng để chỉ các hoạt động của bản thân học viên đào tạo SQNN quân sự, tự bồi dưỡng nhân cách nâng cao phẩm chất về mọi mặt theo các mục tiêu, yêu cầu đào tạo của Học viện và yêu cầu, nhiệm vụ của quân đội, của nghề nghiệp tương lai, của nhân cách sĩ quan tương lai. Trong thời gian đào tạo tại trường, đối với mỗi học viên, học tập luôn gắn với rèn luyện. Học và rèn tuy có nội dung khác nhau nhưng cùng chung mục tiêu đào tạo, cùng ý nghĩa chính trị - xã hội là góp phần hình thành nhân cách sĩ quan tốt đẹp. Bản thân hoạt động học tập cũng mang ý nghĩa rèn luyện (rèn luyện trí nhớ, nâng cao năng lực trí tuệ, tư duy, kỹ năng, kỹ xảo chuyên môn nghiệp vụ...); và bản thân hoạt động rèn cũng là sự học hỏi, bắt chước, noi theo các điển hình tiên tiến về nhân cách con người học viên tốt ở Học viện. Như vậy, học tập và rèn luyện là những hoạt động có quan hệ chặt chẽ thống nhất với nhau, không tách rời nhau; mỗi mặt hoạt động đều là cơ sở của nhau, ảnh hưởng chi phối lẫn nhau, tạo điều kiện cho nhau cùng phát triển. Trong sự phát triển nhân cách người học viên sĩ quan quân đội nói chung và SQNN nói riêng, không hề có sự tách rời, coi nhẹ một mặt hoạt động nào. Mặt hoạt động này đòi hỏi phải có sự hỗ trợ của mặt hoạt động kia. Hoạt động lĩnh hội tri thức muốn có kết quả tốt, đòi hỏi người học phải cố gắng nỗ lực phấn đấu đầy gian khổ, phải có những yếu tố cần thiết về tâm - sinh lý, chính trị, đạo đức, kỷ luật, lối sống, tác phong mang tính tích cực, tiến bộ. Những 15 yếu tố đó đều do quá trình rèn luyện tích cực thường xuyên của họ tạo thành. Từ sự phân tích bản chất, vai trò, nội dung và mối quan hệ của YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS, tác giả quan niệm, YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS là một loại ý thức tích cực dựa trên cơ sở tự nhận thức sâu sắc vai trò tác dụng của việc học tập, rèn luyện của mỗi người theo mục tiêu, yêu cầu đào tạo tại Học viện và được thể hiện ra bằng hệ thống động cơ, thái độ, học tập, rèn luyện một cách tích cực, chủ động và sáng tạo, đạt kết quả cao. Ý thức tự giác học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN quân sự có cấu trúc nội dung khá phức tạp, thể hiện ở ba mặt: trình độ giác ngộ; thái độ và mặt hành vi học tập và rèn luyện của học viên. Trình độ giác ngộ được biểu hiện ở việc giác ngộ lý tưởng chiến đấu, nhận thức đúng về hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng CNXH và bảo vệ Tổ quốc nhiệm vụ XHCN; quán triệt sâu sắc nhiệm vụ chính trị của quân đội, của Tổng cục II và nắm chắc mục tiêu yêu cầu nhiệm vụ giáo dục và đào tạo của Học viện; hiểu rõ âm mưu, thủ đoạn của kẻ thù, thường xuyên nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng, có ý chí phấn đấu học tập và rèn luyện đạt kết quả cao nhất; trên cơ sở đó học viên tự hình thành niềm tin và ý chí phấn đấu của mình vào sự thành công của CNXH, của sự nghiệp đổi mới đất nước do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo; tin ở tổ chức cấp trên, tin ở nhiệm vụ, tin ở đồng đội, tin ở môi trường giáo dục đào tạo và tin ở chính bản thân mình. Chỉ có như vậy, họ mới có ý chí vượt qua khó khăn thử thách trong quá trình đào tạo, mới tích cực tự nguyện tự giác phấn đấu học tập, rèn luyện đạt kết quả cao nhất, hoàn thành thắng lợi mục tiêu khoá học đề ra. Thái độ: Được biểu hiện ở tinh thần chủ động hăng, say tự học, tự rèn vươn lên thực hiện tốt các nội dung chương trình, kế hoạch giáo dục đào tạo; đồng thời lên án, đấu tranh với biểu hiện sai trái, tiêu cực lạc hậu trong quá trình học tập và rèn luyện. Thái độ tự giác học tập và rèn luyện của người học viên được biểu hiện 16 ra bên ngoài thông qua nét mặt, lời nói, cử chỉ, hành vi của họ. Thái độ hăng say, hứng thú, chủ động cố gắng vươn lên của người học viên sẽ khơi dậy ở họ những hành động tích cực trong thực hiện nhiệm vụ học tập, rèn luyện. Ngược lại, thái độ thờ ơ, chán nản, thụ động, thiếu nhiệt tình đối với những nội dung học tập, rèn luyện có thể dẫn tới sự thiếu tập trung chú ý, thiếu sự nỗ lực độc lập trong học tập, rèn luyện và dẫn đến kết quả học tập rèn luyện hạn chế. Hành vi: Được biểu hiện ở hệ thống các hành vi tích cực tự giác học tập, rèn luyện; sự cần cù chịu khó trong tự học, tự rèn luyện nhằm lĩnh hội tri thức, kỹ xảo, kỹ năng và nâng cao phẩm chất đạo đức, xây dựng lối sống tốt đẹp có văn hoá, có kỷ luật của học viên trong quá trình phấn đấu thực hiện mục tiêu yêu cầu đào tạo của khoá học. Hành vi có tính tự giác của học viên trong quá trình đào tạo tại nhà trường được biểu hiện ở những thao tác chủ động tích cực tự học như: tự mình tổ chức học tập, tự lập chương trình, kế hoạch học tập, tự tiến hành thực hiện kế hoạch, tự kiểm tra đánh giá kết quả, tự rút kinh nghiệm và điều chỉnh hoạt động tự học của mình với một khối lượng thao tác công việc lớn do người học độc lập tiến hành. Tự rèn luyện là cách thức người học tự tổ chức của các hoạt động của mình trên cơ sở lặp đi, lặp lại nhiều lần, chuẩn xác các yêu cầu của điều lệnh chế độ, quy định của nhà trường, quân đội, biến nó thành nền nếp thói quen, trong cuộc sống hàng ngày. Thực chất của việc tự rèn luyện là tích luỹ kinh nghiệm, cách cư xử đúng đắn và tự mình vươn lên qua những khó khăn phức tạp để hình thành thói quen phù hợp với yêu cầu của hoạt động quân sự. Tự rèn luyện có ý nghĩa lớn trong việc, khắc phục những nét tiêu cực của tính cách, củng cố ý chí giúp người học tự tin, tự kiềm chế, bình tĩnh trong xử lý các quan hệ. Tự rèn luyện của người học viên được thể hiện phong phú sinh động trong sinh hoạt và hoạt động thực tiễn. Đó là những hành vi tự giác chấp hành 17 pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội, các quy định, quy chế, nội dung chương trình kế hoạch huấn luyện, giáo dục; những hành vi tự tu dưỡng đạo đức lối sống, tác phong, thể lực của người quân nhân cách mạng; tự rèn luyện các kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp quân sự; tự điều khiển, điều chỉnh, tự đánh giá, tự kiềm chế và làm chủ bản thân trong mọi điều kiện hoàn cảnh. Ba mặt cơ bản trong cấu trúc YTTG có mối quan hệ chặt chẽ với nhau tạo nên tính hoàn chỉnh, vững chắc của YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN, trong đó, giác ngộ mục tiêu lý tưởng chiến đấu và việc nhận thức sâu sắc yêu cầu nhiệm vụ của cách mạng, của quân đội, của Tổng cục II giữ vai trò quan trọng hàng đầu. Nó là cơ sở để mỗi học viên nâng cao vai trò trách nhiệm, có thái độ hành vi chủ động, tích cực, tự giác trong học tập và rèn luyện. Mặt thái độ, hành vi là hệ quả tất yếu của mặt nhận thức nên có nhận thức mới có điều kiện để hành động đúng và hành động đúng lại tạo điều kiện cho phát triển nhận thức đúng. * Tiêu chí đánh giá ý thức tự giác học tập và rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ ở Học viện khoa học quân sự. YTTG học tập và rèn luyện của học viên là một phạm trù tinh thần, sản phẩm tư duy, của con người, Tuy nhiên, theo quy luật thống nhất giữa tư duy và hoạt động, giữa hoạt động bên trong và hoạt động bên ngoài của một nhân cách, YTTG học tập và rèn luyện bao giờ cũng được bộc lộ thông qua các hành động thực tiễn cụ thể. V.I.Lênin đã từng nói, làm thế nào để hiểu được tư duy, tư tưởng của con người ta? Và Người tự trả lời, phải thông qua hoạt động thực tiễn. Để đánh giá YTTG học tập và rèn luyện của học viên cần căn cứ vào những tiêu chí chủ yếu sau đây: Tiêu chí 1: Có động cơ học tập và rèn luyện đúng theo mục tiêu, yêu cầu đào tạo của HVKHQS. Động cơ học tập và rèn luyện đúng là tiêu chí quan trọng hàng đầu trong hệ tiêu chí đánh giá YTTG học tập và rèn luyện của học viên quân sự nói chung và học viên đào tạo SQNN nói riêng. Nó giữ vai trò chủ đạo, chi 18 phối các tiêu chi khác Động cơ là sự thôi thúc bên trong của con người hướng tới hành động học tập, rèn luyện. Động cơ đúng đắn của người học viên đào tạo sĩ quan là động cơ mang tính tích cực xã hội - động cơ vì tập thể - động cơ phấn đấu thực hiện thắng lợi mục tiêu, yêu cầu đào tạo của từng khóa học do Học viện đề ra. Nó mang tính định hướng, duy trì, thúc đẩy mọi mặt hoạt động của mỗi học viên trong quá trình học tập và rèn luyện nhằm thoả mãn nhu cầu về phẩm chất năng lực của người sĩ quan trong tương lai. Học viên có động cơ đúng đắn, sẽ xây dựng cho mình một "mẫu người lý tưởng" để phấn đấu vươn tới trong cuộc sống. Hơn thế nữa, nó còn quyết định phương hướng cuộc đời, lập trường giai cấp, bản lĩnh chính trị và toàn bộ nhân cách người sĩ quan tương lai của quân đội. Nếu học viên không xác định được động cơ học tập và rèn luyện đúng, sẽ dẫn tới những mặt tiêu cực hạn chế như thiếu chủ động tích cực, tự giác trong học tập rèn luyện, Tiêu chí 2: Có tinh thần tích cực, chủ động độc lập, sáng tạo và say mê trong học tập và rèn luyện. Tích cực chủ động, độc lập sáng tạo và say mê trong học tập,rèn luyện là một tiêu chí cơ bản, quan trọng để đánh giá YTTG của người học viên SQNN. Nó còn là một yêu cầu cao về phẩm chất chính trị đạo đức của người học viên. Một trong những biểu hiện YTTG là tinh thần thái độ tích cực, chủ động, độc lập, sáng tạo trong học tập và rèn luyện nhằm hình thành phát triển toàn diện những phẩm chất nhân cách của họ. Trong tự học, học viên phải tự xác định mục tiêu, yêu cầu đào tạo của khoá học từng môn học, bài học, từng nội dung, nhiệm vụ tự học về các mặt tri thức, kỹ năng, thái độ; tự xác định trình độ, phẩm chất hiện có của bản thân; tự xác định nội dung học tập; tự xây dựng kế hoạch ; tự tìm tòi lựa chọn phương pháp; tự kiểm tra đánh giá kết quả hoạt động tự học. Ngoài ra, quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập, học viên phải thường xuyên có thái độ tập 19 trung nghe giảng trên lớp và quan tâm đến bài học; chịu khó hỏi giáo viên hoặc bạn bè khi chưa hiểu bài; tự tìm cách để nhớ, không ngại phát biểu, thảo luận trao đổi về nội dung học; luôn chuẩn bị đầy đủ bài, phương tiện học tập trước khi đến lớp; chủ động và tập trung thời gian trong học tập... Trong tự rèn luyện, học viên phải nêu cao tinh thần tích cực chủ động độc lập sáng tạo luyện tập các thói quen hành vi kỷ luật, rèn luyện động cơ, rèn luyện thể lực, tâm lý, rèn luyện ý chí, rèn luyện bản lĩnh chính trị đạo đức, bản lĩnh chiến đấu của người quân nhân cách mạng, người đảng viên cán bộ, của Đảng trong quân đội. Tiêu chí 3: Chấp hành nghiêm kỷ luật quân đội và các chế độ quy định của Học viện về học tập, rèn luyện. Học tập, rèn luyện là nhiệm vụ trung tâm, xuyên suốt của người học viên trong quá trình đào tạo tại trường. Đây là nhiệm vụ khó khăn phức tạp, trải qua nhiều giai đoạn học tập, rèn luyện căng thẳng, với nhiều nội dung hình thức học tập huấn luyện phong phú, đa dạng, sát thực tế sẵn sàng chiến đấu và chiếu đấu của Tổng cục tình báo và các đơn vị trong toàn quân và chức trách nhiệm vụ của người SQNN sau khi ra trường. Những khó khăn, vất vả đó rất dễ làm nảy sinh tư tưởng ngại khó, ngại khổ, ngại rèn luyện, tuỳ tiện bớt xén những nội dung yêu cầu đề ra... Do vậy, chấp hành nghiêm kỷ luật quân đội, các chế độ quy định của Học viện về học tập và rèn luyện là một tiêu chí quan trọng trong đánh giá YTTG của học viên đào tạo SQNN ở HVKHQS. Tiêu chí chấp hành kỷ luật, chế độ, quy định gồm: - Thực hiện nghiêm điều lệnh kỷ luật, các quy chế quy định; - Thực hiện đúng chế độ ngày, tuần; - Học tập, rèn luyện đúng chương trình nội dung theo kế hoạch; - Chấp hành nghiêm quy chế thi kiểm tra, quy chế bảo mật. Chấp hành tốt điều lệnh canh gác, canh phòng; - Ra ngoài doanh trại đúng lễ tiết tác phong, đúng thời gian quy định, 20 đúng nội dung công việc và địa chỉ nơi đến; - Chấp hành đúng quy định nhà ở, quy định giảng đường, quy định của nhà ăn. Tiêu chí 4: Có kết quả học tập và rèn luyện tốt theo chỉ tiêu thi đua của Học viện. Tiêu chí này là hệ quả của các tiêu chí trên, là thước đo có tính định lượng YTTG học tập, rèn luyện, phẩm chất, năng lực của người học viên đào tạo SQNN, khả năng hoàn thành nhiệm vụ của học viên. Suy đến cùng, ý thức của con người phải được thể hiện trong hành động, hoạt động. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng dạy, xem xét con người không phải qua lời nói, ý nghĩ mà phải qua việc làm; học phải đi đôi với hành. Bởi vậy, YTTG học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN phải được thể hiện ở kết quả học tập rèn luyện đạt chỉ tiêu thi đua về học và rèn cho từng chuyên ngành đào tạo với từng khoá học của HVKHQS. Các tiêu chí trên đây có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, tạo nên tính hoàn chỉnh, vững chắc của YTTG, học tập và rèn luyện của học viên đào tạo SQNN, trong đó, động cơ học tập và rèn luyện đúng theo mục tiêu yêu cầu đào tạo có vai trò chi phối các tiêu chí khác trong thành phần YTTG học tập và rèn luyện... Nó là cơ sở để mỗi học viên có được nhận thức, tình cảm và hành động đúng với yêu cầu của xã hội, quân đội, đơn vị nhà trường và tập thể học viên, các tiêu chí khác đều có vị trí quan trọng. * Vai trò ý thức tự giác học tập và rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan ngoại ngữ ở Học viện khoa học quân sự Trong quá trình học tập và rèn luyện tại Học viện, YTTG của học viên đào tạo SQNN quân sự giữ vai trò rất quan trọng. * YTTG là yếu tố quan trọng quyết định trực tiếp chất lượng và hiệu quả học tập, rèn luyện của Học viện. Chất lượng và hiệu quả học tập, rèn luyện của học viên đào tạo sĩ quan nói chung, của học viên đào tạo SQNN nói riêng phụ thuộc vào nhiều yếu tố: