Tài liệu Vai trò của phụ nữ dân tộc mông trong phát triển kinh tế hộ trên địa bàn xã sốp cộp huyện sốp cộp tỉnh sơn la​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM VỪ MÈ XÍA KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ DÂN TỘC MÔNG TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ TRÊN ĐỊA BÀN XÃ SỐP CỘP HUYỆN SỐP CỘP TỈNH SƠN LA Hệ đào tạo : Chính quy Định hướng đề tài : Hướng nghiên cứu Chuyên ngành : Kinh tế nông nghiệp Khoa : Kinh tế & PTNT Khóa học : 2015 – 2019 Thái Nguyên, năm 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM VỪ MÈ XÍA KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ DÂN TỘC MÔNG TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ TRÊN ĐỊA BÀN XÃ SỐP CỘP HUYỆN SỐP CỘP TỈNH SƠN LA Hệ đào tạo : Chính quy Định hướng đề tài : Hướng nghiên cứu Chuyên ngành : Kinh tế nông nghiệp Lớp : K47 – KTNN – N01 Khoa : Kinh tế & PTNT Khóa học : 2015 – 2019 Giảng viên hướng dẫn : TS. Kiều Thị Thu Hương Thái Nguyên, năm 2019 i LỜI CẢM ƠN Thực tập tốt nghiệp trong một khoảng thời gian tuy ngắn nhưng lại có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Đây là thời gian giúp cho sinh viên kiểm nghiệm những kiến thức đã được học ở trường, từ thầy cô, bạn bè. Bên cạnh đó còn giúp cho sinh viên làm quen với môi trường, tích lũy thêm kinh nghiệm thực tế, tạo hành lang vững chắc cho sinh viên sau khi ra trường có thể làm tốt những công việc được giao. Được sự nhất trí của Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa Kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn, em đã thực tập tại Phòng phụ nữ xã Sốp Cộp – huyện Sốp Cộp – tỉnh Sơn La từ ngày 20/02/2019 đến ngày 20/5/2019 với đề tài: “Vai trò của phụ nữ dân tộc mông trong phát triển kinh tế hộ trên địa bàn xã Sốp Cộp - huyện Sốp Cộp - tỉnh Sơn La.” Để đạt được kết quả như ngày hôm nay là do sự giúp đỡ của Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn, các thầy cô giáo trong khoa, đặc biệt là cô giáo TS. Kiều Thị Thu Hương cùng với sự phấn đấu và nỗ lực của bản thân. Nhân dịp này cho phép em được gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa Kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn, các thầy cô giáo trong khoa và cô giáo TS. Kiều Thị Thu Hương đã giúp đỡ em hoàn thành khóa luận. Em cũng xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Phòng Hội liên hiệp phụ nữ xã Sốp Cộp cùng toàn thể cán bộ công chức, viên chức đang làm việc tại UBND Xã Sốp Cộp đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ em rất nhiều trong thời gian thực tập. Mặc dù bản thân em đã rất cố gắng nhưng không thể tránh được những thiếu sót, em rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô và bạn bè để bài khóa luận của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Sốp Cộp, ngày tháng năm 2019 Sinh viên Vừ Mè Xía ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i MỤC LỤC ......................................................................................................... ii DANH MỤC BẢNG ......................................................................................... v DANH MỤC HÌNH ......................................................................................... vi PHẦN I. MỞ ĐẦU .......................................................................................... 1 1.1 Đặt vấn đề.................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài .................................................................. 1 1.2.1. Mục tiêu chung ........................................................................................ 1 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................ 2 1.3. Ý nghĩa của đề tài ....................................................................................... 2 1.3.1. Ý nghĩa về mặt học tập............................................................................ 2 1.3.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn ......................................................................... 2 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .............................................................. 3 2.1. Cơ sở lý luận của đề tài .............................................................................. 3 2.1.1 Một số khái niệm ...................................................................................... 3 2.1.2. Khái niệm về hộ gia đình và kinh tế hộ gia đình .................................... 8 2.1.3. Quan điểm về tăng trưởng và phát triển kinh tế ................................... 10 2.1.4. Vai trò của phụ nữ trong gia đình và xã hội.......................................... 11 2.1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến vai trò của người phụ nữ trong phát triển kinh tế gia đình ................................................................................................ 14 2.1.6. Một số vấn đề dặt ra đối với phụ nữ ..................................................... 16 2.1.7. Các chủ trương chính sách của đảng..................................................... 21 2.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ......................................................................... 24 2.2.1. Thực trạng vai trò của phụ nữ trên thế giới và ở Việt Nam .................. 24 iii PHẦN 3. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 27 3.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 27 3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 27 3.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 27 3.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 27 3.4.1. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu ...................................................... 27 3.4.2. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 28 3.4.3. Phương pháp tổng hợp và phân tích số liệu .......................................... 28 PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 30 4.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 30 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 30 4.1.2. Tình hình kinh tế xã hội ........................................................................ 36 4.2. Thực trạng chung của các hộ điều tra trên địa bàn xã Sốp Cộp – huyện Sốp Cộp – tỉnh Sơn La. ................................................................................... 47 4.3. Thực trạng hoạt động và vai trò của phụ nữ Mông trong phát triển kinh tế trên địa bàn xã Sốp Cộp. ................................................................................. 48 4.3.1. Hoạt động và vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế xã hội tại địa bàn xã .............................................................................................................. 48 4.3.2. Thực trạng vai trò phụ nữ dân tộc Mông trong phát triển kinh tế hộ gia đình .................................................................................................................. 52 4.4. Những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân hạn chế trong việc khai thác và phát huy vai trò của phụ nữ trên địa bàn xã Sốp Cộp – huyện Sốp Cộp – tỉnh Sơn La ...................................................................................................... 68 4.4.1. Thành tựu .............................................................................................. 68 4.4.2. Hạn chế .................................................................................................. 68 iv 4.4.3. Nguyên nhân hạn chế trong việc khai thác và phát huy vai trò của phụ nữ trên địa bàn xã Sốp Cộp – huyện Sốp Cộp – tỉnh Sơn La. ........................ 69 4.5. Phương hướng và các giải pháp chủ yếu nhằm phát huy vai trò của phụ nữ xã Sốp Cộp trong phát triển kinh tế hộ.............................................................. 71 4.5.1. Phương hướng ........................................................................................ 71 4.5.2. Đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ gia đình tại xã Sốp Cộp. ......................................................... 72 PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................... 76 5.1. Kết luận .................................................................................................... 76 5.2.Kiến nghị ................................................................................................... 77 5.2.1. Đối với nhà nước ................................................................................... 77 5.2.2. Đối với chính, quyền đoàn thể địa phương ........................................... 77 5.2.3. Đối với người nông dân ........................................................................ 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 79 v DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Phân biệt giữa Giới và Giới tính ....................................................... 4 Bảng 4.1: Hiện trạng sử dụng đất năm 2018................................................... 32 Bảng 4.2: Diện tích, năng xuất, sản lượng 1 số cây trồng chính của xã năm 2018............................................................................................. 38 Bảng 4.3. Số lượng gia súc, gia cầm của xã Sốp Cộp giai đoạn 2016 - 2018 39 Bảng 4.4. Cơ cấu hộ gia đình nông nghiệp và phi nông nghiệp của xã năm 2018............................................................................................. 41 Bảng 4.5: Lao động xã Sốp Cộp chia theo giới tính giai đoạn 2016 - 2018 ... 42 Bảng 4.6. Tình hình chung của các hộ điều tra ............................................... 47 Bảng 4.7. Trình độ của cán bộ hội đoàn thể nhiệm kỳ 2016 - 2018 ............... 49 Bảng 4.8. Cơ cấu phụ nữ tham gia lãnh đạo cấp ủy Đảng, chính quyền và đoàn thể năm 2018 ...................................................................... 50 Bảng 4.9. Tỷ lệ phụ nữ Mông tham gia quản lý điều hành sản xuất .............. 52 Bảng 4.10. Phân công lao động trong hoạt động sản xuất nông nghiệp năm 2019............................................................................................. 53 Bảng 4.11. Phân công lao động trong hoạt động nội trợ chăm sóc con cái năm 2019............................................................................................. 55 Bảng 4.12: Tình hình quản lý vốn vay của hộ dân tộc Mông ......................... 57 Bảng 4.13. Phân công lao động trong hoạt động kinh doanh hàng hóa và dịch vụ 2019........................................................................................ 59 Bảng 4.14. Phân công lao động trong hoạt động sản xuất lâm nghiệp năm 2019............................................................................................. 60 Bảng 4.1.5. Tỷ lệ nữ tham gia hoạt động cộng đồng năm 2019 ..................... 61 Bảng 4.16. Quan điểm của các hộ nông dân về các công việc và vai trò phụ nữ Mông trong gia đình .............................................................. 62 Bảng 4.17. Phân bổ thời gian sử dụng trong ngày của phụ nữ và nam giới ... 64 Bảng 4.18. Quyền ra quyết định chính trong một số hoạt động trong gia đình ..................................................................................................... 66 vi DANH MỤC HÌNH Hình 4.1. Biểu đồ hiện trạng sử dụng đất xã Sốp Cộp năm 2018 ................... 33 Hình 4.2: Biểu đồ cơ cấu phụ nữ tham gia sinh hoạt đoàn thể của xã năm 2018............................................................................................... 49 Hình 4.3. Biểu đồ phụ nữ đứng tên trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ) ........................................................................................... 56 1 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1 Đặt vấn đề. Sốp Cộp là một xã miền núi, vùng sâu vùng xa của huyện Sốp Cộp với mật độ dân số khá đông đúc. Trong đó thì phụ nữ chiếm trên 50% tổng số dân và lao động nữ chiếm số đông, chủ yếu là lao động sản xuất trực tiếp trong lĩnh vực nông nghiệp. Ngày ngày họ làm việc tần tảo sớm hôm chăm sóc cho gia đình chăm lo cho con cái, thế nhưng vai trò của người phụ nữ đến nay chưa được khẳng định rõ rệt. Những quan niệm xưa cũ về họ vẫn được duy trì, người phụ nữ chỉ cần chăm lo tốt cho chồng con và làm việc gia đình, việc đồng áng, trong khi trên lĩnh vực kinh tế - chính trị tiếng nói của họ vẫn chưa được khẳng định. Quá trình phát triển kinh tế ở vùng nông thôn nói riêng và nền kinh tế đất nước nói chung nhiều câu hỏi được đặt ra rằng: Vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế nông thôn hiện nay như thế nào? Thực trạng vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế nông thôn hiện nay ra sao? Giải pháp nhằm tháo gỡ những khó khăn trong quá trình phát triển và nâng cao năng lực cho phụ nữ? Nghiên cứu về vai trò của phụ nữ nông thôn xã Sốp Cộp trong việc phát triển kinh tế được đặt ra như một yêu cầu cấp bách, từ đó đề xuất một số giải pháp có tính khả thi nhằm phát huy hơn nữa vai trò của lực lượng này, qua đó góp phần thúc đẩy sự phát triển nền kinh tế địa phương và nâng cao vị thế của phụ nữ tại địa phương. Xuất phát từ tính cấp thiết trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Vai trò của phụ nữ dân tộc Mông trong phát triển kinh tế hộ trên địa bàn xã Sốp Cộp - huyện Sốp Cộp - tỉnh Sơn La”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 1.2.1. Mục tiêu chung Đánh giá vai trò của phụ nữ dân tộc Mông trên địa bàn xã Sốp Cộp – huyện Sốp Cộp – tỉnh Sơn La trong phát triển kinh tế hộ, từ đó phân tích 2 những thuận lợi khó khăn và tìm ra những giải pháp nhằm nâng cao vị thế và vai trò của phụ nữ tại địa phương. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Phân tích và đánh giá thực trạng vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ nông thôn tại xã Sốp Cộp - Tìm hiểu những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân hạn chế trong việc khai thác và phát huy vai trò của phụ nữ trên địa bàn xã Sốp Cộp – huyện Sốp Cộp – tỉnh Sơn La. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ gia đình trong thời gian tới. 1.3. Ý nghĩa của đề tài 1.3.1. Ý nghĩa về mặt học tập - Rèn luyện các kỹ năng nghiên cứu khoa học: thu thập, xử lý số liệu, viết báo cáo. - Đề tài là cơ hội cho sinh viên đi sâu vào thực tế, áp dụng kiến thức đã học áp dụng vào thực tế. Tích lũy thêm những kinh nghiệm mới cho bản thân nhằm phục vụ cho công tác sau này. Ngoài ra, đề tài còn là cơ hội cho sinh viên được nghiên cứu, tìm hiểu về đời sống của người dân trên địa bàn xã nơi mình đang sinh sống. 1.3.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần nhìn nhận đúng hơn về vai trò của người phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ trên địa bàn nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu có thể góp phần là tài liệu tham khảo cho các cán bộ, ban ngành liên quan có thêm những căn cứ để xây dựng các chương trình dự án nhằm thúc đẩy vai trò phụ nữ trong sản xuất phát triển nông nghiệp, nông thôn. 3 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở lý luận của đề tài 2.1.1 Một số khái niệm 2.1.1.1.Giới tính, giới, phân biệt giới và giới tính * Giới tính: Giới tính là khái niệm đề cập tới những đặc tính về mặt sinh học của nam giới và phụ nữ mà cho phép xác định một cá nhân thuộc về giống đực hay giống cái. Sự khác nhau này có ngay từ lúc một con người được sinh ra (trừ trường hợp dị thường). Sự khác biệt giới tính rõ ràng nhất đó là việc có kinh nguyệt, mang thai, cho con bú của phụ nữ và việc tạo ra tinh trùng của nam giới. Ngoài những khác biệt rõ ràng kể trên, về cơ bản, những khác biệt giới tính khác được xem xét ở góc độ tổng thể chứ không phải ở cá biệt. Ví dụ, xét chung về mặt thể chất, nam giới cao lớn và khỏe hơn phụ nữ, nhưng cá biệt cũng có phụ nữ cao lớn và khỏe hơn một số nam giới.[1] Do các đặc điểm về giới tính là những yếu tố xác định về mặt sinh học nên chúng có tính cố định, không thay đổi qua các thế hệ. Cụ thể, từ thời thượng cổ cho đến nay, việc có kinh nguyệt, mang thai, cho con bú vẫn gắn liền với phụ nữ và chỉ với phụ nữ; trong khi khả năng tạo ra tinh trùng vẫn chỉ là đặc quyền của nam giới. Là một thuật ngữ được các ngành khoa học xã hội và các nhà sinh học dùng để chỉ một phạm trù sinh học, trong ý nghĩa đó nam và nữ khác nhau về mặt sinh học, tạo nên hai giới tính: nam giới và nữ giới. * Giới: Giới là đề cập đến mối quan hệ giữa nam giới và phụ nữ và các đặc tính được xã hội gắn cho từng nhóm. Nói cách khác, có thể coi giới là những đặc điểm, vị trí, vai trò của nam và nữ trong tất cả các mối quan hệ xã hội. Các đặc tính giới thường được truyền thụ tiếp nhận ngay từ thuở thơ ấu của một con người. Chẳng hạn, các bé gái thường được bố mẹ mua cho đồ chơi là búp bê, trong khi các bé trai thường được nhận quả bóng đá. Hay đến một độ tuổi nhất định, các em gái thường được khuyên ở nhà giúp mẹ nấu nướng, 4 trong khi các em trai cùng độ tuổi vẫn có thể đi chơi. Trong hầu hết các xã hội, các em gái thường được dạy dỗ để trở nên dịu dàng, kín đáo, còn con trai thì thường được giáo dục để trở thành những con người táo bạo, mạnh mẽ.[1] Như vậy các đặc tính giới là những yếu tố được xác định về mặt xã hội, văn hóa chứ không phải về mặt tự nhiên như các đặc tính về giới tính. Đây là sản phẩm của sự suy luận mang đậm tính chất chủ quan của con người từ sự khác biệt mang tính tự nhiên về mặt sinh học sang sự khác biệt về mặt xã hội, văn hóa giữa đàn ông và đàn bà. Nhận thức đúng giới tính là những yếu tố cố định vốn có (yếu tố tự nhiên) và giới là những yếu tố về mặt xã hội, văn hóa; là sản phẩm của tư duy mang tính chủ quan có ý nghĩa rất quan trọng trong công tác phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em gái trên cơ sở giới,...[1] Bảng 2.1. Phân biệt giữa Giới và Giới tính Giới Giới tính Giới mô tả chúng ta thể hiện nam tính Giới tính mô tả chúng ta là nam hay hoặc nữ tính nữ Giới là: Được xây dựng nên bởi xã hội – nó là những vai trò, trách nhiệm và hành vi mong đợi ở nam và nữ trong một văn hóa hoặc xã hội cụ thể. Văn hóa – những yếu tố của giới khác nhau giữa các nền văn hóa và bên trong các nền văn hóa. Giới tính là: Sinh học – đó là những đặc tính thể chất đã có từ khi chúng ta sinh ra. Phổ biến – những đặc tính về tình dục giống nhau trên toàn thế giới – nam giới có dương vật và phụ nữ có âm đạo ở tất cả các nước. Bạn được sinh ra với giới tính của Những vai trò về giới là được học bạn – điều này không thể thay đổi. tập – chúng phát triển và thay đổi theo thời gian. (Nguồn: Peter Chown, 2008) [1] 5 2.1.1.2 Đặc trưng, nguồn gốc, sự khác biệt về giới  Đặc trưng cơ bản về giới - Do dạy và học mà có - Đa dạng - Luôn biến đổi - Có thể thay đổi được  Nguồn gốc giới Trong gia đình, từ khi sinh ra đứa trẻ đã được đối xử và dạy dỗ khác nhau tùy theo nó là trai hay gái. Đó là sự khác biệt về trang phục, hành vi, cách ứng xử mà cha mẹ, gia đình, nhà trường và xã hội trông chờ ở con trai và con gái. Đồng thời họ cũng hướng dẫn, dạy dỗ trẻ em trai và gái theo những quan điểm riêng và cụ thể. Đứa trẻ phải học để trở thành con trai hay con gái và phải luôn điều chỉnh hành vi sao cho phù hợp với khuôn mẫu cụ thể của mỗi giới đã được quy định.[1]  Sự khác biệt về giới Phụ nữ được xem là phái yếu vì một mặt thể lực họ yếu hơn nam giới, họ sống thiên về tình cảm. Vì vậy việc phân công lao động giữa hai giới cũng có sự khác biệt. Người phụ nữ có thiên chức làm vợ, làm mẹ, chăm sóc con cái và gia đình. Còn nam giới được coi là phái mạnh, là trụ cột gia đình họ có thể lực tốt hơn phụ nữ, cứng rắn nhanh nhẹn hơn trong công việc. Đặc trưng này khiến nam giới ít bị ràng buộc hơn bởi con cái và gia đình, họ tập trung hơn vào công việc tạo ra của cải vật chất và các công việc xã hội. Chính điều này làm tăng thêm khoảng cách khác biệt giữa phụ nữ và nam giới trong xã hội. Hơn nữa, nam giới và nữ giới lại có xuất phát điểm không giống nhau để tiếp cận cái mới, họ có những thuận lợi, khó khăn với tính chất và mức độ khác nhau để tham gia vào các chương trình kinh tế, từ góc độ nhận thức, nắm bắt các thông tin xã hội. Trong nền kinh tế hội nhập quốc tế, từ điều kiện và cơ hội được học tập, tiếp cận việc làm và làm việc, từ vị trí trong gia đình, 6 ngoài xã hội khác nhau, từ tác động của định kiến xã hội, các hệ tư tưởng, phong tục tập quán đối với mỗi giới cũng khác nhau.[1] 2.1.1.3. Nhu cầu giới và bình đẳng giới Nhu cầu giới thực tế: Là những nhu cầu của phụ nữ và nam giới cần được đáp ứng để thực hiện tốt các vai trò được xã hội công nhận. Những nhu cầu này xuất phát từ công việc, đời sống hàng ngày, hoạt động hiện tại của phụ nữ và nam giới. Nếu những nhu cầu này được đáp ứng thì sẽ giúp cho họ làm tốt vai trò sẵn có của mình. Nhu cầu giới thực tế là những nhu cầu được hình thành từ những điều kiện cụ thể mà mỗi giới trải qua. Chúng nảy sinh từ những vị trí của họ trong phân công lao động theo giới, cùng với lợi ích giới thực tế của họ là sự tồn tại của con người. Khác với nhu cầu chiến lược, chúng được chính phụ nữ đưa ra từ vị trí của họ chứ không phải qua can thiệp từ bên ngoài. Vì vậy nhu cầu giới thực tế thường là sự hưởng ứng đối với sự cần thiết được nhận thức ngay do phụ nữ xác định trong hoàn cảnh cụ thể. Nhu cầu giới chiến lược: Là những nhu cầu thường nảy sinh từ vị thế thấp hơn của mỗi giới trong xã hội. Các nhu cầu này liên quan đến phân công lao động, đến quyền lực, sự kiểm soát và có thể bao hàm cả những vấn đề như quyền pháp lý, bạo lực trong gia đình, tiền công công bằng hoặc sự kiểm soát thân thể,… Việc đáp ứng các nhu cầu giới chiến lược sẽ làm thay đổi sự phân công lao động, thay đổi vai trò và vị thế của giới. Bình đẳng giới: Nam giới và nữ giới được coi trọng như nhau, cùng được công nhận và có vị thế bình đẳng. Nam giới và phụ nữ được bình đẳng về: - Các điều kiện để phát huy đầy đủ tiềm năng. - Các cơ hội để tham gia đóng góp, hưởng lợi trong quá trình phát triển. - Quyền tự do và chất lượng cuộc sống.[1] 7 2.1.1.4. Vai trò giới Dù ở các loại hộ gia đình khác nhau, phụ nữ và nam giới đều thực hiện 3 vai trò: Vai trò sản xuất: Là các hoạt động làm ra sản phẩm, hàng hoá hoặc dịch vụ để tiêu dùng và trao đổi thương mại. Đây là những hoạt động tạo ra thu nhập, được trả công. Cả phụ nữ và nam giới đều có thể tham gia vào các hoạt động sản xuất, tuy nhiên do những định kiến trong xã hội nên mức độ tham gia của họ không như nhau và giá trị công việc họ làm cũng không được nhìn nhận như nhau. Xã hội coi trọng và đánh giá cao vai trò này. Vai trò tái sản xuất: Là các hoạt động chăm sóc, nuôi dưỡng, dạy dỗ,...Giúp tái sản xuất dân số và sức lao động bao gồm sinh con, các công việc chăm sóc gia đình, nuôi dạy và chăm sóc trẻ con, nấu ăn, dọn dẹp, giặt giũ, chăm sóc sức khoẻ gia đình,… Những hoạt động này là thiết yếu đối với cuộc sống con người, đảm bảo sự phát triển bền vững của dân số và lực lượng lao động; tiêu tốn nhiều thời gian nhưng không tạo ra thu nhập, vì vậy mà ít khi được coi là "công việc thực sự", được làm miễn phí, không được các nhà kinh tế đưa vào các con số tính toán. Xã hội không coi trọng và đánh giá cao vai trò này. Hầu hết phụ nữ và trẻ em gái đóng vai trò và trách nhiệm chính trong các công việc tái sản xuất. Vai trò cộng đồng: Bao gồm một tổ hợp các sự kiện xã hội và dịch vụ: ví dụ như thăm hỏi động viên gia đình bị nạn trong thảm họa, thiên tai, nấu cơm hoặc bố trí nhà tạm trú cho những gia đình bị mất nhà ở, huy động cộng đồng đòng góp lương thực, thực phẩm cứu trợ người bị nạn,… Công việc cộng đồng có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển văn hoá tinh thần của cộng đồng. Có lúc nó đòi hỏi sự tham gia tình nguyện, tiêu tốn thời gian và không nhìn thấy ngay được. Có lúc nó lại được trả công và có thể nhìn thấy được (ví dụ: là thành viên phân phối hàng cứu trợ sau bão). 8 Cả nam và nữ đều có khả năng tham gia vào cả ba loại vai trò trên. Tuy nhiên, ở nhiều địa phương, phụ nữ hầu như đều phải đảm nhiệm vai trò tái sản xuất đồng thời cũng phải tham gia tương đối nhiều vào các hoạt động sản xuất. Gánh nặng công việc gia đình của phụ nữ cản trở họ tham gia một cách tích cực và thường xuyên vào các hoạt động cộng đồng. Kết quả là, đàn ông có nhiều thời gian và cơ hội hơn để đảm nhận vai trò cộng đồng và rất ít khi tham gia vào các hoạt động tái sản xuất. Sự hiểu biết sâu sắc về vai trò giới giúp chúng ta thiết kế các hoạt động phù hợp cho cả nam và nữ, từ đó thu hút được sự tham gia một cách hiệu quả của họ và đồng thời góp phần làm giảm sự bất bình đẳng trên cơ sở giới trong việc phân chia lao động xã hội. Thực tế cho thấy sự phân công lao động trong một xã hội nhất định thường có xu hướng dựa vào đặc điểm giới tính. Theo đó, công việc họ đảm nhiệm có tác động tới vị thế, cơ hội và chất lượng sống của mỗi người. Khi xem xét vai trò giới chính là xem xét phụ nữ và nam giới trong 3 vai trò: vai trò sản xuất, vai trò tái sản xuất và vai trò cộng đồng.[1] 2.1.2. Khái niệm về hộ gia đình và kinh tế hộ gia đình 2.1.2.1. Khái niệm hộ gia đình Hộ gia đình hay còn gọi đơn giản là hộ là một đơn vị xã hội bao gồm một hay một nhóm người ở chung và ăn chung (nhân khẩu). Đối với những hộ có từ 2 người trở lên, các thành viên trong hộ có thể có hay không có quỹ thu chi chung hoặc thu nhập chung. Hộ gia đình không đồng nhất với khái niệm gia đình, những người trong hộ gia đình có thể có hoặc không có quan hệ huyết thống, nuôi dưỡng hoặc hôn nhân hoặc cả hai. Hộ gia đình được phân loại như sau: Hộ một người (01 nhân khẩu) Là hộ chi có một người đang thực tế thường trú tại địa bàn. 9 Hộ hạt nhân: Là loại hộ chỉ bao gồm một gia đình hạt nhân đơn (gia đình chỉ có 01 thế hệ) và được phân tổ thành: Gia đình có một cặp vợ chồng có con đẻ hoặc không có con đẻ hay bố đẻ cùng với con đẻ, mẹ đẻ cùng với con đẻ. Hộ mở rộng: Là hộ bao gồm gia đình hạt nhân đơn và những người có quan hệ gia đình với gia đình hạt nhân. Ví dụ: Một người cha đẻ cùng với con đẻ và những người thân khác, hoặc một cặp vợ chồng với người thân khác; Hộ hỗn hợp: Là trường hợp đặc biệt của loại hộ mở rộng.[2] 2.1.2.2. Khái niệm kinh tế hộ gia đình Kinh tế hộ gia đình là một tổ chức kinh doanh thuộc sở hữu của hộ gia đình, trong đó các thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định. (M.T.T.Xuân và Đ.T.T. Hiền, 2003). Kinh tế gia đình là loại hình kinh tế tương đối phổ biến và được phát triển ở nhiều nước trên thế giới. Sự trường tồn của hình thức sản xuất này đang tự chuyển mình để trở thành một thành phần kinh tế của xã hội, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nước. Ở Việt Nam, kinh tế hộ gia đình cũng có vai trò và ý nghĩa to lớn, bởi vì nước ta bước vào nền kinh tế thị trường với gần 80% dân số đang sinh sống ở nông thôn với xuất phát điểm thấp, kinh tế hộ gia đình đang là một đơn vị sản xuất phổ biến. Đây là mô hình kinh tế có vị trí quan trọng trong quá trình chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế vĩ mô, nhằm huy động mọi nguồn lực tiến hành sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Hiện nay, kinh tế hộ gia đình không phải là một thành phần kinh tế, nhưng là một loại hình để phân biệt với các hình thức tổ chức kinh tế khác. Một trong các thành viên của kinh tế hộ gia đình đồng thời là chủ hộ. Trong hoạt động kinh tế, gia đình có thể tiến hành tất cả các khâu của quá trình sản xuất và tái sản xuất. Chủ hộ điều hành toàn bộ mọi quá trình sản xuất kinh 10 doanh và chịu trách nhiệm vô hạn về mọi hoạt động của mình. Ở nước ta, kinh tế hộ gia đình phát triển chủ yếu ở nông thôn, thường gọi là kinh tế hộ gia đình nông dân, ở thành thị thì gọi là các hộ tiểu thủ công nghiệp. Kinh tế hộ gia đình hiện đang phát triển và hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau như nông nghiệp, vận tải, xây dựng, thương mại dịch vụ và các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp, kinh doanh,…[2] 2.1.3. Quan điểm về tăng trưởng và phát triển kinh tế Tăng trưởng và phát triển kinh tế đôi khi được coi như nhau nhưng thực chất chúng có những nét khác nhau và có liên quan chặt chẽ với nhau. Muốn phát triển kinh tế phải có sự tăng trưởng kinh tế, nhưng không phải sự tăng trưởng kinh tế nào cũng dẫn tới sự phát triển kinh tế. Tăng trưởng kinh tế là một trong những vấn đề cốt lõi nhất của vấn đề lí luận kinh tế. Các nhà khoa học đều thống nhất cho rằng: “Tăng trưởng kinh tế là sự tăng thêm hay gia tăng về quy mô, sản lượng của nền kinh tế trong một thời kì nhất định”. Trong khi đó phát triển kinh tế được hiểu là: “Một quá trình lớn lên hay tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế trong một thời kì nhất định trong đó bao gồm cả tăng thêm về quy mô sản lượng và sự tiến bộ về cơ cấu kinh tế”. Phát triển kinh tế xã hội là nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân bằng việc phát triển lực lượng sản xuất, thay đổi quan hệ sản xuất, quan hệ xã hội, nâng cao chất lượng lao động văn hoá. Các nước trên thế giới trong quá trình phát triển kinh tế nói chung, phát triển nông nghiệp nói riêng đều phải quan tâm đến mục tiêu phát triển đó là: - Tăng khả năng sẵn có và mở rộng việc phân phối các loại hàng hóa thiết yếu cho cuộc sống như phương tiện, nhà ở, y tế và bảo vệ cho tất cả các thành viên trong xã hội. 11 - Tăng mức sống tức là ngoài mục tiêu tăng thu nhập ra còn phải tạo thêm việc làm, cải thiện công tác giáo dục và chú trọng hơn đến giá trị văn hoá, nhân văn. - Mở rộng sự lựa chọn về y tế - xã hội cho các thành viên và các quốc gia bằng cách giúp họ thoát khỏi sự ràng buộc và lệ thuộc không chỉ đối với những người và những quốc gia khác nhau mà còn đối với những áp lực của sự nghèo đói.[9] 2.1.4. Vai trò của phụ nữ trong gia đình và xã hội 2.1.4.1. Vai trò của người phụ nữ trong hoạt động sản xuất phát triển kinh tế gia đình Có thể nói người phụ nữ trong giai đoạn hiện nay trở thành một chủ thể quan trọng trong đời sống các gia đình. Họ cũng là người lao động trong lĩnh vực buôn bán dịch vụ góp phần tạo nên nguồn thu tiền mặt cho gia đình. Cùng với chồng, người vợ cũng trở thành người tạo ra nguồn thu nhập chính. Ở nông thôn khi mà người chồng đi làm thuê xa kiếm tiền cho gia đình thì người vợ trở thành người lao động chính, họ là chủ thể chính phát triển kinh tế hộ nông dân ở nông thôn. Ở thành phố, phụ nữ là lực lượng chính phát triển buôn bán - dịch vụ và khi là người làm trong các công sở thì lương tháng của họ cũng như lương của đồng nghiệp nam. Hiện nay thật khó khẳng định một cách chung chung rằng người đóng vai trò quan trọng nhất trong gia đình là người chồng hay người vợ.[10] 2.1.4.2. Vai trò của phụ nữ trong công việc gia đình Công việc ở đây là công việc nội trợ nuôi dưỡng và chăm sóc các thành viên trong gia đình. Nhiều quan niệm cho rằng đây là những việc vặt và không quan trọng. Đây cũng chính là lí do mà vai trò và địa vị của người phụ nữ bị hạ thấp, là cơ sở căn bản tạo nên sự bất bình đẳng nam nữ. Trong nền văn minh nông nghiệp, với sự phát triển của đại gia đình, tính gia trưởng của đàn ông được đề cao. Người phụ nữ trong các đại gia đình chỉ là những nhân 12 vật phụ thuộc và vai trò của họ hết sức mờ nhạt. Gánh nặng công việc nội trợ vẫn đè lên vai người phụ nữ và hầu như chưa có sự chia sẻ của người chồng, người nam giới.[10] Theo kết quả nghiên cứu của Lê Thị Nhâm Tuyết (năm 2008), phụ nữ nông thôn phải làm việc 8 - 16 h/ngày gồm cả công việc nội trợ gia đình và chăm sóc con cái, họ không có thời gian đọc báo, nghe đài, xem văn nghệ trong khi nam giới chỉ làm 7 h/ngày. Phụ nữ thành thị có điều kiện hơn do có những dịch vụ và trang thiết bị gia đình tốt hơn nhưng thời gian dành cho công việc gia đình vẫn gấp 1,5 lần so với nam giới.[3] Trong việc nuôi dạy con cái, phụ nữ có ảnh hưởng rất lớn. Phần lớn các công việc cho ăn, chăm sóc, dạy học thường do người mẹ đảm nhận, nhất là thời kỳ em bé còn nhỏ. Sức khoẻ và trình độ cũng như kiến thức của người mẹ giúp cho việc nuôi dạy con cái tốt hơn. Phụ nữ cũng được giao trách nhiệm chăm sóc người già, người bệnh, người tàn tật. Họ phải làm việc vất vả, thời gian dài nhưng lại không tạo thu nhập ở hoạt động này so với chồng, họ phải chịu thiệt thòi nhiều hơn, thậm chí còn bị hiểu lầm bởi sự khó tính của người già, người bệnh. Rõ ràng vai trò của phụ nữ trở nên hết sức quan trọng trong việc thực hiện những công việc nhằm nuôi dưỡng và tái sản xuất lao động của các thành viên trong gia đình. Nhưng việc đồng thời phải thực hiện hai vai trò quan trọng là làm kinh tế và nội trợ gia đình đã làm cho họ tốn rất nhiều thời gian và trí lực. Hiện nay dù các quan hệ kinh tế - xã hội đã có nhiều thay đổi nhưng quan hệ giới hầu như chưa có những chuyển biến kịp thời. Do vậy phụ nữ thay vì được giải phóng, được chia sẻ trong xã hội hiện đại thì vô hình chung họ trở thành người gánh chịu nhiều trách nhiệm và chịu nhiều thiệt thòi.[3] 2.1.4.3. Vai trò của phụ nữ trong các hoạt động cộng đồng Gia đình với tư cách là một chủ thể xã hội, khi tham gia sinh hoạt cộng đồng bao giờ cũng hiện diện với tư cách là một chủ thể hoàn thiện. Người phụ