Tài liệu Vận dụng tư tưởng hồ chí minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên việt nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN NGÔ XUÂN DƯƠNG VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHỦ NGHĨA YÊU NƯỚC CHO THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC Hà Nội – 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN NGÔ XUÂN DƯƠNG VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHỦ NGHĨA YÊU NƯỚC CHO THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC Chuyên ngành: Công tác tư tưởng Mã số: 931.02.01 Người hướng dẫn khoa học:PGS,TS. Lưu Văn An 1. PGS,TS. Lưu Văn An 2. PGS,TS. Mai Đức Ngọc 2. PGS,TS. Mai Đức Ngọc Hà Nội – 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả số liệu nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, chính xác. Những kết luận khoa học của luận án là mới và chưa công bố trong bất cứ công trình khoa học nào. Hà Nội, ngày….. tháng… năm 2019 Tác giả luận án Ngô Xuân Dương MỤC LỤC MỞ ĐẦU..........................................................................................................1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN.........................................................................................................7 I. Các công trình nghiên cứu liên quan đến cơ sở lý luận của việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay.......................................................................7 II. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay.......................................................................................13 III. Các công trình nghiên cứu liên quan đến việc đề xuất giải pháp nhằm tăng cường vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam thời gian tới...............................16 IV. Giá trị cần tham khảo của các công trình nghiên cứu trên và những vấn đề cần tiếp tục làm sáng tỏ...........................................................................20 Chương 1: VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHỦ NGHĨA YÊU NƯỚC CHO THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN....................................25 1.1. Một số khái niệm cơ bản.......................................................................25 1.2. Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh, tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên và sự vận dụng vào việc xác định nội dung, phương thức giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay.......................30 1.3. Sự cần thiết của việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay......................56 Chương 2: VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHỦ NGHĨA YÊU NƯỚC CHO THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA.........63 2.1. Những yếu tố tác động đến việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay. 63 2.2. Thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay..............................73 2.3. Những vấn đề đặt ra đối với việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay. 94 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHỦ NGHĨA YÊU NƯỚC CHO THANH NIÊN VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI. 104 3.1. Quan điểm tăng cường vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam trong thời gian tới..............104 3.2. Giải pháp tăng cường vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam trong thời gian tới..............115 KẾT LUẬN..................................................................................................139 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ................................142 TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................143 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Đánh giá của thanh niên về nội dung giáo dục chủ nghĩa yêu nước trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh...........................................74 Biểu đồ 2.2: Tương quan giữa phương pháp giảng dạy truyền thống và phương pháp giảng dạy tích cực với hiệu quả giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên.........80 Biểu đồ 2.3: Mức độ hiệu quả của công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước.....81 thông qua các tổ chức chính trị - xã hội..........................................................81 Biểu đồ 2.4. Ý kiến của thanh niên về vấn đề chủ quyền đất nước................87 Biểu đồ 2.5: Tình hình phạm tội trẻ................................................................88 Biểu đồ 3.1: Nhận thức về việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên...........................................116 Biểu đồ 3.2: Mức độ nhiệt tình, trách nhiệm, đạo đức, lối sống của đội ngũ trực tiếp làm nhiệm vụ giáo dục chủ nghĩa yêu nước (đánh giá của thanh niên) .......................................................................................................................119 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CTQG: LLCT: NXB: TNCS: Chính trị quốc gia Lý luận chính trị Nhà xuất bản Thanh niên cộng sản 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng của Đảng, là tài sản tinh thần to lớn của dân tộc ta, soi đường cho cuộc đấu tranh của nhân dân ta giành thắng lợi. Đẩy mạnh việc học tập, vận dụng và làm theo tư tưởng của Người là một việc làm vô cùng quan trọng và ý nghĩa đối với cách mạng Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Vì vậy, Đảng ta xác định: “làm cho tư tưởng, đạo đức, phong cách của Hồ Chí Minh thật sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của đời sống xã hội” [21]. Chủ nghĩa yêu nước là sợi chỉ đỏ xuyên suốt chiều dài lịch sử, là sản phẩm tinh thần cao quý, giữ vị trí chuẩn mực cao nhất của đạo lý và đứng đầu trong bậc thang giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc Việt Nam. Chủ nghĩa yêu nước là động lực nội sinh to lớn của cộng đồng dân tộc Việt Nam, tạo nên sức mạnh vô địch trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm và trong sự nghiệp dựng xây đất nước. Hồ Chí Minh từng nói: “Nhân dân Việt Nam có truyền thống yêu nước nồng nàn. Lịch sử ngàn năm của dân tộc Việt Nam đã ghi những trang oanh liệt của nhân dân đấu tranh để xây dựng nước nhà và bảo vệ nền độc lập của Tổ quốc mình” [64; tr.29]. Thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng Việt Nam. Chăm lo, bồi dưỡng, giáo dục thanh niên là một việc làm rất quan trọng và cần thiết để bảo đảm cho sự ổn định, phát triển bền vững của đất nước. Hiện nay, chúng ta đang ra sức phấn đấu xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, giàu mạnh, độc lập, dân chủ và đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây là sự 2 nghiệp vĩ đại, hết sức vẻ vang nhưng đầy khó khăn gian khổ, phức tạp và chưa có tiền lệ. Để hoàn thành sự nghiệp này, một trong những động lực quan trọng hàng đầu là đẩy mạnh học tập, làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh và khơi dậy, phát huy cao độ chủ nghĩa yêu nước trong Đảng, trong các tầng lớp nhân dân đặc biệt là thế hệ trẻ - những người kế tục, tiếp tục giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội đi đến thắng lợi cuối cùng. Công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh là một bộ phận quan trọng trong công tác tư tưởng của Đảng ta nhằm tiếp tục xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự cường dân tộc; kiên định lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; có đạo đức cách mạng, ý thức chấp hành pháp luật, có lối sống văn hóa, vì cộng đồng; có năng lực và bản lĩnh trong hội nhập quốc tế; có sức khỏe, tri thức, kỹ năng và tác phong công nghiệp trong lao động tập thể, trở thành những người công dân tốt cho đất nước. Trong những năm qua, công tác này đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ: các cấp ủy đảng đã lãnh đạo hệ thống chính trị thực hiện tốt hơn công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ; chất lượng đội ngũ cán bộ trực tiếp làm nhiệm vụ giáo dục không ngừng được nâng cao; chương trình, nội dung, phương thức giáo dục luôn được đổi mới; điều kiện vật chất phục vụ công tác giáo dục được quan tâm đầu tư, cải tiến; thanh niên không chỉ thụ động tiếp thu nội dung giáo dục mà có sự tương tác tích cực với lực lượng trực tiếp làm nhiệm vụ giáo dục, có sự phản biện trong việc tiếp nhận và xử lý thông tin; nhiều tấm gương thanh niên năng động, tích cực, bằng tài năng và trí tuệ đã vươn lên, vượt qua đói nghèo, chiến thắng lạc hậu trên khắp mọi miền của Tổ quốc; tư tưởng chính trị ở thanh niên ngày càng ổn định; v.v.. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực đó, công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vẫn còn tồn tại những hạn chế: một số cấp ủy, chính quyền chưa thấy được tầm 3 quan trọng của công tác này do vậy chưa có sự quan tâm đúng mức; chất lượng đội ngũ trực tiếp làm nhiệm vụ giáo dục vẫn còn “thiếu và yếu”; chương trình, nội dung và phương thức giáo dục còn nhiều bất cập, chưa theo kịp sự phát triển của tình hình thanh niên; khả năng chi phối và ảnh hưởng của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam chưa sâu rộng, tỷ lệ tập hợp thanh niên thấp; tính tiền phong gương mẫu của cán bộ đoàn, hội và đoàn viên, hội viên chưa cao; cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ công tác này chưa được quan tâm đúng mức; môi trường văn hóa còn nhiều yếu tố chưa lành mạnh; một bộ phận thanh niên còn có những biểu hiện suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, phai nhạt lý tưởng, giảm sút niềm tin, ít quan tâm đến tình hình đất nước, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống thực dụng, xa rời truyền thống văn hóa dân tộc... Những hạn chế, khuyết điểm trên do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân rất cơ bản là thiếu sự nghiên cứu một cách sâu sắc toàn diện những giá trị của tư tưởng Hồ Chí Minh để từ đó vận dụng phù hợp với tình hình thực tế hiện nay. Từ thực tiễn giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh và tầm quan trọng của công tác này đối với sự phát triển của đất nước, nghiên cứu sinh chọn chủ đề Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay làm đề tài luận án tiến sĩ Chính trị học, chuyên ngành Công tác tư tưởng. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận, phân tích, đánh giá thực trạng, luận án đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm tăng cường vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích đề ra, luận án có những nhiệm vụ sau: 4 - Chỉ ra những vấn đề đã và chưa được nghiên cứu, xác định những vấn đề luận án cần tiếp tục tập trung nghiên cứu. - Nghiên cứu làm rõ một số khái niệm công cụ, nội dung, phương thức giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, và sự cần thiết của việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên. - Phân tích những yếu tố tác động cơ bản; làm rõ thành tựu, hạn chế của việc triển khai nội dung, phương thức giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh và nguyên nhân; những vấn đề đặt ra. - Đề xuất quan điểm và một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung khoa học: + Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, luận án không vận dụng hết hệ thống quan điểm đó mà chỉ vận dụng chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh và tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên vào việc xác định nội dung giáo dục, phương thức giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên. + Công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh được cấu thành bởi nhiều yếu tố: chủ thể giáo dục; đối tượng giáo dục; mục đích giáo dục; nội dung giáo dục; phương thức giáo dục; cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ giáo dục; hiệu quả giáo dục; v.v.., luận án không nghiên cứu hết các yếu tố đó mà chỉ tập trung vào nội dung và 5 phương thức giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh. - Về đối tượng: Tùy theo góc độ tiếp cận mà thanh niên được phân loại thành nhiều đối tượng (thanh niên dân tộc thiểu số; thanh niên tôn giáo; thanh niên nông thôn; thanh niên đô thị; thanh niên học sinh, sinh viên; thanh niên công nhân; thanh niên lực lượng vũ trang; v.v..), luận án không khảo sát, điều tra tất cả đối tượng đó mà chỉ tập trung vào đối tượng thanh niên nông thôn, thanh niên công nhân và thanh niên học sinh, sinh viên. - Về không gian: Luận án khảo sát việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên ở 09 tỉnh, thành phố: Bắc Ninh; Hà Nội; Nam Định; Nghệ An; Nha Trang; Đắk Lắk; Bà Rịa Vũng Tàu; Đồng Tháp; Sóc Trăng. - Về thời gian: Từ năm 2008 đến nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận: Việc nghiên cứu đề tài luận án dựa trên các nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về thanh niên và công tác giáo dục thanh niên. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Việc nghiên cứu đề tài luận án chủ yếu dựa trên phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. - Phương pháp nghiên cứu: Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng bao hàm cả phương pháp diễn dịch và phương pháp quy nạp; phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp; phương pháp lịch sử và phương pháp lô-gích; phương pháp phỏng vấn chuyên gia; phương pháp định tính và phương pháp định lượng; phương pháp thu thập thông tin; v.v.. + Phương pháp diễn dịch được sử dụng nhằm hình thành khung lý thuyết về việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên dưới giác độ tiếp cận công tác tư tưởng. Trên cơ sở đó để thấy được những vấn đề đặt ra đối với việc vận dụng tư tưởng Hồ 6 Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay và đưa ra những giải pháp nhằm tăng cường công tác này. + Phương pháp quy nạp được sử dụng trên cơ sở dữ liệu thực tế về vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên, thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay để khái quát hóa (quy nạp), rút ra những nhận định, kết luận và các giải pháp phù hợp cho công tác này trong thời gian tới. + Phương pháp định tính được sử dụng trong việc mô tả, đưa ra các khái niệm nhằm làm rõ vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên là như thế nào? + Phương pháp định lượng được sử dụng để xem xét, đánh giá thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay cũng như lượng hóa một số vấn đề nghiên cứu có liên quan. + Các phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp, phương pháp lịch sử và phương pháp lô-gích được sử dụng để nghiên cứu tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án (Tổng quan) và đề xuất quan điểm, một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam trong thời gian tới (Chương 3). + Phương pháp hệ thống, phương pháp lô-gích, lịch sử phương pháp tiếp cận hệ thống - cấu trúc để hệ thống hóa, khái quát hóa, nghiên một số vấn đề lý luận của việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên (Chương 1). + Phương pháp thu thập thông tin được sử dụng gồm phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp điều tra xã hội học để khảo sát, đánh giá thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay (Chương 2). 7 Phương pháp nghiên cứu tài liệu được dùng để thu thập, phân tích các tư liệu, tài liệu liên quan. Phương pháp điều tra xã hội hội học được sử dụng nhằm thu thập những thông tin sơ cấp về thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay để có cơ sở khoa học đánh giá những chuyển biến về chủ nghĩa yêu nước, về giáo dục chủ nghĩa yêu nước trong quan niệm, nhận thức, ứng xử của thanh niên và xã hội hiện nay. Việc điều tra được tiến hành theo ba khâu: chuẩn bị điều tra, tiến hành điều tra, xử lý và sử dụng kết quả điều tra. Quá trình điều tra được tiến hành theo 04 loại phiếu hỏi: phiếu hỏi dành cho cán bộ Đảng, chính quyền, đoàn thể; phiếu hỏi dành cho thanh niên; phiếu hỏi dành cho thanh niên học sinh trung học phổ thông; phiếu hỏi dành cho giáo viên, giảng viên. Tổng số phiếu phát ra là 5.100 phiếu. Tổng số phiếu thu được sau khi làm sạch là 5.000 phiếu. Kết quả xử lý phiếu được sử dụng trong chương 2, chương 3 của luận án. 5. Đóng góp mới về mặt khoa học của luận án - Làm rõ nội dung và phương thức giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh. - Chỉ ra được những mâu thuẫn của thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay. - Đề xuất quan điểm và giải pháp nhằm tăng cường vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam trong thời gian tới. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận - Làm cơ sở lý luận cho công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam trong thời gian tới. 8 - Góp phần khẳng định vai trò nền tảng của tư tưởng Hồ Chí Minh trong đời sống tinh thần xã hội. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Góp phần tăng cường công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên và cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa. - Dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy tư tưởng Hồ Chí Minh và công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên. 7. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, tổng quan tình hình nghiên cứu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án gồm 3 chương, 8 tiết. 9 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN I. Các công trình nghiên cứu liên quan đến cơ sở lý luận của việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay I.1. Các công trình nghiên cứu về công tác tư tưởng M.I.Kalinin, tác giả cuốn Về giáo dục cộng sản chủ nghĩa [37] nhấn mạnh một trong những phương pháp giáo dục chủ nghĩa cộng sản quan trọng là sử dụng và phát huy hiệu quả vai trò của giáo dục đối với ý thức con người. Theo tác giả, giáo dục và bồi dưỡng những phẩm chất cao quí đó là một yếu tố hết sức quan trọng trong sự nghiệp giáo dục chủ nghĩa cộng sản; cần phải đến với từng người, đánh giá họ, làm nổi bật những mặt tốt của họ bởi vì không thể chỉ giáo dục dựa trên mặt tiêu cực. Trong cuốn Giáo dục và quản lý - Sự phối hợp công tác tư tưởng [88], tác giả I.Đ.Tơrốtchencô đã làm rõ sự lãnh đạo của Đảng nói chung, coi đó là hình thức quản lý một cách có ý thức sự phát triển xã hội, còn việc quản lý quá trình tư tưởng là một bộ phận hợp thành không thể tách rời của sự lãnh đạo của Đảng. Theo quan điểm đó, hoạt động tư tưởng là một hình thức quản lý, có nội dung phong phú đa diện và những khía cạnh khác nhau, cần được rọi sáng bằng nghiên cứu khoa học và tổng kết kinh nghiệm từ thực tiễn. Hoạt động tư tưởng giải quyết nhiệm vụ tuyên truyền và hình thành ý thức mới, hoàn thiện tư cách đạo đức của con người Xô-viết. Trong cuốn Công tác tuyên truyền tư tưởng trong thời kỳ mới [8] của Ban Tuyên huấn Trung Quốc, với những luận cứ hết sức chặt chẽ và súc tích, các tác giả trình bày một loạt những vấn đề quan trọng liên quan đến công tác tuyên truyền, công tác lý luận, công tác truyền thông báo chí, công tác văn học nghệ thuật, công tác xuất bản, công tác điều tra, nghiên cứu thông tin,... Các tác giả 10 không những cung cấp kinh nghiệm, thao tác, kỹ năng công tác tuyền truyền tư tưởng của Đảng Cộng sản Trung Quốc mà còn khái quát được vị trí, vai trò của nhiệm vụ công tác lý luận, tư tưởng, văn hóa chính trị của Đảng. Trong cuốn Đổi mới công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho cán bộ, đảng viên ở cơ sở của trong giai đoạn hiện nay [1], tác giả Vũ Ngọc Am làm rõ vai trò của công tác giáo dục chính trị tư tưởng với việc nâng cao tính tự giác cách mạng cho cán bộ, đảng viên; làm rõ khái niệm và mối quan hệ giữa công tác giáo dục chính trị tư tưởng với các lĩnh vực khác của công tác tư tưởng. Tác giả đưa ra những nguyên tắc, tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác giáo dục chính trị tư tưởng ở cơ sở từ đó đề xuất những giải pháp đúng đắn nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam trong thời kỳ mới, góp phần làm thất bại chiến lược “diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch. Trong cuốn Giá trị bền vững và sức sống của chủ nghĩa Mác - Lênin và chủ nghĩa xã hội khoa học [4], tác giả Hoàng Chí Bảo trình bày một cách có hệ thống những tinh túy của chủ nghĩa Mác - Lênin về chủ nghĩa xã hội khoa học. Theo tác giả, Hồ Chí Minh không chỉ vận dụng sáng tạo mà còn phát triển những vấn đề cơ bản của cách mạng dân tộc dân chủ tiến lên cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đó là vấn đề độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, độc lập - tự do - hạnh phúc của nhân dân Việt Nam. Trong những sáng tạo của Hồ Chí Minh về lý luận chủ nghĩa xã hội, Người đã để lại những dấu ấn đặc sắc khi tiếp cận chủ nghĩa xã hội từ phương diện đạo đức và văn hóa. Đạo đức học Hồ Chí Minh là đạo đức học cách mạng, là bảo đảm đạo đức cho uy tín, thanh danh, bản lĩnh của Đảng và cho sự bền vững của chế độ. Văn hóa học Hồ Chí Minh là văn hóa vì sự phát triển và đổi mới, văn hóa không ở bên ngoài mà ở bên trong kinh tế và chính trị, văn hóa có sức mạnh chống lại mọi thứ phù hoa, xa xỉ để bảo vệ quyền lợi và hạnh phúc của nhân dân. 11 Cuốn Hồ Chí Minh với công tác tư tưởng [103] của Hồng Vinh và Đào Duy Quát, là tập hợp các bài nghiên cứu của các tác giả về các vấn đề phát triển về lý luận công tác tư tưởng của Hồ Chí Minh, về các lĩnh vực của công tác tư tưởng (nghiên cứu, giáo dục lý luận, tuyên truyền, cổ động); báo chí; công tác tư tưởng trong các tầng lớp xã hội khác nhau; phương pháp và nghệ thuật làm công tác tư tưởng; phát huy di sản tư tưởng của Hồ Chí Minh vào công tác tư tưởng trong giai đoạn hiện nay. Trong bộ sách Nguyên lý công tác tư tưởng do Lương Khắc Hiếu làm chủ biên [31], các tác giả khái quát những vấn đề chung về công tác tuyên truyền, đặc biệt đề cập đến những quan điểm có tính nguyên tắc đổi mới công tác tuyên truyền và phương hướng cơ bản đổi mới công tác tuyên truyền hiện nay. Đây là “công cụ'' rất quý cho người học, người đọc muốn tìm hiểu, nghiên cứu và tham gia hoạt động trong lĩnh vực tư tưởng. Trong cuốn Lý luận và phương pháp nghiên cứu, giáo dục lý luận chính trị do Phạm Huy Kỳ làm chủ biên [41], với mục đích góp phần nâng cao tính khoa học, chất lượng và hiệu quả công tác nghiên cứu và giáo dục lý luận chính trị của Đảng ta, tác giả trình bày một số vấn đề lý luận và phương pháp nghiên cứu, giáo dục lý luận chính trị; các phương pháp giảng dạy lý luận chính trị - một hoạt động quan trọng và thường xuyên trong công tác giáo dục lý luận chính trị của Đảng ta. Cuốn Một số vấn đề về công tác lý luận, tư tưởng và tổ chức của Đảng trong thời kỳ đổi mới của Tô Huy Rứa [77] là tập hợp 70 bài viết và bài nói của tác giả. Các bài viết đó đã phản ánh thực tiễn tình hình đất nước trong hơn 25 năm tiến hành công cuộc đổi mới do Đảng khởi xướng và lãnh đạo. Bên cạnh việc phân tích các thành tựu đã đạt được, một số lĩnh vực đã được làm sáng tỏ hơn về mặt lý luận, tác giả đã làm rõ những hạn chế và các vấn đề đặt ra của công tác lý luận, tư tưởng và tổ chức của Đảng hiện nay, đồng thời chỉ ra phương hướng, các giải pháp nhằm tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về công 12 tác xây dựng Đảng, đẩy mạnh công tác lý luận, tư tưởng của Đảng trong tình hình mới; đồng thời, nhấn mạnh công tác lý luận, tư tưởng của Đảng phải tiếp tục đẩy mạnh đổi mới tư duy, nâng cao nhận thức,… góp phần tiếp tục bảo vệ và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, bảo vệ mục tiêu của chủ nghĩa xã hội và đưa sự nghiệp đổi mới tới thắng lợi. Lương Ngọc Vĩnh, tác giả luận án Hiệu quả công tác giáo dục chính trị - tư tưởng trong học viên các học viện quân sự ở nước ta hiện nay [104] đã luận giải, làm sáng rõ cấu trúc và bản chất của hiệu quả là sự tương quan giữa kết quả với mục đích và nguồn lực; bổ sung, hoàn thiện hệ thống tiêu chí, phương pháp, hình thức đánh giá hiệu quả công tác giáo dục chính trị - tư tưởng; nêu ra được những vấn đề cần giải quyết và đề xuất 4 nhóm giải pháp theo hướng huy động tối đa tiềm năng của các học viện quân sự một cách hợp lý để nâng cao hiệu quả công tác giáo dục chính trị - tư tưởng. I.2. Các công trình nghiên cứu về chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh và tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên Trong cuốn Chủ nghĩa yêu nước trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tác giả Lương Gia Ban cho rằng chủ nghĩa yêu nước xã hội chủ nghĩa là sự thống nhất lòng yêu Tổ quốc và lòng yêu chủ nghĩa xã hội, là ý thức chiến thắng nghèo nàn lạc hậu, ý thức đấu tranh xóa bỏ áp bức bóc lột vươn tới sự công bằng xã hội, bình đẳng dân tộc trong Tổ quốc phồn thịnh, v.v.. Chủ nghĩa yêu nước xã hội chủ nghĩa có một bản chất duy nhất, đó là bản chất giai cấp công nhân hiện đại, với sứ mệnh cao quý là thủ tiêu chủ nghĩa tư bản và từng bước xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Chủ nghĩa yêu nước đó là sự kết tinh cao nhất của bản chất và truyền thống dân tộc được thấm nhuần sâu sắc và triệt để bản chất quốc tế của giai cấp công nhân, thấu suốt các quy luật phát triển khách quan của lịch sử và xu thế của thời đại [2]. 13 Trong luận án tiến sĩ Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh, Nguyễn Mạnh Tường cho rằng nội dung cơ bản của chủ nghĩa yêu nước truyền thống là: Yêu quê hương, xứ sở và sự gắn bó, cố kết cộng động; có sự khẳng định lịch sử riêng và bản sắc văn hóa riêng của dân tộc, khẳng định về độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia và sự bình đẳng của nước ta, vua ta đối với phương Bắc và các vua phương Bắc; khẳng định tính chính nghĩa của những cuộc đấu tranh bảo vệ Tổ quốc và quyết tâm đánh đuổi kẻ thù, bảo vệ độc lập và sự toàn vẹn lãnh thổ; có tư tưởng coi trọng vai trò của nhân dân và thân dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh là sự kết hợp chủ nghĩa Mác - Lênin với chủ nghĩa yêu nước truyền thống; thống nhất độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội; thống nhất chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa quốc tế vô sản [99]. Trần Xuân Trường, tác giả cuốn Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh cho rằng chủ nghĩa yêu nước thời đại Hồ Chí Minh có nội hàm đậm nét của một hệ tư tưởng, của một lý luận và đường lối cứu nước theo lập trường của giai cấp công nhân, của chủ nghĩa Mác - Lênin, đó là chủ nghĩa yêu nước xã hội chủ nghĩa. Chủ nghĩa yêu nước xã hội chủ nghĩa là chủ nghĩa yêu nước Việt Nam trong giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa. Nó là sự tiếp nối của chủ nghĩa yêu nước truyền thống, hấp thụ tất cả những gì ưu việt mà truyền thống bốn nghìn năm để lại đồng thời phát triển truyền thống đó lên một trình độ mới trong thời đại nhân loại đang dần từng bước, bằng các con đường khác nhau quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Chủ nghĩa yêu nước xã hội chủ nghĩa thuộc phạm trù chủ nghĩa yêu nước thời đại Hồ Chí Minh, chủ nghĩa yêu nước kiểu mới trên lập trường chủ nghĩa Mác - Lênin [92]. Trong đề tài khoa học Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh trong thời kỳ mở cửa, hội nhập quốc tế [75] do Bùi Đình Phong làm chủ nhiệm, các tác giả luận giải chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh mang sắc thái, dấu ấn, diện mạo cá nhân