Tài liệu Xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn thế giới xung quanh các lớp cuối cấp tiểu học của nước cộng hòa dân chủ nhân dân lào theo định hướng phát triển năng lực

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––– AOYTHONG HOUNGMANEETHERN XÂY DỰNG BÀI TẬP ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN THẾ GIỚI XUNG QUANH CÁC LỚP CUỐI CẤP TIỂU HỌC CỦA NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––– AOYTHONG HOUNGMANEETHERN XÂY DỰNG BÀI TẬP ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN THẾ GIỚI XUNG QUANH CÁC LỚP CUỐI CẤP TIỂU HỌC CỦA NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ngành: Giáo dục học (GIÁO DỤC TIỂU HỌC) Mã số: 814.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HỒNG CHUYÊN THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019 Học viên thực hiện Aoythong HOUNGMANEETHERN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Được sự đồng ý của Bam Giám hiệu nhà trường, Ban Chủ nhiệm khoa Giáo dục Tiểu học, trong thời gian học tập, nghiên cứu em đã tiến hành thực hiện đề tài “Xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập Môn thế giới xung quanh các lớp cuối cấp tiểu học của nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào theo định hướng phát triển năng lực”. Kết thúc thời gian nghiên cứu, đến nay em đã hoàn thành luận văn thạc sỹ. Để đạt được kết quả như ngày hôm nay, em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, Ban Chủ nhiệm Khoa Giáo dục Tiểu học, cùng các thầy cô giáo trong khoa và các thầy cô tại trường Tiểu học Sengsavang (Thủ đô Viêng Chăn, Lào) đã tạo điều kiện cho em trong suốt thời gian nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Em xin gửi lời cám ơn sâu sắc nhất đến TS. Nguyễn Thị Hồng Chuyên đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ và hướng dẫn em trong thời gian học tập và quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Mặc dù cũng có nhiều cố gắng, nhưng trong luận văn này cũng khó trách khỏi những thiếu sót, khiếm khuyết. Kính mong sự góp ý, chỉ bảo của các quý thầy, cô cùng bạn đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 5 năm 2019 Tác giả luận văn Aoythong HUNGMANEETHERN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC Lời cam đoan .................................................................................................................. i Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii Mục lục ........................................................................................................................ iii Danh mục chữ viết tắt ................................................................................................... iv Danh mục các bảng ........................................................................................................ v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 5 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ BÀI TẬP ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN THẾ GIỚI XUNG QUANH THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ..................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 6 1.1.1. Những nghiên cứu về đánh giá kết quả học tập ........................................ 6 1.1.2. Những nghiên cứu về đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực ....................................................................................................... 8 1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................ 12 1.2.1. Bài tập ...................................................................................................... 12 1.2.2. Đánh giá ................................................................................................... 13 1.2.3. Kết quả học tập ........................................................................................ 14 1.2.4. Năng lực................................................................................................... 15 1.2.5. Đánh giá định hướng phát triển năng lực ................................................ 17 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.3. Đánh giá kết quả học tập của học sinh theo định hướng năng lực ............. 17 1.3.1. Mục đích .................................................................................................. 17 1.3.2. Nội dung đánh giá.................................................................................... 17 1.3.3. Tình huống và thời điểm đánh giá ........................................................... 17 1.3.4. Đánh giá năng lực thực hiện .................................................................... 18 1.3.5. Các nguyên tắc đánh giá theo định hướng phát triển năng lực ............... 18 1.4. Mục tiêu, nội dung môn học Thế giới xung quanh lớp 4, lớp 5 của nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào....................................................................... 19 1.4.1. Mục tiêu ................................................................................................... 19 1.4.2. Nội dung .................................................................................................. 25 1.5. Thực trạng đánh giá môn Thế giới xung quanh các lớp cuối cấp tại nước CHDCND Lào ................................................................................................... 27 1.5.1. Khái quát quá trình khảo sát .................................................................... 27 1.5.2. Kết quả khảo sát ...................................................................................... 28 Kết luận chương 1.............................................................................................. 37 Chương 2: QUY TRÌNH XÂY DỰNG BÀI TẬP ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN THẾ GIỚI XUNG QUANH CUỐI CẤP TIỂU HỌC CỦA NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO THEO ĐỊNH HƯƠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ........................................................... 38 2.1. Nguyên tắc đề xuất quy trình xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh lớp 4, lớp 5 của nước CHDCND Lào theo định hướng phát triển năng lực .................................................................................. 38 2.1.1. Đảm bảo tính hệ thống, chính xác, khoa học .......................................... 38 2.1.2. Đảm bảo tính khả thi, hiệu quả ................................................................ 38 2.1.3. Đảm bảo tính phù hợp với chương trình môn học .................................. 38 2.2. Quy trình xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh lớp 4, lớp 5 của nước CHDCND Lào theo định hướng phát triển năng lực ...................................................................................................................... 39 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.2.1. Xác định mục đích đánh giá .................................................................... 40 2.2.2. Xác định nội dung, chủ đề cần đánh giá.................................................. 40 2.2.3. Xác định các mục tiêu về năng lực cần đánh giá trong môn Thế giới xung quanh theo định hướng phát triển năng lực .............................................. 40 2.2.4. Xác định dạng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh theo định hướng phát triển năng lực học sinh ........................................ 42 2.2.5. Lựa chọn phương pháp, kĩ thuật và hình thức đánh giá phù hợp để thiết kế bài tập ............................................................................................................ 43 2.2.6. Xây dựng tiêu chí (rubric) đánh giá ........................................................ 48 2.2.7. Thử nghiệm và điều chỉnh ....................................................................... 49 2.3. Một số bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh theo định hướng phát triển năng lực .......................................................................... 49 2.3.1. Hệ thống bài tập sử dụng trong đánh giá quá trình ................................. 49 2.3.2. Bài tập sử dụng trong đánh giá tổng kết .................................................. 63 2.4. Khảo nghiệm sư phạm ................................................................................ 71 2.4.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................ 71 2.4.2. Nội dung khảo nghiệm ............................................................................ 71 2.4.3. Đối tượng khảo nghiệm ........................................................................... 71 2.4.4. Phương pháp khảo nghiệm ...................................................................... 72 2.5. Kết quả khảo nghiệm .................................................................................. 72 2.5.1. Khảo nghiệm về xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh lớp 4, lớp 5.............................................................................. 72 2.5.2. Khảo nghiệm việc sử dụng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh lớp 4, lớp 5.............................................................................. 74 Kết luận chương 2.............................................................................................. 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 81 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Tên Tiếng Việt CBQL Cán bộ quản lý CHDCND Lào Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào CT Cần thiết Đảng NDCM Lào Đảng Nhân dân cách mạng Lào DH Dạy học GV Giáo viên HS Học sinh HSHT Hồ sợ học tập KCT Không cần thiết KKT Không khả thi KQHT Kết quả học tập KT Khả thi NL Năng lực NXB Nhà xuất bản OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế thế giới PTNL Phát triển năng lực QTDH Qúa trình dạy học RCT Rất cần thiết RKT Rất khả thi SGK Sách giáo khoa SGV Sahs giáo viên TGXQ Thế giới xung quanh TL Tự luận TN Trắc nghiệm TT Thứ tự Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Nhận thức của GV về tầm quan trọng của việc đánh giá KQHT ở tiểu học ....................................................................................... 28 Bảng 1.2. Nhận thức của GV về mục đích đánh giá KQHT ........................... 29 Bảng 1.3. Nhận thức của GV về mối quan hệ giữa đánh giá KQHT với quá trình dạy học ................................................................................... 30 Bảng 1.4. Nhận thức của GV về khái niệm đánh giá KQHT theo định hướng phát triển năng lực ......................................................................... 30 Bảng 1.5. Nhận thức của GV về tầm quan trọng của đánh giá KQHT theo định hướng phát triển năng lực ..................................................... 31 Bảng 1.6. Nhận thức của GV về tác dụng của đánh giá KQHT môn TGXQ theo định hướng PTNL.................................................................. 32 Bảng 1.7. Thực trạng thiết kế câu hỏi, bài tập theo các mức độ đánh giá KQHT môn TGXQ........................................................................ 33 Bảng 1.8. Thực trạng thực hiện các phương pháp, kĩ thuật đánh giá KQHT môn TGXQ theo định hướng PTNL ............................................. 33 Bảng 1.9. Những khó khăn của GV khi thực hiện đánh giá KQHT môn TGXQ ............................................................................................ 35 Bảng 2.1. Ma trận đề thi môn Thế giới xung quanh học kì II lớp 4 (Lào) ..... 65 Bảng 2.2. Ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý, GV về sự cần thiết và mức độ khả thi của quy trình xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh ....................................................................... 72 Bảng 2.3. Điểm trung bình kết quả học tập hàng tháng của học sinh............. 74 Bảng 2.4. Kết quả học tập sau khi thử nghiệm làm bài tập theo định hướng phát triển năng lực của HS lớp 4, lớp 5......................................... 75 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Hiện nay, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân (CHDCND) Lào đang bước vào thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa để theo kịp với sự phát triển khoa học - công nghệ, hòa nhập với nền kinh tế thế giới - nền kinh tế tri thức. Mục đích đến năm 2020 CHDCND Lào đưa đất nước thoát khỏi nhóm các nước nghèo và lạc hậu. Do đó, Đảng và nhà nước Lào đã đưa ra hàng loạt các chính sách định hướng phát triển kinh tế - xã hội, trong đó nhiệm vụ phát triển giáo dục cũng được xem là chiến lược quan trọng trong phát triển đất nước. Nghị quyết Đại hội Đảng Nhân dân Cách mạng Lào lần thứ VIII ngày 18-23/03/2006 và Nghị quyết Đại hội Đảng NDCM Lào lần thứ IX vào ngày 27/04/2011 đã khẳng định cần phát triển hệ thống Giáo dục quốc gia đảm bảo chất lượng và đổi mới theo hướng phát triển năng lực của học sinh và cũng đã khẳng định trọng tâm của việc phát triển hệ thống giáo dục quốc gia là tập trung phát triển con người, quyết định phê duyệt chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2010- 2015. Để đạt được mục đích như trên, Bộ Giáo dục Lào đã đặt ra mô hình chiến lược Giáo dục đến năm 2020, trong đó ghi rõ nền Giáo dục nước Lào phải đào tạo ra những con người đủ tri thức, năng lực trí tuệ và phẩm chất đạo đức tốt. 1.2. Xu hướng chung của thế giới hiện nay là chuyển từ dạy học tập trung vào mục tiêu, nội dung chương trình sang tập trung vào việc tổ chức quá trình dạy học để phát triển học tập, nhằm hình thành các năng lực khác nhau cho người học. Việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực chỉ có thể thực hiện tốt nếu có sự thay đổi tương ứng về cách đánh giá kết quả học tập của người học. Cách đánh giá kết quả học tập sẽ quy định cách dạy và cách học tương ứng. Vì vậy khi chuyển việc giáo dục theo định hướng phát triển năng lực thì quá trình đánh giá cũng thay đổi, từ việc đánh giá kiến thức với những hình thức đánh giá truyền thống thông qua các dạng câu hỏi trắc nghiệm khách quan và các dạng câu hỏi tự luận chuyển sang đánh giá phải thống nhất giữa tri thức và việc thực hiện những tri thức ấy. Cách đánh giá này không chỉ yêu cầu người học biết học thuộc, ghi nhớ mà còn phải biết vận dụng kiến thức vào giải quyết những nhiệm vụ trong thực tiễn cuộc sống. Như vậy, cách đánh giá theo định hướng phát triển năng lực chú trọng đầu ra của người học và mục tiêu đánh giá là xem người Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn học làm được gì, có năng lực gì chứ không phải chỉ đánh giá xem người học biết những gì. 1.3. Trong chương trình tiểu học của nước CHDCND Lào, Thế giới xung quanh là môn học đặc thù có vai trò quan trọng, cung cấp kiến thức và phát triển cho người học những năng lực chung và những năng lực thực hiện việc giáo dục, dạy học của người giáo viên tương lai. Thực tiễn việc đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh của nước Lào vẫn theo cách truyền thống, còn tập trung nhiều vào ghi nhớ, tái hiện kiến thức. Công cụ chủ yếu được dùng để đánh giá kết quả học tập là bài kiểm tra viết tự luận. Hình thức đánh giá này có những ưu điểm nhất định song việc đánh giá kết quả học tập của HS còn những tồn tại nhất định. Bài kiểm tra chưa đánh giá được cả quá trình học tập của HS; làm hạn chế tính tích cực, sáng tạo của người học; người học chưa có cơ hội được thể hiện hết năng lực của mình, chưa nhận ra được những thiếu sót, tồn tại của mình trong quá trình học để điều chỉnh, sửa chữa kịp thời. 1.4. Từ thực tiễn giáo dục hiện nay cũng như thực tế dạy học môn Thế giới xung quanh ở các trường tiểu học, việc đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh của HS, trong đó hướng đổi mới cơ bản là thực hiện đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực là hết sức cần thiết và cấp bách. Việc tìm hiểu, nghiên cứu và khảo sát thực trạng đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh là cơ sở để đề xuất đưa ra quy trình xây dựng bài tập nhằm góp phần thay đổi diện mạo mới trong quá trình đánh giá kết quả học tập của HS nói chung, đồng thời phát huy tính tích cực của người học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo. Từ những lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài “Xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh các lớp cuối cấp tiểu học của nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào theo định hướng phát triển năng lực” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất quy trình xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh các lớp cuối cấp tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân (CHDCND) Lào theo định hướng phát triển năng lực. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh các lớp cuối cấp tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quy trình xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh theo định hướng phát triển năng lực của học sinh cuối cấp tiểu học tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. 4. Giả thuyết khoa học Đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh các lớp cuối cấp tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào hiện nay còn thiên về đánh giá kiến thức, chưa thật sự chú trọng đến đánh giá sự vận dụng kiến thức, kĩ năng của môn học. Việc đánh giá các năng lực của học sinh chưa được thực hiện toàn diện, đầy đủ. Nếu đề xuất được quy trình xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh theo hướng xác định rõ các năng lực đặc thù của môn học; sử dụng các phương pháp, kĩ thuật đánh giá năng lực; xây dựng công cụ đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực thì sẽ đánh giá được mức độ mà học sinh đạt được các mục tiêu về năng lực đồng thời tác động tích cực đến việc dạy học môn Thế giới xung quanh. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận việc đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh của học sinh cuối cấp tiểu học tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào theo định hướng phát triển năng lực. 5.2. Nghiên cứu thực trạng đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh của học sinh cuối cấp tiểu học tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào theo định hướng phát triển năng lực. 5.3. Nghiên cứu đề xuất và khảo nghiệm quy trình đánh giá giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh của học sinh cuối cấp tiểu học tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào theo định hướng phát triển năng lực. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Nội dung nghiên cứu Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh của học sinh cuối cấp tiểu học tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào theo tiếp cận năng lực. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 6.2. Địa bàn nghiên cứu Phạm vi khảo sát trên 50 giáo viên đang trực tiếp giảng dạy môn Thế giới xung quanh và 50 học sinh cuối cấp tiểu học tại một số trường tiểu học thuộc thủ đô Viêng Chăn, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận: Các phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát hóa, hệ thống hóa được sử dụng trong nghiên cứu tài liệu. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra phỏng vấn bằng phiếu hỏi Xây dựng phiếu trưng cầu ý kiến cho đối tượng là giáo viên tiểu học nhằm thu thập những thông tin cần thiết phục vụ cho việc phân tích thực trạng và thực nghiệm. - Phương pháp phỏng vấn Tiến hành phỏng vấn, trao đổi với một số CBQL, giáo viên, HS nhằm làm sáng tỏ kết quả thu được qua phiếu hỏi và bổ sung thêm những thông tin cần thiết trong quá trình nghiên cứu. - Phương pháp quan sát Quan sát, ghi chép, nhận xét, đánh giá thực trạng sử dụng bài tập đánh giá kết quả học tập môn TGXQ theo hướng phát triển năng lực và kết quả làm bài tập của HS trong khảo nghiệm sư phạm. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động Nghiên cứu bài tập đánh giá kết quả học tập môn TGXQ được các GV của các trường tiểu học xây dựng và sử dụng, nghiên cứu kết quả làm bài tập của HS. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Tiến hành trao đổi, xin ý kiến các chuyên gia Giáo dục học (Giáo dục tiểu học), gồm: Các nhà giáo, CBQL, cán bộ nghiên cứu... Trong quá trình nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. - Phương pháp khảo nghiệm sư phạm Khảo nghiệm sử dụng bài tập đánh giá kết quả học tập môn TGXQ theo hướng phát triển năng lực HS nhằm khẳng định tính khả thi, hiệu quả của bài tập đã xây dựng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7.3. Phương pháp xử lý số liệu Bằng việc sử dụng một số thuật toán thống kê, một số phần mềm tin học; các phương pháp này sử dụng chủ yếu vào việc xử lý số liệu và kiểm chứng độ tin cậy của các kết quả nghiên cứu. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh theo định hướng phát triển năng lực Chương 2. Quy trình xây dựng bài tập đánh giá kết quả học tập môn Thế giới xung quanh theo định hướng phát triển năng lực Chương 3: Khảo nghiệm sư phạm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ BÀI TẬP ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN THẾ GIỚI XUNG QUANH THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về đánh giá kết quả học tập Đánh giá trong giáo dục có lịch sử ra đời từ lâu với đối tượng đánh giá hết sức đa dạng, trong đó các công trình nghiên cứu được tập trung nhiều nhất vào đánh giá KQHT của người học. Theo các chuyên gia UNICEF và World Bank, đánh giá KQHT có thể phân làm nhiều loại theo mức độ, trong đó mức độ thấp nhất là đánh giá ở lớp học và mức độ cao nhất là đánh giá ở cấp quốc gia và quốc tế. Đặc biệt, các nghiên cứu về đánh giá kết quả học tập các môn học cụ thể ở cấp độ lớp học rất phong phú, đa dạng với nhiều quan điểm và nhiều hướng, nhiều phương diện nghiên cứu khác nhau. Đánh giá KQHT được coi là một khâu quan trọng của dạy học, do đó các xu hướng dạy học khác nhau ảnh hưởng rất lớn đến sự đánh giá đó. Trước những năm 1990 của thế kỉ trước, chương trình dạy học của hầu hết các nước trên thế giới đi theo hướng tiếp cận nội dung (content based approach). Đặc điểm cơ bản của dạy học định hướng nội dung là chú trọng việc truyền thụ cho người học hệ thống tri thức khoa học về nhiều lĩnh vực khác nhau theo các môn học đã được quy định trong chương trình dạy học. Cách tiếp cận này về dạy học dẫn đến xu hướng của kiểm tra đánh giá là đánh giá tri thức, chủ yếu kiểm tra khả năng ghi nhớ và tái hiện nội dung đã học của người học. Ở Liên Xô (cũ) các công trình nghiên cứu đánh giá về lĩnh vực tri thức của học sinh xuất hiện từ những năm 30 - 40 của thế kỉ XX. Nghiên cứu của N. P. Arkhalghelxki về “Kiểm tra và đánh giá tri thức học sinh các trường tiểu học và trung học” năm 1938 đã đưa ra hệ thống phương pháp đánh giá tri thức của học sinh với những nhân tố cơ bản có ảnh hưởng sâu sắc đến vấn đề chất lượng đánh giá. Cũng năm 1938, X.V. Ivanov trong “Kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh” cũng đã đề cập đến các vấn đề về vị trí, tầm quan trọng của đánh giá tri thức, kĩ năng, kĩ xảo; trong đó tác giả đưa ra những tiêu chuẩn chung của việc đánh giá tri thức. Một số các nhà khoa học giáo dục khác lại đi sâu nghiên cứu những khía cạnh cụ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn thể của việc kiểm tra đánh giá, chẳng hạn: Các tác giả I.A. Papakhtrian, R. P.Krirosava nghiên cứu về các nguyên tắc cơ bản trong kiểm tra, đánh giá tri thức của học sinh như: Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, liên tục; nguyên tắc đảm bảo tính khách quan...; A. Iakolev - L.G nghiên cứu về tính khách quan trong việc cho điểm của giáo viên. Gắn liền với việc đánh giá KQHT là sự kiểm tra vì nó là một trong những phương tiện quan trọng để đánh giá. Có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề kiểm tra, đặc biệt là về việc xây dựng và sử dụng trắc nghiệm trong kiểm tra đánh giá KQHT. Các công trình nghiên cứu có hệ thống về trắc nghiệm được phát triển rộng rãi vào những năm 60 của thế kỉ XX, sau khi enjamin Bloom và các đồng nghiệp của mình đã đưa ra cách phân loại mục tiêu giáo dục một cách cụ thể với 3 lĩnh vực: Nhận thức, tâm vận và tình cảm. Trong các lĩnh vực này thì lĩnh vực nhận thức được quan tâm hơn cả, và trắc nghiệm là một phương pháp phổ biến dùng để đo lường lĩnh vực này. * Ở Việt Nam Ở Việt Nam, vào những năm 60 của thế kỉ trước, được tiếp thu nền khoa học giáo dục XHCN tiến bộ lúc bấy giờ, các nhà giáo dục học Việt Nam đã tiến hành nghiên cứu những vấn đề lý luận chung của giáo dục học dưới ánh sáng của nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ ba, trong đó có vấn đề về lý luận của kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh. Sau này có nhiều tác giả đã tiếp thu và đi sâu nghiên cứu những vấn đề lý luận chung và những vấn đề lý luận cụ thể liên quan đến việc đánh giá kết quả học tập như các tác giả: Hà Thị Đức; Hoàng Đức Nhuận, Lê Đức Phúc; Trần Bá Hoành; Đặng Bá Lãm; Lâm Quang Thiệp; Trần Thị Tuyết Oanh; Trần Thị Bích Liễu; Nguyễn Thị Lan Phương. Có những tác giả lại đi vào nghiên cứu những vấn đề cụ thể của đánh giá như vấn đề xây dựng và sử dụng câu hỏi kiểm tra để đánh giá KQHT của Nguyễn Đình Chỉnh; nghiên cứu quy trình xây dựng đề kiểm tra đánh giá KQHT của học sinh phổ thông của Lê Thị Mỹ Hà; hay các công trình nghiên cứu về trắc nghiệm khách quan của Dương Thiệu Tống; Nguyễn Phụng Hoàng; Lâm Quang Thiệp; Nguyễn Hoàng Bảo Thanh; Phan Trọng Ngọ; Nguyễn Công Khanh... Các công trình của các tác giả nêu trên nghiên cứu về đánh giá KQHT ở nhiều môn học khác nhau trong đó có Giáo dục học. Tuy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn nhiên những công trình này phần lớn đều thiên về quan điểm đánh giá theo tiếp cận nội dung, tập trung chủ yếu vào đánh giá tri thức của người học là chính [trích dẫn 14, tr15]. Như vậy, chúng ta có thể thấy trong một thời gian dài đã qua chúng ta đã thiên hướng về đánh giá KQHT theo cách tiếp cận nội dung - đây là cách tiếp cận không còn phù hợp với bối cảnh thế giới đã bước sang thời kì cách mạng 4.0 nữa. Chúng ta đang dần từng bước nỗ lực để chuyển sang cách tiếp cận mới - cách tiếp cận năng lực. 1.1.2. Những nghiên cứu về đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực * Trên thế giới Để khắc phục những nhược điểm của chương trình dạy học định hướng nội dung, từ cuối thế kỉ 20 có nhiều công trình nghiên cứu đưa ra quan niệm và mô hình mới về chương trình dạy học, trong đó quan điểm dạy học định hướng phát triển năng lực đang được sự quan tâm của nhiều quốc gia. Đầu ra của cách tiếp cận này tập trung vào hệ thống năng lực cần có ở mỗi người học. Ưu điểm của chương trình này là người học không chỉ lĩnh hội tri thức mà còn nhấn mạnh đến năng lực vận dụng tri thức của họ. Mặc dù dạy học dựa vào năng lực được hình thành và phát triển rộng khắp tại Mỹ vào những năm 1970 của thế kỉ XX trong phong trào đào tạo và giáo dục nghề dựa trên việc thực hiện các nhiệm vụ được giao của người học chỉ bắt đầu phát triển rộng rãi từ đầu những năm 1990 của thế kỉ XX trở lại đây. Đánh giá dựa vào năng lực (competence - based assessment) còn được là đánh giá tiếp cận năng lực, được coi là cách tiếp cận, một quan điểm mới về đánh giá KQHT. Đánh giá theo tiếp cận năng lực căn cứ vào kết quả đầu ra là hệ thống năng lực mà người học cần đạt được, xác định mức độ năng lực của người học thông qua việc học phải thực hiện các nhiệm vụ học tập có tính thực tiễn cao. Việc đánh giá không chỉ tập trung vào kết quả cuối cùng mà còn tính đến sự tiến bộ trong quá trình học tập, chú trọng khả năng vận dụng tri thức trong các tình huống thực tiễn. Quan điểm này đã phát triển trở thành một xu hướng trong lĩnh vực đánh giá KQHT. Các tác giả coi đây là một loại hình đánh giá KQHT mới và thường được gọi là đánh giá phi truyền thống nhằm phân biệt với loại hình đánh giá truyền thống chủ yếu là đánh giá kiến thức, kĩ năng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn [trích dẫn theo 14, tr10]. Hầu hết các công trình nghiên cứu, các cuốn sách về đánh giá lớp học được xuất bản từ 1990 trở lại đây, bên cạnh viết về những loại hình kiểm tra đánh giá truyền thống đã quen thuộc như kiểm tra tự luận, kiểm tra trắc nghiệm khách quan…, các tác giả đều đề cập đến loại hình đánh giá phi truyền thống - đánh giá dựa vào năng lực với hình thức đánh giá đặc trưng của loại hình này là đánh giá sự thực hiện (performance assessment). Một loạt các thuật ngữ về các hình thức của loại hình đánh giá phi truyền thống xuất hiện như đánh giá thay thế (alternative assessment), đánh giá sự thực hiện (performance assessment), đánh giá xác thực (authentic assessment). Mặc dù tên gọi có thể khác nhau do có một số điểm khác biệt nhỏ trong các hình thức này, nhưng bản chất của chúng đều tập trung vào đánh giá năng lực của người học. Có thể nêu ra đây một số công trình nghiên cứu về vấn đề này của các tác giả tiêu biểu: Các tác giả như W. Jame Popham; Tom Kubiszyn và Gary Borich; Peter. W. Airasian trong các cuốn sách của mình đều dành một số chương để viết về hình thức của đánh giá theo tiếp cận năng lực là performance assessment (đánh giá sự thực hiện). Trong đó, các tác giả lý giải rõ thế nào là bài kiểm tra sự thực hiện, vai trò của loại đánh giá này cũng như phân tích các bước cơ bản để tiến hành đánh giá sự thực hiện. Trong các cuốn sách đó thì cuốn sách của P.W.Airasian miêu tả cụ thể, chi tiết và đưa ra ví dụ minh họa rõ ràng hơn cả về hình thức đánh giá sự thực hiện. Theo tác giả này, đánh giá sự thực hiện không phải là một loại đánh giá mới, bây giờ mới được biết đến mà đây là hình thức đánh giá đã có từ lâu và được sử dụng trong các lớp học ngay từ khi xuất hiện việc dạy học. Tuy nhiên hình thức đánh giá này hiện nay được các nhà giáo dục đề cao và được dùng rộng rãi là do sự phát triển mạnh mẽ và rộng khắp của phong trào dạy học theo tiếp cận năng lực trên toàn nước Mỹ. Còn tác giả W.J.Popham chú trọng chỉ ra những lỗi mà người giáo viên thường gặp khi thực hiện hình thức đánh giá này, từ đó ông đưa ra những lưu ý để giáo viên sử dụng hình thức đánh giá này cho hiệu quả [trích dẫn theo 14, tr12-13]. Còn R.J.Marzano và A.J.Nitko cho rằng đánh giá sự thực hiện rất thích hợp để đánh giá các loại tư duy. Các ông trình bày các bước tiến hành đánh giá sự thực hiện trong mối liên hệ chặt chẽ với năm định hướng học tập (the five dimensions of learning) mà R.J.Marzano và các đồng nghiệp đưa ra và coi các định hướng đó là khung mục Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn tiêu chung cho giảng dạy và đánh giá. Các định hướng đó giới thiệu về các loại tư duy cần thiết để học tập tốt. Trong đó đánh giá sự thực hiện là công cụ đánh giá quan trọng cho định hướng thứ ba “mở rộng và chọn lọc kiến thức” gồm quá trình so sánh, phân loại, suy luận, phân tích lỗi, phê phán, sáng tạo và định hướng thứ tư “sử dụng kiến thức có ý nghĩa” liên quan đến tư duy phức tạp hay phương pháp lập luận, yêu cầu người học sử dụng phương pháp lập luận để đưa ra quyết định, tiến hành nghiên cứu, điều tra, giải quyết vấn đề và sáng tạo câu trả lời [trích dẫn theo 14, tr12-13]. Qua những phân tích ở trên có thể thấy đánh giá sự thực hiện là một hình thức đánh giá cơ bản, đặc trưng của quan điểm đánh giá theo tiếp cận năng lực. Đó là công cụ hữu ích để đánh giá năng lực của người học, trong đó tập trung đánh giá cho các mục tiêu kĩ năng tư duy bậc cao và kiến tạo sản phẩm. Nhìn chung các tác giả trên đây đều nêu được những điểm cơ bản về đánh giá sự thực hiện (qua đó mà thấy được những đặc điểm của đánh giá theo tiếp cận năng lực) và có những ví dụ sinh động về loại đánh giá này, nhưng những điều mà họ đề cập đến hình thức đánh giá này mới ở mức độ khái quát chung, chứ chưa đề cập việc vận dụng đánh giá sự thực hiện nói riêng hay đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực nói chung ở một lĩnh vực hay môn học cụ thể nào. * Ở Việt Nam Vào những năm cuối của thế kỉ 20, đầu thế kỉ 21, trong hoàn cảnh nước ta hội nhập mạnh mẽ với thế giới nên vấn đề đánh giá KQHT dựa vào năng lực đã bắt đầu được một số tác giả nghiên cứu và thể hiện qua những công trình của mình. Tác giả Nguyễn Đức Chính trong bài “Đánh giá thực kết quả học tập trong giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực” [trích dẫn theo 14, tr13-14] có giới thiệu khá chi tiết về hình thức đánh giá thực (đánh giá thực là tên tác giả dùng để gọi hình thức authentic assessment) như: Đặc trưng của đánh giá thực, phân biệt giữa đánh giá thực và đánh giá truyền thống, các bước cơ bản để xây dựng một bài đánh giá thực. Trong bài viết tác giả đã coi đánh giá thực là một loại hình, một quan điểm đánh giá để so sánh, phân biệt với đánh giá truyền thống. Từ đó tác giả nêu rõ sự cần thiết phải đưa đánh giá thực vào quá trình dạy học đại học để bổ sung cho đánh giá truyền thống nhằm thay đổi cách dạy và cách học đại học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Cùng quan điểm với tác giả Nguyễn Đức Chính, tác giả Đặng Bá Lãm với cuốn sách “Kiểm tra - đánh giá trong dạy học đại học” và đặc biệt là trong bài viết “Vận dụng quan điểm đánh giá xác thực vào việc đổi mới đánh giá, giảng dạy và học tập theo định hướng phát triển năng lực của sinh viên hiện nay” đã đề cập đến việc sử dụng quan điểm đánh giá xác thực (authentic assessment) để đánh giá năng lực của sinh viên. Tác giả nêu lên sự cần thiết của việc vận dụng quan điểm đánh giá xác thực vào dạy học đại học từ việc xây dựng chương trình môn học, thực hiện đánh giá sinh viên qua việc sử dụng các nhiệm vụ dạy học và xây dựng các tiêu chí để đánh giá năng lực của sinh viên, qua đó đổi mới việc giảng dạy đại học theo tiếp cận phát triển năng lực. Cuốn sách “Kiểm tra, đánh giá trong giáo dục” do tác giả Nguyễn Công Khanh chủ biên [trích dẫn theo 14, tr13-14] là cuốn giáo trình chứa đựng tâm huyết của tập thể tác giả về đánh giá dành cho sinh viên đào tạo ngành sư phạm. Bên cạnh những loại hình đánh giá quen thuộc, cuốn sách hướng đến các loại hình đánh giá hiện đại trong đó có hình thức đánh giá xác thực. Các tác giả cuốn sách cũng đề cập đến kiểm tra, đánh giá năng lực, lý do phải đánh giá năng lực và đưa ra hệ thống những năng lực cơ bản cần hình thành, phát triển ở học sinh Việt Nam hiện nay. Các công trình nghiên cứu kể trên chủ yếu là các nghiên cứu lý luận về đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực, tạo cơ sở để các nghiên cứu khác vận dụng vào các lĩnh vực cụ thể khác nhau. Bên cạnh những nghiên cứu về đánh giá KQHT nói chung, một số tác giả còn nghiên cứu sâu về đánh giá KQHT trong môn học cụ thể qua các đề tài, luận án sau: Tác giả Nguyễn Thị Thúy An [1] với đề tài luận văn thạc sĩ: Đánh giá kết quả học tập môn Giáo dục học của sinh viên Đại học Sư phạm theo tiếp cận năng lực. Trong đề tài này tác giả tập trung vào việc phân tích thực trạng đánh giá kết quả học tập môn Giáo dục học của sinh viên trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên. Trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp đánh giá kết quả học tập môn Giáo dục học của sinh viên theo tiếp cận năng lực. Tác giả Nguyễn Thị Tím Huế [9] với luận án tiến sĩ nghiên cứu về “Xây dựng và sử dụng bài tập trong dạy học giáo dục học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên cao đẳng sư phạm”. Trong luận án này tác giả nghiên cứu cơ sở lí luận về đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực, phân tích thực trạng đánh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn