Tài liệu Xây dựng con người việt nam hiện nay theo tư tưởng hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN PHAN THỊ NGỌC NI XÂY DỰNG CON NGƢỜI VIỆT NAM HIỆN NAY THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ HỒ CHÍ MINH HỌC HÀ NỘI - 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN PHAN THỊ NGỌC NI XÂY DỰNG CON NGƢỜI VIỆT NAM HIỆN NAY THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH Ngành : Hồ Chí Minh học Mã số : 8 31 02 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ HỒ CHÍ MINH HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS, TS. Doãn Thị Chín HÀ NỘI - 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là kết quả công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của PGS, TS. Doãn Thị Chín. Các số liệu, thông tin và kết quả được nêu trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào khác. Tác giả luận văn Phan Thị Ngọc Ni LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến PGS,TS. Doãn Thị Chín người đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Tư tưởng Hồ Chí Minh, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, các thầy cô trong Ban quản lý đào tạo sau đại học cùng tất cả các thầy cô giáo của Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập cũng như quá trình hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, tôi xin dành lời cảm ơn chân thành tới gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã giúp đỡ tôi rất nhiều về vật chất và tinh thần để tôi có thể hoàn thành chương trình học tập và luận văn tốt nghiệp của mình. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 12 năm 2021 Học viên Phan Thị Ngọc Ni DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Giáo dục - đào tạo GD - ĐT Khoa học - công nghệ KH - CN Công nghiệp hóa - hiện đại hóa CNH - HĐH Chủ nghĩa xã hội CHXH Xã hội chủ nghĩa XHCN MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG CON NGƢỜI . 12 1.1. Một số khái niệm.................................................................................. 12 1.1.1. Khái niệm con người................................................................... 12 1.1.2. Khái niệm tư tưởng Hồ Chí Minh về con người......................... 16 1.2. Nội dung cơ bản Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người ...................... 17 1.2.1. Vị trí, vai trò của con người ........................................................ 17 1.2.2. Tầm quan trọng của việc xây dựng con người ........................... 22 1.2.3. Tiêu chí xây dựng con người ...................................................... 23 1.2.4. Biện pháp xây dựng con người ................................................... 36 Chƣơng 2: XÂY DỰNG CON NGƢỜI VIỆT NAM HIỆN NAY THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ........... 47 2.1. Những yếu tố tác động đến việc xây dựng con người Việt Nam hiện nay ...................................................................................................... 47 2.1.1. Bối cảnh thế giới ......................................................................... 47 2.1.2. Bối cảnh trong nước .................................................................... 51 2.2. Thực trạng xây dựng con người Việt Nam hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh ..................................................................................................... 51 2.2.1. Thành tựu và nguyên nhân .......................................................... 54 2.2.2. Hạn chế và nguyên nhân ............................................................. 79 2.3. Giải pháp cơ bản xây dựng con người Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh thời gian tới........................................................................................ 95 2.3.1. Nhóm giải pháp về nhận thức ..................................................... 95 2.3.2. Nhóm giải pháp tổ chức thực hiện .............................................. 97 2.3.3. Nhóm giải pháp về công tác kiểm tra, đánh giá ....................... 112 KẾT LUẬN .................................................................................................. 118 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 121 TÓM TẮT LUẬN VĂN .............................................................................. 128 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh - lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam, cả cuộc đời Người đã đấu tranh không biết mệt mỏi cho đất nước hoàn toàn độc lập, dân tộc hoàn toàn tự do, ấm no, hạnh phúc và cho thế giới hòa bình. Mặc dù không có tác phẩm nào bàn riêng về con người, nhưng Hồ Chí Minh luôn luôn coi các vấn đề của con người, các công việc của con người, sự nghiệp trồng người là mục tiêu, là mối quan tâm thường trực, là trách nhiệm vẻ vang trong cuộc đời hoạt động của mình. Hồ Chí Minh khẳng định, con người là vốn quý nhất, nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp cách mạng. Theo Người: “vô luận việc gì, đều do người làm ra, và từ nhỏ đến to, từ gần đến xa, đều thế cả” [58; tr.281]. Cho nên Người hết sức quan tâm tới chiến lược trồng người: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người” [64; tr.528]. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người đã góp phần to lớn vào việc đào tạo cho dân tộc Việt Nam những con người ưu tú, đủ sức đưa dân tộc Việt Nam vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách hiểm nghèo, liên tục giành được những thắng lợi vẻ vang. Tư tưởng ấy không chỉ có giá trị trong quá khứ mà còn mang đậm hơi thở của thời đại, có sức sống trường tồn và sức mạnh cải tạo vĩ đại, nhất là đối với Đảng ta trong công cuộc xây dựng con người hiện nay. Quán triệt những chỉ dẫn quý báu của Người, Đảng Cộng sản Việt Nam đã luôn quan tâm, chú trọng việc xây dựng con người Việt Nam. Đảng ta luôn chỉ rõ, cần xây dựng con người, hình thành và phát triển các thế hệ con người Việt Nam khỏe mạnh về thể chất, có nhân cách tốt đẹp, có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao để phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tại Đại hội XII, Đảng ta đã khẳng định “xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện phải trở thành một mục tiêu của chiến lược phát triển” [32; tr.126]. Đến Đại hội XIII Đảng ta bổ sung và nhấn mạnh: “Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc; phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hội nhập quốc tế, nâng cao chất lượng cuộc sống và chỉ số hạnh phúc của con người Việt Nam” [34; tr.111]. 2 Trên cơ sở tiếp thu những tư tưởng, quan điểm, biện pháp xây dựng con người theo tư tưởng Hồ Chí Minh và nhiều giá trị tiến bộ của nhân loại, sau hơn 35 năm đổi mới, vấn đề xây dựng con người Việt Nam đã có nhiều chuyển biến tích cực, đạt nhiều kết quả. Nhà nước đã quan tâm thực hiện các chính sách xã hội để nâng cao đời sống cho người dân, thể hiện sâu sắc tính ưu việt của chế độ XHCN. Đời sống vật chất và tinh thần của con người từng bước được cải thiện; các hoạt động văn hóa, văn nghệ, giáo dục truyền thống, thông tin đại chúng đã góp phần tuyên truyền, giáo dục, xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống cho con người; tính tích cực của công dân được phát huy, sở trường, năng lực cá nhân được khuyến khích. Đặc biệt, dân tộc Việt Nam đoàn kết vượt qua dịch bệnh Covid-19 trong năm 2020 và đến nay (quý III năm 2021) đã để lại hình ảnh về một Việt Nam đi đầu xu hướng vì con người, có truyền thống nhân ái sâu sắc trong lòng nhiều người dân trên thế giới. Bên cạnh những mặt đã đạt được thì vấn đề xây dựng con người vẫn tồn tại những hạn chế, bất cập như: nhận thức về quan điểm, nhiệm vụ xây dựng con người trong Đảng và các tầng lớp nhân dân còn chưa thật sự rõ ràng, cụ thể; các chủ trương, chính sách xây dựng con người chưa có nhiều đột phá, chưa thật sự phát huy hiệu quả… Những hạn chế này đã làm cho quá trình xây dựng và phát triển con người gặp nhiều khó khăn, con người chưa có đủ mọi điều kiện, môi trường thuận lợi để phát triển toàn diện. Để tìm ra các giải pháp thiết thực xây dựng con người đáp ứng yêu cầu mới của thực tiễn, chúng ta phải trở về nghiên cứu, tiếp thu và vận dụng sáng tạo triết lý, tinh thần và phương pháp luận của tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người. Có thể khẳng định, trong bối cảnh mới, với sự phát triển và thay đổi nhanh chóng của thực tiễn khách quan đòi hỏi chúng ta phải thích ứng kịp thời với thời đại, đào tạo những con người mới, thực hiện thắng lợi những nhiệm nặng nề, đầy tính sáng tạo của sự nghiệp cách mạng trong thời kỳ mới. Muốn hiện thực hóa mục tiêu này, cần phải thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp, trong đó, cần nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người, từ đó tìm ra những giải pháp thiết thực 3 trong kế thừa, vận dụng và phát triển những tư tưởng của Hồ Chí Minh về xây dựng con người trong giai đoạn cách mạng mới. Với những lý do trên, tôi chọn đề tài “Xây dựng con người Việt Nam hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ chuyên ngành Hồ Chí Minh học của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Những công trình liên quan đến đề tài có thể chia làm hai nhóm chính sau đây: 2.1. Các công trình nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người - Tác giả Lê Sỹ Thắng, Hoàng Tùng, Nguyễn Trọng Chuẩn, Bùi Đình Thanh với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và chính sách xã hội, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, 1996. Trong công trình này, các tác giả đã phân tích những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và chính sách xã hội, coi con người luôn là cơ sở cho việc hoạch định các chính sách xã hội. Các tác giả đã đặt tư tưởng Hồ Chí Minh trong sự vận động với lịch sử tư tưởng Việt Nam cận, hiện đại, trong mối quan hệ biện chứng của sự vận động ấy với cơ sở kinh tế - xã hội, với yêu cầu thực tiễn cứu nước và cách mạng đương thời và với đặc điểm riêng của Hồ Chí Minh. - Cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh với sự nghiệp xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện của Thành Duy (2001) tuy chưa phản ánh thật đầy đủ và toàn diện tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người trên nhiều mặt, song tác giả đã phân tích khá sâu sắc về mối quan hệ giữa văn hóa với việc xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, phù hợp với thời kỳ đẩy mạnh CNH - HĐH đất nước; về quá trình hình thành con người Việt Nam phát triển toàn diện; bản chất con người Việt Nam phát triển toàn diện, trong đó luận giải làm sáng tỏ nội hàm khái niệm "con người mới XHCN" với đầy đủ phẩm chất "đức" và "tài"; nêu lên những giải pháp xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trong đó nhấn mạnh quan điểm của Hồ Chí Minh về chiến lược "trồng người" gắn với vai trò của giáo dục đào tạo; xác 4 định rõ đối tượng và nội dung xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện; nêu lên phương pháp xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trong đó nhấn mạnh đến phương pháp nêu gương. - Cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người Tác giả Lê Quang Hoan (2002) đã bước đầu nghiên cứu cơ bản, có hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về con người. Từ đó, vận dụng những giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh làm sáng tỏ một số vấn đề có tính quy luật nhằm phát huy nhân tố con người trong CNH - HĐH đất nước hiện nay. Cuốn sách đề cập đến những nội dung như: làm sâu sắc thêm các khái niệm con người, nhân tố con người, phát huy nhân tố con người theo tư tưởng Hồ Chí Minh; trình bày rõ thêm nguồn gốc, quá trình hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về con người; tập trung phân tích những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, xây dựng con người, chỉ ra đặc điểm, bản sắc, giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh để tiến tới nghiên cứu những biểu hiện phong phú, sâu sắc hơn về con người, xây dựng con người; cuối cùng tác giả dựa trên đánh giá thực trạng phát huy nhân tố con người trong xã hội hiện nay để đưa ra kiến nghị và giải pháp nhằm phát huy nhân tố con người. - Tác giả Đặng Xuân Kỳ (chủ biên) với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển văn hóa và con người, đề tài khoa học cấp nhà nước KHXH - 04 - 01, 2005. Trong cuốn sách này, các tác giả đã phân tích sâu sắc tầm nhìn xa trông rộng của Hồ Chí Minh về phát triển văn hóa và con người Việt Nam, khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng dân tộc gắn liền với giải phóng xã hội, giải phóng con người, vấn đề xây dựng con người mới và biện pháp xây dựng con người Việt Nam mới theo tư tưởng của Người. - Tác giả Trần Sâm, Cảnh Nguyên, Đào Tam Tỉnh với công trình Bác Hồ với sự nghiệp trồng người, Nxb Dân trí, Hà Nội, năm 2010. Đây là cuốn sách tập hợp những mẩu chuyện ngắn của nhiều tác giả, ghi chép lại lời kể của những nhân chứng lịch sử đã nhiều năm sống, hoạt động gắn bó với Hồ Chí Minh như: Trần Đại Nghĩa, Vũ Kỳ, Nguyễn Văn Cần, Hoàng Đạo Thúy... Qua những hồi ức đó, các tác giả cho người đọc thấy được những đóng góp 5 của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp “trồng người” trong suốt cuộc đời hoạt động, lãnh đạo cách mạng Việt Nam; giúp người đọc có cách nhìn toàn diện, chân thực hơn về tư tưởng và sự nghiệp xây dựng con người mới của Chủ tịch Hồ Chí Minh. 2.2. Các công trình nghiên cứu việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người - Công trình Phát triển văn hóa và con người Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh của đồng tác giả: Hoàng Anh, Nguyễn Huy Bắc, Phạm Văn Thủy, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2001. Công trình đã tập hợp bài viết của các nhà khoa học về phát triển văn hóa và con người Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh, nhân kỷ niệm 120 năm ngày sinh của Người. Trong đó, các nhà khoa học cho rằng, con người là vấn đề cốt lõi trong triết lý phát triển của Hồ Chí Minh. Đó là triết lý vì mục tiêu nâng cao giá trị của con người: “Điều vĩ đại của nhà tư tưởng Hồ Chí Minh được thể hiện tập trung ở triết lý phát triển vì con người. Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển”. Các tác giả nêu lên những nguyên lý, phương pháp, hình thức giáo dục theo tư tưởng Hồ Chí Minh: Giáo dục gắn liền với chính trị - xã hội; học đi đôi với hành, lý luận liên hệ với thực tiễn; phối hợp nhà trường gia đình và xã hội; giáo dục thường xuyên và học tập suốt đời. - Tác giả Nguyễn Văn Dương với công trình Giá trị di sản tư tưởng Hồ Chí Minh góp phần xây dựng con người mới Việt Nam, Nxb Văn hóa - Thông tin, năm 2010. Công trình đã tập hợp những bài viết cho hội thảo về văn hóa và đạo đức theo tư tưởng Hồ Chí Minh, do Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch tổ chức, nhân kỷ niệm 120 năm ngày sinh của Người. Trong cuốn sách này có một số bài viết đề cập sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng con người Việt Nam hiện nay. Một số bài viết như bài viết “Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người, phát triển giáo dục, nâng cao dân trí” của tác giả Đỗ Huy; bài viết “Thấm nhuần những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về chống “giặc nội xâm” để xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới” của tác giả Bùi Kim Hồng, Giám đốc Khu di tích Hồ 6 Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, … cũng đã trình bày một số quan điểm của Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hóa mới, con người mới XHCN. - Tác giả Hoàng Anh với công trình Xây dựng con người Việt Nam theo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2014. Tác giả cho rằng, con người là vấn đề cốt lõi trong triết lý phát triển Hồ Chí Minh, triết lý phát triển vì mục tiêu ngày càng nâng cao giá trị của con người. Theo tác giả, đổi mới, trước hết phải bắt đầu từ đổi mới con người với tư cách vừa là chủ thể, vừa là khách thể tác động của sự nghiệp đổi mới; sẽ không có sự đổi mới xã hội nếu không bắt đầu từ chính con người, chỉ có điều là cần phải có sự phù hợp giữa những thay đổi của hoàn cảnh và con người, của thực tiễn cách mạng; phải hướng vào những con người cụ thể, phát triển nhân cách phong phú, đó là nền tảng để xã hội phát triển, “bởi mục đích phát triển của toàn xã hội nếu không chuyển thành những động cơ tư tưởng bên trong của các cá nhân thì không thể thực hiện được". Tác giả đề xuất một số giải pháp xây dựng con người mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh, trong đó nhấn mạnh đến phương pháp giáo dục, phương pháp nêu gương "Người tốt, việc tốt", những "điển hình về con người văn hóa" để làm cơ cho việc xây dựng con người mới Việt Nam, nhất là trong giáo dục, bồi dưỡng thế hệ trẻ. - Cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, về xây dựng con người và sự vận dụng tư tưởng đó trong công cuộc đổi mới ở Việt Nam hiện nay của tác giả Lê Thị Hương, Nxb Khoa học xã hội, năm 2017. Trong cuốn sách này, tác giả đã phân tích một số nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người. Tác giả cho rằng: tôn trọng con người, chăm lo hết mực cho hạnh phúc của con người là những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và xây dựng con người. Cuối cùng tác giả dựa trên thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, về xây dựng con người trong công cuộc đổi mới ở Việt Nam để đưa ra một số định hướng và giải pháp tiếp tục xây dựng con người theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới ở Việt Nam hiện nay. 7 Liên quan đến vấn đề này còn có một số luận án tiến sĩ: - Luận án tiến sĩ Triết học của Nguyễn Hữu Công, Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển con người toàn diện, năm 2003 đã làm rõ cơ sở lý luận của tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển con người toàn diện; luận chứng những nội dung cơ bản trong tư tưởng phát triển con người toàn diện của Hồ Chí Minh, từ đó vận dụng vào việc xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới. Theo tác giả, con người phát triển toàn diện là những con người được trang bị thế giới quan khoa học, có lý tưởng cách mạng, có tri thức, đạo đức, sức khỏe, năng lực sáng tạo và khả năng thích ứng tốt. Con người Việt Nam hoàn toàn có đủ khả năng trở thành những con người phát triển toàn diện; Đảng và Nhà nước có thể đào tạo, phát triển con người toàn diện bằng cách tiến hành giáo dục toàn diện đức, trí, thể, mỹ; đề ra những yêu cầu phù hợp về phẩm chất năng lực của con người Việt Nam trong từng giai đoạn cách mạng. Phát triển con người theo hướng toàn diện là xu thế khách quan của lịch sử. Cách mạng Việt Nam cần phải chú trọng đến vấn đề này. Dưới góc độ nghiên cứu này, trong Luận án tiến sĩ Triết học của Phạm Thị Đoạt, Con người phát triển toàn diện: Từ học thuyết Mác đến tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam trong công cuộc đổi mới, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2014 đã phân tích vấn đề con người, bản chất con người; vấn đề giải phóng con người và phát huy nhân tố con người; xây dựng và phát triển toàn diện con người Việt Nam hiện nay. Liên quan trực tiếp, gián tiếp đến vấn đề vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người còn có một số bài viết đăng trên tạp chí: Lý luận chính trị, Cộng sản,… - Tác giả Mạch Quang Thắng với bài viết “Một số vấn đề về xây dựng con người Việt Nam”, trên Tạp chí Lý luận chính trị, số 8 - 2018. Trong bài viết, tác giả đã phân tích một số yếu tố thuận lơi, khó khăn tác động đến vấn đề xây dựng con người Việt Nam, chỉ ra những vấn đề đặt ra đối với công cuộc xây dựng con người, từ đó đưa ra những giải pháp phù hợp và hiệu quả 8 trong xây dựng con người theo Tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm chỉ đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tác giả đưa ra hai hướng tiếp cận xây dựng con người Việt Nam. Tiếp cận thứ nhất: Có thể khái lược những tiêu chí của con người Việt Nam giai đoạn hiện nay là: Có sức khỏe tốt (hiểu sức khỏe là cả về thể xác và tinh thần, theo đúng quan niệm của Hồ Chí Minh và của UNESCO); có tinh thần yêu nước; có đạo đức tốt (bao gồm cả đạo đức nghề nghiệp); có kỹ năng sống tốt (bao gồm cả trí lực và kỹ năng công tác); có trách nhiệm công dân. Tiếp cận thứ hai: Tiếp cận theo hướng như Đại hội XII của Đảng, trên năm mặt: Đạo đức, nhân cách, lối sống, trí tuệ, năng lực làm việc. - Bài viết “Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN” của Nguyễn Quý Thanh và Trần Thành Nam, trên Tạp chí Cộng sản, số 10 - 2020 đã phân tích một số luận điểm cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người mới XHCN và xây dựng con người phát triển toàn diện. Bài viết đã nêu lên những giải pháp xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trong đó nhấn mạnh quan điểm của Hồ Chí Minh về chiến lược xây dựng con người gắn với vai trò của giáo dục đào tạo, nêu lên phương pháp xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trong đó nhấn mạnh đến phương pháp nêu gương người tốt, việc tốt, từ đó chỉ ra những định hướng và tiếp cận giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Trên cơ sở tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan, tác giả nhận thấy, việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người và việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người đã được các nhà khoa học nghiên cứu theo các cách tiếp cận khác nhau, trong những công trình nghiên cứu khác nhau, nhưng tựu chung lại các tác giả đều tập trung làm rõ những vấn đề lý luận chung về tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người như khái niệm, đặc điểm, nguồn gốc, và những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, từ đó đưa ra những phương hướng vận 9 dụng. Tuy nhiên, rất ít công trình khoa học nào nghiên cứu một cách cơ bản, có hệ thống về việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người vào xây dựng con người Việt Nam hiện nay. Vì vậy, đi sâu nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm xây dựng con người Việt Nam hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh là vấn đề hết sức cấp thiết và là việc làm có ý nghĩa thiết thực, bổ ích, là động lực trực tiếp và là cơ sở khoa học để góp phần xây dựng, phát triển bền vững đất nước. Những kết quả nghiên cứu ở trên rất đáng trân trọng và đã góp phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề lý luận chung của tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người. Các công trình khoa học này đã cung cấp nhiều gợi ý quan trọng, là những tài liệu tham khảo quý và là cơ sở lý luận quan trọng để tác giả kế thừa, tiếp tục đi sâu nghiên cứu nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người và việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người vào xây dựng con người Việt Nam hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn nghiên cứu nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người và vận dụng vào đánh giá thực trạng xây dựng con người Việt Nam hiện nay, từ đó đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm tiếp tục xây dựng con người Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu trên, luận văn có nhiệm vụ sau: - Phân tích, làm rõ nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người. - Đánh giá thực trạng xây dựng con người Việt Nam hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. - Đề xuất những giải pháp cơ bản tiếp tục xây dựng con người Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 10 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người và nghiên cứu sự vận dụng tư tưởng đó vào xây dựng con người Việt Nam giai đoạn hiện nay. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người và thực trạng xây dựng con người Việt Nam. - Phạm vi thời gian: Từ năm 2011 đến năm 2020. - Về không gian: Trong quốc gia Việt Nam. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở quan điểm của Chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng con người Việt Nam hiện nay. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, phương pháp phân tích, tổng hợp, lôgíc, lịch sử, so sánh, tổng kết thực tiễn. 6. Đóng góp mới của đề tài - Luận văn góp phần hệ thống hóa và làm rõ những nội dung chính trong tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người. - Luận văn làm rõ thực trạng xây dựng con người Việt Nam hiện nay. - Luận văn đã đề xuất một số giải pháp cơ bản xây dựng con người Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 7.1. Ý nghĩa lý luận - Bổ sung và làm rõ nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người. - Trên cơ sở đó, luận văn cung cấp những giải pháp xây dựng con người Việt Nam hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. 11 7.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy tư tưởng Hồ Chí Minh tại các Học viện, các trường đại học, cao đẳng trong cả nước. 8. Kết cấu đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn gồm 2 chương 5 tiết. 12 Chƣơng 1 TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG CON NGƢỜI 1.1. Một số khái niệm liên quan 1.1.1. Khái niệm con người 1.1.1.1. Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về con người Chủ nghĩa Mác - Lênin đã kế thừa, khắc phục và phát triển những quan niệm về con người đã có trong các học thuyết trước đây để đi tới quan niệm về con người hiện thực. Theo chủ nghĩa Mác - Lênin, con người là một thực thể thống nhất giữa mặt sinh học và mặt xã hội. Mặt sinh học bao gồm cơ thể cũng những nhu cầu cơ thể và những quy luật sinh học chi phối đời sống của cơ thể con người; mặt xã hội bao gồm “tổng hòa những quan hệ xã hội”, những hoạt động xã hội, đời sống tinh thần của con người. Hai mặt này có quan hệ khăng khít không thể tách rời nhau, trong đó mặt sinh học là nền tảng vật chất tự nhiên của con người, nhưng không phải yếu tố quyết định bản chất của con người; mặt xã hội mới là mặt giữ vai trò quyết định bản chất con người. Bản chất con người không phải là cái gì có sẵn, mà có quá trình hình thành, phát triển và hoàn thiện cùng với những hoạt động thực tiễn của con người. Trong tác phẩm Luận cương về Feuerbach, C.Mác đã khẳng định: “Trong tính hiện thực của nó, bản chất của con người là tổng hòa những mối quan hệ xã hội” [50; tr.11]. Luận đề này đã chỉ rõ con người luôn cụ thể, xác định, sống trong một điều kiện lịch sử cụ thể nhất định. Trong điều kiện lịch sử đó, bằng hoạt động thực tiễn của mình, con người tạo ra những giá trị vật chất và tinh thần để tồn tại và phát triển cả thể lực và tư duy trí tuệ. Trong khi khẳng định bản chất xã hội của con người, triết học Mác Lênin cũng không phủ nhận mặt tự nhiên trong đời sống con người, các nhà kinh điển chỉ muốn nhấn mạnh sự phân biệt giữa con người với thế giới động vật trước hết ở bản chất xã hội. C.Mác đã khẳng định: “Con người là một bộ phận của giới tự nhiên” [52, tr.135]. Song, bằng hoạt động lao động của mình, 13 con người đã làm biến đổi bản chất tự nhiên và tạo ra bản chất xã hội của chính mình. Với phương pháp biện chứng duy vật, C.Mác và Ph.Ăngghen đã nhận thức vấn đề con người một cách toàn diện, cụ thể trong toàn bộ tính hiện thực xã hội của nó, mà trước hết là lao động sản xuất ra của cải vật chất: “Có thể phân biệt con người với súc vật bằng ý thức, bằng tôn giáo, nói chung bằng bất cứ cái gì cũng được. Bản thân con người bắt đầu bằng tự phân biệt với súc vật ngay khi con người bắt đầu sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt của mình” [50, tr.29]. Sản xuất ra tư liệu sinh hoạt của mình, như thế con người đã gián tiếp sản xuất ra chính đời sống vật chất của mình. Thông qua hoạt động sản xuất vật chất, con người đã làm thay đổi, cải biến giới tự nhiên: “Con vật chỉ sản xuất ra bản thân nó, còn con người thì tái sản xuất ra toàn bộ giới tự nhiên” [50; tr.29]. Tính xã hội của con người biểu hiện trong hoạt động sản xuất vật chất; hoạt động sản xuất vật chất biểu hiện một cách căn bản tính xã hội của con người. Thông qua hoạt động lao động sản xuất, con người sản xuất ra của cải vật chất và tinh thần, phục vụ đời sống của mình; hình thành và phát triển ngôn ngữ và tư duy, xác lập quan hệ xã hội. Bằng hoạt động cải tạo thế giới, hoạt động thực tiễn của mình, con người không chỉ phát triển và hoàn thiện chính bản thân mình, mà còn sáng tạo ra lịch sử của mình - lịch sử xã hội loài người. C.Mác viết: “Xã hội... là sản phẩm của sự tác động qua lại giữa những con người” và “lịch sử xã hội của con người luôn chỉ là lịch sử của sự phát triển cá nhân của những con người” [51; tr.657, 658]. Như vậy, con người không chỉ là chủ thể của hoạt động sản xuất vật chất, là yếu tố hàng đầu đóng vai trò quyết định trong lực lượng sản xuất của xã hội, mà còn là chủ thể hoạt động của quá trình lịch sử của chính mình, lịch sử xã hội loài người. Bằng hoạt động thực tiễn của mình, con người đã in dấu ấn sáng tạo vào giới tự nhiên, không ngừng chinh phục thế giới khách quan, cải tạo hoàn cảnh, phát triển lực lượng sản xuất và qua đó, phải triển và hoàn thiện chính mình. Trình độ sản xuất của con người càng cao thì con người càng có điều kiện để thỏa mãn những nhu cầu vật chất của mình và do đó, làm 14 phong phú thêm đời sống tinh thần của mình và làm phong phú thêm đời sống xã hội. Điều đó có nghĩa con người đã, đang và sẽ tồn tại vừa là chủ thể, vừa là đối tượng của quá trình phát triển lịch sử. Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển của lịch sử của tiến bộ xã hội. Lịch sử xã hội loài người là lịch sử của con người, do con người và vì con người. 1.1.1.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về con người Kế thừa quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về con người, Hồ Chí Minh đã đưa ra quan điểm về con người rất độc đáo. Năm 1949, Hồ Chí Minh đã đưa ra khái niệm con người trong Tác phẩm “Cần, kiệm, liêm chính” như sau: “Chữ người, nghĩa hẹp là gia đình, anh em, họ hàng, bầu bạn. Nghĩa rộng là đồng bào cả nước. Rộng nữa là cả loài người” [59; tr.130]. Hồ Chí Minh quan niệm con người vừa là con người xã hội, có tính xã hội, ý thức xã hội, vừa là con người sinh vật. Hồ Chí Minh nhìn nhận con người xã hội có nhiều phạm vi: hẹp, rộng, rộng hơn nữa. Có con người cá nhân và con người cộng đồng, có con người công dân và con người cán bộ, đảng viên. Con người bao giờ cũng sống trong một hình thái kinh tế xã hội nhất định, bị chi phối bởi tư tưởng của giai cấp thống trị, nhưng vẫn có tư duy độc lập. Con người sinh ra có những quyền được tạo hóa ban cho và suy rộng ra, các dân tộc cũng có những quyền đó, quyền bình đẳng, quyền sống, quyền tự do, quyền hạnh phúc. Con người ai cũng có tính tốt, tính xấu, không phải thánh thần. Con người có nhiều chiều quan hệ: với cộng đồng là thành viên; với một chế độ xã hội - làm chủ hay bị áp bức; với tự nhiên - là một bộ phận không tách rời, gắn với quá trình “người hóa” tự nhiên. Bản chất con người và bản chất giai cấp của con người có quan hệ nhưng không đồng nhất. Dù văn minh hay dã man, con người đều có tình. Bản chất giai cấp của con người và thành phần xuất thân cũng có mối quan hệ, nhưng không đồng nhất. Quan hệ sản xuất là quan hệ quan trọng nhất trong các quan hệ xã hội, vì nó đóng vai trò chi phối bản chất con người.