Tài liệu Việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố bắc ninh tỉnh bắc ninh giai đoạn 1997 2017

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ MINH TÂN VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ BẮC NINH - TỈNH BẮC NINH GIAI ĐOẠN 1997 - 2017 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ MINH TÂN VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ BẮC NINH - TỈNH BẮC NINH GIAI ĐOẠN 1997 - 2017 Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 8.22.90.13 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Hà Thị Thu Thủy THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận văn Trần Thị Minh Tân Xác nhận của trưởng Xác nhận của Khoa chuyên môn người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Hà Thị Thu Thuỷ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo trong khoa Lịch sử - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, những người đã giảng dạy tôi trong suốt hai năm học vừa qua, giúp tôi hoàn thành nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Hà Thị Thu Thủy người đã trực tiếp hướng dẫn, định hướng chuyên môn, quan tâm giúp đỡ tận tình và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các cơ quan, ban ngành, đoàn thể của thành phố Bắc Ninh đã cung cấp tài liệu, tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn. Luận văn này là kết quả bước đầu của quá trình nghiên cứu khoa học, song do điều kiện năng lực và thời gian còn hạn chế, đề tài nghiên cứu không tránh khỏi những sơ suất, thiếu sót. Rất mong được sự đóng góp, bổ sung của các thầy cô và các bạn để công trình thêm hoàn thiện. Tác giả luận văn Trần Thị Minh Tân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ................................................................................................................. i Lời cảm ơn ................................................................................................................... ii Mục lục ....................................................................................................................... iii Danh mục các chữ viết tắt ............................................................................................ v Danh mục các bảng ..................................................................................................... vi Danh mục các biểu đồ ................................................................................................. vii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................ 9 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 9 5. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu ............................................................ 10 6. Đóng góp của đề tài ................................................................................................ 11 7. Bố cục của đề tài ..................................................................................................... 11 Chương 1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU .......................................................................................................... 13 1.1. Khái niệm an sinh xã hội và chính sách an sinh xã hội ....................................... 13 1.2. Những nội dung cốt lõi của an sinh xã hội .......................................................... 16 1.3. Đặc điểm về địa bàn nghiên cứu .......................................................................... 18 1.3.1. Vài nét về thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................................ 18 1.3.2. Quá trình thực hiện chính sách ASXH ở thị xã Bắc Ninh trước năm 1997 ..... 23 Chương 2. QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ BẮC NINH GIAI ĐOẠN 1997 - 2017 ............................................ 32 2.1. Thực hiện chính sách về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ................................ 33 2.2. Thực hiện công tác giảm nghèo, bảo trợ xã hội................................................... 40 2.3. Thực hiện chính sách đào tạo nghề, giải quyết việc làm ..................................... 47 2.4. Thực hiện chính sách đền ơn, đáp nghĩa với người có công ............................... 50 2.5. Thực hiện chính sách giáo dục, văn hóa .............................................................. 54 2.6. Thực hiện chính sách về y tế, chăm sóc sức khỏe cho nhân dân ......................... 62 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 3. MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ BẮC NINH - TỈNH BẮC NINH GIAI ĐOẠN 1997 - 2017 .................................................................................................................. 70 3.1. Những kết quả tích cực trong việc thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. ....................................................................................... 70 3.1.1. ASXH góp phần tạo động lực phát triển, chuyển dịch cơ cấu kinh tế ............. 70 3.1.2. Chính sách giải quyết việc làm thực hiện có hiệu quả, góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao thu nhập cho người lao động ........................................................... 71 3.1.3. Chính sách an sinh xã hội đã góp phần ổn định cuộc sống của các đối tượng chính sách, cải thiện mức sống của người dân. .......................................................... 74 3.1.4. Chính sách bảo hiểm được tổ chức thực hiện chặt chẽ, thu đúng, thu kịp thời, chi trả đúng đối tượng, đúng kỳ góp phần ổn định đời sống người lao động. ............ 76 3.1.5. Quy mô giáo dục được mở rộng, chất lượng đào tạo được nâng lên đã góp phần nâng cao dân trí và trình độ cho người dân ................................................................ 77 3.1.6. Việc thực hiện chính sách về y tế đã giúp nâng cao sức khỏe cho nhân dân ... 78 3.1.7. Văn hóa, thể thao góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân và quảng bá hình ảnh của thành phố Bắc Ninh “Văn hiến - Năng động - Phát triển” ............... 79 3.2 Những khó khăn, hạn chế trong việc thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017 ........................................................................................ 79 3.2.1. Nhận thức về vai trò của an sinh xã hội còn chưa đầy đủ. ............................... 79 3.2.2. Ở một số lĩnh vực trong cấu trúc ASXH, việc thực hiện còn kém hiệu quả .... 80 3.2.3. Hệ thống cơ chế chính sách chưa đẩy đủ, còn bất cập, thiếu đồng bộ và thường xuyên thay đổi. ............................................................................................................ 85 3.2.4. Mức độ bao phủ của ASXH thấp ...................................................................... 87 3.2.5. Nguồn lực tài chính hạn chế cản trở thực hiện vai trò của an sinh xã hội ........ 88 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 92 PHỤ LỤC................................................................................................................... 99 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Những chữ viết tắt Những chữ được viết tắt ASXH : An sinh xã hội BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế BTXH : Bảo trợ xã hội ĐVT : Đơn vị tính HĐND : Hội đồng nhân dân NĐ-CP : Nghị định Chính phủ NSNN : Ngân sách nhà nước NQ-CP : Nghị quyết Chính phủ Nxb : Nhà xuất bản LĐTB&XH : Lao động thương binh và xã hội TCXH : Trợ cấp xã hội TGXH : Trợ giúp xã hội TP : Thành phố UBND : Ủy ban nhân dân ƯĐXH : Ưu đãi xã hội XHCN : Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Diện tích, dân số và mật độ dân số của thành phố Bắc Ninh ......................18 Bảng 2.1. Số người tham gia bảo hiểm theo ngành và loại hình sử dụng lao động của TP. Bắc Ninh (1997 - 2017) ........................................................................................34 Bảng 2.2. Chỉ số về bảo hiểm của TP. Bắc Ninh (2009 - 2013) .................................36 Bảng 2.3. Số chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn của TP.Bắc Ninh (2011) ...............38 Bảng 2.4. Tỷ lệ hộ nghèo của TP. Bắc Ninh so với các đơn vị trong toàn tỉnh ..........42 Bảng 2.5. Kinh phí cứu trợ đột xuất theo năm ở TP. Bắc Ninh (1997 - 2017) ...........47 Bảng 2.6. Cơ cấu lao động đã qua đào tạo nghề ở TP.Bắc Ninh so với các đơn vị hành chính khác (năm 2011) ................................................................................................ 49 Bảng 2.7. Chỉ số về bậc giáo dục mầm non của TP.Bắc Ninh (1997 - 2017) .............55 Bảng 2.8. Số trường học, giáo viên và học sinh các cấp trên địa bàn TP.Bắc Ninh (1997 - 2017) ...............................................................................................................56 Bảng 2.9. Số cán bộ ngành y và số giường bệnh của thành phố Bắc Ninh (1997 – 2016).... 63 Bảng 2.10. Số người nhiễm HIV/AIDS và số người chết do AIDS của TP. Bắc Ninh so với các địa phương khác (lũy kế đến 31/12/2017) ..................................................67 Bảng 3.1 Tổng hợp đăng ký khám chữa bệnh ban đầu bằng thẻ BHYT tại TP. Bắc Ninh năm 2015.............................................................................................................82 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 1.1.Hiện trạng diện tích các loại đât của Thành phố Bắc Ninh......................21 Biểu đồ 2.1.Tỷ lệ hộ nghèo của TP. Bắc Ninh so với toàn tỉnh (1997 – 2017) ..........41 Biểu đồ 2.2. Số hộ dân cư, thôn, khu phố đạt chuẩn văn hóa của TP. Bắc Ninh (2008 - 2017) ..............................................................................................................61 Biểu đồ 2.3. Số cơ sở y tế của TP. Bắc Ninh so với các đơn vị hành chính khác trong toàn tỉnh (năm 2017) ....................................................................................................64 Biểu đồ 2.4. Tỷ lệ trẻ em dưới 1 tuổi được tiêm chủng đầy đủ của TP. Bắc Ninh so với toàn tỉnh (2008 - 2016) .......................................................................................... 65 Biểu đồ 2.5. Số người nhiễm HIV/AIDS và số người chết do AIDS của TP. Bắc Ninh so với các địa phương khác (lũy kế đến 31/12/2016) ..................................................68 Biểu đồ 3.1. Tổng sản phẩm bình quân đầu người của người dân Bắc Ninh ..............73 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Năm 1848, trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, Mác và Ănghen không chỉ luận giải về vấn đề giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc mà vấn đề giải phóng con người đã được các ông để cập khá sâu sắc. Với luận điểm “sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người” [17; tr.606], thực sự có giá trị lý luận khoa học cho sự phát triển của lịch sử nhân loại nói chung và mỗi quốc gia nói riêng. Bởi lẽ, lịch sử xã hội loài người đã luôn vận động theo xu hướng phát triển không ngừng. Một trong những yếu tố cốt lõi cấu thành cho xu hướng này chính là thông qua sự phát triển con người với khả năng đáp ứng các nhu cầu vật chất, tinh thần ngày càng cao. Tuy nhiên, ở nhiều quốc gia, không phải tất cả mọi nhu cầu của con người đều đã được đáp ứng. Do sự hạn chế bởi các thể chế chính trị, tình trạng bất bình đẳng, nghèo đói, dịch bệnh, thiên tai. Bởi vậy, việc đáp ứng nhu cầu vật chất, tinh thần, bảo vệ con người trước những rủi ro trong quá trình phát triển, đồng thời tạo những nền tảng vững chắc cho sự phát triển kinh tế của đất nước, các quốc gia đã sử dụng nhiều cách thức khác nhau để giải quyết các vấn đề xã hội, trong đó an sinh xã hội (ASXH). Vấn đề ASXH vì thế mà ngày càng thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học cũng như các chính trị gia trên thế giới. Trong quá trình đấu tranh giành độc lập cho đất nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã luôn trăn trở: “Tôi chỉ có một ham muốn, ham muốn tột bậc là làm sao cho nước nhà được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành” [52, tr.161]. Đây là một tư tưởng mang nặng nỗi lòng vì dân vì nước của Người. Đó cũng là định hướng cơ bản để chúng ta thực hiện các chính sách ASXH nhằm xây dựng một đất nước Việt Nam: Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Sau hơn 30 năm đổi mới (1986 - 2017), sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tạo ra những biến đổi sâu sắc về kinh tế - xã hội. Nhưng bên cạnh những thành tựu, quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường cũng xuất hiện những mặt tiêu cực như hệ thống chính sách trợ giúp đặc biệt quá phức tạp, công tác xoá đói giảm nghèo chưa bền vững, một số chính sách bao cấp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn kéo dài, chậm được sửa đổi, việc tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản có chất lượng còn hạn chế. Cùng với đà tăng trưởng kinh tế, điều quan trọng là phải tạo ra mạng lưới ASXH nhằm giúp các nhóm dân cư dễ bị tổn thương nhất tránh bị đẩy trở lại tình trạng nghèo đói. Do đó, cần phải xây dựng một hệ thống ASXH toàn diện theo hướng đảm bảo hài hoà giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội. Chính vì vậy, nghiên cứu về ASXH càng trở nên cấp thiết với nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. Thành phố Bắc Ninh không chỉ được biết đến là vùng đất “mỹ tục khả phong”, “địa linh nhân kiệt”, giàu truyền thống lịch sử, văn hiến và cách mạng mà còn là tấm gương điển hình về nâng cao chất lượng đời sống cho nhân dân. Trải qua 20 năm tái lập tỉnh, nhân dân Bắc Ninh đã phát huy truyền thống văn hiến và cách mạng, với tinh thần sáng tạo và ý chí tự lực, tự cường, vượt qua khó khăn, thử thách, tạo nên sự chuyển biến tích cực, toàn diện và sâu sắc trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng. Cùng với sự chăm lo của Đảng và Nhà nước, hệ thống chính sách ASXH của thành phố Bắc Ninh không chỉ được hình thành, bổ sung mà còn là “điểm sáng” trong thực hiện chính sách ASXH. Tuy nhiên, thành phố vẫn còn phải đối mặt với không ít khó khăn, hạn chế trong quá trình thực hiện chính sách ASXH. Bước sang giai đoạn 2017 - 2020, yêu cầu hoàn thiện chính sách ASXH trở nên bức thiết nhằm thực hiện mục tiêu phát triển nhanh và bền vững. Bởi vậy, rất cần các nghiên cứu đi sâu nhận diện và tìm hiểu về các vấn đề liên quan đến ASXH. Để phát huy những thành tựu, khắc phục những tồn tại cần phải có sự nhìn nhận mang tính hệ thống, đánh giá về quá trình thực hiện chính sách ASXH tại địa phương. Trên cơ sở đó rút ra những bài học kinh nghiệm phục vụ cho sự nghiệp phát triển của thành phố và cả nước. Điều này có ý nghĩa vô cùng quan trọng, mang tính khoa học và thực tiễn cao. Với những lý do và nhận thức về vai trò quan trọng của ASXH trong phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Bắc Ninh, tác giả đã lựa chọn vấn đề “Việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Bắc Ninh - tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017” làm nội dung nghiên cứu trong chương trình học Thạc sĩ của mình. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Những công trình nghiên cứu lý luận về an sinh xã hội Cuốn An sinh xã hội và phát triển nguồn nhân lực (2005) của Mạc Văn Tiến tập hợp 101 bài viết nghiên cứu, bài trao đổi tại các Hội thảo trong và ngoài nước của tác giả, cuốn sách chia làm 3 phần: Phần I - Một số vấn đề về an sinh xã hội, gồm 17 bài, đã đề cập đến nhiều nội dung, nhiều khía cạnh khác nhau về ASXH, như khái niệm, cấu trúc, nội dung của ASXH. Phần II - Bảo hiểm xã hội (BHXH), gồm 55 bài, đề cập đến nguồn gốc, đặc trưng, chức năng, vai trò của BHXH, tác giả đã nhấn mạnh, BHXH là một bộ phận cơ bản, quan trọng nhất của hệ thống ASXH. Phần III Phát triển nguồn nhân lực, gồm 29 bài, đề cập đến nhiều vấn đề khác nhau về nguồn nhân lực hiện nay ở nước ta [77]. Cuốn Giáo trình An sinh xã hội (2008) của Nguyễn Văn Định đã cung cấp những kiến thức cơ sở về ASXH. Cuốn giáo trình đã nêu ra vai trò của ASXH; bản chất và chức năng của ASXH; hệ thống các chính sách ASXH, các nguyên tắc và nội dung của quản lý nhà nước về ASXH [48]. Ngày 13/3/2012, tại Hà Nội, Ban Tuyên giáo Trung ương đã phối hợp với Tạp chí Cộng sản, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương tổ chức Hội thảo khoa học - thực tiễn “An sinh xã hội ở nước ta: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn”. Các bài tham luận đã làm rõ nội hàm khái niệm ASXH; kết cấu, các trụ cột chính của hệ thống ASXH nói chung, của hệ thống ASXH ở Việt Nam nói riêng; xác định thành tố, trụ cột nào là quan trọng nhất cần tập trung xây dựng và củng cố [11]. Những công trình nghiên cứu về an sinh xã hội của Việt Nam Tác giả Đỗ Minh Cương, Mạc Văn Tiến trong công trình “Góp phần đổi mới và hoàn thiện chính sách bảo đảm xã hội ở nước ta hiện nay” (1996) đã làm rõ một số nội dung của chính sách ASXH qua việc phân tích cơ sở lý luận của bảo đảm xã hội, quy định của công ước quốc tế về bảo đảm xã hội và kinh nghiệm của một số quốc gia trong việc thực hiện chính sách bảo đảm xã hội; vấn đề đổi mới chính sách bảo đảm xã hội nói chung và chính sách ASXH nói riêng trên các lĩnh vực như. Công Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn trình đã đưa ra nhiều luận cứ quan trọng cho việc đổi mới và hoàn thiện chính sách ASXH nói riêng và chính sách xã hội nói chung ở Việt Nam trong giai đoạn vừa qua [27]. Công trình Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam (2009) của Mai Ngọc Cường đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về khái niệm, cấu trúc, nội dung của ASXH. Tác giả đã đưa ra quan điểm nghiên cứu về khái niệm ASXH là sự đảm bảo thu nhập và một số điều kiện thiết yếu khác cho cá nhân, gia đình và cộng đồng trước những biến động về kinh tế, xã hội và tự nhiên làm cho họ bị giảm hoặc khả năng lao động hoặc mất việc làm, bị ốm đau, bệnh tật, hoặc tử vong; cho những người già cô đơn, trẻ em mồ côi, người tàn tật, những người yếu thế, những nạn nhân chiến tranh, những người bị thiên tai địch hoạ [28]. Trong cuốn An sinh xã hội đối với nông dân trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam (2010), tác giả Mai Ngọc Anh đã phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hoàn thiện hệ thống ASXH đối với nông dân trong điều kiện kinh tế thị trường; tổng kết kinh nghiệm xây dựng và hoàn thiện hệ thống ASXH đối với nông dân ở một số nước trên thế giới, rút ra kinh nghiệm có thể vận dụng vào xây dựng hệ thống ASXH nước ta; khái quát thực trạng hệ thống ASXH ở nước ta, chỉ ra những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân hạn chế của hệ thống ASXH đối với nông dân. Trên cơ sở đó, đề xuất các phương án xây dựng và hoàn thiện hệ thống ASXH đối với nông dân ở nước ta những năm tới [1]. Tác giả Dương Văn Thắng với bài Bảo đảm an sinh xã hội dưới ánh sáng Đại hội XI của Đảng (2011) đã cho rằng ASXH là trụ cột của hệ thống chính sách xã hội, Hệ thống ASXH gồm các cơ chế, chính sách, giải pháp nhiều tầng, nấc nhằm bảo vệ cho mọi thành viên trong xã hội không bị rơi vào tình trạng bần cùng hóa bởi tác động tiêu cực của các loại rủi ro [70]. Tác giả Phạm Xuân Nam với bài An sinh xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới (2012), đã cho rằng, thời kỳ trước đổi mới, do nhiều nguyên nhân mà chủ yếu là do thực hiện những chủ trương, chính sách mang nặng tính chủ quan, duy ý chí trong cải tạo xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội theo một mô hình cũ đã lỗi thời nên nước ta đã lâm vào khủng hoảng kinh tế - xã hội trầm trọng. Trong điều kiện như Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn vậy, việc bảo đảm ASXH chỉ bó hẹp trong một số chế độ trợ cấp ở mức thấp cho những người có công với cách mạng, cho thương bệnh binh và gia đình liệt sĩ [61]. Cuốn An sinh xã hội ở Việt Nam hướng tới 2020 (2012) do Vũ Văn Phúc chủ biên, đây là một tập hợp các bài viết của các nhà quản lý, các chuyên gia nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực liên quan đến vấn đề ASXH. Mỗi bài viết được tiếp cận từ các khía cạnh khác nhau về chủ đề ASXH, nhưng đều khẳng định hệ thống ASXH ở nước ta hướng tới mục tiêu góp phần không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, bảo đảm cho sự phát triển bền vững của đất nước [67]. Cuốn Về an sinh xã hội ở Việt Nam giai đoạn 2012 - 2020 (2013) của Mai Ngọc Cường đã phân tích thực trạng phát triển ASXH ở Việt Nam hiện nay, đồng thời phân tích vai trò của hệ thống ASXH đối với các lĩnh vực của đời sống xã hội. Cuốn sách còn giới thiệu kinh nghiệm của một số nước trong việc phát triển hệ thống ASXH nhằm tăng cường vai trò của nó trong thúc đẩy sự tiến bộ xã hội [31]. Cuốn Chính sách an sinh xã hội và vai trò của Nhà nước trong việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam (2014) của Nguyễn Văn Chiều. Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về ASXH và vai trò của Nhà nước trong việc thực hiện ASXH, kinh nghiệm quốc tế và thực trạng thực hiện chính sách ASXH ở Việt Nam, cuốn sách đã phân tích những nội dung cơ bản của chính sách ASXH và vai trò của Nhà nước trong thực hiện chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay [19]. Công trình Chính sách an sinh xã hội - thực trạng và giải pháp (2014) của Lê Quốc Lý đã phân tích những trở ngại trong thực thi chính sách ASXH ở Việt nam gần đây; trên cơ sở mục tiêu, quan điểm thực thi chính sách ASXH ở Việt Nam đến năm 2020 cuốn sách đã nêu lên 5 nhóm giải pháp khắc phục những trở ngại trong thực thi chính sách ASXH ở nước ta [60]. Cuốn sách Phát triển hệ thống an sinh xã hội Việt Nam đến năm 2020 (2014), do Nguyễn Thị Lan Hương chủ biên đã cung cấp một số thông tin cơ bản về tình hình thực hiện ASXH năm 2013 và đi sâu phân tích những hạn chế và định hướng chính sách nhằm khắc phục những bất cấp đang tồn tại [55]. Ngoài những công trình nêu trên, một số bài viết khác cũng nghiên cứu về ASXH ở nhiều khía cạnh khác nhau, như tác giả Nguyễn Hiền Phương với bài Quan Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn niệm về an sinh xã hội trên thế giới và Việt Nam (2008); Chiến lược an sinh xã hội Việt Nam thời kỳ 2011 - 2020 (2009) của Nguyễn Thị Lan Hương; Bùi Đức Hiền với bài Những vấn đề cơ bản của hệ thống hóa pháp luật về an sinh xã hội ở nước ta hiện nay (2010), An sinh xã hội ở Việt Nam: Những quan điểm và cách tiếp cận cần thống nhất (2012) của Nguyễn Trọng Đàm, An sinh xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới (2012) của Phạm Xuân Nam…Các bài viết đã đề cập đến những vấn đề lý luận chung vấn đề thực tiễn về ASXH ở nước ta, là tài liệu tham khảo quan trọng của đề tài. Những công trình nghiên cứu về an sinh xã hội tại Bắc Ninh Trong công trình Bắc Ninh: Thế và lực trong thế kỷ XXI do Chu Hữu Luân chủ biên (2002) đã trình bảy sơ lược về điều kiện tự nhiên tỉnh Bắc Ninh. Bức tranh toàn cảnh về nền kinh tế Bắc Ninh, đặc biệt những thành tựu, chuyển biến tích cực về kinh tế, văn hoá, xã hội tỉnh Bắc Ninh từ năm 1986 đến nay. Đây là tài liệu để chúng tôi tham khảo viết về việc thực hiện ASXH ở Bắc Ninh trước năm 1997 Năm 2007, kỉ niệm 10 năm tái lập tỉnh, Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Ninh đã biện soạn bản Định hướng chiến lược phát triển bền vững tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2006 - 2010 và đến năm 2020: Văn kiện Chương trình Nghị sự 21. Trong đó nhấn mạnh đến chiến lược phát triển bền vững ở Bắc Ninh gồm: Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường; định hướng phát triển bền vững giai đoạn 2006 2010, hướng tới 2020; những lựa chọn ưu tiên phát triển bền vững; tổ chức thực hiện Chương trình phát triển bền vững tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2006 - 2010. Mặc dù văn bản này nghiêng nhiều về kinh tế nhưng đây cũng là tài liệu tham khảo đề chúng tôi nghiên cứu việc thực thi ASXH trong đối sánh với những chỉ số về kinh tế. Năm 2008, Vũ Thanh Liêm chủ biên cuốn Mức sống hộ gia đình Bắc Ninh ngày nay: Qua số liệu khảo sát mức sống hộ gia đình năm 2002, 2004 và 2006 (2008) và Phác họa chân dung cơ sở kinh tế, hành chính và sự nghiệp tỉnh Bắc Ninh đã phác họa những nét cơ bản đời sống nhân dân Bắc Ninh qua kết quả tổng điều tra một số năm. Tác giả Nguyễn Văn Nhường trong cuốn “Bàn về chính sách ASXH với người nông dân sau khi thu hồi đất để phát triển các khu công nghiệp: Nghiên cứu tại Bắc Ninh” (2011) cũng đã đưa ra những khuyến nghị nhằm hoàn thiện chính sách đảm bảo ASXH đối với nông dân trong diện thu hồi đất để phát triển các khu công nghiệp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Năm 2012, nhân kỷ niệm 15 năm tái lập tỉnh Bắc Ninh, nhóm tác giả Nguyễn Bá Sinh, Nguyễn Khắc Tuấn, Trịnh Đức Khương đã biên soạn công trình Bắc Ninh 15 năm một chặng đường phát triển (1997 - 2012) đã tập hợp một số hình ảnh, tư liệu ghi lại chặng đường 15 năm (1997 - 2012) thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương theo Nghị quyết các kỳ Đại hội Đảng các cấp. Năm 2015, Báo Bắc Ninh xuất bản cuốn Bắc Ninh - Một chặng đường phát triển 2005 - 2010 tập hợp một số hình ảnh ghi lại chặng đường 5 năm thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2005 - 2010 theo nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVII. Bên cạnh đó, nghiên cứu thực hiện chính sách ASXH của Bắc Ninh cũng được đề cập một cách khái quát trong một số công trình lịch sử địa phương như 3 tập Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh (1926 - 1954, 1954 - 1975, 1975 - 2000), Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh (1926-2008), Lịch sử Thị xã Bắc Ninh, Lịch sử Đảng bộ Thành phố Bắc Ninh (1954 - 2006), Lịch sử Đảng bộ Thành phố Bắc Ninh (1926-2010), 45 năm thị xã Bắc Ninh…đã nêu tổng quan chung về tỉnh Bắc Ninh với những nét cơ bản về kinh tế - xã hội, văn hóa của địa phương. Ngoài ra, cũng có nhiều bài viết đăng trên các báo, tạp chí đề cập đến một khía cạnh trong chính sách ASXH như tác giả Hồng Minh với bài “Bắc Ninh thực hiện xóa đói, giảm nghèo” (2000). Báo Bắc Ninh với một loạt bài viết như tác giả Hoài Anh, Phong Vân với bài An sinh xã hội - Dấu ấn từ Bắc Ninh (Số 3962), Hà Linh có bài Hành trình tín dụng ưu đãi vì an sinh xã hội (Số 3962), Thương Huyền với bài Giảm nghèo bền vững ở Bắc Ninh (số 3917), Hoài Phương với bài Dấu ấn giải quyết việc làm trong 20 năm (Số 3970), Phương Mai có bài Bước chuyển mạnh mẽ sau 20 năm thực hiện cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư (Số 3964), Thu Huyền viết bài Thực hiện Bình đẳng giới góp phần tạo điều kiện cho phụ nữ phát triển (Số 3951). Các bài viết trên đã phản ánh việc thực hiện chính sách ASXH ở Bắc Ninh với những mức độ lĩnh vực và giai đoạn khác nhau. Từ những công trình nghiên cứu của các học giả trên đây, có thể thấy rằng về cơ bản các công trình đã đề cập từ nhiều góc độ, phong phú về nội dung và đa dạng trong cách tiếp cận nhưng tất cả đều đi đến khái quát hoặc làm rõ từng vấn đề cụ thể trên lĩnh vực an sinh xã hội. Điểm qua các công trình nghiên cứu, về cơ bản các nhà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn khoa học đã giải quyết được ba vấn đề sau: Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về khái niệm ASXH, hệ thống chính sách ASXH, bản chất và chức năng của ASXH. Thứ hai, vai trò của nhà nước trong việc thực hiện chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay, thực trạng hệ thống và việc thực thi chính sách ASXH ở nước ta hiện nay; phương hướng, giải pháp xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH ở Việt Nam trong thời gian tới. Thứ ba, một số công trình nghiên cứu trong chừng mực nhất định có đề cập đến ASXH ở thành phố Bắc Ninh ở từng mảng riêng lẻ trong nội dung cơ bản của hệ thống ASXH. Các kết quả nghiên cứu này là tài liệu tham khảo quý giá, để từ đó tác giả có cái nhìn tổng quan trong việc phân tích quá trình thực thi chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh. Tuy nhiên, vấn đề ASXH có nội hàm rất rộng, cho nên nghiên cứu về ASXH vẫn luôn có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. Mặt khác, hiện nay, chưa có công trình nào đi vào đánh giá việc thực thi chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh một cách cụ thể, toàn diện. Bắc Ninh là địa phương có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, tốc độ đô thị hóa nhanh nhưng chính quá trình đó cũng đã dẫn đến nhưng vấn đề xã hội bức xúc. Với quan điểm hướng đến phát triển thành phố bền vững, việc khảo sát một cách khách quan quá trình thực thi chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017 là rất cần thiết. Trên cơ sở tiếp thu kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước, luận văn tập trung làm sáng tỏ những vấn đề sau: Thứ nhất, làm rõ một cách có hệ thống cơ sở lý luận về ASXH, hệ thống chính sách ASXH và đặc điểm địa bàn nghiên cứu. Thứ hai, phân tích có hệ thống về quá trình thực thi chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. Thứ ba, luận văn rút ra những kết quả tích cực, chỉ ra những hạn chế trong quá trình thực thi chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh trong khoảng thời gian trên. Như vậy, cho thời điểm thực hiện đề tài, chúng tôi nhận thấy vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống từ góc độ sử học về thực thi chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. Xuất phát từ những yêu cầu trên, chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài với hy vọng nghiên cứu một cách hệ thống những vấn đề đặt ra trên cơ sở kế thừa và chọn lọc những thành tựu nghiên cứu của các học giả, các nhà nghiên cứu đi trước. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích một số vấn đề lý luận về ASXH và đặc điểm về địa bàn nghiên cứu, đề tài đi vào phân tích, làm rõ mang tính hệ thống về quá trình thực hiện ASXH trên địa bàn thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. Từ đó, nhận diện và đánh giá khách quan về thực trạng ASXH trong thời gian qua. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Xuất phát từ mục đích trên, nhiệm vụ của đề tài phải đi vào giải quyết những nội dung sau: - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về ASXH để làm cơ sở vận dụng cho nghiên cứu quá trình thực hiện ASXH của thành phố Bắc Ninh. - Phân tích về quá trình thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. - Đánh giá một cách khách quan, toàn diện quá trình thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu về quá trình thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh - tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Về ASXH xét cả về mặt lý luận và thực tiễn bao gồm nhiều nội dung, nhiều vấn đề. Do vậy, luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu là: Về nội dung: Luận văn tập trung làm rõ việc thực hiện và đánh giá những kết quả chính trong quá trình thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. Về không gian: Luận văn nghiên cứu về quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội trên địa bàn thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. Tuy nhiên tên gọi và phạm vi địa giới của địa phương có sự thay đổi qua từng thời điểm lịch sử. Vì vậy, chúng tôi thống nhất xác định phạm vi nghiên cứu và tên gọi trong đề tài là: thành phố Bắc Ninh. Về thời gian: Luận văn giới hạn phạm vi thời gian nghiên cứu giai đoạn 1997 2017. Điểm mốc lịch sử năm 1997 là sự kiện tái lập tỉnh Bắc Ninh và chính thức hoạt động theo đơn vị hành chính mới theo Nghị quyết kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa IX về chia tách tỉnh Hà Bắc (6/11/1996). Trong đó, thị xã Bắc Ninh trở thành trung tâm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn hành chính chính trị, kinh tế của tỉnh Bắc Ninh, mở ra một thời kì mới với những chuyển biến mạnh mẽ về kinh tế - xã hội trong lịch sử phát triển của tỉnh lỵ nói chung và thành phố Bắc Ninh nói riêng. Năm 2017 là mốc chẵn 20 năm tách tỉnh, được đánh dấu bằng những thành tựu quan trọng trên các lĩnh vực, đặc biệt ngày 26/12/2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 2088/QĐ-TTg công nhận thành phố Bắc Ninh là đô thị loại I trực thuộc tỉnh Bắc Ninh. Đây là thời điểm thích hợp để nhìn lại một chặng đường với những chuyển biến mạnh mẽ trong thực hiện chính sách ASXH của địa phương. Tuy nhiên để đảm bảo tính lịch sử, tính hệ thống của vấn đề nghiên cứu, trong chừng mực nhất định phạm vi thời gian nghiên cứu của đề tài còn được mở rộng trước và sau mốc thời gian trên. 5. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu 5.1. Nguồn tài liệu - Tài liệu gốc: Các nghị quyết, quyết định của tỉnh và thành phố về thực hiện chính sách ASXH cho địa phương được khai thác từ cổng thông tin của tỉnh. Một số diễn văn, bài phát biểu của các cấp lãnh đạo liên quan đến ASXH cũng được tác giả chọn lọc khai thác. Những số liệu thống kê của các sở, ban, ngành liên quan như Chi cục Thống kê thành phố Bắc Ninh, báo cáo của Phòng Thống kê, Phòng LĐTB&XH, cũng được chúng tôi tập hợp, xử lý. - Tài liệu tham khảo thứ cấp: Luận văn tham khảo các cuốn lịch sử địa phương, công trình nghiên cứu của các học giả đã công bố thành sách, các bài viết trên các tạp chí chuyên ngành, luận án tiến sĩ, các báo cáo trong các hội thảo. - Nguồn tài liệu điền dã: thông qua quá trình thực tế tại thành phố Bắc Ninh, quan sát địa hình, cảnh quan, tổ chức, hành chính, đời sống, văn hóa, xã hội…của nhân dân địa phương. Để từ đó có sự nhìn nhận, đánh giá khách quan tác động của chính sách ASXH đối với thành phố Bắc Ninh. 5.2. Phương pháp nghiên cứu. Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi sử dụng hai phương pháp chủ yếu là phương pháp lịch sử và phương pháp logic. Với phương pháp lịch sử, chúng tôi cố gắng dựng lại quá trình thực thi chính sách ASXH của thành phố Bắc Ninh theo đúng trình tự thời gian với những sự kiện, những con số cụ thể phản ánh trung thực kết quả Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn thực hiện ASXH trong 20 năm qua. Phương pháp lôgic được sử dụng để phân tích, đánh giá, luận giải quá trình thực hiện chính sách ASXH của thành phố Bắc Ninh. Bên cạnh đó, chúng tôi còn sử dụng phương pháp so sánh, thống kê, điền dã như là những phương pháp hỗ trợ cho hai phương pháp chủ yếu nêu trên. 6. Đóng góp của đề tài Về phương diện khoa học: Đề tài là công trình nghiên cứu dưới góc độ sử học về “Quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 1997 – 2017”. Thông qua hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận về ASXH và quá trình thực hiện ASXH trên địa bàn thành phố Bắc Ninh, đề tài giúp người đọc có cái nhìn tổng thể về một vấn đề quan trọng trong quá trình chuyển biến kinh tế - xã hội địa phương. Đồng thời, đề tài đánh giá kết quả, thực trạng việc thực hiện ASXH trên địa bàn thành phố Bắc Ninh trên cả hai mặt tích cực và tiêu cực. Đóng góp trên đây sẽ góp phần lý giải những vấn đề còn chưa được làm rõ trong vấn đề nghiên cứu tại địa phương. Về phương diện thực tiễn: Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi tập hợp, xử lý các nguồn tư liệu có liên quan đến đề tài. Hy vọng đây sẽ là một đóng góp nhỏ về mặt tư liệu cho việc nghiên cứu, giảng dạy về lịch sử địa phương nói chung và thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Bắc Ninh nói riêng. Kết quả của luận văn có thể gợi mở cho các cơ quan quản lý có cách nhìn thấu đáo về vấn đề ASXH để có những điều chỉnh chính sách phù hợp nhằm phát huy tốt hơn vai trò của ASXH. 7. Bố cục của đề tài Ngoài phần đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục. Phần nội dung chính của đề tài gồm có 3 chương. Chương 1: Tổng quan về vấn đề nghiên cứu và địa bàn nghiên cứu. Chương 2: Quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. Chương 3: Một số nhận xét về quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Bắc Ninh - tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 1997 - 2017. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn