Tài liệu Xây dựng nông thôn mới huyện quản bạ, tỉnh hà giang giai đoạn 2011 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– . TRẦN THỊ PHƯƠNG LOAN XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI HUYỆN QUẢN BẠ TỈNH HÀ GIANG GIAI ĐOẠN 2011 - 2015 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– TRẦN THỊ PHƯƠNG LOAN XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI HUYỆN QUẢN BẠ TỈNH HÀ GIANG GIAI ĐOẠN 2011 - 2015 Chuyên ngành: Địa lý học Mã số: 60.31.05.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ NHƯ VÂN THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, chưa được sử dụng cho bảo bệ một học vị nào. Nguồn tài liệu được sử dụng cho việc hoàn thành luận văn đã được sự đồng ý của các cá nhân và tổ chức. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn này đã ghi rõ nguồn gốc. Thái nguyên, tháng 6 năm 2016 Tác giả luận văn Trần Thị Phương Loan i Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu, thực hiện đề tài này, tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của Ban giám hiệu, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, Cục Thống kê tỉnh Hà Giang, chi cục Thống kê huyện Quản Bạ, Ban chỉ đạo xây dựng Nông thôn mới tỉnh Hà Giang, Ban chỉ đạo xây dựng Nông thôn mới huyện Quản Bạ, Ban chỉ đạo xây dựng Nông thôn mới các xã Đông Hà, Quản Bạ, Quyết Tiến, Trung tâm học liệu Đại học Thái Nguyên, các thầy giáo, cô giáo, bạn bè đồng nghiệp và gia đình. Nhân đây tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: 1. TS. Vũ Như Vân - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, đã giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận văn này. 2. Ban giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Địa lý và các thầy giáo, cô giáo giảng dạy chuyên ngành của Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập. 3. Cục Thống kê tỉnh Hà Giang, Chi cục Thống kê huyện Quản Bạ, Ban Chỉ đạo xây dựng Nông thôn mới tỉnh Hà Giang, Ban Chỉ đạo xây dựng Nông thôn mới huyện Quản Bạ, Ban Chỉ đạo xây dựng Nông thôn mới các xã Đông Hà, Quản Bạ, Quyết Tiến và các ban, ngành huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang, cùng các đồng nghiệp, người thân đã quan tâm giúp đỡ và động viên tôi trong suất quá trình học tập và thực hiện đề tài. Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn, bản thân tôi đã có nhiều cố gắng nhưng không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của thầy, cô và các bạn đồng nghiệp để đề tài luận văn được hoàn thiện hơn. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 06 năm 2016 Học viên Trần Thị Phương Loan ii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC Lời cam đoan ............................................................................................................................ i Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii Mục lục ........................................................................................................................ iii Danh mục các từ viết tắt ............................................................................................... iv Danh mục các bảng ........................................................................................................ v Danh mục các hình ....................................................................................................... vi MỞ ĐẦU ................................................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................................. 1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................................................. 3 4. Quan điểm nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu ........................................................ 5 5. Những đóng góp chính của luận văn ................................................................................. 8 6. Cấu trúc đề tài ...................................................................................................................... 9 7. Từ khóa ................................................................................................................................ 9 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI ..........................................................................................................................10 1.1. Cơ sở lí luận....................................................................................................................10 1.1.1. Một số lí luận cơ bản về nông thôn............................................................................10 1.1.2. Những vấn đề cơ bản về Nông thôn mới...................................................................12 1.1.3. Nguyên tắc thực hiện xây dựng Nông thôn mới .......................................................18 1.1.4. Các bước xây dựng Nông thôn mới ...........................................................................19 1.1.5. Nội dung Bộ tiêu chí Quốc gia về Nông thôn mới ...................................................20 1.2. Cơ sở thực tiễn ...............................................................................................................25 1.2.1. Kinh nghiệm xây dựng Nông thôn mới ở một số nước trên thế giới ......................26 1.2.2. Tình hình xây dựng Nông thôn mới ở Việt Nam......................................................27 1.2.3. Kết quả bước đầu xây dựng Nông thôn mới ở tỉnh Hà Giang .................................30 Tiểu kết chương 1..................................................................................................................32 iii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Chương 2: CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN QUẢN BẠ, TỈNH HÀ GIANG ............................... 34 2.1. Các nhân tố ảnh hưởng tới XDNTM huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang .....................34 2.1.1. Các nhân tố tự nhiên ...................................................................................................34 2.1.2. Các nhân tố kinh tế - xã hội ........................................................................................40 2.2. Thực trạng xây dựng Nông thôn mới ở huyện Quản Bạ, Hà Giang ............................. 49 2.2.1. Công tác chỉ đạo thực hiện chương trình xây dựng Nông thôn mới .......................49 2.2.2. Thực trạng xây dựng Nông thôn mới theo 19 tiêu chí huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang giai đoạn 2011 - 2015 ................................................................................................ 50 2.2.3. Mô hình XDNTM tại xã Đông Hà - xã điểm đạt chuẩn Nông thôn mới vào năm 2015................................................................................................................................ 65 2.2.4. Những vấn đề đặt ra trong XDNTM tại hai xã : Quản Bạ, Quyết Tiến .......................68 2.2.5. Đánh giá chung, những hạn chế và nguyên nhân trong XDNTM huyện Quản Bạ giai đoạn 2011 - 2015 ......................................................................................................71 Tiểu kết chương 2..................................................................................................................76 Chương 3: GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI HUYỆN QUẢN BẠ, TỈNH HÀ GIANG .........................................................................77 3.1. Quan điểm xây dựng Nông thôn mới của huyện Quản Bạ giai đoạn 2011 - 2020 ..........................................................................................................................77 3.2. Mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng Nông thôn mới của huyện giai đoạn 2016 – 2020 .......78 3.2.1. Mục tiêu .......................................................................................................................78 3.2.2. Nhiệm vụ trọng tâm ....................................................................................................79 3.3. Giải pháp cơ bản đẩy mạnh xây dựng Nông thôn mới trên địa bàn huyện Quản Bạ giai đoạn 2016 – 2020 .....................................................................................................83 3.3.1. Đẩy mạnh công tác chỉ đạo điều hành .......................................................................83 3.3.2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền để nhân dân hiểu và tự giác thực hiện ................84 3.3.3. Kiện toàn, nâng cao chất lượng hoạt động của Ban chỉ đạo và bộ máy giúp việc các cấp ............................................................................................................................ 85 3.3.4. Xây dựng và phát triển các tổ chức chính trị xã hội ở nông thôn vững mạnh ........86 3.3.5. Phát triển kinh tế, ổn định an sinh xã hội ..................................................................86 iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3.3.6. Huy động các nguồn lực xã hội và cân đối đủ nguồn lực, đảm bảo thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ đề ra .......................................................................................................87 Tiểu kết chương 3..................................................................................................................88 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...........................................................................................89 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................92 PHỤ LỤC v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt STT Viết đầy đủ 1 BCĐ Ban chỉ đạo 2 BCH Ban chấp hành 3 BQL Ban quản lí 4 CN Công nghiệp 5 CN - XD Công nghiệp - xây dựng 6 CNH - HĐH Công nghiêp hoá - hiện đại hóa 7 HTX Hợp tác xã 8 KT - XH Kinh tế - xã hội 9 KH Kế hoạch 10 NN Nông nghiệp 11 NQ Nghị quyết 12 NTM Nông thôn mới 13 TTLL Thông tin liên lạc 14 UBND Ủy ban nhân dân 15 VH - XH Văn hóa - xã hội 16 VH - XH - MT Văn hóa - xã hội - môi trường 17 XDNTM Xây dựng Nông thôn mới 18 XHCN Xã hội chủ nghĩa iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới .......................................................20 Bảng 2.1. Kế hoạch phân bổ diện tích các loại đất của huyện Quản Bạ được UBND Hà Giang phê duyệt ngày 3 tháng năm 2015 ................................ 38 Bảng 2.2. Tổng hợp một số chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội ...................................45 Bảng 2.3. Tiêu chí xã đạt chuẩn nông thôn mới tỉnh hà giang ............................. 51 Bảng 2.4. Tổng hợp đánh giá số xã đạt tiêu chí NTM theo từng tiêu chí năm 2015 huyện Quản Bạ ........................................................................................... 62 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Lược đồ hành chính huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang ..................................35 Hình 2.2. Dân số và tỉ lệ gia tăng tự nhiên của huyện Quản Bạ qua các năm 2012 - 2015 .................................................................................................41 Hình 2.3. Cơ cấu dân tộc huyện Quản Bạ năm 2014 ..................................................42 Hình 2.4. Cơ cấu GDP phân theo ngành kinh tế huyện Quản Bạ giai đoạn 2012 - 2014 .....49 Hình 2.5. Bản đồ thực trạng xây dựng Nông thôn mới huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang .......... 64 vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Là một nước nông nghiệp, do lịch sử quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước Việt Nam là một nước với phần lớn dân cư sống ở nông thôn cả ở đồng bằng và miền núi. Đến nay, tuy quá trình đô thị hóa đã diễn ra khá mạnh mẽ nhưng vẫn còn khoảng 70% dân số sinh sống ở nông thôn với hơn 54% lao động làm việc trong khu vực sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp. Từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (1986), đất nước ta bước vào Công cuộc Đổi mới, nền kinh tế được vận hành theo cơ chế kinh tế thị trường định hướng XHCN và ngày càng hội nhập mạnh mẽ hơn với nền kinh tế thế giới. Nền kinh tế thị trường và hội nhập đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm thì nền kinh tế thị trường vẫn còn bộc lộ một số hạn chế. Do việc phân bổ nguồn lao động, cho nên, những vùng, địa phương khó khăn, nghèo tài nguyên khoáng sản và vị trí địa lí không thuận lợi... thì vẫn chậm phát triển, đời sống nhân dân, đặc biệt là nông dân còn nhiều khó khăn. Từ những lí do trên, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách và giải pháp để hạn chế những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường và hội nhập như triển khai thực hiện chương trình đầu tư cho các xã đặc biệt khó khăn (chương trình 135) và đầu tư cho các huyện nghèo theo Nghị quyết 30a/2008/NQ, ngày 27/12/2008 của Chính phủ... Các địa phương cũng đã ra sức chung tay để XDNTM, nhưng nông thôn nước ta có phạm vi rất rộng lớn, kinh tế của nông thôn chủ yếu là sản xuất nông nghiệp nên nhìn chung đời sống của người dân nông thôn nước ta còn nhiều khó khăn, đặc biệt ở các địa bàn vùng sâu, vùng xa, miền núi và hải đảo. Nhiều hộ gia đình nông thôn tuy đã thoát khỏi diện nghèo đói, nhưng thực tế thu nhập bình quân cũng chỉ cao hơn mức chuẩn nghèo đói không đáng kể, tiếp cận các nu cầu cơ bản như: vệ sinh, môi trường, y tế, giáo dục, cơ sở hạ tầng... còn nhiều hạn chế. Cùng với đặc điểm địa hình đa dạng phức tạp, nhiều sông suối chia cắt và cách lập làng bản theo tập quán lâu đời nên nông thôn nước ta phát triển đa dạng, chưa thống nhất. Thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa X về Nông nghiệp, nông dân và nông thôn, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt mục tiêu Quốc gia XDNTM tại (Quyết định số 1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 800/QĐ-TTg ngày 06/4/2010) [5] và ban hành Bộ tiêu chí Quốc gia về Nông thôn mới (Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009) [6] nhằm thống nhất chỉ đạo việc XDNTM trên cả nước. Tuy thời gian triển khai thực hiện chương trình XDNTM chưa lâu nhưng các địa phương, nhất là cấp cơ sở đã bộc lộ nhiều lúng túng, vướng mắc trong quá trình chỉ đạo thực hiện. Trong bối cảnh chung đó, huyện Quản Bạ tỉnh Hà Giang đã tích cực triển khai XDNTM, bước đầu huyện đã đạt được một số kết quả nhất định...Tuy nhiên, theo đánh giá chung, nền kinh tế của huyện còn gặp nhiều khó khăn; phát triển nông nghiệp, nông thôn vẫn còn chậm, bộ mặt NTM chậm thay đổi, đời sống nông dân còn nhiều hạn chế so với các địa phương khác trong tỉnh. Trước thực trạng đó Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ 18 chỉ ra cần tập trung chỉ đạo xây dựng mô hình NTM với quyết tâm cao hơn nhằm tạo ra bước ngoặt trong xây dựng hệ thống hạ tầng kinh tế đồng bộ, nâng cao đời sống nhân dân, bảo vệ môi trường,...Từ thực tiễn đó, huyện Quản Bạ trong công cuộc XDNTM đặt ra sự cần thiết phải nghiên cứu sâu và toàn diện về đánh giá hiện trạng các nguồn lực và đề xuất những giải pháp phát triển đột phá. Xuất phát từ tình hình thực tiễn trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài : “Xây dựng Nông thôn mới huyện Quản Bạ tỉnh Hà Giang giai đoạn 2011 - 2015” để thực hiện luận văn tốt nghiệp thạc sĩ của mình. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 2.1. Mục tiêu Tổng hợp một số vấn đề lí luận và thực tiễn về XDNTM trong điều kiện vùng cao biên giới phía Bắc nước ta hiện nay; Trên cơ sở đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội cũng như những thuận lợi và khó khăn trong quá trình XDNTM trên địa bàn huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang giai đoạn 2011 - 2015 làm cơ sở để đề xuất các giải pháp, góp phần đẩy mạnh XDNTM giai đoạn 2016 - 2020. 2.2. Nhiệm vụ - Tổng quan có chọn lọc những vấn đề lí luận cũng như thực tiễn XDNTM ở miền núi phía Bắc, đặc biệt là XDNTM tại địa bàn các huyện vùng cao đặc biệt khó khăn (diện huyện 30a); 2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn - Đánh giá thực trạng và phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới XDNTM ở huyện Quản Bạ - huyện vùng cao thuộc diện 30a nằm trong Công viên địa chất toàn cầu - cao nguyên đá Đồng Văn, tỉnh Hà Giang giai đoạn 2011 - 2015; - Đề xuất một số giải pháp góp phần thúc đẩy công cuộc XDNTM của huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang giai đoạn 2016 - 2020. 2.3. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Là mô hình NTM, các điều kiện liên quan đến phát triển KT - XH Nông thôn mới, các chủ thể tham gia quá trình XDNTM bao gồm các hộ nông dân, cán bộ các cấp, các tổ chức đoàn thể huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang. - Phạm vi về không gian: Đề tài nghiên cứu trên phạm vi huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang. - Phạm vi về thời gian nghiên cứu: Đề tài chủ yếu nghiên cứu thực trạng XDNTM ở huyện Quản Bạ giai đoạn 2011 - 2015, giải pháp thúc đẩy quá trình XDNTM giai đoạn 2016 - 2020. - Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu đặc điểm XDNTM ở huyện vùng cao Quản Bạ, tỉnh Hà Giang trong giai đoạn 2011 - 2015 và giải pháp thúc đẩy quá trình XDNTM giai đoạn 2016 - 2020, tập trung phân tích sâu các xã điểm XDNTM: Đông Hà, Quản Bạ và Quyết Tiến. 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 3.1. Trên thế giới Trong những năm đổi mới, phát triển nông nghiệp, nông thôn và giải quyết vấn đề nông thôn đang là mối quan tâm chung của cả cộng đồng thế giới. Và đây cũng là chủ đề thu hút sự quan tâm, nghiên cứu của nhiều cơ quan lãnh đạo, quản lí, các cơ quan nghiên cứu và các nhà khoa học trên thế giới cũng như Việt Nam dưới nhiều khía cạnh và mức độ khác nhau. Xây dựng các chương trình để phát triển nông nghiệp, nông thôn ban đầu là ở các nước Châu Âu, Châu Mỹ, Châu Á, trong đó nổi bật nhất các phong trào xây dựng nông thôn vào những năm cuối thế kỉ XX là Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan… Từ đó đến nay đã trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều nhà khoa học. 3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Một trong những khía cạnh đầu tiên của XDNTM là nghiên cứu những vấn đề cơ bản về của chính sách nông nghiệp ở một số nước, sau này là những công trình nghiên cứu có thể kể đến là cuốn: “Chính sách nông nghiệp trong các nước đang phát triển” của tác giả Frans Ellits do Nhà xuất bản Nông nghiệp ấn hành năm 1994. Tác giả đã đưa ra những vấn đề cơ bản của chính sách nông nghiệp ở các nước đang phát triển từ việc nghiên cứu lí thuyết và khảo sát thực tế ở một số nước Châu Á, Châu Phi và Châu Mỹ La Tinh [dẫn theo 8]. Công trình: “Một số vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở các nước và Việt Nam” của tác giả Benedict J.tria kerrkvliet, Jamesscott Nguyễn Ngọc và Đỗ Đức Định sưu tầm và giới thiệu, Nxb Hà Nội ấn hành năm 2000. Trong công trình này, các tác giả đã nghiên cứu về vai trò, đặc điểm của nông dân, thiết chế nông thôn ở một số nước trên thế giới và những kết quả bước đầu trong nghiên cứu làng truyền thống ở Việt Nam [dẫn theo 14]. Trong thời gian gần đây, các nhà nghiên cứu thuộc tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc (FAO) cũng đã đưa ra một số công trình nghiên cứu về kinh tế nông thôn. 3.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam, vấn đề nông nghiệp, nông dân và nông thôn được ban hành từ nghị quyết số 24/ 2008 NQ-TW ngày 28/10/2008 v/v xây dựng Nông thôn mới [1]; Quyết định của Chính phủ v/v phê duyệt mục tiêu Quốc gia XDNTM giai đoạn 2010 - 2020; Ban hành Bộ Tiêu chí Quốc gia NTM [6]. Tư tưởng chỉ đạo XDNTM được phân tích sâu sắc tại nghiên cứu của Tô Huy Rứa "Nông nghiệp, nông thôn, nông dân, nông thôn trong đổi mới ở Việt Nam - Một số vấn đề lí luận và thực tiễn" [14]. Với vai trò đặc biệt quan trọng của vấn đề này, một số nhà khoa học đi sâu nghiên cứu, tiêu biểu là nghiên cứu của Lê Trọng Cúc [9], Niên giám thống kê năm 2014[7]; [10], Tư liệu Hội nghị phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Hà Giang do Ban Chỉ đạo Tây Bắc - Ban Kinh tế Trung ương và tỉnh Hà Giang tổ chức 3 / 2015 [4]. Nguồn thông tin tư liệu vô cùng to lớn và có hiệu quả có thể tìm thấy trên mạng interrnet bằng việc truy cập các website: http://www.goole.com /xaydungnongthonmoi/... 4 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Cơ sở khoa học và thực tiễn về sử dụng và quản lí bền vững đất đai vùng. Một số luận văn thạc sĩ địa lí về xây dựng Nông thôn mới trên địa bàn huyện, Th.s Lương Thành Công (2013): “Nghiên cứu xây dựng Nông thôn mới huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên” [8]; Th.s Đào Thị Thu Hà: “Nghiên cứu vấn đề xây dựng Nông thôn mới ở huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái [11]. 3.3. Về tỉnh Hà Giang và huyện Quản Bạ Mặc dù XDNTM cũng là một trong những chủ đề, nhìn chung còn khá mới mẻ nhưng đã có nguồn thông tin tư liệu phong phú. Đó là Luận văn thạc sỹ của tốt nghiệp Th.s Hoàng Thu Trang “Nghiên cứu kinh tế hộ trong mô hình xây dựng Nông thôn mới của huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang”. Tiêu biểu cuốn tài liệu “Hỏi - Đáp” về chương trình XDNTM tỉnh Hà Giang (2012) do BQL Chương trình xây dựng Nông thôn mới tỉnh Hà Giang kết hợp với Ban tuyên giáo Tỉnh ủy biên soạn và phát hành [18]. Các báo cáo tổng hợp quá trình phát triển KT - XH, báo cáo kết quả thực hiện, các bài viết về một huyện, một xã cụ thể về vấn đề XDNTM [15]; [16]; [17]; [18]. Cũng có một số tư liệu nghiên cứu có giá trị về XDNTM tại các xã điểm, gọi chung là mô hình xã XDNTM Đông Hà, Quản Bạ, Quyết Tiến [20]; [21]; [22]. Tuy nhiên, với huyện Quản Bạ, một huyện thuộc diện huyện vùng cao đặc biệt khó khăn, thì việc XDNTM chưa có công trình nghiên cứu chuyên biệt nào, ngoại trừ một số văn bản của Tỉnh và huyện Quản Bạ hướng dẫn triển khai XDNTM thời kì 2011 - 2015 / 2016 - 2020. Thực hiện Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016 - 2020, chuẩn nghèo được xem xét cả góc độ thiếu hụt về thu nhập và tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Do đó, việc chính thức áp dụng chuẩn nghèo đa chiều từ 6/1/2016 là một thay đổi lớn, mở ra nhận thức mới trong công tác giảm nghèo tại huyện Quản Bạ. Điều này đòi hỏi chúng tôi quyết tâm cao đi đôi với cách tiếp cận có sự khác biệt trong nghiên cứu triển khai luận văn. 4. Quan điểm nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu 4.1. Quan điểm nghiên cứu 4.1.1. Quan điểm hệ thống Đối tượng nghiên cứu khoa học của địa lí là tất cả các hiện tượng, các yếu tố tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội trong các mối tương tác, qua lại lẫn nhau. Sự biến 5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn đổi, vận động của thành phần này kéo theo sự biến đổi của thành phần khác và có thể dẫn đến sự thay đổi của cả hệ thống. Huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang được xem là một hệ thống lãnh thổ KT - XH. Trong đó, cộng đồng các dân tộc, tính bản địa, đặc điểm địa hình và tài nguyên rừng có mối quan hệ thống nhất biện chứng với nhau. Các bộ phận lãnh thổ hành chính của huyện là các hệ thống cấp thấp hơn tác động qua lại với nhau trong phát triển KT - XH. 4.1.2. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ Nếu coi các đối tượng nghiên cứu của vấn đề XDNTM là một thể thống nhất có sự phân bố trên một không gian lãnh thổ nhất định, trong đó các đối tượng này có tác động qua lại với nhau và với các thành phần KT - XH khác một cách chặt chẽ trên cùng một phạm vi lãnh thổ. Vì vậy quan điểm này được vận dụng vào luận văn thông qua việc phân tích các tiềm năng cho XDNTM của huyện Quản Bạ trong mối liên hệ tổng hợp các yếu tố. Các yếu tố tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đã được phân tích gắn với những đặc thù của huyện về các mặt vị trí địa lí, lịch sử phát triển, truyền thống, phong tục tập quán của từng dân tộc và định hướng phát triển. Trên cơ sở đó, thấy được mức độ tác động khác nhau của vấn đề XDNTM đến bộ mặt nông thôn và đời sống của người dân. 4.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh Bất cứ một sự vật, hiện tượng nào đều có quá trình vận động lâu dài theo thời gian. Sự phát triển KT - XH, đặc biệt là các điều kiện tự nhiên và môi trường sinh thái của địa phương không chỉ thay đổi theo không gian mà còn thay đổi theo thời gian. Vì vậy khi nghiên cứu mô hình XDNTM vận dụng quan điểm này sẽ thấy được sự biến đổi của chúng. Từ đó đưa ra được các giải pháp nhằm xây dựng mô hình Nông thôn mới phù hợp với đặc điểm của huyện Quản Bạ. 4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững Một trong những nhiệm vụ quan trọng của phát triển KT - XH nói chung và XDNTM là sự phát triển bền vững về kinh tế, xã hội, môi trường. Vì vậy XDNTM đảm bảo kinh tế nông thôn có tốc độ tăng trưởng nhanh, hiệu quả ổn định. Về mặt xã hội, phải chú trọng đến việc xóa đói giảm nghèo, giải quyết việc làm, nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo tồn di sản văn hóa dân tộc. Còn về phương diện môi trường là giữ gìn tính đa dạng sinh học, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, ngăn chặn sự ô nhiễm và xuống cấp của môi trường nông thôn. 6 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4.1.5. Quan điểm lợi ích cộng đồng Cộng đồng là toàn thể những người cùng sống, có nhiều điểm giống nhau, gắn bó thành một khối trong sinh hoạt xã hội. Vai trò của cộng đồng được Đảng và Nhà nước đánh giá rất cao. Để nông thôn phát triển bền vững thì cần thiết phải dựa vào cộng đồng, bởi lẽ cộng đồng hiểu rõ nhất những khó khăn và nhu cầu của mình. Để cộng đồng phát triển một cách bền vững thì cần phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa nguồn lực của cộng đồng, sự ủng hộ của Nhà nước và sự tác động, hỗ trợ từ bên ngoài. Chính vì vậy, việc khơi dậy tinh thần đoàn kết, ý thức vươn lên của người dân là hết sức cần thiết trong quá trình triển khai thực hiện mục tiêu Quốc gia XDNTM. Vì vậy khi nghiên cứu cần vận dụng quan điểm này. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Phương pháp thu thập, phân tích, tổng hợp tài liệu Từ các nguồn khác nhau, tài liệu được thu thập và xử lí trong phòng. Là phương pháp được sử dụng để nghiên cứu những đối tượng có mối quan hệ đa chiều, biến động. Phương pháp này cho phép tác giả tổng quan các tài liệu, kế thừa những nghiên cứu trước đó và có cơ sở để đưa ra những nhận định và kết quả của công trình. Đây là thao tác quan trọng bởi nếu không được thực hiện một cách thận trọng có thể dẫn đến những sai lệch làm ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu, đến tính chính xác của công trình. Trong quá trình thực hiện luận văn này, tài liệu được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau như: của Chính phủ, Ban chỉ đạo mục tiêu Quốc gia XDNTM tỉnh Hà Giang, Ban chỉ đạo mục tiêu Quốc gia XDNTM huyện Quản Bạ, Cục thống kê tỉnh Hà Giang, Chi cục thống kê huyện Quản Bạ, Trung tâm học liệu Đại học Thái Nguyên, trang web và các cơ quan khác có liên quan. 4.2.2. Phương pháp phân tích số thông kê Là phương pháp thích hợp được sử dụng để thống kê các số liệu như: Số lượng xã đạt số tiêu chí NTM, kết quả đạt được của mỗi tiêu chí, cơ cấu kinh tế huyện Quản Bạ, ngân sách hỗ trợ…Từ những số liệu có tính định lượng như trên, tác giả sẽ tiến hành phân tích, so sánh và rút ra kết luận. 7 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4.2.3. Phương pháp thực địa Đây là phương pháp truyền thống, đặc trưng của khoa học Địa lí. Qua quá trình khảo sát thực tiễn, đồng thời kết hợp với phương pháp điều tra xã hội học, nên các thông tin thực tế quan sát, nghe và trao đổi giúp tôi có nhiều thông tin mới, kiểm chứng kết quả đã thu thập từ các nguồn tài liệu. Từ đó làm cơ sở để rút ra những nhận định, đánh giá. 4.2.4. Phương pháp tham vấn chuyên gia Ngoài các phương pháp trên, thì phương pháp tham vấn chuyên gia cũng giữ vai trò quan trọng trong quá trình nghiên cứu đề tài. Người nghiên cứu muốn đảm bảo cho các đánh giá khách quan, thực tế cần phải có sự tham gia đóng góp ý kiến và kinh nghiệm của các nhà chuyên môn, những nhà lãnh đạo…để có thêm hiểu biết về nông nghiệp, nông dân, nông thôn Việt Nam, những vấn đề đặt ra trong quá trình XDNTM. Từ đó đưa ra những nhận định và kiến nghị có tính thuyết phục. 4.2.5. Phương pháp điều tra xã hội học Là phương pháp quan trọng, đặc biệt có ý nghĩa trong nghiên cứu về XDNTM. Dựa vào các tiêu chí bảng hỏi được liệt kê, quá trình đi thực tế cung cấp cho tác giả nghiên cứu những thực trạng khách quan tại địa phương, có cái nhìn cụ thể về các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng XDNTM tại địa phương đó. Sau đó, tác giả cùng thảo luận với thầy hướng dẫn và đưa ra bộ câu hỏi để thực hiện khảo sát thực trạng XDNTM. Đối tượng thực hiện khảo sát là cộng động dân cư chủ yếu tại xã điểm là xã Đông Hà, xã Quản Bạ và xã Quyết Tiến huyện Quản Bạ. 4.2.6. Phương pháp bản đồ - biểu đồ Bản đồ - biểu đồ là phương pháp thể hiện trực quan, sinh động nhất các đối tượng nghiên cứu của Địa lí. Bằng những kí hiệu, bản đồ mô phỏng hình ảnh thu nhỏ một cách trung thực nhất các đối tượng nghiên cứu Địa lí tự nhiên, KT - XH với sự phân bố về mặt không gian lãnh thổ cũng như về một số mặt định lượng và định tính của đối tượng kết hợp với bản đồ là biểu đồ chỉ ra xu hướng phát triển của hiện tượng hoặc dạng biểu so sánh với không gian nhất định. 5. Những đóng góp chính của luận văn - Hệ thống hóa có chọn lọc một số lí luận cơ bản và thực tiễn về XDNTM trong điều kiện miền núi và vùng dân tộc thuộc địa bàn vùng cao đặc biệt khó khăn cao nguyên đá. 8 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn - Đánh giá những nhân tố ảnh hưởng tới XDNTM, xác định những thuận lợi và khó khăn trong quá trình XDNTM ở địa bàn nghiên cứu. - Đề xuất những giải pháp xây dựng và phát triển mô hình Nông thôn mới trong điều kiện KT - XH trên địa bàn huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang giai đoạn 2016 - 2020. 6. Cấu trúc đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, ảnh minh họa..., đề tài được chia làm ba chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về xây dựng Nông thôn mới. Chương 2: Các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng XDNTM ở huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang. Chương 3: Giải pháp đẩy mạnh XDNTM ở huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang. 7. Từ khóa XDNTM huyện Quản Bạ, Hà Giang 9 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Một số lí luận cơ bản về nông thôn 1.1.1.1. Khái niệm và đặc trưng nông thôn Theo Nghị định số 41/2010/NĐ-CP ngày 12/4/2010 của Chính phủ về chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn: Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn, được quản lí bởi cấp hành chính cơ sở là UBND xã. Nông thôn nước ta là khái niệm để chỉ những vùng đất ở đó người dân sinh sống chủ yếu bằng sản xuất nông nghiệp, hoạt động kinh tế phụ thuộc nhiều vào tài nguyên thiên nhiên. Hiện nay, dân số sống ở nông thôn chiếm khoảng gần 70% tổng dân số nước ta. Nông thôn có vai trò quan trọng đối với sự phát triển KT - XH của cả nước, là cung cấp lương thực, thực phẩm cho đời sống của người dân, cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp và xuất khẩu, cung cấp hàng hóa cho xuất khẩu, cung cấp lao động cho công nghiệp và dịch vụ, là thị trường rộng lớn để tiêu thụ sản phẩm của công nghiệp và dịch vụ. Về mặt tự nhiên, nông thôn là vùng đất rộng lớn bao quanh các đô thị như thành phố, thị xã, thị trấn. Về kinh tế, nông thôn chủ yếu là sản xuất nông, lâm, thủy sản. Đường xá, hệ thống nước sạch, điện thường hạn chế, thấp kém hơn đô thị. Về xã hội, trình độ học vấn, khoa học kĩ thuật, giáo dục, đời sống vật chất, tinh thần của cư dân nông thôn nhìn chung thấp hơn đô thị. Di sản văn hóa, phong tục tập quán trong nông thôn đa dạng, phong phú hơn đô thị [11]. Khái niệm nông thôn chỉ có tính chất tương đối và luôn biến động theo thời gian để phản ánh biến đổi về KT - XH của mỗi quốc gia trên thế giới. Trong điều kiện Việt Nam hiện nay, ta có thể hiểu: Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp dân cư này tham gia vào các hoạt động kinh tế, VH - XH và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của tổ chức khác. 10