Tài liệu Vai trò của tổ chức công đoàn đối với công nhân lao động tại các doanh nghiệp ngoài nhà nước ở thành phố tây ninh, tỉnh tây ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN THUẬN VAI TRÒ CỦA TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN ĐỐI VỚI CÔNG NHÂN LAO ĐỘNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP NGOÀI NHÀ NƯỚC Ở THÀNH PHỐ TÂY NINH, TỈNH TÂY NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC HÀ NỘI - 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN THUẬN VAI TRÒ CỦA TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN ĐỐI VỚI CÔNG NHÂN LAO ĐỘNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP NGOÀI NHÀ NƯỚC Ở THÀNH PHỐ TÂY NINH, TỈNH TÂY NINH Ngành: Xã hội học Mã số: 8 31 03 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. BÙI THỊ THANH HÀ HÀ NỘI - 2018 LỜI CAM ĐOAN Học viên xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng bản thân. Các số liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Học viên Nguyễn Văn Thuận LỜI CẢM ƠN Đề tài luận văn thạc sĩ “Vai trò của tổ chức Công đoàn đối với CNLĐ tại các doanh nghiệp ngoài nhà nước ở thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh” là kết quả của quá trình cố gắng không ngừng của bản thân và được sự giúp đỡ, động viên khích lệ của các thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp và người thân. Qua trang viết này tác giả xin gửi lời cảm ơn tới những người đã giúp đỡ tôi trong thời gian học tập nghiên cứu khoa học vừa qua. Tôi xin tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với Cô Tiến sĩ Bùi Thị Thanh Hà đã trực tiếp tận tình hướng dẫn cũng như cung cấp tài liệu thông tin khoa học cần thiết cho luận văn này. Xin chân thành cảm ơn đến Ban Giám đốc Học viện Khoa học xã hội, Khoa Xã hội học, cơ sở Học viện tại thành phố Hồ Chí Minh và quý thầy cô Học viện Khoa học xã hội đã tận tình hướng dẫn, truyền đạt kiến thức mới về chuyên ngành Xã hội học và tạo điều kiện cho bản thân trong suốt quá trình theo học và nghiên cứu khoa học. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, đơn vị công tác đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện Luận văn. Học viên Nguyễn Văn Thuận MỤC LỤC MỞ ĐẦU..................................................................................................................1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI.........................15 1.1. Các khái niệm công cụ......................................................................................15 1.2. Các lý thuyết áp dụng trong đề tài....................................................................23 1.3. Một vài đặc điểm địa bàn nghiên cứu...............................................................26 Chương 2: HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN CƠ SỞ CÁC DOANH NGHIỆP NGOÀI NHÀ NƯỚC TẠI THÀNH PHỐ TÂY NINH.......31 2.1. Thực hiện hợp đồng lao động và thoả ước lao động tập thể..............................31 2.2. Thời gian làm việc, tiền lương và tiền thưởng..................................................41 2.3. Về an toàn lao động..........................................................................................45 2.4. Những hoạt động của Công đoàn......................................................................50 Chương 3: MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN..............................................................57 3.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội...................................................................................57 3.2. Yếu tố Luật pháp, chính sách, thị trường lao động….......................................58 3.3. Yếu tố Doanh nghiệp, người sử dụng lao động.................................................59 3.4. Yếu tố công nhân lao động...............................................................................62 3.5. Ý kiến đóng góp CNLĐ đến hoạt động của Công đoàn....................................67 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................70 TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................75 DANH MỤC CHỮ VIỂT TẮT BHXH CNLĐ CNVCLĐ Bảo hiểm Xã hội Công nhân lao động DNNNN HĐLĐ Doanh nghiệp ngoài nhà nước Hợp đồng lao động Nxb TNHH Nhà xuất bản XHCN Xã hội chủ nghĩa Công nhân, viên chức, lao động Trách nhiệm hữu hạn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Hình thức ký hợp đồng (%).....................................................................35 Bảng 2.2. Thoả ước lao động tập thể.......................................................................38 Bảng 2.3. Tỷ lệ CNLĐ hưởng thu nhập trung bình (%)...........................................43 Bảng 2.4. Ý kiến của CNLĐ về mức độ trang bị bảo hộ lao động (%)....................47 Bảng 2.5. Nhận thức của CNLĐ về sự cần thiết có trang bị bảo hộ lao động (%) ...................................................................................................................... 47 Bảng 2.6. Các nguyên nhân chấm dứt hợp đồng lao động.......................................50 Bảng 2.7. Ý kiến của CNLĐ đánh giá vai trò của tổ chức Công đoàn %.................53 Bảng 2.8. Ý kiến CNLĐ về những hoạt động Công đoàn (%).................................53 Bảng 3.1. Cách giải quyết mâu thuẫn của CNLĐ khi có tranh chấp xảy ra giữa CNLĐ với nhau............................................................................................63 Bảng 3.2. Cách giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp lao động giữa tập thể với công ty/doanh nghiệp.............................................................................................64 Bảng 3.3. Tỷ lệ CNLĐ lựa chọn tổ chức khi cần sự hỗ trợ, giúp đỡ (%).................65 Bảng 3.4. Ý kiến đóng góp CNLĐ đến hoạt động của Công đoàn...........................70 DANH MỤC CÁC BIỂU Biểu đồ 2.1. Tương quan giữa hợp đồng lao động với các loại hình doanh nghiệp (%)...................................................................................................32 Biểu đồ 2.2. Tương quan giữa ký HĐLĐ của CNLĐ và hiểu biết các chính sách, quyền lợi (%)................................................................................................33 Biểu đồ 2.3. Tương quan giữa ký hợp đồng và tham gia các loại bảo hiểm (%) ...................................................................................................................... 36 Biểu đồ 2.4. So sánh thu nhập từ làm thêm ngoài giờ và trong giờ (%)...................41 Biểu đồ 2.5. Ý kiến của CNLĐ về trang bị bảo hộ lao động (%).............................46 Biểu đồ 2.6. Tương quan nhận thức về sự cần thiết trang bị bảo hộ lao động với giới tính (%)..................................................................................................48 Biểu đồ 2.7. Tương quan mức sử dụng bảo hộ lao động với trình độ học vấn (%) ...................................................................................................................... 48 Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa nhận biết có tổ chức Công đoàn trong doanh nghiệp với tính chất công việc (%)...............................................................62 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều Nghị quyết về đổi mới cơ chế, chính sách, khuyến khích và tạo điều kiện để nền kinh tế ngoài nhà nước phát triển. Từ đó, sự ra đời và phát triển mạnh mẽ của các doanh nghiệp ngoài nhà nước (DNNNN) đã góp phần quan trọng vào việc mở rộng giao lưu hàng hóa, khai thác những tiềm năng sẵn có để phát triển sản xuất, nâng cao đời sống nhân dân, tạo đà cho nền kinh tế nước ta phát triển với tốc độ nhanh hơn. Trong thời gian qua, kết quả của chính sách đổi mới và phát triển doanh nghiệp khu vực nhà nước trên phạm vi cả nước đã đưa đến những thay đổi trong các DNNNN. Hiện các DNNNN chiếm tỷ lệ 97% và sử dụng 62% lực lượng lao động trong các loại hình của cả nước và ngày càng đóng góp lớn hơn trong huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh, tăng trưởng kinh tế, cơ cấu lại nền kinh tế, tăng thu ngân sách nhà nước, tạo việc làm, cải thiện đời sống nhân dân, bảo đảm an sinh xã hội, giải quyết các vấn đề xã hội. Việt Nam đang trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Trên thực tế, quá trình này đã và đang diễn ra với tốc độ nhanh, mức độ cạnh tranh trong nước và quốc tế ngày càng tác động mạnh tới năng suất lao động trong các doanh nghiệp (đặc biệt là DNNNN với quy mô nhỏ); trong khi các doanh nghiệp này khả năng cạnh tranh hạn chế, trình độ chuyên môn của phần lớn CNLĐt hấp, ý thức tổ chức kỷ luật chưa cao, tác phong công nghiệp chưa định hình rõ và nguy cơ doanh nghiệp phá sản cao… kéo theo việc làm của CNLĐ (CNLĐ) chứa đựng nhiều rủi ro, tình trạng mất việc làm gia tăng, di động nghề nghiệp diễn ra thường xuyên, liên tục… đã ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người lao động. Để đảm bảo các quyền và lợi ích cho CNLĐ, tổ chức Công đoàn cơ sở đã và đang đóng góp vai trò đáng kể và có ý nghĩa trong các loại hình doanh nghiệp của đất nước. Công đoàn là một tổ chức chính trị - xã hội được thành lập trong các doanh nghiệp nhằm thực hiện vai trò đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên Công đoàn, người lao động; tham gia, thương lượng, ký kết và giám sát việc thực hiện thỏa ước lao động tập thể, thang lương, bảng lương, định 1 mức lao động, quy chế trả lương, quy chế thưởng, nội quy lao động, quy chế dân chủ ở doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức; tham gia, hỗ trợ giải quyết tranh chấp lao động; đối thoại, hợp tác với người sử dụng lao động xây dựng quan hệ lao động hài hoà, ổn định, tiến bộ tại doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức. Qua đó, giúp doanh nghiệp và CNLĐ có mối quan hệ hài hoà, thúc đẩy phát triển sản xuất, kinh doanh, giúp doanh nghiệp phát triển một cách bền vững. Các hoạt động của Công đoàn đại diện cho người lao động, chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của CNLĐ đã được quy định tại các văn bản như: Luật Công đoàn, Bộ Luật Lao động năm 2012; Hiến pháp năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thực hiện của các bộ, ban, ngành liên quan. Tuy nhiên, trên thực tế việc thực hiện các vai trò của Công đoàn trong các doanh nghiệp còn nhiều vấn đề cần tranh luận và nghiên cứu. Địa bàn thành phố Tây Ninh hiện có 161 Công đoàn cơ sở trực thuộc. Trong đó có 66 Công đoàn cơ sở ở các DNNNN. Thời gian qua, hoạt động Công đoàn tại các DNNNN trên địa bàn thành phố Tây Ninh khá mờ nhạt, chưa thật sự hiệu quả bởi nhiều yếu tố. Hơn nữa, đa số cán bộ Công đoàn không phải là những cán bộ chuyên trách, họ là CNLĐ kiêm nhiệm, trình độ kiến thức, khả năng thực tế về các hoạt động Công đoàn gặp nhau khó khăn bởi nhiều yếu tố khác nhau… do đó, chưa thể đảm trách tốt hơn vai trò của một tổ chức chính trị xã hội đại diện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người lao động. Thời gian qua, trên toàn tỉnh nói chung, thành phố Tây Ninh nói riêng số vụ đình công, tranh chấp lao động xảy ra ngày càng tăng (năm 2012: 09 vụ; năm 2013: 12 vụ; năm 2014: 10 vụ; năm 2015: 14 vụ; năm 2016: 13 vụ và năm 2017: 21 vụ, có 05 vụ với hơn 300 CNLĐ đình công dài hạn. Các lý do đình công chủ yếu tập trung vào quyền và lợi ích chính đáng của CNLĐliên quan tới: tăng ca, điều kiện làm việc, sinh hoạt không bảo đảm, lương thưởng quá thấp, doanh nghiệp thực hiện một số nội quy, quy định khắt khe đối với người lao động, các chế độ phúc lợi và quyền lợi vật chất, chế độ bảo hộ lao động, thời gian làm việc, nghỉ ngơi, nội quy lao động, xử lý kỷ luật CNLĐtrái với quy định của pháp luật...Theo đó, đời sống của nhiều công nhân trở nên bất ổn và kéo theo các vấn đề xã hội khác. 2 Trước thực tế đó, thực trạng quyền và lợi ích hợp pháp của CNLĐ đang diễn ra như thế nào? Tổ chức Công đoàn đã thực hiện vai trò, trách nhiệm của mình ra sao? Có mối liên hệ nào giữa Nhà nước, thông qua cơ chế, chính sách, doanh nghiệp và Công đoàn, đại diện cho CNLĐ đối với việc đảm bảo quyền lợi CNLĐ không? Yếu tố nào chi phối các hoạt động của các tổ chức Công đoàn cơ sở trong các doanh nghiệp này? Liệu có biện pháp nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức Công đoàn cơ sở trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp và chính đáng của CNLĐ tại đây không?... Để trả lời được những câu hỏi trên, vấn đề quyền và lợi ích hợp pháp của CNLĐ cần được nhìn nhận một cách tổng thể trong mối quan hệ ba bên (Nhà nước, người sử dụng lao động và CNLĐ) trong đó, có vai trò quan trọng của tổ chức Công đoàn trong các doanh nghiệp. Từ những nhận định trên và ở cương vị công tác hiện tại đã thôi thúc tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình: “Vai trò của tổ chức Công đoàn đối với CNLĐ tại các doanh nghiệp ngoài nhà nước ở thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh” với hy vọng có thể nhận diện một cách khoa học về thực trạng hoạt động chung của tổ chức Công đoàn trong các doanh nghiệp, nhấn mạnh khía cạnh bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho CNLĐ, đồng thời chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các tổ chức Công đoàn cơ sở giai đoạn hiện nay hướng đến tốt hơn trong bảo vệ quyền lợi CNLĐ của Công đoàn cơ sở ở loại hình kinh tế này. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Nhìn chung, nghiên cứu về vai trò tổ chức Công đoàn, đã có rất nhiều nhà nghiên cứu, công trình nghiên cứu trong phạm vi khác nhau, với các chiều cạnh và những mức độ khác nhau liên quan tới chủ đề Công đoàn và CNLĐ trong và ngoài nước. Ở Trung Quốc, nghiên cứu "Kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa và Công đoàn" - Nhà xuất bản Lao động dịch năm 1995. Tác phẩm đã đề cập tới Công đoàn, CNLĐ. Trong đó, tác phẩm đưa ra những mối quan tâm đến vấn đề quan hệ lao động trong DNNNN và những hoạt động Công đoàn trong loại hình doanh nghiệp này. Nghiên cứu, “Vị trí vai trò của giai cấp công nhân đương đại”- Nhà xuất bản Công nhân Trung Quốc, Nhà xuất bản Lao động dịch năm 2008. Tác phẩm tuy không nghiên cứu sâu về Công đoàn nhưng tác phẩm này đã dành một chương để 3 miêu tả về quá trình hình thành, phát triển của Công đoàn các nước ở phương Tây. Trong đó, nêu lên vị trí, vai trò và những thách thức lớn mà các Công đoàn các nước đối mặt như: Công đoàn Anh - Thực hiện “quan hệ đối tác xã hội” với tư bản chính phủ; Công đoàn Đức “tự hào vì “việc làm dồi dào” nay phải đấu tranh để bảo vệ “công ăn, việc làm cho công nhân”; Công đoàn Pháp - đối mặt với thách thức lớn, nhiệm vụ cấp bách hiện nay là giải quyết vấn đề thất nghiệp; Công đoàn Italy tổ chức giảm sút, ba Công đoàn lớn trong nước phải hợp tác; Công đoàn Thuỷ Điển - tổ chức lớn nhất phương tây nhưng phải phản ứng chậm chạp trước xu thuế toàn cầu hoá kinh tế; Công đoàn Mỹ - cực kỳ khó khăn, vấn đề cấp bách hiện nay là giải quyết vấn đề số lượng thành viên giảm sút nhanh chóng; hay Công đoàn Nhật Bản tăng cường đoàn kết nội bộ, điều chỉnh phương thức đấu tranh, cố gắn bảo vệ công ăn việc làm cho công nhân. Tác phẩm này đã giúp hình dung rõ rệt hơn về thực trạng các hiệu quả hoạt động và các vấn đề mà Tổ chức Công đoàn các nước đang phải đối mặt… Tại Việt Nam: có thể kể đến một số nghiên cứu như: Nghiên cứu “Đổi mới tổ chức và hoạt động Công đoàn trong giai đoạn mới” của Hoàng Thị Kim Khánh Nhà xuất bản Lao động, năm 1992 đã cho thấy sự cần thiết phải cơ cấu, đổi mới phương thức hoạt động của tổ chức Công đoàn, đặc biệt là chức năng tham gia quản lý để bảo vệ quyền lợi cho người lao động. Sách “Bác Hồ với Trường Đại học Công đoàn”, Nguyễn Viết Vượng chủ biên - Nhà xuất bản Lao động, năm 2001. Trong nội dung tác phẩm đã nhắc lại lời dạy của Bác Hồ về quyền lợi ích giữa công nhân và lợi ích của nhà máy là phải đi chung; đời sống vật chất, tinh thần công nhân tốt thì kết quả sản xuất tốt. Tác phẩm “Bác Hồ với giai cấp công nhân và Công đoàn Việt Nam” - Nhà xuất bản Lao động, năm 2003, Do GS.TS. Đỗ Quang Hưng (Chủ biên) cùng các đồng sự đã tóm tắt quá trình hình thành Công hội đỏ (tiền thân Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam); khái quát tư tưởng Hồ Chí Minh đối với việc đổi mới tư duy lý luận và vấn đề thực tiễn của hoạt động Công đoàn; sưu tầm các bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh với giai cấp công nhân - lao động và tổ chức Công đoàn Việt Nam, những chỉ giáo của Bác đến nay vẫn còn nguyên giá trị. 4 Nghiên cứu “Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam - Những chặng đường lịch sử (1929 - 2003) - Nhà xuất bản Lao động, năm 2003 đã tập hợp tương đối đầy đủ, có tầm vóc, một cái nhìn bao quát về cơ cấu tổ chức hệ thống, về những đóng góp của Tổng Liên đoàn Lao động trong suốt quá trình góp sức cùng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân hoàn thành những nhiệm vụ lịch sử trọng đại của dân tộc ta trên con đường cách mạng. Nghiên cứu “Công đoàn Việt Nam - 9 mốc son lịch sử (1929 - 2006)” – Phan Đào Nguyên, Nhà xuất bản Lao động, năm 2006 đã giới thiệu những đóng góp to lớn của giai cấp công nhân và phong trào Công đoàn qua những chặng đường lịch sử. Đề tài “Hệ thống Công đoàn Việt Nam thời kỳ đổi mới” của Vũ Đạt xuất bản 2006, tại Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia đã bàn đến sự biến đổi về hệ thống tổ chức Công đoàn Việt Nam và đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động Công đoàn trong giai đoạn hiện nay. Đề tài “Hoạt động Công đoàn trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn Hà Nội”. Do Nguyễn Viết Vượng làm chủ biên cùng các cộng sự đã được Nhà xuất bản Lao động xuất bản, năm 2006. Trong công trình này đã chỉ ra những hoạt động cần thiết của Công đoàn trong doanh nghiệp ngoài quốc doanh và đề ra một số giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả của hoạt động Công đoàn trong loại hình kinh tế này. Trong cuốn sách “Đảng Cộng sản Việt Nam với giai cấp công nhân và Công đoàn Việt Nam” của Nguyễn Văn Dũng, Lê Thanh Hà, Bùi Phương Chi - Nhà xuất bản Lao động, năm 2009 đã tập hợp các bài phát biểu của các lãnh đạo cấp cao tại Đại hội Công đoàn. Trong đó, đánh giá hoạt động Công đoàn và đưa ra những đường hướng chiến lược cho các hoạt động của Tổ chức Công đoàn. Điều đó cho thấy, các cấp uỷ Đảng từ Trung ương đến địa phương rất coi trọng vị trí, vai trò của tổ chức Công đoàn trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. Nghiên cứu “Giai cấp công nhân Việt Nam hiện tại và xu hướng phát triển” (Lê Thanh Hà và các cộng sự, 2010) đã nêu lên quá trình đấu tranh, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, giai cấp công nhân đóng vai trò quan trọng, có ý nghĩa quyết định, đặc biệt trong công cuộc đổi mới đất nước, phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội. Tác phẩm 5 cũng đã nhấn mạnh đến vị trí, vai trò quan trọng của Tổ chức Công đoàn trong bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của giai cấp cấp công nhân. Các phân tích và minh chứng về những cuộc đình công, lãn công đòi tăng lương, trả đúng lương, nhất là lương làm thêm giờ, tiền thưởng, ăn giữa ca,… đã xảy ra đều có nguyên do của nó và nhận định nếu trong công ty, tổ chức Công đoàn thực hiện đầy đủ vai trò cùa mình thì sẽ không xảy ra những vấn đề này. Tác phẩm “Công đoàn Việt Nam 85 năm hình thành và phát triển” - TS. Đặng Ngọc Tùng chủ biên - Nhà xuất bản Lao động năm 2014. Tác phẩm đã khái quát sự hình thành giai cấp công nhân Việt Nam và những vấn đề liên quan tới Tổ chức Công đoàn. Sự ra đời của Công đoàn Việt Nam xuất phát từ đòi hỏi của phong trào công nhân Việt Nam, là xu thế tất yếu trong điều kiện của đất nước. Các công trình, đề tài đã đi sâu nghiên cứu phân tích đến những vấn đề công nhân, Công đoàn, đã tập trung vào việc tìm kiếm giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của Công đoàn nhằm đảm bảo quyền và lợi ích của CNLĐ, hướng tới sự phát triển kinh tế - xã hội theo hướng ổn định, vững chắc. Tiếp tục kế thừa các đề tài nghiên cứu, đề tài luận văn này tiến hành nghiên cứu một số DNNNN để làm rõ vai trò của Công đoàn đối với việc bảo vệ quyền lợi CNLĐ, những yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động bảo vệ quyền lợi của họ. Đây là một đề tài khá phức tạp khi các nội dung nghiên cứu lại liên quan đến doanh nghiệp , đặc biệt là DNNNN… Mặc dù vậy, tác giả hy vọng các kết quả thực tế của đề tài sẽ đóng góp và làm sáng tỏ hơn một số khía cạnh lý luận và thực tiễn đối với Cán bộ Công đoàn trong các DNNNN tại địa bàn thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh giai đoạn hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu này với mục đích làm rõ vai trò của tổ chức Công đoàn đối với CNLĐ tại các doanh nghiệp ngoài nhà nước trên địa bàn thành phố Tây Ninh. Đồng thời chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của các tổ chức Công đoàn giai đoạn hiện nay và đưa ra một số giải pháp thích hợp nhằm nâng cao hơn nữa hiệu 6 quả hoạt động trong bảo vệ quyền lợi cho CNLĐ của Tổ chức Công đoàn ở loại hình kinh tế này. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Làm rõ các khái niệm công cụ của đề tài và các lý thuyết liên quan làm cơ sở lý luận cho nghiên cứu. Phân tích vai trò của tổ chức Công đoàn cơ sở trong các doanh nghiệp ngoài nhà nước; làm rõ những nguyên nhân mà tổ chức Công đoàn cơ sở ở một số doanh nghiệp chưa thể bảo vệ tốt quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của CNLĐ. Phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của tổ chức Công đoàn trong bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng CNLĐ. Khuyến nghị những giải pháp thích hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức Công đoàn cơ sở trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của CNLĐ trong các DNNNN hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là vai trò của tổ chức Công đoàn đối với CNLĐ tại các DNNNN ở thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh. 4.2. Khách thể nghiên cứu Khách thể nghiên cứu trong đề tài bao gồm: Người sử dụng lao động, cán bộ Công đoàn trong doanh nghiệp, cán bộ Công đoàn tại Liên đoàn Lao động thành phố và CNLĐ. 4.3. Phạm vi nghiên cứu 4.3.1. Phạm vi không gian: Tiến hành nghiên cứu tại một số DNNNN tại thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh. 4.3.2. Phạm vi thời gian: Đề tài tiến hành nghiên cứu trong thời gian từ năm 2012 - 2017. 4.3.3. Phạm vi nội dung: Đề tài nghiên cứu tập trung làm rõ vai trò của Công đoàn tại doanh nghiệp (tổ chức Công đoàn cơ sở) trong các hoạt động bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của CNLĐ thông qua việc thực thi các điều khoản của Bộ Luật Lao động tại 7 doanh nghiệp. Cụ thể: về HĐLĐ, về thời gian làm việc, lương, thưởng, an toàn lao động, điều kiện làm việc, chế độ ăn giữa ca và thực hiện một số chế độ chính sách an sinh xã hội đối với CNLĐ. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận chung Quan điểm của Mác-Lênin về Công đoàn Lý luận về tổ chức Công đoàn của Mác-Ăng ghen nó gắn liền với học thuyết giai cấp công nhân, vai trò lịch sửa của giai cấp công nhân. Các ông cũng đã luận giải sâu sắc trong thực tiễn về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân. Qua đó, các công đã đưa ra biện pháp và con đường duy nhất để giai cấp công nhân hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình mà Công đoàn có vai trò cực kỳ quan trọng là bảo vệ lợi ích CNLĐ. Đến khi Lênin đề xướng ra chính sách kinh tế mới đã mang lại nhiều hình thức, phương pháp của hoạt động Công đoàn là phải gắn liền với lợi ích của giai cấp CNLĐ. Theo đó, Công đoàn có trách nhiệm bảo vệ lợi ích của CNLĐ theo ý nghĩa đúng đắn và trực tiếp của từ đó. Bằng cách thường xuyên và không ngừng sửa chữa những thiếu sót và sự cường điệu vấn đề của cán bộ phụ trách, đấu tranh chống mọi biểu hiện quan liêu trong công tác của các cơ quan kinh tế và bộ máy quản lý Nhà nước, tuỳ khả năng cho phép, Công đoàn cần tạo mọi điều kiện để cải thiện điều kiện làm việc của công nhân viên chức, nâng cao phúc lợi vật chất cho họ. Với hoàn cảnh nước ta hiện nay, xem xét những luận điểm của Lênin nói về tổ chức Công đoàn trong thời kỳ thực hiện Chính sách kinh tế mới, với nhiều thành phần kinh tế, không chỉ có ý nghĩa về phương pháp luận mà còn là những kinh nghiệm, gợi mở cho công tác Công đoàn của chúng ta. Như vậy, khi vận dụng những quan điểm, luận cứ của Mác - Ăng ghen và Lênin vào đề tài nghiên cứu này là hoàn toàn hợp lý và hết sức ý nghĩa để giải thích được các chức năng, vai trò của tổ chức Công đoàn. Từ đó, tác giả đề ra các khuyến nghị để tổ chức Công đoàn hoạt động có hiệu quả trong tình hình hiện nay, nhất là các tổ chức Công đoàn trong các DNNNN. 8 Tư tưởng Hồ Chí Minh về Công đoàn Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp thu, vận dụng sáng tạo các luận điểm của Mác và Lênin về Công đoàn và vận dụng vào thực tiễn Việt Nam để xác định đối tượng, xây dựng tổ chức, chỉ rõ chức năng, nhiệm vụ, phương pháp hoạt động Công đoàn và đào tạo cán bộ Công đoàn. Người rất quan tâm đến các phong trào Công đoàn trong thời kỳ sơ khai, là người đặt nền móng cho tổ chức Công đoàn Việt Nam. Điều đó thể hiện ở các hoạt động của Người từ nước ngoài. Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng CNLĐ và tổ chức công đoàn trong các cơ sở sản xuất, xí nghiệp. Người thường đi thăm và quan tâm đến các cơ sở sản xuất, xí nghiệp, quan tâm đến ăn, ở và nguyện vọng của công nhân lao động. Tháng 1 năm 1957, khi đến thăm Trường cán bộ Công đoàn Trung ương, sau khi nhắc nhở phải giáo dục đạo đức xã hội chủ nghĩa, đạo đức cách mạng, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, Người nhấn mạnh: “Mục đích của Công đoàn là phải cải thiện đời sống công nhân, nâng cao đời sống vật chất, văn hoá của giai cấp công nhân nói riêng và nhân dân nói chung” [17, tr295-299]. Trong hội nghị cán bộ Công đoàn toàn miền Bắc, người đã nhận xét, đánh giá từng ưu, khuyết điểm của từng tổ chức Công đoàn và nhấn mạnh: Công đoàn phải làm tốt công tác bảo hộ lao động, phải thật sự chăm nom nơi ăn, nhà ở của công nhân, viên chức. Công đoàn các cấp phải cần cải tiến lề lối làm việc, cần đi sát quần chúng, tăng cường đôn đốc kiểm tra, cần bớt giấy tờ từng đóng và họp lu bù, cán bộ cấp trên cần thường xuyên đi đến cơ sở để giúp đỡ họ một cách thiết thực [18, tr586588]. Như vậy, tư tưởng Hồ Chí Minh về công nhân, Công đoàn đã khẳng định vị thế của tổ chức Công đoàn trong xã hội; Là một lực lượng không thể thiếu trong mọi giai đoạn của Đất nước. Trong giai đoạn hiện nay, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về Công đoàn chính là thực hiện chiến lược của Đảng xây dựng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Trước hết, cần nâng cao hiệu quả hoạt động của Công đoàn nói chung và đặc biệt là hoạt động bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của CNLĐ. 9 Quan điểm của Đảng Cộng Sản Việt Nam về Công đoàn Đối với tổ chức Công đoàn Đảng ta đã xác định: “Công đoàn Việt Nam có vai trò quan trọng trực tiếp chăm lo xây dựng giai cấp công nhân, mọi hoạt động của Công đoàn phải thực sự hướng về cơ sở, giải đáp những vấn đề thực tiễn sản xuất đặt ra... Công đoàn phải chủ động đi sâu nghiên cứu nắm bắt kịp thời tâm tư nguyện vọng của quần chúng và những đòi hỏi bức xúc ở cơ sở tập hợp trí tuệ của công nhân, viên chức, lao động (CNVCLĐ) tham gia xây dựng và hoàn thiện chính sách pháp luật, tổ chức kiểm tra giám sát có hiệu quả việc thực hiện pháp luật và các chế độ chính sách đối với người lao động, thực sự chăm lo quyền, lợi ích hợp pháp của CNVCLĐ các cấp Công đoàn phải quán triệt sâu sắc và vận dụng đúng đắn, sáng tạo các quan điểm, tư tưởng, Nghị quyết Đại hội X của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 20 của Đảng về “Tiếp tục xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”[48,tr. 48]. Trong Kết luận số 80-KL/TW, ngày 29 tháng 7 năm 2010 của Ban Bí thư Trung ương Đảng khoá X về “Tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Chỉ thị số 07-CT/TW (Chỉ thị số 07-CT/TW, ngày 23 tháng 11 năm 1996 của Bộ Chính trị khóa VIII về “Tăng cường công tác xây dựng Đảng các đoàn thể nhân dân trong các doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần tư nhân (gọi tắt là doanh nghiệp tư nhân) và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài) trong tình hình mới . Trong Kết luận, Đảng ta cũng đã chỉ rõ những mặt làm được, cũng như mặt hạn chế. Từ đó Đảng đề đề ra các quan điểm về đẩy mạnh hơn nữa công tác vận động, tổ chức hoạt động nhằm thu hút ngày càng đông đảo CNVCLĐ tự giác gia nhập và tham gia hoạt động Công đoàn, quan tâm hơn nữa công tác bồi dưỡng để phát triển Đảng trong CNVCLĐ. 5.2. Nghiên cứu tài liệu có sẳn Nghiên cứu này tổng hợp, phân tích các tài liệu từ các công trình nghiên cứu, bài báo… liên quan đến CNLĐ và các hoạt động của tổ chức Công đoàn trong các doanh nghiệp nói chung và lưu tâm đến các DNNNN đáp ứng mục tiêu nghiên cứu của đề tài. 10 Nghiên cứu còn dựa vào các nguồn tài liệu như Bộ Luật Lao động năm 2012 và các hướng dẫn thi hành; Luật Công đoàn; Và các văn bản quy phạm của các doanh nghiệp như: Thoả ước lao động tập thể, nội quy cơ quan, thang bản lương hàng năm, quy chế hoạt động doanh nghiệp. Ngoài ra, đề tài tham khảo các báo cáo từ năm 2012 đến 2017 của Công đoàn tại các DNNNN trên địa bàn để nghiên cứu số liệu các hoạt động chăm lo, bảo vệ quyền lợi ích CNLĐ của tổ chức Công đoàn; Các báo cáo từ năm 2012 đến 2017 của Công đoàn cấp trên cơ sở trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến quyền lợi của CNLĐ tại các doanh nghiệp; Tìm hiểu các bài viết trên trang thông tin điện tử của Liên đoàn Lao động tỉnh Tây Ninh liên quan đến Công đoàn, CNLĐ trên địa bàn thành phố Tây Ninh. 5.3. Thu thập thông tin sơ cấp 5.3.1. Phỏng vấn sâu Là phương pháp định tính được sử dụng để phỏng vấn 15 khách thể bao gồm các đối tượng: 02 người sử dụng lao động, 05 cán bộ Công đoàn cơ sở tại các doanh nghiệp, 02 cán bộ Công đoàn tại Liên đoàn Lao động thành phố Tây Ninh và 06 CNLĐ trong các DNNNN trên địa bàn thành phố Tây Ninh nhằm phát hiện vấn đề, tìm hiểu rõ hơn về những thông tin để giải thích cho những kết quả định lượng liên quan đến nội dung nghiên cứu. 5.3.2. Khảo sát bằng bảng hỏi Bảng hỏi là công cụ chính trong việc thu thập thông tin, chỉ báo, mức độ liên quan đến các nội dung nghiên cứu của đề tài. Mục đích: thu thập thu thập thông tin từ các khách thể nghiên cứu (CNLĐ và người sử dụng lao động, cán bộ Công đoàn) gồm các nội dung hoạt động và hiệu quả trong công việc bảo vệ quyền lợi CNLĐ; về nhận thức, trách nhiệm xã hội của Công đoàn, người sử dụng lao động/chủ doanh nghiệp đối với quyền lợi CNLĐ trong việc thực thi các điều khoản trong Bộ Luật Lao động tại các doanh nghiệp. Mẫu khảo sát: nghiên cứu định lượng bằng bảng hỏi với 120 CNLĐ trong 03 loại hình doanh nghiệp được mô tả dưới đây. 11