Tài liệu Văn hóa chợ hoa ngày tết “trên bến dưới thuyền’’ tại bến bình đông quận 8 thành phố hồ chí minh

PH N M 1. Lý do ch n U tài: Ngư i dân Vi t Nam t xa xưa ã có phong t c vào ngày t t m i gia ình thư ng có nh ng ch u hoa tươi trong nhà, theo quan ni m c a ngư i dân như v y là em l c vào nhà cho năm sau ư c nhi u may m n. Ch hoa ngày T t là m t trong nh ng nét là Tp.HCM). D o qua ch hoa ngày T t c áo c a ngư i dân Sài Gòn (nay c m nh n ư c không khí xuân ang v , ch p nh làm k ni m hay l a ch n nh ng ch u hoa p nh t v trang trí cho gia ình ngày T t. Ch hoa b n Bình ông t lâu ã tr thành nơi mua bán, cung c p hoa T t l n nh t Sài Gòn; là i m trung chuy n v a hoa mi n Tây v TP.HCM, t ó t a i kh p các vùng mi n. Ngư i Sài Gòn iv n ch hoa không ch mua s m mà còn chiêm ngư ng, trao p và kinh nghi m cách chăm sóc các lo i hoa, cây ki ng. Các thi u n Sài Gòn xinh p cũng có cơ h i ch p nh ng t m nh ưng ý bên các loài hoa ang khoe s c. Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình văn hóa ng nh t c nư c. T nh ng lý do trên, tác gi ã ch n tài “VĂN HÓA CH T T “TRÊN B N DƯ I THUY N’’ T I B N BÌNH H p c trưng c a thành ph H Chí Minh mà tác gi tìm hi u và nghiên c u, trong b i c nh m t thành ph sôi PH ông qu n 8, là nét HOA NGÀY ÔNG QU N 8 - THÀNH CHÍ MINH” làm lu n văn th c s chuyên ngành Vi t Nam h c c a mình. V i mong mu n góp ph n phát tri n giá tr văn hóa cho thành ph ngày càng văn minh hi n i. 2. T ng quan tình hình nghiên c u (L ch s v n 1 ): - ng Th H nh (2011), “Ch n i hóa h c”, Lu n văn th c s Trư ng ng b ng Sông C u Long t góc nhìn văn i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn ( ih c Qu c gia Tp.HCM). - H Th Di u Hi n (2012), “B n nư c dư i góc nhìn văn hóa h c”, Lu n văn th c s Trư ng i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn ( - Nguy n Th Thoa (2011), “Ch trong th c s Trư ng i s ng ngư i Vi t Nam b ”, Lu n văn i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn ( - Nguy n Vĩnh Thi n (2008), “Ch và văn hóa ch Lu n văn th c s Trư ng i h c Qu c gia Tp.HCM). i h c Qu c gia Tp.HCM). Thành ph H Chí Minh”, i h c Văn hóa Hà N i. - Nguy n Hoàng T Uyên (2004), “Ch và siêu th trong i s ng cư dân thành ph H Chí Minh nhìn t khía c nh văn hoá”, Lu n văn th c s Trư ng h c Xã h i và Nhân văn ( Các i h c Qu c gia Tp.HCM). tài trên, m i hóa Vi t Nam, tài các tác gi ã nêu ư c khái quát v văn hóa ch , văn c i m, vai trò,... c a văn hóa trong ho t ng ch c a Vi t Nam nói chung và ã phân tích th c tr ng, gi i pháp c a các nét văn hóa Tác gi nh n th y m i tài ư c nêu trên c thù văn hóa vùng mi n mà r t áng c trưng vùng mi n. u có nh ng ưu i m và h n ch riêng, do tài kh o sát, m i tác gi tham kh o. tài u có nh ng n i dung riêng tài: “Văn hóa ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh” là xu t và nghiên c u i h c Khoa tài c a tác gi u tiên. 3. M c ích và nhi m v nghiên c u: 3.1. M c ích nghiên c u: Tìm hi u, nghiên c u và phân tích th c tr ng Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8 ưa ra gi i pháp phát tri n giá tr văn hóa ch hoa ngày t t t i b n Bình ông qu n 8 c a thành ph H Chí Minh. 3.2. Nhi m v nghiên c u: 2 Phân tích ánh giá th c tr ng Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, tìm ra nh ng h n ch , khó khăn ang t n t i làm mai m t nét văn hóa c trưng riêng c a thành ph . Trên cơ s ó xu t v i Phòng Văn hóa qu n 8 m t s gi i pháp kh c ph c t n t i, y u kém và ki n ngh v i S Du l ch thành ph , chính quy n a phương, nh m gi i quy t khó khăn vư ng m c trong ho t ng ch hoa ngày t t hi n nay. 4. 4.1. - i tư ng, ph m vi và gi i h n th i gian nghiên c u: i tư ng nghiên c u: i tư ng nghiên c u là các ho t ng Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh. - Khách th : Ban lãnh o và cán b làm vi c t i Phòng văn hóa qu n 8; Ban qu n lý ch ; Ch thuy n bán hoa, các khách hàng mua hoa. 4.2. Ph m vi và gi i h n th i gian nghiên c u: - Không gian: Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh. - Th i gian: S li u th c p trong 03 năm: 2014, 2015 & 2016. S li u sơ c p là k t qu kh o sát ti n hành t tháng 11/2016 n tháng 01/2017. 5. Câu h i, gi thi t nghiên c u: 5.1. Câu h i nghiên c u: - Th c tr ng ho t ng Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh như th nào? - Văn hóa Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh như th nào? - Gi i pháp nào nh m phát tri n giá tr Văn hóa Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh trong th i gian t i? 3 5.2. Gi thi t nghiên c u: - Văn hóa Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh ang trong xu hư ng kém i. - Ho t ng mua bán ang làm nh hư ng tiêu c c n giá tr Văn hóa Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh. - Chưa có gi i pháp h p lý nh m phát huy giá tr Văn hóa Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh. 6. Phương pháp nghiên c u: * S d ng theo phương pháp nh tính. * Phương pháp nghiên c u tình hu ng th c t trong lu n văn th hi n qua kh o sát b ng b ng câu h i. * S d ng b ng câu h i và lãnh ti n hành kh o sát, l y ý ki n c a các cán b qu n lý o ph trách văn hóa, xã h i, ngư i bán, khách hàng i ch hoa v tình hình Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i B n Bình ông, qu n 8, thành ph H Chí Minh hi n nay, nh ng t n t i và vư ng m c trong vi c gìn gi nét p văn hóa làm cơ s l p b ng câu h i phác th o. * Các phương pháp nghiên c u th c hi n trong lu n văn như: - Phương pháp l ch s : Nh m k th a nh ng thành qu nghiên c u và tư li u th ng kê c a các tác gi ã th c hi n trư c ây trong các tài ã công b , các tài li u khoa h c trên các t p chí khoa h c chuyên ngành,... - Phương pháp th ng kê: X lý các ngu n d li u th c p thu th p t các báo cáo thư ng niên thành các b ng bi u nh m th y rõ b c tranh t ng th ho t ng c a Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh. 4 - Phương pháp phân tích so sánh: Thông qua các ngu n d li u th c p c a Ban qu n lý ch hoa B n Bình ông và Phòng văn Hóa qu n 8 các Ban qu n lý ch hoa khác qua các năm g n ây, tác gi s ti n hành phân tích, so sánh i chi u s li u gi a các kỳ và trong cùng kỳ. - Phương pháp ph ng v n chuyên gia: S d ng b ng câu h i chuyên gia ti n hành ph ng v n, l y ý ki n c a các các cán b qu n lý và lãnh o ph trách văn hóa, xã h i (20 m u) v tình hình văn hóa, xã h i hi n nay, nh ng t n t i và vư ng m c trong ho t ng Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh làm cơ s l p b ng câu h i phác th o, ti n hành kh o sát th 20 khách hàng i ch hoa trư c khi hi u ch nh và hoàn thi n b ng câu h i kh o sát chính th c. - Phương pháp i u tra kh o sát: s d ng b ng câu h i kh o sát ti n hành i u tra thăm dò ý ki n khách hàng i Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh. D li u thu th p ư c s ư c t ng h p phân tích b ng ph n m m Excel. - Phương pháp ch n m u: ch n m u ng u nhiên (150 m u). + Phân b m u: 20 m u dành cho các cán b qu n lý và lãnh o ph trách văn hóa, xã h i; 30 m u dành cho ngư i bán hoa; 100 m u khách hàng i ch hoa. - Phương pháp t ng h p: Thông qua vi c sàng l c d li u, úc k t thông tin t th c ti n và lý lu n, tác gi s nghiên c u c a xu t m t s gi i pháp và ki n ngh nh m tài. 5 t m c tiêu 6.1. Quy trình nghiên c u: 6.2. Thu th p s li u: - S li u th c p: l y s li u các ch tiêu trong báo cáo t ng k t ch hoa t t hàng năm c a UBND qu n 8, Tp.HCM trong 03 năm, t 2014 - 2016. - S li u sơ c p: + Kích c m u: 150 m u (ch n m u ng u nhiên). + Phân b m u: 20 m u dành cho các cán b qu n lý và lãnh o ph trách văn hóa, xã h i; 30 m u dành cho ngư i bán hoa, 100 m u kh o sát khách hàng mua hoa. 6.3. X lý s li u: - X lý theo phương pháp nh tính: Excel. 6 7. Nh ng óng góp: - Nghiên c u th c tr ng Văn hóa ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh xưa và nay. - ưa ra m t s gi i pháp nh m phát tri n giá tr Văn hóa ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i b n Bình ông qu n 8, thành ph H Chí Minh và có th làm tài li u tham kh o cho vi c phát tri n giá tr văn hóa t i các Ch khác. 8. B c c lu n văn: Lu n văn ư c chia làm 3 ph n: - Ph n m u: + Lý do ch n tài + T ng quan tình hình nghiên c u (L ch s v n ): + M c ích và nhi m v nghiên c u: + i tư ng và ph m vi nghiên c u: + Phương pháp nghiên c u: + B c c lu n văn: - Ph n n i dung: + Chương 1: Cơ s lý lu n v văn hóa, ch Vi t Nam: + Chương 2: Th c tr ng Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i B n Bình ông, qu n 8, thành ph H Chí Minh. + Chương 3: Gi i pháp phát tri n giá tr văn hóa Ch hoa ngày t t “Trên b n dư i thuy n” t i B n Bình ông, qu n 8, thành ph H Chí Minh. - Ph n k t lu n và ki n ngh : + K t lu n: 7 + Ki n ngh : V i UBND Thành ph H Chí Minh; S Du l ch; UBND qu n 8; Phòng Văn hóa Qu n 8; Ngư i dân ang sinh s ng trên Chí Minh. 8 a bàn qu n 8 thành ph H PH N N I DUNG Chương 1: CƠ S LÝ LU N V VĂN HÓA, CH VI T NAM 1.1. Cơ s lý lu n v văn hóa: 1.1.1. nh nghĩa văn hóa: T “văn hóa” có r t nhi u nghĩa. Trong ti ng Vi t, văn hóa ư c dùng theo nghĩa thông d ng chuyên bi t ch h c th c (trình ch trình văn hóa), l i s ng (n p văn hóa); theo nghĩa phát tri n c a m t giai o n (văn hóa ông Sơn)… Trong khi theo nghĩa r ng thì văn hóa bao g m t t c , t nh ng s n ph m tinh vi hi n n tín ngư ng, phong t c, l i s ng, lao m i là i cho ng… Chính v i cách hi u r ng này, văn hóa i tư ng ích th c c a văn hóa h c. Tuy nhiên, ngay c v i cách hi u r ng nà trên th gi i cũng có hàng trăm nghĩa khác nhau. nh nghĩa m t khái ni m trư c h t c n xác nh ư c nh ng trưng cơ b n c a nó. ó là nh ng nét riêng bi t và tiêu bi u, c n và nh c phân bi t khái ni m (s v t) y v i khái ni m (s v t) khác. Phân tích các cách ti p c n văn hóa ph bi n hi n nay (coi văn hóa như t p h p, như h th ng, như giá tr , như ho t như ký hi u, như thu c tính nhân cách, như thu c tính xã h i,…), có th xác b n c trưng cơ b n mà t ng h p l i, ta có th nêu ra m t ng, nh ư c nh nghĩa văn hóa như sau: “Văn hóa là m t h th ng h u cơ các giá tr v t ch t và tinh th n do con ngư i sáng t o và tích lũy qua quá trình ho t ng th c ti n, trong s tương tác gi a con ngư i v i môi trư ng t nhiên và xã h i” (trích d n c a tác gi Tr n Ng c Thêm, sách Cơ s Văn hóa Vi t Nam, xu t b n năm 2000). T xa xưa, dù là khác nhau v văn hóa. văn là v phương ông hay phương Tây, con ngư i ã có quan ni m phương ông, ngư i Trung Hoa có t ghép “văn hóa”, v i p và hóa là t thành. Văn hóa nghĩa là tr thành p, có giá tr . R i văn hóa tr thành chu n m c ánh giá con ngư i có giáo d c như có văn hóa, có ng x t t gi a cá nhân v i cá nhân và gi a cá nhân v i trong và ngoài c ng 9 ng v.v… Ngư i Vi t, th i phong ki n và cho n t n ngày nay, hay dùng ch “văn hi n” v i hành nghĩa văn chương, sách v , hi n tài. phương Tây, có thu t ng tương ương ch văn hóa dù là ti ng Anh (cultural), ti ng Pháp (Culture), hay ti ng c (Kultur) cũng u b t ngu n t ch Latin “Cultura” ch s cày cu c, làm t, ho c cũng có nghĩa là gieo tr ng, chăm sóc. S tác ng c a con ngư i làm thay i thiên nhiên v i tư cách là m t môi trư ng sinh s ng. Văn hóa ư c hi u là quá trình lao ng có ý th c c a con ngư i nh m bi n i thiên nhiên th nh t thành thiên nhiên th hai có c u trúc cao hơn, mang d u n ngư i, th i th i trong quá trình ó, con ngư i còn th hi n thái nhiên th nh t cũng như c a mình ng i v i thiên i v i thiên nhiên th hai do mình t o d ng lên. (trích d n c a tác gi Phan Huy Xu – Võ Văn Thành, sách Bàn v Văn hóa Du l ch Vi t Nam, xu t b n năm 2016). 1.1.2. Các c trưng và ch c năng c a văn hóa: 1.1.2.1. Văn hóa trư c h t ph i có tính h th ng: c trưng này c n phân bi t h th ng v i t p h p; nó giúp phát hi n nh ng m i liên h m t thi t gi a các hi n tư ng, s ki n thu c m t n n văn hóa; phát hi n các c trưng, nh ng quy lu t hình thành và phát tri n c a nó. Nh có tính h th ng mà văn hóa, v i tư cách là m t th c th bao trùm m i ho t ng c a xã h i, th c hi n ư c ch c năng t ch c xã h i. Chính văn hóa thư ng xuyên làm tăng n nh c a xã h i, cung c p cho xã h i m i phương ti n c n thi t ng phó v i môi trư ng t nhiên và xã h i c a mình. Nó là n n t ng c a xã h i – có l chính vì v y mà ngư i Vi t Nam ta dùng t ch lo i “n n” xác nh khái ni m văn hóa (n n văn hóa). 1.1.2.2. c trưng quan tr ng th hai c a văn hóa là tính giá tr : 10 Văn hóa theo nghĩa en nghĩa là “tr thành c n p, thành có giá tr ”. Tính giá tr phân bi t giá tr v i phi giá tr (ví d : thiên tai, mafia). Nó là thư c o m c nhân b n c a xã h i và con ngư i. Các giá tr văn hóa, theo m c ích có th chia thành giá tr v t ch t (ph c v cho nhu c u v t ch t) và giá tr tinh th n (ph c v cho nhu c u tinh th n); theo ý nghĩa có th chia thành giá tr s d ng, giá tr o c và giá tr th m m ; theo th i gian có th phân bi t các giá tr vĩnh c u và giá tr nh t th i. S phân bi t các giá tr theo th i gian cho phép ta có ư c cái nhìn bi n ch ng và khách quan trong vi c ánh giá tính giá tr c a s v t, hi n tư ng; tránh ư c nh ng xu hư ng c c oan – ph nh n s ch trơn ho c tán dương h t l i. Nh thư ng xuyên xem xét các giá tr mà văn hóa th c hi n ư c ch c năng quan tr ng th hai là ch c năng i u ch nh xã h i, giúp cho xã h i duy trì ư c tr ng thái cân b ng ng, không ng ng t hoàn thi n và thích ng v i nh ng bi n môi trư ng, giúp nh hư ng các chu n m c, làm ic a ng l c cho s phát tri n c a xã h i. 1.1.2.3. c trưng th ba c a văn hóa là tính nhân sinh: Tính nhân sinh cho phép phân bi t văn hóa như m t hi n tư ng xã h i (do con ngư i sáng t o, nhân t o) v i các giá tr t nhiên (thiên t o). Văn hóa là cái t nhiên ư c bi n i b i con ngư i. S tác v t ch t (như vi c luy n qu ng, ng c a con ngư i vào t nhiên có th mang tính o g ,…) ho c tinh th n (như vi c t tên, truy n thy t cho các c nh quan thiên nhiên,…). Do mang tính nhân sinh, văn hóa tr thành s i dây n i li n con ngư i v i con ngư i, nó th c hi n ch c năng giao ti p và có tác d ng liên k t h l i v i nhau. N u ngôn ng là hình th c c a giao ti p thì văn hóa là n i dung c a nó. 1.1.2.4. Văn hóa còn có tính l ch s : 11 Nó cho phép phân bi t văn hóa như s n ph m c a m t quá trình và ư c tích lũy qua nhi u th h v i văn minh như s n ph m cu i cùng, ch ra trình phát tri n c a t ng giai o n. Tính l ch s t o cho văn hóa m t b dày, m t chi u sâu; nó bu c văn hóa thư ng xuyên t i u ch nh, ti n hành phân lo i và phân b l i các giá tr . Tính l ch s ư c duy trì b ng truy n th ng văn hóa. Truy n th ng văn hóa là nh ng giá tr tương i n nh (nh ng kinh nghi m t p th ) ư c tích lũy và tái t o trong c ng ng ngư i qua không gian và th i gian, ư c úc k t thành nh ng khuôn m u xã h i và c nh hóa dư i d ng ngôn ng , phong t c, t p quán, nghi l , lu t pháp, dư lu n,… Truy n th ng văn hóa t n t i nh giáo d c. Ch c năng giáo d c là ch c năng quan tr ng th tư c a văn hóa. Nhưng văn hóa th c hi n ch c năng giáo d c không ch b ng nh ng giá tr ã n nh (truy n th ng), mà còn b ng c nh ng giá tr ang hình thành. Hai lo i giá tr này t o thành m t h th ng chu n m c mà con ngư i hư ng t i. Nh nó mà văn hóa óng vai trò quy t nh trong vi c hình thành nhân cách (tr ng ngư i). T ch c năng giáo d c, văn hóa có ch c năng phái sinh là m b o tính k t c c a l ch s . Nó là m t th “gien” xã h i di truy n ph m ch t con ngư i l i cho các th h mai sau. 1.1.3. Văn hóa v i văn minh: Lâu nay, không ít ngư i v n s d ng văn minh như m t t ng nghĩa v i văn hóa. Song th c ra, ây là hai khái ni m r t khác nhau. Trong các t i n, t “văn minh” có th ư c “trình nh nghĩa theo nhi u cách, song chúng thư ng có m t nét nghĩa chung là phát tri n”: trong khi văn hóa luôn có b dày c a quá kh (tính l ch s ) thì văn minh là m t lát c t o n. Nói ng i, nó cho bi t trình n văn minh, ngư i ta còn nghĩ minh còn khác nhau phát tri n c a văn hóa t ng giai n các ti n nghi. Như v y, văn hóa và văn tính giá tr : trong khi văn há ch a c các giá tr v t ch t l n tinh th n, thì văn minh ch y u thiên v các giá tr v t ch t mà thôi. 12 S khác bi t c a văn hóa và văn minh v giá tr tinh th n và tính l ch s d n n s khác bi t v ph m vi: Văn hóa mang tính dân t c; còn văn minh thì có tính qu c t , nó c trương cho m t khu v c r ng l n ho c c nhân lo i, b i l cái v t ch t thì d ph bi n, lây lan. Khác bi t v ngu n g c: Văn hóa g n bó nhi u hơn v i phương ông nông nghi p, còn văn minh g n bó nhi u hơn v i phương Tây ô th . Trong quá trình phát tri n c a l ch s nhân lo i, t i c u l c “phương Tây” và phương a Âu – Á ã hình thành hai vùng văn hóa l n là ông”: phương Tây là khu v c tây – b c g m toàn b Châu âu ( n dãy Uran); phương ông là khu v c ông – nam g m châu Á và châu Phi. Các n n văn hóa c i l n mà nhân lo i t ng bi t Trung Hoa, , Lư ng Hà, Ai C p. N n văn hóa phương Tây s m nh t là Hi – La n n u xu t phát t phương ông: (Hi L p và La Mã) cũng có ngu n g c t phương ông, nó ư c hình thành trên cơ s ti p thu nh ng thành t u c a các n n văn hóa Ai C p và Lư ng Hà. Các n n văn hóa phương ông u hình thành lưu v c các con sông l n là nh ng nơi có khí h u r t thu n ti n cho s n xu t nông nghi p. a hình và các ngôn ng phương Tây, t “văn hóa” b t ngu n t ch cultus ti ng Latinh có nghĩa là “tr ng tr t”, còn t “văn minh” thì b t ngu n t ch civitas có nghĩa là “thành ph ”. 1.1.4. C u trúc c a h th ng văn hóa: Văn hóa thư ng ư c chia ôi thành văn hóa v t ch t và văn hóa tinh th n. Bên c nh ó là nh ng các chia ba, ví d : văn hóa v t ch t – văn hóa xã h i – văn hóa tinh th n; văn hóa v t ch t - văn hóa tinh th n – văn hóa ngh thu t; M t s tác gi nói n b n thành t như văn hóa s n xu t, văn hóa xã h i, văn hóa tư tư ng, văn hóa ngh thu t. T cách ti p c n h th ng, có th xem văn hóa như m t h th ng g m 4 thành t (ti u h ) cơ b n v i các vi h như sau: 13 M i n n văn hóa là tài s n c a m t c ng ng ngư i (ch th văn hóa) nh t nh. Trong quá trình t n t i và phát tri n, ch th văn hóa ó ã tích lũy ư c m t kho tàng kinh nghi m và tri th c phong phú v vũ tr và v con ngư i – ó là hai vi h c a ti u h văn hóa nh n th c. Ti u h th hai liên quan hóa t ch c c ng n nh ng giá tr n i t i c a ch th văn hóa: ó là văn ng. Nó bao g m hai vi h là văn hóa t ch c i s ng t p th ( t m vĩ mô như t ch c nông thôn, qu c gia, ô th ), và văn hóa t ch c nhân (liên quan n i s ng cá i s ng riêng m i ngư i như tín ngư ng, phong t c, giao ti p, ngh thu t…). C ng ng ch th văn hóa t n t i trong quan h v i hai lo i môi trư ng – môi trư ng t nhiên (thiên nhiên, khí h u…) và môi trư ng xã h i (các dân t c, qu c gia khác). Cho nên, c u trúc văn hóa còn ch a hai ti u h liên quan n thái c a c ng ng v i hai lo i môi trư ng ó là văn hóa ng x v i môi trư ng t nhiên và văn hóa ng x v i môi trư ng xã h i. V i m i lo i môi trư ng, u có th có hai cách x th phù h p v i hai lo i tác ng c a chúng (t o nên 2 v h ): t n d ng môi trư ng (tác v i môi trư ng (tác ng tích c c) và ng phó ng tiêu c c). V i môi trư ng t nhiên, có th t n d ng u ng, t o ra các v t d ng hàng ngày…; ăn ng th i ph i ng phó v i thiên tai (tr th y), v i kho ng cách (giao thông), v i khí h u và th i ti t (qu n áo, nhà c a…). V i môi trư ng xã h i, b ng các quá trình giao lưu và ti p bi n văn hóa, m i dân t c g ng t n d ng nh ng thành t u c a các dân t c lân bang hóa c a mình; uc làm giàu thêm cho n n văn ng th i l i ph i lo ng phó v i h trên các m t quân s , ngo i giao… C b n thành t c a h th ng văn hóa u b quy nh b i m t g c chung là lo i hình văn hóa. N u mô hình c u trúc c a h th ng văn hóa cho ta th y cái chung, cái ng nh t trong tính h th ng c a các n n văn hóa thì lo i hình văn hóa s cho ta th y cái riêng, cái khác bi t trong tính h th ng c a chúng. 14 1.1.5. N i dung c a văn hóa là Chân - Thi n - M : Nh ng cái gì ta th y có ý nghĩa, áng quý tr ng, c n thi t cho i s ng v t ch t và tinh th n c a mình, thì cái ó có giá tr , như: cơm ăn, áo m c, khí tr i, nhà c a, ti n b c, phương ti n ho t ng, môi trư ng t nhiên … (các giá tr v t ch t); tình yêu thương, s tôn tr ng, hi u th o, tri th c, nhân ph m, t do, ni m tin, hòa bình, thân thi n, oàn k t, giàu sang, “Không có gì quý hơn a v xã h i, môi trư ng xã h i, “Nhân, L , Nghĩ, Trí, Tín”, c l p, T do” … (các giá tr tinh th n). Nhưng t t c các giá tr v t ch t hay tinh th n nói trên kính c a các giá tr c t lõi là Chân, Thi n, M th y giá tr u ư c soi qua lăng ích th c c a nó. Có th hi u nôm na: Chân: là chân lý, trung th c, s th t, chân chính,…; Thi n: là lương thi n, t bi, bác ái, thương ngư i, t t ,…; M : là p, t t, cân i, hài hòa, sinh qu n, xe hơi, ngôi nhà, ngôi ng, h p th i,…: t c là cái p, t áo n, thành quách, c nh quan, tác ph m ngh thu t cho ý nghĩ, tình c m, l i nói, vi c làm, hành vi ng x … n u có th “ p” hay “x u”. (trích c a tác gi M c Văn Trang, ăng http://newvietart.com/index3.6194.html, năm 2012). 1.1.6. nh v văn hóa Vi t Nam: 1.1.6.1. Lo i hình văn hóa g c nông nghi p: So sánh các n n văn hóa trên th gi i, ngư i ta th y chúng vô cùng a d ng và phong phú. Song, cũng ã t lâu, ngư i ta nh n th y gi a các n n văn hóa có không ít nét tương ng. Vi t Nam do góc t n cùng phía ông – nam nên thu c lo i văn hóa g c nông nghi p i n hình. Nh ng c trưng ch y u c a lo i hình văn hóa g c nông nghi p là: Trong cách ng x v i môi trư ng t nhiên, ngh tr ng tr t bu c ngư i dân ph i s ng nh cư ch cây c i l n lên, ra hoa k t trái và thu ho ch. Do s ng ph 15 thu c nhi u vào thiên nhiên nên dân nông nghi p có ý th c tôn tr ng và ư c v ng s ng hòa h p v i thiên nhiên. Ngư i Vi t Nam m mi ng là nói “l y tr i”, “nh tr i”, “ơn tr i”… Vì ngh nông, nh t là ngh nông nghi p lúa nư c, cùng m t lúc ph thu c vào t t c m i hi n tư ng thiên nhiên (trông tr i, trông t, trông mây; Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông êm…) cho nên, v m t nh n th c, hình thành l i tư duy t ng h p. T ng h p kéo theo bi n ch ng – cái mà ngư i nông nghi p quan tâm không ph i là các y u t riêng r , mà là nh ng m i quan h qua l i gi a chúng. T ng h p là bao quát ư c m i y u t , còn bi n ch ng là chú tr ng n các m i quan h gi a chúng. Ngư i Vi t tích lũy ư c m t kho kinh nghi m h t s c phong phú v các lo i quan h này: Qu t m thì ráo, sáo t m thì mưa; Ráng m gà, ai có nhà ph i ch ng; ư c mùa lúa thì úa mùa cau, ư c mùa cau thì au mùa lúa… V m t t ch c c ng tr ng tình. Hàng xóm s ng c ng, con ngư i nông nghi p ưa s ng theo nguyên t c nh lâu dài v i nhau ph i t o ra m t cu c s ng hòa thu n trên cơ s l y tình nghĩa làm s ng tr ng tình c m t t y u d n u: M t b cái lý không b ng m t tí cái tình. L i n thái tr ng c, tr ng văn, tr ng ph n . Trong truy n th ng Vi t Nam, tinh th n coi tr ng ngôi nhà – coi tr ng cái b p – coi tr ng ngư i ph n là hoàn toàn nh t quán và rõ nét: Ph n Vi t Nam là ngư i qu n lý kinh t , tài chính trong gia ình – ngư i n m tay hòm chìa khóa. Chính b i v y mà ngư i Vi t Nam coi Nh t v nhì tr i; L nh ông không b ng c ng bà…; còn theo kinh nghi m dân gian thì Ru ng sâu trâu nái, không b ng con gái Vi t Nam cũng chính là ngư i có vai trò quy t u long. Ph n nh trong vi c giáo d c con cái: Phúc c t i m u, Con d i cái mang. Vì t m quan tr ng c a ngư i m cho nên trong ti ng Vi t, t cái v i nghĩa là “m ” ã mang thêm nghĩa “chính, quan tr ng”: Sông cái, ư ng cái, ũa cái, m t cái, tr ng cái, ngón tay cái, máy cái… Tư tư ng coi thư ng ph n là t Trung Hoa truy n vào (nh t nam vi t h u, th p n vi t vô; Nam tôn n ti; Tam tòng); n khi nh hư ng này tr nên 16 m nét (t lúc nhà Lê tôn Nho giáo làm qu c giáo), ngư i dân ã ph n ng d d i v i vi c câu ca dao như: Ba m tm ng m t m àn ông, cao “Bà chúa Li u” cùn nh ng em b vào l ng cho ki n nó tha, Ba trăm àn bà, em v tr i chi u hoa cho ng i! Không ph i ng u nhiên mà vùng nông nghi p gi phương Tây g i là “x M u h ”. Cho ông Nam Á này ư c nhi u h c n t n bây gi , các dân t c ít ch u nh hư ng c a văn hóa Trung Hoa như Chàm ho c hoàn toàn không ch u nh hư ng như nhi u dân t c Tây Nguyên (Ê ê, Giarai…), vai trò c a ngư i ph n v n r t l n: ph n ch ng trong hôn nhân, ch ng v Cũng không ph i ng u nhiên mà cho ng nhà v , con cái t tên theo h m … n nay, ngư i Khmer v n g i ngư i phum, sóc c a h là mê phum, mê sóc (mê = m ), b t k L i tư duy t ng h p và bi n ch ng, luôn nghi p c ng v i nguyên t c tr ng tình ã d n thích h p v i t ng hoàn c nh c th , d n ng u ó là àn ông hay àn bà. n o cân nh c c a ngư i làm nông n l i s ng linh ho t, luôn bi n báo cho n tri t lý s ng b u thì tròn, ng thì dài; i v i B t m c áo cà sa, i v i ma m c áo gi y,… S ng theo tình c m, con ngư i còn ph i bi t ton tr ng và cư x bình ch v i nhau. phương ó là n n dân ch làng m c, nó có trư c n n quân ch phong ki n ông và n n dân ch tư s n phương Tây. L i s ng tr ng tình và cách cư x dân ch d n ph i tính ng, dân n tâm lý coi tr ng c ng n t p th , luôn có t p th ng, t p th . Ngư i nông nghi p làm gì cũng ng sau. M t trái c a tính linh ho t là thói tùy ti n bi u hi n t t co giãn gi gi c (gi cao su), s thi u tôn tr ng pháp lu t… L i s ng tr ng tình làm cho th i tùy ti n càng tr nên tr m tr ng hơn: M t b cái lý không b ng m t tí cái tình… Nó d n nt “ i c a sau” trong gi i quy t công vi c: Nh t quen, nhì thân, tam th n, t th … Tr ng tình và linh ho t làm cho tính t ch c c a ngư i nông nghi p kém hơn so v i cư dân các n n văn hóa g c du m c. 17 Trong l i ng x m i môi trư ng xã h i, tư duy t ng h p và phong cách linh ho t còn quy nh thái dung h p trong ti p nh n: Vi t Nam không nh ng không có chi n tranh tôn giáo mà, ngư c l i, m i tôn giáo th gi i (Nho giáo, Ph t giáo, giáo, thiên chúa giáo,…) u ư c ti p nh n. o i phó v i các cu c chi n tranh xâm lư c, ngư i Vi t Nam luôn h t s c m m d o, hi u hòa. 1.1.6.2. Các vùng văn hóa Vi t Nam: + Vùng văn hóa Tây B c: là khu v c bao g m h th ng núi non trùng i p bên h u ng n sông H ng (lưu v c sông à) kéo dài t i b c Thanh Ngh . ngư i cư trú, trong ó các t c Thái, Mư ng có th xem là ây có 20 t c i di n. Bi u tư ng cho vùng văn hóa này là h th ng mươn phai ngăn su i d n nư c vào ng; là ngh thu t trang trí tinh t trên chi c khăn pieu Thái, chi c c p vày Mư ng, b trang ph c n H’Mông; là âm nh c v i các lo i nh c c b hơi (khèn, sáo…) và nh ng i u múa xòe… + Vùng văn hóa Vi t B c: là khu v c bao g m h th ng núi non hi m tr bên t ng n sông H ng. Cư dân vùng này ch y u là ngư i Tày, Nùng v i trang ph c tương i gi n d , v i l h i l ng t ng (xu ng ư c xây d ng trong giai o n c n ng) n i ti ng; v i h th ng ch Nôm Tày i… + Vùng văn hóa B c B : có hình m t tam giác bao g m vùng ng b ng châu th sông H ng, sông Thái Bình và sông Mã v i cư dân Vi t (kinh) s ng qu n t thành làng, xã. ây là vùng th i thư ng c , văn hóa t ai trù phú, b i v y nó t ng là cái nôi c a văn hóa i Vi t th i trung c … v i nh ng thành t u r t phong phú v m i m t. Nó cũng là c i ngu n c a văn hóa Vi t + Vùng văn hóa Trung B : nam Trung B và Nam B sau này. trên m t d i Qu ng Bình t i Bình Thu n. Do khí h u kh c nghi t, ây ông Sơn c bi t c n cù, hi u h c. Th o ngh bi n; dân vùng này thích ăn cay ( t h p ch y dài theo ven bi n t t ai khô c n, nên con ngư i i bi n, b a ăn c a con ngư i cũng gi u ch t bù cho cá l nh). Trư c khi ngư i Vi t t i sinh 18 s ng, trong m t th i gian dài nơi ây t ng là n n văn hóa c s c, n nay còn a bàn cư trú c a ngư i Chăm v i m t l i s ng s ng nh ng tháp Chăm. + Vùng văn hóa Tây Nguyên: n m trên sư n ông c a d i Trư ng Sơn, b t t vùng nói Bình-Tr -Thiên v i trung tâm là b n t nh Gia Loai, Kontum, ng. ây có trên 20 t c ngư i nói các ngôn ng Môn-Khmer và Nam ây là vùng văn hóa u c L k, Lâm o cư trú. c s c v i nh ng trư ng ca (khan, h’ămon), nh ng l h i âm trâu, v i lo i nh c c không th thi u ư c là nh ng dàn c ng chiêng phát ra nh ng ph c h p âm thanh hung vĩ c thù cho núi r ng Tây Nguyên… + Vùng văn hóa Nam B : N m trong lưu v c sông ng Nai và h th ng sông C u Long, v i khí h u hai mùa (khô-mưa), v i mênh mông nư c và kênh r ch. Các cư dân Vi t, Chăm, Hoa t i khai phá ã nhanh chóng hòa nh p v i thiên nhiên và cu c s ng c a cư dân b n a (Khmer, M , Xtieng, Chơro, Mnông). Nhà có khuynh hư ng tr i dài ven kênh, ven l ; b a ăn giàu th y s n; tính cách con ngư i ưa phóng khoáng; tín ngư ng tôn giáo h t s c phong phú và a d ng; s m ti p c n và i u trong quá trình giao lưu h i nh p v i văn hóa phương Tây… 1.1.6.3. Hoàn c nh l ch s - xã h i c a văn hóa Vi t Nam: V i v trí lý giao i m c a các lu ng văn hóa, quá trình phát tri n lich s - xã h i c a Vi t Nam ã b chi ph i m nh m b i các qua h giao lưu văn hóa r ng rãi v i ông Nam Á, Trung Hoa, Trung hoa l i d u n sâu n và phương Tây. Trong ó, quan h v i văn hóa m hơn c ; nó khi n cho nh n th c c a nhi u ngư i có nh ki n cho r ng văn hóa Vi t Nam ch là s n ph m c a văn hóa Trung Hoa, là m t b ph n c a nó; trong khi th c ra thì v n ph c t p hơn nhi u. T tiên c a ngư i Hán có ngu n g c du m c, xu t phát t phía tây b c (vùng Trung Á). S phát tri n c a dân t c này tr i qua hai giai o n. Trong giai o n u, t tiên c a ngư i Hán s ng nh cư t i thư ng ngu n sông Hoàng Hà và làm nông nghi p khô (tr ng kê, m ch). R i h ti n d n t tây sang ông, 19 v h lưu và thâu tóm c vùng lưu v c sông Hoàng Hà cùng n n văn hóa nông nghi p khô ây. D u v t c a th i kỳ “ ông ti n” này là nh ng cách nói trong ti ng Trung Hoa như ông cung (cung i n phía ông), ông sàng (giư ng phía ông)… Như v y, du m c tây b c + nông nghi p khô b n a là hai thành t t o nên n n văn hóa sông Hoàng Hà. giai o n th hai, hư ng bành trư ng lãnh th c a t tiên ngư i Hán là t b c xu ng nam, n i T n –Hán thì Trung Hoa ã tr thành m t kỳ “nam ti n” này qu c r ng l n. Th i l i d u v t trong nh ng cách nói c a ngư i Trung Hoa như kim ch nam, “Thiên t ng i trông v phương nam mà cai tr thiên h ”. Cùng v i s bành trư ng v phương nam, văn hóa sông Hoàng Hà ã h p th tinh hoa c a văn hóa nông nghi p lúa nư c Bách Vi t phía nam sông Dương T và, v i óc phân tích, ã nhanh chóng h th ng hóa, quy ph m hóa phát tri n thành văn hóa Trung Hoa r c r r i, n lư t mình, phát huy nh hư ng tr l i phương nam và các dân t c xung quanh. 1.2. c i m cơ b n v Ch Vi t Nam: 1.2.1. Ch quê: nông thôn Vi t Nam, thư ng m i xã ho c m t vài làng li n k nhau có m t cái ch . Ch là nơi trao i hàng hóa c a cư dân a phương. Ch t làng nào, xã nào thư ng l y tên c a làng, xã y mà g i. Nói nôm na oa là lo i ch quê. Quang c nh ch quê r t ơn gi n, vài cái l u l p gianh, l p lá trên m y cái c c xiêu v o. Có khi không có l u quán mà ch là m t bãi t tr ng. Ngư i bán bày s n ph m thành hàng, thành dãy hai bên l i i. Ch ng lo i hàng hóa, a ph n là nh ng s n v t phương do v y mà thay a i theo mùa, v . Ch quê cũng có s “phân c p” m t cách t nhiên thành ch làng, ch xã, ch huy n, ch t nh… Ngư i ta g i ch theo c p hành chính và quy mô ch cũng t to d n lên. Ngày nay ch còn d u v t ch quê 20 làng, ó mà xã, còn ch huy n, ch t nh h u