Tài liệu Xây dựng và sử dụng đề kiểm tra theo hướng tiếp cận đánh giá xác thực trong dạy học chương nhiệt học vật lí 6

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ ĐẠI ĐỒNG XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG ĐỀ KIỂM TRA THEO HƯỚNG TIẾP CẬN ĐÁNH GIÁ XÁC THỰC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “NHIỆT HỌC”- VẬT LÍ 6 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN, 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ ĐẠI ĐỒNG XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG ĐỀ KIỂM TRA THEO HƯỚNG TIẾP CẬN ĐÁNH GIÁ XÁC THỰC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “NHIỆT HỌC”- VẬT LÍ 6 Ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Thị Thu Hiền THÁI NGUYÊN, 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Luận văn: “Xây dựng và sử dụng đề kiểm tra tiếp cận đánh giá xác thực trong dạy học chương "NHIỆT HỌC" - Vật lý 6” được thực hiện từ tháng 01 năm 2019 đến tháng 4 năm 2019. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và tài liệu trong luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào. Tất cả những tham khảo và kế thừa đều được trích dẫn và tham chiếu đầy đủ. Thái Nguyên, tháng 04 năm 2019 Tác giả Hà Đại Đồng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Em xin được gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới các thầy cô giáo khoa Bộ môn Phương pháp dạy học Vật lí và khoa Vật lí, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giảng dạy và giúp đỡ em trong học tập và nghiên cứu luận văn. Em xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS. TS. Lê Thị Thu Hiền, người đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Em xin được gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo và các em học sinh trường phổ thông dân tộc nội trú THCS và THPT Yên Lập đã hỗ trợ cho em tổ chức thành công quá trình thực nghiệm sư phạm. Em xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Học viên Hà Đại Đồng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2 6. Phương pháp nghiên cứu. ................................................................................ 2 7. Đóng góp mới của đề tài .................................................................................. 3 8. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 3 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐÁNH GIÁ XÁC THỰC KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS ................................ 4 1.1. Đánh giá kết quả học tập của học sinh ......................................................... 4 1.1.1. Đánh giá ..................................................................................................... 4 1.1.2. Đặc trưng cơ bản của KTĐG theo xu hướng mới của thế giới ................. 4 1.1.3. Định hướng đổi mới đánh giá người học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh .......................................................................................... 5 1.2. Đánh giá xác thực kết quả học tập môn Vật lí của học sinh THCS ............. 6 1.2.1. Quy trình xây dựng bài đánh giá thực trong dạy học Vật lí ...................... 7 1.2.2. Các kiểu nhiệm vụ thực có thể sử dụng trong đánh giá kết quả học tập môn Vật lí của học sinh ............................................................................... 10 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.2.3. Sử dụng đánh giá xác thực trong quá trình trong dạy học Vật lí ở trường THCS ..................................................................................................... 14 1.3. Phân tích thực trạng đánh giá xác thực môn Vật lí ở THCS hiện nay ....... 26 1.3.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 26 1.3.2. Thời gian, địa điểm, đối tượng khảo sát .................................................. 27 1.3.3. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 27 1.3.4. Kết quả khảo sát ...................................................................................... 27 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 35 Chương 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG ĐỀ ĐÁNH GIÁ XÁC THỰC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG "NHIỆT HỌC" - VẬT LÍ 6 ..................... 36 2.1. Mục tiêu kiểm tra đánh giá kết quả học tập chương"nhiệt học" Vật lí 6 THCS ................................................................................................................. 36 2.1.1. Mục tiêu DH chương “Nhiệt học” ........................................................... 36 2.1.2. Nội dung kiến thức chương “Nhiệt học” ................................................. 37 2.1.3. Mục tiêu KTĐG KQHT chương “Nhiệt học” ......................................... 39 2.2. Thiết kế đề kiểm tra đánh giá xác thực trong quá trình dạy học chương "Nhiệt học", Vật lí 6 .......................................................................................... 39 2.2.1. Xây dựng đề đánh giá xác thực ............................................................... 39 2.3. Sử dụng đề đánh giá xác thực đã xây dựng trong dạy học chương “Nhiệt học” - Vật lí 6 .................................................................................................... 50 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 52 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 53 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................. 53 3.2. Thời gian, địa điểm tổ chức thực nghiệm sư phạm .................................... 53 3.3. Mẫu thực nghiệm sư phạm ......................................................................... 53 3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ........................................................... 53 3.4.1. Phương pháp quan sát .............................................................................. 53 3.4.2. Phương pháp thống kê toán học .............................................................. 53 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.4.3. Phương pháp case - study ........................................................................ 54 3.5. Quá trình và kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................ 54 3.5.1. Tổ chức thực nghiệm sư phạm ................................................................ 54 3.5.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................................. 54 3.5.3. Kết quả phân tích định lượng .................................................................. 57 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................. 60 KẾT LUẬN....................................................................................................... 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 61 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ DH Dạy học ĐC Đối chứng ĐG Đánh giá ĐGXT Đánh giá xác thực ĐH Đại học GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HĐDH Hoạt động dạy học HS Học sinh KQHT Kết quả học tập KT Kiểm tra KTĐG Kiểm tra đánh giá NL Năng lực PPDH Phương pháp dạy học SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TL Tự luận TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sư phạm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Thực trạng thực hiện các bước xây dựng đề kiểm tra Môn Vật lý lớp 6, bậc THCS .............................................................................. 27 Bảng 1.2. Thực trạng mức độ vận dụng đánh giá thực trong dạy học môn Vật lí ở THCS.................................................................................. 28 Bảng 1.3: Đánh giá về mức độ hiểu biết về sự hữu ích của ĐGXT .................. 30 Bảng 1.4. Đánh giá về ưu điểm, lợi thế của KTĐG theo hướng đánh giá xác thực đối với hoạt động học tập của học sinh ................................... 32 Bảng 1.5: Các khó khăn thường gặp trong việc vận dụng đánh giá xác thực trong quá trình DH môn Vật lý, lớp 6 bậc THCS ........................... 33 Bảng 3.1: Bảng điểm kiểm tra của các nhóm .................................................... 57 Bảng 3.2: Bảng điểm kiểm tra của cá nhân ....................................................... 58 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC HÌNH Biểu đồ 1.1. Mức độ phổ biến của đánh giá xác thực trong dạy học môn Vật lí ở THCS ...................................................................................... 29 Biểu đồ 1.2: Mức độ thiết kế KTĐG theo định hướng đánh giá xác thực ........ 30 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài KTĐG là khâu cuối cùng của quá trình dạy học, là một khâu không thể tách rời quá trình dạy học, giúp đánh giá toàn bộ kết quả dạy và học của người học. Nhưng, kiểm tra đánh giá cũng là một hoạt động độc lập với quá trình dạy học, kết quả kiểm tra đánh giá sẽ là đòn bẩy thúc đẩy quá trình dạy học; giúp GV và HS điều chỉnh hoạt động dạy và học phù hợp để nâng cao kết quả học tập của người học. Định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới (sau 2019) đối với các môn học nói chung và môn Vật lí nói riêng là phát triển năng lực người học, giúp HS biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Do vậy, bắt buộc GV phải thay đổi phương pháp, hình thức dạy học hướng vào NL người học và hoạt động KTĐG cũng kéo theo bắt buộc phải thay đổi để phù hợp với định hướng dạy học. Vật lí là môn học gắn nhiều với thực tiễn, các kiến thức Vật lí đều bắt đầu từ thực tiễn và dùng để giải quyết các bài toán thực tiễn của cuộc sống. Do vậy trong quá trình dạy học Vật lí cần gắn kiến thức với bối cảnh thực của cuộc sống giúp HS nâng cao năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đặc biệt đối với HS THCS, kiến thức Vật lí chủ yếu dừng lại ở mức độ tiếp cận các khái niệm và chủ yếu phương pháp dạy học là định hướng HS tự hoạt động, tự làm thí nghiệm và chiếm lĩnh tri thức dưới sự dẫn dắt của GV. Với các hình thức KTĐG hiện nay, một trong những hình thức mang lại hiệu quả cao trong quá trình dạy học chính là đánh giá xác thực kết quả học tập của HS, giúp đánh giá quá trình thực hiện và trình diễn của HS trong quá trình học tập Vật lí, đo được chính xác kiến thức, kĩ năng học tập Vật lí của học sinh. Học sinh lớp 6 là học sinh đầu cấp THCS, mới bắt đầu tiếp xúc với môn Vật lí nên rất cần thiết đổi mới dạy học Vật lí gắn với bối cảnh thực để giúp HS lớp 6 yêu thích, hứng thú hơn với môn học Vật lí. Từ những phân tích trên chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: "Xây dựng và sử dụng đề kiểm tra tiếp cận đánh giá Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn xác thực trong dạy học chương "NHIỆT HỌC" - Vật lý 6" cho luận văn của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu thiết kế đề kiểm tra theo hướng tiếp cận đánh giá xác thực và sử dụng sau khi học chương “Nhiệt học” - Vật lí 6 nhằm đánh giá xác thực kết quả học tập của học sinh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động ĐG trong bối cảnh thực trong dạy học Vật lí THCS. - Phạm vi nghiên cứu: ĐG xác thực trong dạy học Vật lí sau khi học chương “NHIỆT HỌC” - Vật lí 6. 4. Giả thuyết khoa học Đề xuất quy trình và thiết kế đề kiểm tra theo hướng tiếp cận đánh giá xác thực trong dạy học chương “NHIỆT HỌC” thì sẽ đánh giá xác thực được kết quả học tập của học sinh THCS 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu khái niệm, quy trình thiết kế và sử dụng đề kiểm tra đánh giá thực trong dạy học Vật lí ở trường THCS. - Phân tích thực trạng đánh giá xác thực kết quả học tập môn Vật lí của HS THCS. - Xây dựng hệ thống đề đánh giá xác thực chương “Nhiệt học” - Vật lí 6. - Tổ chức TNSP để kiểm nghiệm tính khả thi của các đề đã xây dựng và chứng minh giả thuyết khoa học. 6. Phương pháp nghiên cứu. - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu sách báo, tài liệu có liệ quan đến ĐG xác thực - Phương pháp điều tra, khảo sát: Tổ chức quan sát giờ dạy Vật lí, điều tra GV và HS về hoạt động đánh giá xác thực trong dạy học Vật lí lớp 6 của trường THCS. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Phương pháp TNSP: Tổ chức sử dụng kiểm tra đánh giá học sinh theo các đề kiểm tra đã đề xuất trong dạy học Vật lí 6 để kiểm nghiệm giả thuyết khoa học của đề tài đề ra. - Phương pháp thống kê toán học: Dùng phần mềm Exel; dùng các công thức và thuật toán đề xử lí số liệu thu thập trong đề tài. 7. Đóng góp mới của đề tài - Về lý luận: Đưa ra được các khái niệm về đánh giá xác thực, quy trình xây dựng và sử dụng đề KTĐG xác thực. - Về thực tiễn: Phân tích được thực trạng KTĐG xác thực môn Vật lí ở trường THCS; thiết kế được một số đề đánh giá xác thực trong dạy học chương "Nhiệt học", Vật lí 6. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn Chương 2: Xây dựng và sử dụng đề đánh giá xác thực trong dạy học chương "Nhiệt học" - Vật lí 6 Chương 3: Thực nghiệm sư phạm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐÁNH GIÁ XÁC THỰC KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Đánh giá kết quả học tập của học sinh 1.1.1. Đánh giá Đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập và xử lý thông tin về trình độ, khả năng thực hiện mục tiêu học tập của học sinh, về tác động và nguyên nhân của tình hình đó, nhằm tạo cơ sở cho những quyết định sư phạm của giáo viên và nhà trường, cho bản thân học sinh để họ học tập ngày càng tiến bộ hơn. Có 03 loại đánh giá: - Đánh giá chẩn đoán: Được sử dụng đánh giá trước khi tổ chức dạy học một chủ đề, kiến thức nào đó nhằm giúp giáo viên nắm được tình hình nhưng kiến thức liên quan đã có trong học sinh, những điểm học sinh đã nắm vững, những lỗ hổng cần bổ khuyết,... để điều chỉnh nội dung và hình thức, phương pháp dạy học phù hợp với học sinh. - Đánh giá từng phần: Được sử dụng trong bất kì một giai đoạn nào của quá trình dạy học giúp phản hồi kết quả học tập của người học giúp giáo viên và học sinh kịp thời điều chỉnh cách dạy và cách học, ghi nhận kết quả từng phần để tiếp tục thực hiện chương trình một cách vững chắc. - Đánh giá tổng kết: Được sử dụng đánh giá xếp loại học sinh so với chuẩn quy định, thường được tổ chức sau một học kì hoặc năm học, khóa học để đánh giá học sinh sau một giai đoạn học tập nhất định. - Ra quyết định: Đây là khâu cuối cùng của quá trình đánh giá, dựa vào những định hướng đã nêu trong khâu đánh giá, giáo viên quyết định những biện pháp cụ thể để giúp đỡ học sinh hoặc giúp đỡ chung cho cảc lớp về những thiếu sóy phổ biến hoặc có những sai sót đặc biệt. 1.1.2. Đặc trưng cơ bản của KTĐG theo xu hướng mới của thế giới - Đánh giá kết quả học tập: Xác định thành quả đạt được của người học; so sánh đối chiếu xếp loại người học sau một quá trình học tập. Không quá coi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn trọng hoạt động và biểu hiện của học sinh trong quá trình học. Đánh giá kết quả học tập tập trung vào xác định thành tích học tập của học sinh. - Đánh giá phát triển: Ngược lại đánh giá kết quả học tập, đánh giá phát triển tập trung vào đánh giá vì sự tiến bộ của người học; tập trung đánh giá người học theo các tiêu chí để xác định những kiến thức, kĩ năng và năng lực của người học trong quá trình học tập. - Đánh giá thực tiễn (đánh giá xác thực): Là đánh giá cả thành tích học tập của học sinh và vì sự phát triển của người học, tập trung đánh giá người học về việc áp dụng kiến thức, kĩ năng vào giải quyết các vấn đề trong bối cảnh thực của cuộc sống. - Đánh giá sáng tạo: Với cách đánh giá này, HS làm việc theo nhóm và sản phẩm cuối cùng là kết quả của cả nhóm chứ không phải của từng cá nhân; HS là người thực hiện nhưng cũng đồng thời là người đánh giá kết quả, vv. Cách KTĐG như vậy chắc chắn sẽ giúp cho HS hiểu rất rõ về nội dung bài học, và thực sự tạo điều kiện HS trở nên tích cực, chủ động và sáng tạo, để việc đổi mới phương pháp không còn là một lời hô hào chung chung nữa. 1.1.3. Định hướng đổi mới đánh giá người học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh Hiện nay, xu hướng đổi mới dạy học của Việt Nam đang chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học, đề án đổi mới nội dung chương trình sách giáo khoa sau 2015 đang được Nhà nước quan tâm. Trong khi đó, kiểm tra đánh giá là một khâu không thể tách rời quá trình dạy học và cần đổi mới đồng bộ với nội dung chương trình và phương pháp dạy học. Vì vậy định hưởng đổi mới đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực người học như sau: - Chuyển từ coi trọng đánh giá kết thúc đang coi trọng đánh giá quá trình: Không nên tuyệt đối hóa các loại hình đánh giá kết quả học tập của học sinh, cần phải chuyển từ chủ yếu sử dụng đánh giá kết quả học tập cuối môn học, khóa học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn nhằm mục đích xếp hạng, phân loại học sinh sang sử dụng đa dạng các loại hình đánh giá, coi trọng đánh giá thường xuyên, đánh giá định kì sau từng phần kiến thức, từng chương nhằm mục đích phản hồi kết quả học tập của học sinh để giáo viên và học sinh cùng điều chỉnh phương pháp giảng dạy và học tập. Cần phải làm cho cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh thay đổi quan niệm về đánh giá là một hoạt động độc lập với quá trình dạy học sang việc tích hợp đánh giá vào quá trình dạy học, xem đánh giá là một hoạt động của quá trình dạy học - Chuyển từ coi trọng đánh giá kiến thức, kĩ năng sang đánh giá năng lực của người học: Trước đây chủ yếu là sử dụng đánh giá dựa trên việc ghi nhớ, hiểu và vận dụng kiến thức, để đánh giá phát triển năng lực người học cần tiếp cận đánh giá năng lực vận dụng, năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn, cần quan tâm đến đánh giá năng lực tư duy của học sinh. - Chuyển từ đánh giá một chiều sang đánh giá đa chiều: Cần phải thay đổi việc chỉ có giáo viên đánh giá học sinh sang hình thức giáo viên và học sinh cùng đánh giá; đẩy mạnh phát triển năng lực tự đánh giá của học sinh và đánh giá đồng đẳng (học sinh tự đánh giá lẫn nhau). - Ứng dụng công nghệ thông tin và các phương tiện hiện đại trong kiểm tra đánh giá: Với sự phát triển như hiện nay của công nghệ thông tin và truyền thông, cần phải biết ứng dụng các tiện ích của công nghệ như sử dụng các phần mềm kiểm tra đánh giá, các phương tiện truyền thông, phương tiện kĩ thuật hiện đại hỗ trợ tất cả các khâu của quá trình đánh giá kết quả học tập của học sinh. 1.2. Đánh giá xác thực kết quả học tập môn Vật lí của học sinh Trung học cơ sở Đánh giá xác thực (hay còn gọi là đánh giá thực) là loại hình đánh giá đánh giá năng lực qua các hoạt động thực tiễn hoặc đánh giá năng lực thực hành thông qua khả năng thực hiện các nhiệm vụ thực tế trong cuộc sống của người học. Việc tổ chức đánh giá thực được thực hiện trong không gian thực, gắn với cuộc sống Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn hàng ngày của học sinh. Sử dụng đánh giá thực có thể đánh giá chính xác được một số năng lực của học sinh như năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn; năng lực thực hành vật lí; năng lực giải quyết vấn đề; năng lực tự học; năng lực hợp tác... Sản phẩm của bài thi đánh giá thực là yêu cầu học sinh thực hiện các sản phẩm thực chứ không phải trả lời các câu hỏi thông thường. Do vậy, bắt buộc để thực hiện được bài đánh giá thực trong dạy học Vật lí thì học sinh phải thực hiện cả một quá trình chứ không phải là một bài làm trên giấy. Do vậy, khi xây dựng tiêu chí đánh giá thực cần xây dựng đánh giá cho cả quá trình thực hiện tạo ra sản phẩm chứ không phải chỉ đánh giá chất lượng sản phẩm. 1.2.1. Quy trình xây dựng bài đánh giá thực trong dạy học Vật lí Thông thường, để xây dựng một bài đánh giá thực trong dạy học Vật lí cần tuân thủ theo 4 bước sau: - Xác định mục tiêu bài đánh giá thực: Trước khi tiến hành giao nhiệm vụ thực cho học sinh, giáo viên cần xác định mục tiêu đánh giá là gì? Cần đánh giá năng lực nào? Và các mục tiêu đánh giá kiến thức, kĩ năng gì? Và mục tiêu đo đánh giá quá trình thực hiện của học sinh như thế nào? + Mục tiêu đánh giá về mặt kiến thức: Cần phải chỉ ra các kiến thức mà học sinh có thể biết để vận dụng vào quá trình thực hiện sản phẩm. + Mục tiêu về kĩ năng: Cần đưa ra mô tả các kĩ năng mà học sinh đạt được thông qua quá trình thực hiện kiểm tra. + Mục tiêu về năng lực: Mô tả những năng lực và phẩm chất mà học sinh đạt được trong quá trình học tập thông qua bài kiểm tra. - Xác định các nhiệm vụ thực trong dạy học Vật lí: Vật lí mà môn khoa học thực nghiệm, học Vật lí gắn liền với thực tiễn cuộc sống, do vậy các nhiệm vụ thực trong dạy học Vật lí có thể lựa chọn để đưa vào bài đánh giá thực thường là yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức, kĩ năng đã có vào thực hiện một vấn đề đặt ra trong thế giới thực như yêu cầu học sinh thực hiện các dự án học tập liên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn quan đến kiến thức Vật lí, các câu hỏi kiến tạo nội dung kiến thức; thiết kế mô hình thí nghiệm hoặc thiết kế các thí nghiệm vật lí từ các vật liệu đơn giản; hoặc các bài viết về ứng dụng vật lí trong kĩ thuật và đời sống thực tiễn... - Xây dựng tiêu chí đánh giá cho bài kiểm tra: Bài đánh giá thực khác với các bài kiểm tra thông thường do vậy để có thể đánh giá chính xác bài kiểm tra của học sinh, cần xác định các tiêu chí đánh giá ngay từ khi giao đề bài kiểm tra cho học sinh để học sinh có thể biết được các tiêu chí và mức độ tối đa cần đạt được. Mỗi bài đánh giá thực yêu cầu học sinh thực hiện các kiểu nhiệm vụ khác nhau, do vậy không có một bộ tiêu chí nào cho phù hợp với tất cả các đề đánh giá thực mà chỉ có các tiêu chí cơ bản để căn cứ vào đó điều chỉnh cho phù hợp với các kiểu đề đánh giá thực khác nhau. Các tiêu chí đánh giá bài kiểm tra thực cần bám vào mục tiêu kiểm tra; nhiệm vụ học sinh thực hiện: Thông thường bộ tiêu chí thường gồm 2 phần chính là tiêu chí đánh giá sản phẩm học sinh đề ra và tiêu chí đánh giá quá trình làm việc của học sinh (thông qua quan sát, thông qua đánh giá cá nhân và đánh giá nhóm, thông qua phỏng vấn...) Những đặc trưng của một tiêu chí tốt bao gồm: Được phát biểu rõ ràng; Ngắn gọn; Quan sát được; Mô tả hành vi; Được viết để sinh viên hiểu được - Xây dựng Rubrics cho bài đánh giá thực: Với việc sử dụng rubrics làm công cụ ĐG sẽ đánh giá được toàn diện người học, từ kết quả học tập đến năng lực người học. Mỗi một nhiệm vụ yêu cầu HS phải có tư duy bậc cao (phân tích, tổng hợp và sáng tạo) đồng thời yêu cầu HS phải thảo tăng cường thảo luận, hợp tác với bạn bè, thầy cô để thực hiện nhiệm vụ. Với rubrics, HS được thử thách áp dụng những gì họ đã học được vào thực hiện các nhiệm vụ trong thế giới thực để từ đó giúp GV và HS thấy được kiến thức, kĩ năng và năng lực thực hiện của HS ở mức độ nào nhằm giúp GV và HS điều chỉnh phương pháp dạy học hướng vào việc nâng cao kết quả học tập của HS. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Sử dụng Rubrics làm công cụ đánh giá thực sẽ giúp đo lường cả quá trình học tập của HS vì Rubrics không chỉ đánh giá kết quả học tập của HS mà đánh giá quá trình thực hiện của HS. Với công cụ ĐG Rubrics, GV hoàn toàn có thể ĐG người học bằng điểm số theo các tiêu chí đã quy định đối với sản phẩm mà HS nộp lại; ngoài ra Rubrics giúp rèn luyện cho HS khả năng tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng vì Rubrics là các ma trận hai chiều, mô tả các tiêu chí ĐG do đó trong các ĐG trình diễn thông qua các nhiệm vụ thực, người ta có thể thiết kế các Rubrics để HS tự ĐG hoặc HS tham gia ĐG bạn (ĐG đồng đẳng; Rubrics là công cụ phản hồi hiệu quả kết quả học tập của HS vì với Rubrics, GV và HS đều có những phản hồi chính xác về kiến thức mà HS có được, kĩ năng mà HS có thể vận dụng được một cách chi tiết và chính xác và hoàn toàn khách quan, không chủ quan phụ thuộc nhận xét của GV về HS hoặc HS tự ĐG HS. Với bài đánh giá thực, sau khi xây dựng tiêu chí đánh giá cho bài kiểm tra, cần có một bảng mô tả mức độ hoàn thành công việc của học sinh theo các tiêu chí. Khi đó người ta thường sử dụng bảng mô tả (hay gọi là Rubric) để cụ thể hóa các mức độ đạt được của bài kiểm tra so với tiêu chí đặt ra. Với kĩ thuật Rubrics, giáo viên không những đánh giá được những kiến thức mà học sinh nắm được mà còn đánh giá được cả kĩ năng vận dụng kiến thức trong quá trình thực hiện bài kiểm tra một cách chính xác và khách quan nhất. Ví dụ: Có thể thiết kế Rubric cho một bài đánh giá thực như sau: RUBRIC ĐÁNH GIÁ BÀI ĐÁNH GIÁ THỰC Tốt Khá Trung bình Tiêu chí (4-5 điểm) (3- <4 điểm) (1- <2 điểm) Mô tả chi tiết các Mô tả chi tiết các Mô tả chi tiết các hoạt động, chỉ số hoạt động, chỉ số hoạt động, chỉ số Nội dung hành vi đáp ứng hành vi đáp ứng nội hành vi đáp ứng 1 nội dung 1 mức độ dung 1 mức Khá nội dung 1 mức độ tốt Trung bình Nội dung .... 2 Nội dung ... 3 .... .... Cần cố gắng (< 1 điểm) Mô tả chi tiết các hoạt động, chỉ số hành vi đáp ứng nội dung 1 mức độ Cần cố gắng ... .. .... .... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.2.2. Các kiểu nhiệm vụ thực có thể sử dụng trong đánh giá kết quả học tập môn Vật lí của học sinh 1.2.2.1. Đánh giá thực thông qua các bài tập gắn với thực tiễn Đây là dạng bài tập gắn với các nhiệm vụ học sinh phải thực hiện mới có thể hoàn thành được. Có thể giao cho học sinh viết một bài luận ngắn về một chủ đề (ví dụ như chủ đề: Cách chữa các tật cận thị ở mắt; tác dụng của lực ma sát; tiết kiệm năng lượng); có thể yêu cầu học sinh vẽ sơ đồ hay bản đồ khái niệm về kiến thức đã học và có minh họa thực tế cuộc sống; có thể yêu cầu học sinh thực hiện các bước của một bài thí nghiệm Vật lí... Hình thức đánh giá này thường yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức, kĩ năng để tạo ra một sản phẩm cụ thể, học sinh bắt buộc phải trình bày sản phẩm của mình trước giáo viên hoặc hội đồng nghiệm thu. Ngoài ra có thể giao các bài tập với một chủ đề lớn hơn và thời gian để hoàn thành sản phẩm dài hơn và có thể yêu cầu học sinh làm việc nhóm để hoàn thành sản phẩm nếu cần, các loại bài tập đó thường là các đề tài nghiên cứu khoa học; báo cáo thí nghiệm Vật lí; thiết kế một thí nghiệm thực Vật lí; các bài báo khoa học; các báo cáo vấn đề Vật lí dưới dạng Poster; các luận văn tốt nghiệp,... Ví dụ: Em hãy vận dụng kiến thức đã học về Mắt và các dụng cụ quang học để điều tra mức độ học sinh THCS bị cận thị tại trường học và đề xuất cách khắc phục? + Đối tượng: Học sinh lớp 6,7,8 + Thời gian: 2 tuần + Địa điểm: Trường học + Hình thức: Hoạt động theo nhóm + Yêu cầu sản phẩm: Nội dung bản báo cáo gồm: Thực trạng cận thị ở trường của em, đề xuất các phương án chống cận thị cho trẻ em học tại các trường THCS. Hình thức bản báo cáo: Bản trình bày powpoint, poster: gồm những hình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn