Tài liệu Xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trƣờng đại học sƣ phạm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ MINH NGUYỆT XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ MINH NGUYỆT XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Phan Thị Hồng Vinh 2. PGS.TS Nguyễn Văn Phán HÀ NỘI - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu khoa học này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong công trình này là trung thực. Kết quả nghiên cứu này không trùng với bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình. Tác giả luận án Nguyễn Thị Minh Nguyệt ii MỤC LỤC Lời cam đoan ...................................................................................................... i Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt............................................................ vi Danh mục các bảng ......................................................................................... vii Danh mục các biểu đồ ...................................................................................... ix Danh mục các hình ............................................................................................ x MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM .................................. 8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................. 8 1.1.1. Nghiên cứu về văn hóa tổ chức và văn hóa tổ chức ở trường đại học ....................................................................................................... 8 1.1.2. Nghiên cứu về tổ chức biết học hỏi ................................................ 9 1.1.3. Nghiên cứu về tổ chức biết học hỏi trong nhà trường .................. 12 1.1.4. Những nghiên cứu về xây dựng tổ chức biết học hỏi trong nhà trường ... 13 1.1.5. Nghiên cứu về xây dựng tổ chức biết học hỏi ở trường đại học sư phạm ................................................................................................... 15 1.1.6. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu .......................................... 16 1.2. Lý luận về tổ chức biết học hỏi ............................................................. 17 1.2.1. Khái niệm tổ chức biết học hỏi ..................................................... 17 1.2.2. Mô hình tổ chức biết học hỏi ........................................................ 20 1.3. Lý luận về tổ chức biết học hỏi ở các trƣờng đại học sƣ phạm ......... 27 1.3.1. Tổ chức biết học hỏi ở nhà trường ................................................ 27 1.3.2. Tổ chức biết học hỏi ở trường đại học sư phạm ........................... 29 1.4. Một số vấn đề lý luận về xây dựng tổ chức biết học hỏi ở trƣờng đại học sƣ phạm .................................................................................................... 46 1.4.1. Khái niệm xây dựng tổ chức biết học hỏi ..................................... 46 1.4.2. Chủ thể xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm .. 47 1.4.3. Nội dung xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm ................................................................................................... 48 iii 1.4.4. Con đường xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm ............................................................................................ 52 1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến xây dựng tổ chức biết học hỏi ở trƣờng đại học sƣ phạm .............................................................................................. 56 1.6. Mô hình nghiên cứu của luận án .......................................................... 58 Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 59 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM .......................................... 61 2.1. Khái quát về địa bàn khảo sát............................................................... 61 2.1.1. Trường Đại học Sư phạm Hà Nội ................................................. 61 2.1.2. Trường Đại học Sư phạm Huế ...................................................... 61 2.1.3. Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh ..................... 62 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng xây dựng tổ chức biết học học ở các trƣờng Đại học Sƣ phạm .............................................................................. 63 2.2.1. Mục đích khảo sát ......................................................................... 63 2.2.2. Chọn mẫu điều tra và mô tả mẫu .................................................. 63 2.2.3. Nội dung khảo sát ......................................................................... 63 2.2.4. Phương pháp và quy trình nghiên cứu thực trạng ......................... 64 2.3. Thực trạng biểu hiện của tổ chức biết học hỏi ở các trƣờng đại học sƣ phạm ................................................................................................... 68 2.3.1. Thực trạng biểu hiện của tổ chức biết học hỏi ở cấp độ cá nhân ....... 68 2.3.2. Thực trạng biểu hiện các đặc điểm của tổ chức biết học hỏi ở cấp độ nhóm ............................................................................................ 72 2.3.3. Thực trạng biểu hiện các đặc điểm của tổ chức biết học hỏi ở cấp độ hệ thống ....................................................................................... 74 2.3.4. Đánh giá chung về mức độ biểu hiện của tổ chức biết học hỏi ở trường đại học sư phạm........................................................................ 82 2.3.5. Tương quan giữa các đặc điểm của tổ chức biết học hỏi ở trường đại học sư phạm ........................................................................... 84 2.4. Thực trạng xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trƣờng đại học sƣ phạm .......................................................................................................... 85 iv 2.4.1. Thực trạng tác động tới việc học tập ở cấp độ cá nhân ................ 85 2.4.2. Thực trạng tác động tới việc học tập ở cấp độ nhóm.................... 88 2.4.3. Thực trạng tác động tới việc học tập ở cấp độ hệ thống ............... 89 2.4.4. Đánh giá chung về việc xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm ........................................................................... 92 2.4.5. Tương quan giữa việc thực hiện các còn đường xây dựng tổ chức biết học hỏi với các đặc điểm của tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm........................................................................... 95 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến việc xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trƣờng đại học sƣ phạm......................................................... 97 2.6. Đánh giá chung về xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trƣờng đại học sƣ phạm hiện nay ........................................................................... 103 2.6.1. Mặt mạnh .................................................................................... 104 2.6.2. Mặt hạn chế ................................................................................. 105 2.6.3. Nguyên nhân thực trạng .............................................................. 105 Kết luận chƣơng 2 ....................................................................................... 107 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ..................................................... 109 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp ...................................................... 109 3.2.1. Xây dựng nhà trường thành tổ chức biết học hỏi đảm bảo tính hệ thống, toàn diện ................................................................................ 109 3.2.2. Xây dựng nhà trường thành tổ chức biết học hỏi gắn với hiện thực sinh động của mỗi nhà trường....................................................... 109 3.2.3. Xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm hướng tới nâng cao chất lượng đào tạo ................................................. 110 3.2. Các biện pháp đề xuất.......................................................................... 110 3.2.1. Khuyến khích sự tham gia của cán bộ, giảng viên và các bên liên quan vào quá trình xây dựng tầm nhìn của nhà trường và của các khoa ..... 110 3.2.2. Mở rộng và tăng cường hợp tác với các đối tác bên ngoài để thúc đẩy sự phát triển của nhà trường, của khoa .................................. 115 v 3.2.3. Xây dựng hệ thống tài nguyên tri thức mở với sự tham gia của tất cả cán bộ, giảng viên ........................................................................ 119 3.2.4. Xây dựng môi trường học thuật cởi mở, khuyến khích đổi mới, sáng tạo ......................................................................................... 124 3.2.5. Bố trí không gian, thời gian và các điều kiện về cơ sở vật chất để tăng cường các hoạt động hợp tác đối với cán bộ, giảng viên ......... 127 3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết, tính khả thi và mối quan hệ của các biện pháp ...................................................................................................... 130 3.3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của các biện pháp đề xuất ................................................................................................... 130 3.3.2. Kết quả khảo nghiệm về mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất ................................................................................................... 131 3.3.3. Mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất theo cấp quản lý .................................................................................... 132 3.3.4 Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất...................................... 134 3.4. Nghiên cứu trƣờng hợp (case study) .................................................. 135 3.4.1. Mục đích tổ chức nghiên cứu ...................................................... 135 3.4.2. Các phương pháp nghiên cứu ..................................................... 135 3.4.3. Giới thiệu về Khoa Giáo dục đặc biệt - Trường ĐHSP Hà Nội . 136 3.4.4. Thực trạng biểu hiện của tổ chức biết học hỏi và xây dựng tổ chức biết học hỏi ở Khoa Giáo dục đặc biệt ......................................... 137 3.4.5. Biện pháp để tăng cường hợp tác với các đối tác bên ngoài để nắm bắt cơ hội cho sự phát triển của khoa ............................................ 140 Kết luận chƣơng 3 ....................................................................................... 146 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ...................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 152 PHỤ LỤC .....................................................................................................1PL vi DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT CB Cán bộ ĐH Đại học ĐHSP Đại học sư phạm GV Giảng viên NT Nhà trường SV Sinh viên TCBHH Tổ chức biết học hỏi vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Độ tin cậy của thang đo (Reliability Statistics) .......................... 65 Bảng 2.2. Độ tin cậy của thang đo về xây dựng TCBHH (Reliability Statistics) .... 66 Bảng 2.3. Đánh giá của CB, GV về biểu hiện học tập, phát triển chuyên môn nghiệp vụ................................................................ 69 Bảng 2.4. Đánh giá của CB, GV về sự chủ động, tích cực đổi mới, sáng tạo ....................................................................................... 71 Bảng 2.5. Đánh giá của CB, GV về sự hợp tác trong giảng dạy và nghiên cứu .................................................................................. 73 Bảng 2.6. Đánh giá của GV về hoạt động sáng tạo và quản lý tri thức trong NT ...................................................................................... 75 Bảng 2.7. Đánh giá của CB, GV về tầm nhìn của NT ................................ 77 Bảng 2.8. Đánh giá của GV về biểu hiện sự gắn kết của trường sư phạm với trường phổ thông và xã hội ........................................ 79 Bảng 2.9. Đánh giá của GV về quyền tự chủ và việc phát huy vai trò của CB, GV................................................................................. 81 Bảng 2.10. Tổng hợp về mức độ biểu hiện của TCBHH ở các trường ĐHSP .... 82 Bảng 2.11. Phân tích tương quan giữa các đặc điểm của TCBHH ở các trường ĐHSP .............................................................................. 84 Bảng 2.12. Thực trạng tác động tới việc học tập ở cấp độ cá nhân của chủ thể quản lý cấp khoa ............................................................ 86 Bảng 2.13. Thực trạng tác động tới việc học tập ở cấp độ cá nhân của chủ thể quản lý cấp trường ......................................................... 87 Bảng 2.14. Thực trạng tác động tới việc học tập ở cấp độ nhóm của chủ thể quản lý khoa.......................................................................... 88 Bảng 2.15. Thực trạng tác động tới việc học tập ở cấp độ nhóm của chủ thể quản lý cấp trường ................................................................ 89 viii Bảng 2.16. Thực trạng tác động tới việc học tập ở cấp độ hệ thống của của chủ thể quản lý cấp khoa ...................................................... 90 Bảng 2.17. Thực trạng tác động tới việc học tập ở cấp độ hệ thống của chủ thể quản lý cấp trường ......................................................... 91 Bảng 2.18. So sánh thực trạng xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường ĐHSP ở cấp khoa ............................................................ 92 Bảng 2.19. So sánh thực trạng xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP của chủ thể quản lý cấp trường ................................................... 94 Bảng 2.20. Tương quan giữa xây dựng TCBHH với biểu hiện của TCBHH ở cấp độ cá nhân........................................................... 95 Bảng 2.21. Tương quan giữa xây dựng TCBHH với biểu hiện của TCBHH ở cấp độ nhóm .............................................................. 96 Bảng 2.22. Tương quan giữa xây dựng TCBHH với biểu hiện của TCBHH ở cấp độ hệ thống ......................................................... 96 Bảng 2.23. Các yếu tố cản trở xây dựng TCBHH ........................................ 99 Bảng 3.1. Tổng hợp kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của các biện pháp được đề xuất (n=40) ................................................. 130 Bảng 3.2. Tổng hợp kết quả khảo nghiệm về mức độ khả thi của các biện pháp được đề xuất (n=40) ................................................. 131 Bảng 3.3. Kiểm định giá trị trung bình các nhân tố biểu hiện TCBHH của khoa Giáo dục Đặc biệt và Trường ĐHSP Hà Nội ............ 138 Bảng 3.4. Kiểm định giá trị trung bình con đường xây dựng TCBHH của khoa Giáo dục Đặc biệt và các khoa khác ở Trường ĐHSP HN ................................................................................. 139 ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Đánh giá của CB, GV về việc học tập, phát triển chuyên môn nghiệp vụ.......................................................................... 70 Biểu đồ 2.2: Đánh giá của CB, GV về sự đổi mới, sáng tạo ........................ 72 Biểu đồ 2.3: Đánh giá của GV về sự hợp tác trong giảng dạy và nghiên cứu .... 74 Biểu đồ 2.4: Đánh giá của CB,GV về hoạt động sáng tạo và quản lý tri thức trong NT ........................................................................... 76 Biểu đồ 2.5: Đánh giá của CB,GV về tầm nhìn của NT .............................. 77 Biểu đồ 2.6: Đánh giá của GV về biểu hiện sự gắn kết giữa trường sư phạm với NT phổ thông và xã hội ........................................... 79 Biểu đồ 2.7: Đánh giá của GV về quyền tự chủ và việc phát huy vai trò của CB, GV .............................................................................. 81 Biểu đồ 2.8: Biểu hiện của TCBHH ở các trường ĐHSP ............................ 83 Biểu đồ 2.9: Biện pháp xây dựng TCBHH ở cấp khoa của 3 trường ĐHSP ...... 93 Biểu đồ 2.10: Biện pháp xây dựng TCBHH ở cấp trường của 3 trường ĐHSP .... 94 Biểu đồ 3.1: Tương quan giữa mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất đối với chủ thể quản lý cấp khoa ....... 132 Biểu đồ 3.2: Tương quan giữa mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất đối với chủ thể quản lý cấp trường .... 133 x DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Mô hình hệ thống TCBHH............................................................ 23 Hình 1.2: Mô hình nghiên cứu ...................................................................... 59 Hình 2.1: Quy trình xử lý dữ liệu .................................................................. 64 Hình 2.2: Các nhân tố của thang đo biểu hiện của TCBHH ở các trường ĐHSP ........................................................................... 66 Hình 2.3: Các nhân tố của thang đo biện pháp xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP .................................................................... 67 Hình 3.1: Các mức độ của phát triển tầm nhìn trong trường ĐHSP ........... 112 Hình 3.2: Các mức độ hợp tác đối với trường ĐHSP ................................. 117 Hình 3.3: Các mức độ của hệ thống nắm bắt và chia sẻ kiến thức trong trường ĐHSP ............................................................................... 120 Hình 3.4: Mối quan hệ giữa các biện pháp xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP ............................................................................... 134 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tổ chức biết học hỏi (TCBHH) (learning organization) mặc dù là khái niệm mới được đề cập đến từ những năm cuối thế kỉ XX nhưng đã thu hút được rất nhiều sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới. Các nghiên cứu về TCBHH đi sâu vào nhiều lĩnh vực cụ thể như: tầm quan trọng của TCBHH, đặc điểm của TCBHH, cách thức xây dựng một tổ chức thành TCBHH… Nhiều kết quả nghiên cứu đã khẳng định rằng, xây dựng tổ chức thành TCBHH là một yêu cầu tất yếu bởi trong bối cảnh hiện nay, “tất cả các tổ chức thuộc mọi loại hình đều phải học tập không chỉ để tồn tại mà còn để phát triển mạnh mẽ” (Michael Pearn, 1994) [95]. Đặc biệt trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa, khả năng học tập của tổ chức sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững: “Khả năng của tổ chức trong việc học hỏi và cải tiến nhanh hơn các đối thủ khác có thể là lợi thể cạnh tranh bền vững duy nhất trong thế giới kinh doanh thế kỉ XXI” (Deane, 1997) [70]. Có thể thấy, xây dựng TCBHH có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo cho một tổ chức có thể tồn tại, phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh. Trường học là một loại hình tổ chức đặc thù thực hiện chức năng giáo dục và đào tạo con người đáp ứng mục tiêu của xã hội. Với tính chất của một tổ chức hành chính – sư phạm, các nhà trường (NT) cũng cần trở thành những TCBHH bởi “có bằng chứng chỉ ra rằng, khi trường học được chú ý như là một TCBHH, người học sẽ thành công” (Moloi, 2010) [97]. Khi NT là một tổ chức biết học hỏi, NT sẽ có chiến lược phát triển rõ ràng, có sự gắn kết chặt chẽ với cộng đồng, liên tục đổi mới về mặt tổ chức, quản lý cũng như hoạt động dạy học và giáo dục để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội. TCBHH tạo ra cho các NT một môi trường học tập hợp tác, chia sẻ và đối 2 thoại cởi mở để phát triển chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ giáo viên và không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện của NT. Chính vì vậy, các NT, trong đó có các trường Đại học Sư phạm (ĐHSP), được khuyến nghị cần phải trở thành TCBHH. Trường ĐHSP là cơ sở đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên cho các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục của mỗi quốc gia. Vai trò, sứ mệnh của các trường ĐHSP luôn gắn liền với định hướng phát triển của hệ thống giáo dục quốc dân trong từng giai đoạn cụ thể. Hiện nay, giáo dục Việt Nam hiện nay đang tiến hành những đổi mới mạnh mẽ và toàn diện theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW): “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” [2]. Với vai trò và sứ mệnh của mình, các trường ĐHSP phải là những tổ chức dẫn đầu trong việc học tập để phục vụ cho việc đào tạo đội ngũ giáo viên có năng lực chuyên môn nghiệp vụ, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và yêu cầu ngày càng cao của xã hội hiện đại. Đồng thời, các trường ĐHSP phải luôn đổi mới mạnh mẽ, không ngừng nâng cao chất lượng để khẳng định vai trò tiên phong trong việc dẫn dắt sự phát triển của hệ thống giáo dục nước nhà. Trên thực tế, thế kỉ XXI là thế kỉ của hội nhập, khoa học và công nghệ với sự cạnh tranh diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội và trên phạm vi toàn cầu. Hội nhập và toàn cầu hóa không dừng lại ở lĩnh vực kinh tế mà còn tác động trực tiếp đến giáo dục, các trường ĐHSP đứng trước yêu cầu phải đào tạo ra những giáo viên có thể làm việc trong môi trường toàn cầu, tham gia giảng dạy ở các cơ sở giáo dục của các quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới; đồng thời có thể cạnh tranh được với những giáo viên được đào tạo tại các trường ĐHSP ở các quốc gia khác ngay trên chính 3 đất nước mình. Điều này đặt ra cho các trường ĐHSP những thách thức rất lớn về nâng cao chất lượng đào tạo cũng như nghiên cứu khoa học để có thể từng bước hội nhập. Xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP cần nền tảng vô cùng quan trọng là nền văn hóa tổ chức mạnh và tích cực của mỗi NT. Trong đó các giá trị văn hóa cần thiết nhất là hợp tác, chia sẻ, đổi mới, sáng tạo, tôn trọng và học hỏi. Tuy nhiên, các giá trị nói trên vẫn chưa thực sự nổi bật trong văn hóa NT sư phạm hiện nay. Xây dựng TCBHH do đó là định hướng quan trọng để củng cố, hoàn thiện văn hóa tổ chức ở các trường ĐHSP trong bối cảnh hội nhập và yêu cầu ngày càng cao về chất lượng đào tạo. Như vậy, xây dựng TCBHH là yêu cầu tất yếu đối với các trường ĐHSP cả về lý luận và thực tiễn để có thể nâng cao chất lượng giáo dục ĐH, tăng cường năng lực cạnh tranh, khả năng hội nhập và đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện hệ thống giáo dục Việt Nam hiện nay. Chính vì vậy, tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực tiễn xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP; trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để xây trường ĐHSP thành TCBHH, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo bồi dưỡng, nghiên cứu khoa học của các trường ĐHSP, phát huy hiệu quả vai trò của các trường ĐHSP trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay. 3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý văn hóa tổ chức ở các trường đại học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Lý luận về tổ chức biết học hỏi và xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm. 4 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 1) Xây dựng cơ sở lý luận về xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP. 2) Khảo sát, đánh giá thực trạng xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP hiện nay. 3) Đề xuất các biện pháp quản lý để xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP. 5. Câu hỏi nghiên cứu - TCBHH ở các trường ĐHSP có đặc điểm gì khác biệt so với TCBHH ở các loại hình tổ chức khác? - Biểu hiện của TCBHH ở các trường ĐHSP hiện nay ở mức độ nào? - Thực trạng xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP hiện nay như thế nào? - Cần sử dụng những biện pháp quản lý nào để xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP hiện nay? 6. Giả thuyết khoa học Xây dựng TCBHH có vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và nghiên cứu khoa học của các trường ĐHSP. Các biểu hiện của TCBHH có liên quan chặt chẽ với việc thực hiện các biện pháp xây dựng TCBHH trong nhà trường. Nếu đánh giá được thực trạng và chỉ ra được mối tương quan giữa mức độ các biểu hiện của TCBHH với các biện pháp xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP hiện nay thì sẽ đề xuất được các biện pháp quản lý hiệu quả để xây dựng trường ĐHSP thành TCBHH, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn giáo dục và yêu cầu của thời kì hội nhập. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Giới hạn nội dung nghiên cứu: nghiên cứu biểu hiện của TCBHH ở các trường ĐHSP và biện pháp quản lý xây dựng TCBHH của các chủ thể quản lý NT, bao gồm: Hiệu trưởng, Trưởng khoa và Trưởng bộ môn. - Giới hạn địa bàn nghiên cứu: tại Trường ĐHSP Hà Nội, ĐHSP Huế, ĐHSP TP. Hồ Chí Minh. 5 - Nghiên cứu trường hợp (case study): tại Khoa Giáo dục Đặc biệt Trường ĐHSP Hà Nội. 8. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp luận nghiên cứu Đề tài sử dụng các quan điểm cấu trúc hệ thống, quan điểm lịch sử, quan điểm tiếp cận văn hóa tổ chức để triển khai nghiên cứu. Trong đó: Quan điểm cấu trúc hệ thống: Việc vận dụng quan điểm cấu trúc hệ thống cho phép chỉ ra các thành tố cấu trúc của TCBHH trong trường ĐHSP và mối quan hệ giữa các thành tố đó. Quan điểm cấu trúc hệ thống cũng yêu cầu phải đặt TCBHH trong mối tương quan với môi trường, từ phạm vi hẹp là môi trường NT cho đến phạm vi rộng nhất là bối cảnh toàn cầu. Quan điểm lịch sử: Trong quá trình nghiên cứu đề tài, vấn đề xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP luôn được xem xét trong những điều kiện – hoàn cảnh cụ thể. Việc vận dụng các lý thuyết về TCBHH từ nghiên cứu trên thế giới vào Việt Nam không mang tính áp đặt, cứng nhắc mà có sự phù hợp với các đặc điểm lịch sử văn hóa truyền thống, phù hợp với đặc thù của loại hình tổ chức. Với quan điểm lịch sử, đề tài sử dụng hai tiếp cận quan trọng là tiếp cận quản lý sự thay đổi và tiếp cận phát triển. Vận dụng tiếp cận quản lý sự thay đổi đòi hỏi chỉ ra giai đoạn phát triển của tổ chức và những yếu tố cản trở sự thay đổi, bao gồm cả những yếu tố thuộc về cá nhân và các yếu tố thuộc về đặc thù của tổ chức. Tiếp cận phát triển đòi hỏi nhìn nhận vấn đề trong xu thế liên tục vận động, thay đổi. Tiếp cận văn hóa tổ chức: TCBHH đã được nghiên cứu theo nhiều cách tiếp cận khác nhau như tiếp cận quản trị nguồn nhân lực; tiếp cận theo hành vi tổ chức và tiếp cận theo văn hóa tổ chức. Luận án sử dụng tiếp cận văn hóa tổ chức, tập trung vào các yếu tố của TCBHH theo lý thuyết về văn hóa tổ chức. 6 8.2. Phương pháp nghiên cứu 8.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: + Nghiên cứu tài liệu về kinh nghiệm của thế giới trong việc xây dựng TCBHH. + Nghiên cứu các văn bản về đường lối, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các sách, báo, tạp chí, tài liệu có liên quan đến đề tài. + Đọc, phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa tài liệu để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài. 8.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn + Phương pháp khảo sát bằng phiếu hỏi: Để đánh giá được thực trạng các biểu hiện của TCBHH và thực trạng các biện pháp xây dựng TCBHH, tác giả thiết kế bộ phiếu hỏi dành cho: CB quản lí NT (Hiệu trưởng, Trưởng khoa, Trưởng các phòng ban; Trưởng bộ môn); GV, chuyên viên và SV. + Phương pháp phỏng vấn sâu: Thu thập đến mức tối đa thông tin về vấn đề nghiên cứu để tìm hiểu sâu về nội dung nghiên cứu thông qua phỏng vấn Trưởng khoa, Trưởng bộ môn và một số GV của các trường ĐHSP. + Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: thu thập những phát biểu, báo cáo tổng kết, thông điệp… của trưởng khoa, hiệu trưởng với tính chất là những sản phẩm đặc thù trong hoạt động của CB quản lý NT. + Phương pháp chuyên gia: phương pháp này được sử dụng để thu thập các ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực quản lý giáo dục, nghiên cứu về quản lý NT, văn hóa NT. 8.2.3. Phương pháp thống kê, xử lí số liệu Sử dụng phương pháp thống kê nhằm xử lý và phân tích các số liệu, thông tin đã thu thập được từ khảo sát, có sự hỗ trợ của phần mềm phân tích và xử lý số liệu SPSS đối với các kết quả định lượng và phần mềm NVIVO để xử lý các kết quả định tính thu được từ các câu hỏi mở, từ các kết quả phỏng vấn. 7 8.2.4. Nhóm phương pháp kiểm chứng Phương pháp khảo nghiệm: Mục tiêu khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp tác động. Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình: Phạm vi điển cứu ở Khoa Giáo dục Đặc biệt - Trường ĐHSP Hà Nội. 9. Nơi thực hiện đề tài nghiên cứu Trường ĐHSP Hà Nội, Trường ĐHSP Huế, Trường ĐHSP Thành phố Hồ Chí Minh. 10. Những đóng góp mới của luận án - Trên cơ sở những nghiên cứu về TCBHH và dựa trên tiếp cận văn hóa tổ chức, luận án đã xây dựng khung lý luận về TCBHH cho loại hình tổ chức đặc thù là trường ĐHSP, xác định các nội dung và con đường xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP. - Luận án đã khảo sát và đưa ra những kết quả đánh giá thực trạng biểu hiện của TCBHH và thực trạng xây dựng TCBHH theo ba cấp độ tác động (cá nhân, nhóm và hệ thống) ở các trường ĐHSP hiện nay. - Dựa trên cơ sở lý luận và kết quả khảo sát thực trạng, luận án cũng đã đề xuất hệ thống các biện pháp quản lý của chủ thể quản lý cấp cao (Hiệu trưởng) và chủ thể quản lý cấp trung (Trưởng khoa) để xây dựng TCBHH ở các trường ĐHSP. 11. Bố cục luận án Ngoài Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo, luận án có 3 chương: Chương 1 (Cơ sở lý luận về xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm); Chương 2 (Thực trạng xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm); Chương 3 (Biện pháp xây dựng tổ chức biết học hỏi ở các trường đại học sư phạm). 8 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu về văn hóa tổ chức và văn hóa tổ chức ở trường đại học Văn hóa tổ chức (organization culture) được các nhà nghiên cứu đặc biệt quan tâm đến từ nửa sau thế kỉ XX với các hướng nghiên cứu cơ bản sau đây: Thứ nhất, nghiên cứu về các tầng bậc của văn hóa tổ chức với các tác giả tiêu biểu như E.H Schein (2004) [109], Frank Gonzales (1978) [78], Clive Dimmock, (2005) [71], Braithwaite J.(2010) [59]… Các nghiên cứu có xu hướng chia các cấp độ của văn hóa tổ chức theo mức độ của khả năng quan sát, đánh giá, theo đó có những yếu tố hữu hình, dễ quan sát (bề nổi) và những yếu tố khó quan sát là những giá trị tiềm ẩn bên trong tổ chức (bề sâu). Thứ hai, nghiên cứu về các chiều đo của văn hóa tổ chức và xây dựng công cụ khảo sát, đánh giá văn hóa tổ chức với các tác giả tiêu biểu: Gerard Hendrick Hofstede [81], Cameron & Quinn (1999) [63], E.H Schein (2004) [109], Dimmock C và Walker A (2005) [71],… Khung giá trị mà Quinn và Cameron đưa ra là cơ sở để xây dựng bộ công cụ đánh giá văn hóa tổ chức (OCAI). Bộ công cụ này được áp dụng vào đánh giá văn hóa tổ chức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau trong đó có NT. Tiêu biểu như các nghiên cứu của Barbara Fralinger and Valerie Olson (2007); Berkemeyer, Robin Junker, Wilfried Bos & Kathrin Müthing (2015); Yaakob Daud, Arumugam Raman, Yahya Don, Mohd Sofian O. F (2015); Sabine Kurz, Helmut Ittner & Norbert Landwehr (2016) [73], [57], [66], [89]… Ở Việt Nam, tác giả Lê Thị Ngọc Thúy trên cơ sở nghiên cứu lý luận về quản lý NT tiểu học theo hướng tiếp cận văn hóa tổ chức đã xây dựng bộ công cụ để khảo sát văn hóa NT tiểu học