Tài liệu Vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven sài gòn trong chiến tranh giải phóng (1945 1975)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THẾ TÀI VAI TRÒ CỦA LỰC LƯỢNG DÂN QUÂN DU KÍCH Ở ĐỊA BÀN VÙNG VEN SÀI GÒN TRONG CHIẾN TRANH GIẢI PHÓNG (1945 - 1975) Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 9 22 90 13 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Hồ Sơn Đài 2. PGS.TS. Trần Nam Tiến Hà Nội, 2018 LỜI CAM ĐOAN Tác giả cam đoan luận án là công trình nghiên cứu của riêng tác giả. Các số liệu, tài liệu sử dụng trong luận án được trích dẫn một cách đầy đủ, chính xác. Những kết quả nghiên cứu của luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả Lê Thế Tài MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .................................................................................................. 7 1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu trong nước............................................................... 7 1.2. Nhóm công trình của các tác giả nước ngoài có đề cập đến lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn...................................................................................... 16 1.3. Đánh giá chung và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu ............................ 19 Chương 2: VAI TRÒ CỦA DÂN QUÂN DU KÍCH VÙNG VEN SÀI GÒN TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP (1945 - 1954) ...................... 22 2.1. Những yếu tố tác động đến tổ chức, hoạt động và vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 – 1975)..................................................................................................................... 22 2.2. Tổ chức lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn trong kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954) ................................................................................................. 39 2.3. Hoạt động và vai trò của lực lượng quân dân du kích ở vùng ven Sài Gòn giai đoạn 1945 - 1946 ............................................................................................................... 44 2.4. Hoạt động và vai trò của lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn giai đoạn 1947 - 1950 ............................................................................................................... 53 2.5. Hoạt động và vai trò của lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn giai đoạn 1951 - 1954 ............................................................................................................... 64 Chương 3: VAI TRÒ CỦA DÂN QUÂN DU KÍCH VÙNG VEN SÀI GÒN TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ, CỨU NƯỚC (1954 1975) ........................................................................................................................ 76 3.1. Tổ chức lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954 - 1975) ................................................................................... 76 3.2. Hoạt động và vai trò của lực lượng dân quân du kích vùng ven Sài Gòn giai đoạn 1954 - 1960 ............................................................................................................... 83 3.3. Hoạt động và vai trò của lực lượng quân dân du kích vùng ven Sài Gòn giai đoạn 1961 - 1965 ............................................................................................................... 92 3.4. Hoạt động và vai trò của lực lượng quân dân du kích vùng ven Sài Gòn giai đoạn 1965 - 1972 ............................................................................................................. 101 3.5. Hoạt động và vai trò của lực lượng quân dân du kích vùng ven Sài Gòn giai đoạn 1973 - 1975 ............................................................................................................. 114 Chương 4: MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ VAI TRÒ CỦA DÂN QUÂN DU KÍCH Ở ĐỊA BÀN VEN SÀI GÒN TRONG CHIẾN TRANH GIẢI PHÓNG (1945 - 1975) ......................................................................................... 123 4.1. Vai trò của lực lượng dân quân du kích vùng ven Sài Gòn trong chiến tranh giải phóng (1945-1975) ................................................................................................... 123 4.2. Một số bài học kinh nghiệm về phát huy vai trò của lực lượng dân quân du kích vùng ven Sài Gòn trong thời kỳ mới ....................................................................... 138 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 147 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 151 PHẦN PHỤ LỤC ................................................................................................. 164 MỞ ĐẦU 1. Tínhcấp thiết của đề tài Trải qua hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, lịch sử Việt Nam luôn gắn liền với công cuộc chống ngoại xâm bảo vệ đất nước. Trong quá trình đó, nghệ thuật quân sự Việt Nam đã hình thành và phát triển trong những điều kiện lịch sử cụ thể của mỗi cuộc chiến tranh, mỗi giai đoạn, mỗi thời kỳ đấu tranh chống giặc ngoại xâm để giải phóng và bảo vệ đất nước. Lịch sử tiến hành các cuộc chiến tranh yêu nước, chính nghĩa chống ngoại xâm của dân tộc ta là lịch sử của những cuộc chiến tranh nhân dân. Kế thừa và phát huy truyền thống yêu nước và những kinh nghiệm quân sự của dân tộc và sự vận dụng sáng tạo những nguyên lý của chủ nghĩa Mác Lênin vào hoàn cảnh cụ thể ở Việt Nam, ngay từ khi mới ra đời Đảng Cộng sản Đông Dương đã đề ra đường lối chỉ đạo đúng đắn về xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân. Trong những năm 1930 - 1931, phong trào Xô viết Nghệ - Tĩnh bùng nổ với những cuộc đấu tranh chính trị mạnh mẽ của nhân dân ta. Thông qua cao trào này, Đảng Cộng sản Đông Dương đã xác định lấy đấu tranh chính trị là chủ yếu, tuy nhiên vẫn xác định một số vấn đề cơ bản về khởi nghĩa vũ trang, vũ trang bạo động, coi khởi nghĩa vũ trang là sự nghiệp của đông đảo quần chúng và để chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang phải lấy việc xây dựng lực lượng chính trị của quần chúng làm nền tảng. Do đó, trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 3 (tháng 3/1931), Đảng Cộng sản Đông Dương đã chủ trương, khi giành được chính quyền thì thành lập “Quân đội công nông”.Ngày 28/3/1935, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ nhất tại Ma Cao (Trung Quốc), “Nghị quyết về đội tự vệ” được ra đời. Nghị quyết về Đội tự vệ khẳng định “Tự vệ đội càng mạnh thì tức là có điều kiện thuận lợi để sau này tổ chức du kích chiến tranh và vũ trang bạo động”. Có thể nói, Nghị quyết về đội tự vệ là sự khởi đầu của tư tưởng vũ trang toàn dân và tư tưởng chiến tranh nhân dân, phát động phong trào toàn dân đánh giặc. Kể từ đó cho đến năm 1945, các đội tự vệ ở cả nông thôn và thành thị ra đời, làm nòng cốt cho quần chúng thực hiện vũ trang khởi nghĩa, tiến hành chiến tranh du kích, xây dựng và mở rộng các căn cứ địa. Tháng 8 năm 1945, lực lượng dân quân tự vệ đã cùng toàn dân thực hiện thắng lợi cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước. Sau ngày 2/9/1945, dân quân du kích trở thành lực lượng vũ trang của Nhà nước Việt Nam độc lập, một trong ba thứ quân của lực lượng vũ trang nhân dân, được tổ chức rộng khắp ở các làng xã, đường phố trong cả nước, thực sự là công cụ bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ, bảo vệ thành quả cách mạng. Bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm chống thực dân Pháp (1945 - 1954), lực lượng dân quân du kích cùng Vệ quốc quân không ngừng lớn mạnh, cùng với các lực lượng chính trị đã tạo thành sức mạnh to lớn cả về thế và lực của cách mạng. Có thể nói, trong kháng chiến chống 1 Pháp, lực lượng dân quân du kích giữ một vai trò vô cùng to lớn trong thắng lợi chung của toàn dân tộc với chiến dịch Điện Biên Phủ chấn động địa cầu. Tiếp thu kinh nghiệm từ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Ðảng ta ngay từ đầu đã quan tâm xây dựng lực lượng vũ trang ba thứ quân, trong đó có lực lượng dân quân du kích. Trên cơ sở đó, chúng ta đã tổ chức linh hoạt, hiệu quả các hoạt động tác chiến của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích, phối hợp chặt chẽ hoạt động tác chiến của ba thứ quân, của các binh chủng, quân chủng, kết hợp đánh nhỏ, đánh vừa, đánh lớn, kết hợp đánh du kích và đánh tập trung, kết hợp chiến tranh nhân dân ở các địa phương, chiến tranh nhân dân của các binh đoàn chủ lực, tạo sức mạnh tổng hợp chiến thắng kẻ thù. Trong thời kỳ 1945 - 1975, Sài Gòn là “thủ đô”, trung tâm chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa của chế độ Sài Gòn và các thế lực xâm lược; nơi đứng chân các đơn vị quân đội cơ động chiến lược, cảnh sát tình báo mật vụ các loại và hệ thống kho tàng dự trữ vật chất kỹ thuật nuôi sống guồng máy chiến tranh; nơi phát ra và chỉ đạo điều hành các chủ trương chiến lược, các kế hoạch, biện pháp và thủ đoạn chiến thuật với chế độ bảo vệ đặc biệt chặt chẽ. Xây dựng lực lượng vũ trang và đấu tranh vũ trang cách mạng tại địa bàn vùng ven Sài Gòn vì thế không hoàn toàn giống các chiến trường khác ở Nam Bộ. Bên cạnh những vấn đề chung mang tính phổ biến, hoạt động xây dựng lực lượng và tổ chức hoạt động (chiến đấu và công tác) của dân quân du kích tại vùng ven Sài Gòn có những nét riêng, và theo đó, vai trò của lực lượng này cũng giữ một vị trí riêng trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng bộ địa phương, lực lượng dân quân du kích vùng ven Sài Gòn như Hóc Môn, Nhà Bè, Bình Chánh, Tân Bình, Củ Chi đã độc lập tác chiến hoặc phối hợp với bộ đội địa phương, bộ đội chủ lực chiến đấu và phục vụ chiến đấu tiêu diệt tiêu hao sinh lực và phương tiện chiến tranh của địch, làm nòng cốt cho phong trào toàn dân đánh giặc; thực hiện vũ trang tuyên truyền, phá bộ máy kìm kẹp của địch, xây dựng cơ sở cách mạng, xây dựng làng xã chiến đấu, bảo vệ nhân dân, bảo vệ sản xuất; tham gia xây dựng căn cứ địa và hậu phương tại chỗ, phát triển quân số và trang bị, sẵn sàng tham gia bộ đội địa phương, bộ đội chủ lực và các lực lượng vũ trang đặc thù hoạt động trong nội đô Sài Gòn. Hoạt động của lực lượng dân quân du kích vùng ven Sài Gòn đã cùng nhân dân và lực lượng vũ trang Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định triển khai thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ được giao, góp phần quan trọng vào thành công của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Từ trước đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu về lực lượng vũ trang ở Nam Bộ, tuy nhiên chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống, đầy đủ và chuyên sâu về vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 - 1975). Việc nghiên cứu lịch sử 2 dân quân du kích địa bàn vùng ven Sài Gòn không chỉ nhằm làm rõ ý nghĩa và đánh giá vai trò của lực lượng này trong kháng chiến chống Pháp và kháng chiến chống Mỹ của nhân dân ta, mà còn góp phần bổ sung vào kho tàng lý luận chung về chiến tranh nhân dân, giáo dục truyền thống cách mạng, yêu nước cho thế hệ trẻ Việt Nam. Nghiên cứu đề tài cũng góp phần đúc kết các luận cứ khoa học cho việc hoạch định, xây dựng nền quốc phòng toàn dân, đặc biệt là việc xây dựng lực lượng dân quân tự vệ của Việt Nam nói chung, Tp. Hồ Chí Minh nói riêng, góp phần giữ vững an ninh chính trị trong giai đoạn hiện nay là hết sức cần thiết. Với suy nghĩ đó, tác giả đã chọn vấn đề “Vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong chiến tranh giải phóng (1945 - 1975)” làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ khoa học lịch sử của mình với mong muốn tìm hiểu và làm rõ một cách hệ thống, toàn diện về vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của việc nghiên cứu đề tài “Vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong chiến tranh giải phóng (1945 - 1975)” là làm sáng rõ quá trình hình thành, phát triển, đặc điểm, sự sáng tạo và độc đáo trong tổ chức hoạt động, tác chiến, trong đó nêu rõ vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong 30 năm chiến tranh giải phóng, góp phần bổ sung vào kho tàng lý luận chung về chiến tranh nhân dân của Việt Nam, phát triển công tác nghiên cứu, giảng dạy nghệ thuật quân sự và cung cấp một số luận cứ khoa học cho công tác xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân trong công cuộc đổi mới đất nước. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài của luận án tập trung giải quyết câu hỏi lớn: Lực lượng dân quân du kích có vị trí và vai trò như thế nào trong cuộc chiến tranh giải phóng (1945 - 1975) ở Sài Gòn - Gia Định? Để làm sáng rõ câu hỏi lớn trên, luận án thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau: - Sưu tầm, hệ thống hoá các tư liệu, đặc biệt là các tài liệu lưu trữ liên quan đến lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong thời kỳ chiến tranh giải phóng (1945 - 1975), qua đó tái hiện một cách hệ thống, toàn diện và luận giải quá trình hình thành, xây dựng, phát triển, tổ chức và hoạt động của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn thời kỳ 1945 - 1975. - Làm rõ vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 - 1975). - Phân tích đặc điểm, ưu điểm và hạn chế của quá trình hình thành, xây dựng, phát triển, tổ chức hoạt động của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong chiến tranh giải phóng (1945 - 1975); góp phần bổ sung những cơ sở lý 3 luận và thực tiễn cho hiện tại. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 - 1975), trong đó thông qua quá trình hình thành, phát triển, hoạt động của lực lượng này để đánh giá vai trò và đặc điểm của nó trong chiến tranh giải phóng (1945 - 1975). 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung, luận án giới hạn trong phạm vi nghiên cứu tổ chức, hoạt động và vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong thời kỳ 1945 - 1975. Đó là những yếu tố tác động, chi phối đến lực lượng dân quân du kích; quá trình hình thành phát triển và hoạt động của dân quân du kích; vai trò của dân quân du kích đối với cuộc kháng chiến chống xâm lược của nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định nói riêng, Nam Bộ và cả nước nói chung. Về thời gian, đề tài luận án giới hạn trong phạm vi của cuộc chiến tranh giải phóng với hai thời kỳ cụ thể: Kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954) và Kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954 - 1975) của nhân dân Việt Nam. Mặc dù vậy, trên thực tế ở Nam Bộ, lực lượng dân quân du kích đã xuất hiện từ trước năm 1945, trong Nam kỳ khởi nghĩa năm 1940. Do đó, luận án cũng sẽ đề cập khái quát về sự hình thành lực lượng du kích và tự vệ ở vùng ven Sài Gòn giai đoạn trước 1945 như một tiền đề cho sự phát triển của lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn trong chiến tranh giải phóng (1945 - 1975). Về không gian, phạm vi nghiên cứu của đề tài là địa bàn vùng ven Sài Gòn. Tuy nhiên, trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 - 1975), địa giới Sài Gòn đã bị thay đổi và điều chỉnh nhiều lần. Nhìn một cách khái quát, địa bàn vùng ven Sài Gòn trong thời kỳ 1945 - 1975 tương ứng với các huyện: Củ Chi, Hóc Môn, Bình Chánh, Nhà Bè, Cần Giờ và địa bàn các quận: Gò Vấp, Bình Tân, Thủ Đức, Quận 2, Quận 7, Quận 9 và Quận 12 theo địa giới của Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Xuất phát từ nhận thức nêu trên, địa bàn nội thành Sài Gòn không nằm trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, bởi trên thực tế, trong những thời điểm khác nhau, ở đây có sự xuất hiện của lực lượng đặc biệt với những phương thức hoạt động mang tính chất của các đội biệt động, cảm tử quân, sẽ được đề cập trong một công trình nghiên cứu khác. 4. Cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và nguồn tài liệu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án được hoàn thành trên cơ sở phương pháp luận sử học Mác-xít và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về chiến tranh nhân dân, về lực lượng vũ trang ba thứ quân. 4 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết những vấn đề đặt ra của đề tài, trong quá trình thức hiện luận án, tác giả sử dụng chủ yếu phương pháp lịch sử và logic cùng các phương pháp thực địa, điền dã (quan sát, ghi chép, chụp ảnh, đối chiếu với các nguồn tư liệu có được), phỏng vấn các nhân chứng lịch sử cũng được sử dụng trong luận án ở mức độ cho phép. Bên cạnh đó, luận án còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu liên ngành trong khoa học xã hội như phân tích, tổng hợp, thống kê, định lượng, so sánh (bao gồm so sánh đồng đại và lịch đại), đối chiếu, bản đồ học để hỗ trợ cho việc lý giải những vấn đề khoa học mà đề tài đặt ra. 4.3. Nguồn tài liệu Để thực hiện đề tài của luận án, nghiên cứu sinh chủ yếu sử dụng các nguồn tư liệu, tài liệu tham khảo sau đây - Các tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin bàn về quân sự; các tác phẩm, bài viết, bài nói chuyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh về lĩnh vực quân sự nói chung và về dân quân du kích nói riêng. Các văn kiện, nghị quyết các kỳ đại hội của Đảng Cộng sản Việt Nam; các tư liệu về văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến dân quân tự vệ của Nhà nước Việt Nam. - Các nghị quyết, văn bản chỉ đạo, tài liệu tổng kết, bản đồ, các báo cáo tình hình của Bộ Tư lệnh Miền, Cục Dân quân Bộ Tổng Tham mưu, Phòng Dân quân, Phòng Tác chiến thuộc Bộ Tham mưu Miền, Trung ương Cục miền Nam, Quân khu 7, các tỉnh, thành phố, huyện, xã về lực lượng dân quân du kích ở Miền Nam hoặc về lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong khoảng thời gian từ 1940 đến 1975. Các tài liệu này hiện được lưu trữ tại Thư viện Khoa học Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh, Thư viện Khoa học Xã hội, Trung tâm ưu trữ Quốc gia II, Phòng hoa học quân sự Quân khu 7, Phòng Tư liệu Bộ chỉ huy Quân sự Tp. Hồ Chí Minh và tại Ban chỉ huy Quân sự các quận, huyện, phường, xã trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh, với tỉ lệ tài liệu gốc khá cao trong đó nhiều tài liệu chưa được công bố. - Các kết quả điền dã, khảo sát thực địa, biên bản tọa đàm, hồi ký, lời kể của nhân chứng đã từng tham gia lực lượng vũ trang trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. - Các công trình sách đã xuất bản, các bài viết đăng trên các báo, tạp chí khoa học, các tham luận đăng trong kỷ yếu của các hội thảo khoa học và các trang thông tin điện tử (website) hoạt động hợp pháp cùng các công trình nghiên cứu và luận án của các tác giả được lưu trữ tại các học viện và các trường trên địa bàn cả nước. 5. Đóng góp của luận án 5.1. Về tư liệu Sưu tầm, tập hợp, thẩm định mảng tư liệu, tài liệu, nhất là những tư liệu gốc về lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong chiến tranh giải phóng (1945 - 1975), trong đó có một số tư liệu chưa được công bố. Luận án là sự 5 bổ sung một nguồn tư liệu phục vụ cho việc tham khảo, nghiên cứu và giảng dạy lịch sử quân sự Việt Nam. 5.2. Về nội dung - Luận án sẽ phục dựng lại một cách hệ thống và toàn diện về quá trình hình thành và phát triển, hoạt động, từ đó làm sáng rõ vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 - 1975). Qua đó góp phần làm rõ hơn thực tế sinh động và chứng minh đường lối quân sự đúng đắn của Đảng với chủ trương tiến hành chiến tranh nhân dân; nêu bật sự sáng tạo, độc đáo trong việc tổ chức hoạt động và tác chiến của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. - Góp phần bổ sung làm phong phú thêm vào kho tàng lý luận chung của nghệ thuật quân sự Việt Nam, đồng thời cung cấp một số bài học kinh nghiệm cho công tác xây dựng, củng cố và phát triển nền quốc phòng toàn dân phục vụ cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt là đối với địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Luận án góp phần khẳng định vai trò của lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 - 1975) trong tổng quan cuộc chiến tranh cách mạng của Việt Nam. Luận án cũng góp phần bổ sung tư liệu về cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam; đồng thời có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong việc nghiên cứu, giảng dạy lịch sử địa phương nói riêng và Việt Nam nói chung; qua đó bổ sung vào truyền thống và kinh nghiệm xây dựng và chiến đấu của lực lượng dân quân tự vệ nói riêng và lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam nói chung. Kết quả nghiên cứu của luận án cũng gợi mở những vấn đề có ý nghĩa phương pháp luận cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay. 7. Bố cục của luận án Để giải quyết những vấn đề được đặt ra cho đề tài, luận án gồm phần mở đầu, bốn chương nội dung và một phần kết luận: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Chương 2: Vai trò của dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954) Chương 3: Vai trò của dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong kháng chiến chống Mỹ (1954 - 1975) Chương 4: Vai trò của lực lượng dân quân du kích ở địa bàn vùng ven Sài Gòn trong chiến tranh giải phóng (1945 - 1975) 6 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu trong nước 1.1.1. Các công trình sách đề cập chung đến chiến tranh và lực lượng vũ trang cách mạng Việt Nam Ngay từ trước Cách mạng Tháng Tám, ngay từ năm 1941, Nguyễn Ái Quốc đã viết tác phẩm Về cách đánh du kích, sau đó được Tổng bộ Việt Minh xuất bản năm 1944 dưới tựa đề là Chiến thuật du kích. Tác phẩm này chia làm 13 chương với chỉ 33 trang, nhưng cũng đã trình bày một cách ngắn gọn, khúc chiết về khái niệm du kích, chiến thuật, nguyên tắc, tổ chức, căn cứ địa và cụ thể một số cách đánh của du kích quân như tiến công tập kích, phục kích, phòng ngự, rút quân, trinh thám... Đây có thể xem là tác phẩm đầu tiên của Việt Nam viết về đề tài du kích, được dùng làm tài liệu huấn luyện tại các trường quân - chính ở Việt Bắc trong những ngày chuẩn bị cuộc Cách mạng Tháng Tám. Một số công trình nghiên cứu về chiến tranh cách mạng và chiến tranh nhân dân Việt Nam như Bàn về chiến tranh nhân dân và lực lượng vũ trang nhân dân (Nhiều tác giả, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1996); Chiến tranh nhân dân địa phương trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (Văn Tiến Dũng, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1979); Vị trí chiến lược của chiến tranh nhân dân ở địa phương và của các lực lượng vũ trang ở địa phương (Võ Nguyên Giáp, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1973),... Nhìn chung, các công trình tuy diễn đạt khác nhau nhưng đều góp phần làm rõ khái niệm đấu tranh vũ trang và lực lượng vũ trang cách mạng. Các công trình đã chỉ ra rằng, đấu tranh vũ trang là một trong hai hình thức cơ bản của bạo lực cách mạng, có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc phát động quần chúng đứng lên khởi nghĩa, cũng như sau khi quần chúng đã nổi dậy rồi, tiếp tục tiến công để cách mạng tiến lên, hoặc khi đã phát động đấu tranh vũ trang rồi sẽ không bị sa vào chiến lược phòng ngự mà vẫn kiên quyết giữ vững chiến lược tiến công. Các tác phẩm đã tổng kết cả về phương diện lý luận và thực tiễn, khẳng định chiến tranh nhân dân địa phương giữ vị trí vai trò vô cùng quan trọng mang tính chiến lược; vừa là phương thức tiến hành chiến tranh, vừa là phương thức đấu tranh cách mạng, là nghệ thuật tổ chức vũ trang quần chúng tham gia đánh giặc và đấu tranh toàn diện với giặc. Các công trình nghiên cứu lịch sử quân đội như Những kinh nghiệm lớn của Đảng về lãnh đạo đấu tranh vũ trang và xây dựng lực lượng vũ trang (Võ Nguyên Giáp, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1961); Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và công tác chính trị trong quân đội (Nguyễn Chí Thanh, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 7 1960); Luôn luôn giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với lực lượng vũ trang nhân dân (Nguyễn Chí Thanh, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1970); Mấy vấn đề trong cách mạng Việt Nam (Trường Chinh, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1983) cũng đã đề cập đến những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, nêu lên một số yếu tố cơ bản tạo nên sức mạnh của quân đội, trong đó khẳng định vai trò to lớn của yếu tố chính trị tinh thần và công tác chính trị trong chiến tranh cách mạng. Đặc biệt, các công trình này khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng đối với quá trình xây dựng và phát triển quân đội; rút ra một số kinh nghiệm tổng quát để Đảng Cộng sản Việt Nam vận dụng xây dựng quân đội nhân dân trong thời kỳ mới. Cuốn Chiến tranh giải phóng và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (Võ Nguyên Giáp, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1979) đã cho biết những kiến thức sâu sắc về lý luận chiến tranh cách mạng và đã vận dụng sáng tạo vào thực tiễn chỉ đạo, chỉ huy trong xây dựng và hoạt động của lực lượng vũ trang nhân dân trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước; tư duy về việc tổ chức, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân ba thứ quân, với phương thức tiến hành chiến tranh nhân dân, chiến tranh du kích... Cuốn Về chiến tranh nhân dân Việt Nam (Lê Duẩn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993) được xem như một công trình khá toàn diện về nghệ thuật chiến tranh nhân dân Việt Nam trong quá khứ, đặc biệt trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, trong đó có nói rõ về sự hình thành và phát triển của lực lượng vũ trang nhân dân, bao gồm cả lực lượng dân quân du kích, cũng như nhiều đánh giá có giá trị về các lực lượng này trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Cuốn Chiến tranh cách mạng Việt Nam 1945 - 1975, thắng lợi và bài học (Ban Chỉ đạo Tổng kết chiến tranh trực thuộc Bộ Chính trị, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000) đã đưa ra nhiều luận giải về một số bài học kinh nghiệm, công trình đặc biệt nhấn mạnh đến bài học phát huy sức mạnh của nhân dân trong việc xây dựng, phát huy và bảo vệ căn cứ địa vững chắc và lực lượng vũ trang cách mạng. Công trình cũng phân tích, đánh giá cao vị trí, vai trò của lực lượng vũ trang nhân dân, đặc biệt là dân quân du kích trong cuộc chiến tranh giải phóng; đồng thời còn là lực lượng bảo vệ, duy trì sự tồn tại của cách mạng miền Nam. Tổng tập công trình nghiên cứu về Lịch sử cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1954), gồm 6 tập (Viện ịch sử quân sự Việt Nam, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1985). Nội dung của bộ công trình này trình bày về cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện, trường kỳ và tự lực cánh sinh của quân dân cả nước chống thực dân Pháp xâm lược. Do đây là những công trình nghiên cứu toàn diện về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nên những nội dung liên quan đến hoạt động của các địa phương, cụ thể là khu vực vùng ven Sài Gòn chưa được trình bày chuyên sâu. uận án có thể tham khảo chủ yếu là các trận đánh cụ thể, điển hình về 8 một số hoạt động hay kết quả ở một địa phương hay của một số đơn vị có liên quan đến giai đoạn nghiên cứu. Bộ Lịch sử kháng chiến chống Mỹ cứu nước 1954 - 1975 gồm 9 tập (Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996 2013) phác họa sâu sắc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam trong khoảng thời gian hơn 20 năm (1954 - 1975), được sắp xếp theo dòng thời gian và chia thành từng giai đoạn quan trọng của cuộc chiến. Trong xuyên suốt công trình, quá trình ra đời, xây dựng và phát triển, những hoạt động chính có tính điển hình của lực lượng vũ trang cách mạng ở miền Nam Việt Nam, trong đó có lực lượng dân quân du kích được đề cập khái quát, bên cạnh đó nhiều thông tin và tư liệu mới cũng được công bố. Cuốn Hậu phương chiến tranh nhân dân Việt Nam (1945 - 1975) (Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam, Nxb Quân đội nhân dân, 1997) tập trung đánh giá về vai trò của căn cứ địa và của hậu phương tại chỗ trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, công trình khẳng định hậu phương chiến tranh nhân dân Việt Nam là một trong những nhân tố quyết định đến thắng lợi của cách mạng. Luận giải về vai trò của hậu phương tại chỗ đối với chiến tranh cách mạng, công trình cho rằng xây dựng hậu phương tại chỗ vững chắc có thể chuyển hóa thế trận từ yếu sang mạnh, hoặc từ mạnh sang yếu. Điều này phụ thuộc vào các yếu tố phương thức tiến hành chiến tranh; quy mô tổ chức và huy động nhân dân tham gia; đường lối quân sự , tuy nhiên trên tất cả vẫn là ở lòng dân. Các chuyên đề về chiến tranh nhân dân địa phương trong bảo vệ Tổ quốc, (Tài liệu lưu tại Viện Lịch sử quân sự Việt Nam - Bộ Quốc phòng) đã làm rõ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, giải phóng miền Nam, chiến tranh nhân dân ở từng địa phương đã có vai trò to lớn. Lực lượng du kích và tự vệ đã phối hợp với nhân dân tại chỗ đấu tranh quyết liệt chống địch dồn dân lập “khu trù mật”, lập “ấp chiến lược”; độc lập và phối hợp với bộ đội địa phương và bộ đội chủ lực trong mọi hoạt động, góp phần đánh bại các chiến thuật, các biện pháp chiến lược của Mỹ và quân đội Việt Nam Cộng hòa... Các chuyên đề có đề cập đến quá trình hình thành và phát triển của lực lượng dân quân du kích ở Nam Bộ nói chung và Sài Gòn - Gia Định nói riêng, tuy nhiên mức độ chỉ là khái quát và lồng ghép trong hoạt động chung với các lực lượng vũ trang khác. Cuốn Hậu phương chiến tranh nhân dân Việt Nam (1945 - 1975) của Bộ Quốc phòng - Viện ịch sử Quân sự Việt Nam, (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1997). Công trình đã đánh giá về vai trò của căn cứ địa - hậu phương qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Công trình khẳng định hậu phương trong chiến tranh nhân dân Việt Nam là nhân tố thường xuyên quyết định thắng lợi của sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc. Thông qua đó, công trình đã góp phần cung cấp những lý giải quan trọng nhằm đánh giá đúng vai trò của các căn cứ cách mạng trên địa bàn vùng ven Sài Gòn trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ (1945 - 1975). Cuốn Lịch sử Cục Dân quân tự vệ (1947 - 2007) do Bộ 9 Tổng tham mưu, Cục Dân quân tự vệ biên soạn (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2007). Cuốn sách này phản ánh toàn bộ quá trình hình thành, phát triển, chiến đấu, công tác và trưởng thành của Cục Dân quân tự vệ, đặc biệt chú ý đến vai trò chỉ đạo lực lượng dân quân tự vệ thống nhất trên phạm vi cả nước trong việc phối hợp với các lực lượng vũ trang khác đánh bại cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp, đế quốc Mỹ. Bên cạnh đó, cuốn Tổng kết công tác tham mưu chiến lược của Cục Dân quân tự vệ (1947-2007) cũng do của Bộ Tổng tham mưu, Cục dân quân tự vệ thực hiện (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2007) được xem là tài liệu tổng kết việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của cục Dân quân tự vệ trong việc chỉ đạo những nội dung công việc có tầm quan trọng chiến lược về xây dựng và hoạt động của lực lượng vũ trang quần chúng, chỉ đạo chiến tranh du kích, chiến tranh nhân dân địa phương trong kháng chiến chống Pháp, Mỹ, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, trong cả hai công trình này, các lực lượng dân quân tự vệ, du kích ở Nam Bộ, cụ thể ở vùng Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn chưa được đề cập nhiều. 1.1.2. Nhóm các công trình đề cập trực tiếp đến lực lượng vũ trang Nam Bộ nói chung và lực lượng dân quân du kích Sài Gòn nói riêng Lịch sử Nam Bộ kháng chiến (Hội đồng biên soạn lịch sử Nam Bộ kháng chiến, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011). Bộ sách gồm 4 tập, trong đó tập 1 tập trung phản ánh cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp của nhân dân Việt Nam diễn ra trên địa bàn Nam Bộ thời kỳ 1945 - 1954. Tập 2 của bộ sách trình bày rõ những giai đoạn lịch sử của thời kỳ 1954 - 1975, bắt đầu từ những cuộc đấu tranh chính trị của quần chúng bảo vệ quyền lợi giành được trong kháng chiến chống thực dân Pháp, đòi tự do dân chủ, chống chế độ độc tài Ngô Đình Diệm, kết thúc với chiến thắng lịch sử 30/4/1975. Đặc biệt, trong bộ sách, hình thái chiến tranh du kích được xem là đặc trưng của mô hình chiến tranh nhân dân ở Nam Bộ, trong đó trọng tâm là ở vùng ven Sài Gòn. Cuốn sách Miền Nam giữ vững thành đồng (Trần Văn Giàu, Nxb Khoa học xã hội) đã dành nhiều trang viết về quá trình ra đời và phát triển của lực lượng vũ trang cách mạng miền Nam nói chung và lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn nói riêng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, trong đó nêu lên một số tư liệu và nhận định có giá trị khoa học góp phần định hướng cho luận án trong việc giải quyết các mục tiêu đặt ra. Cuốn Lịch sử miền Đông Nam Bộ và Cực Nam Trung Bộ kháng chiến (1945 1975) (Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu 7, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2011). Đây là công trình phản ánh đầy đủ, toàn diện về cuộc kháng chiến của quân và dân Đông Nam Bộ và Cực Nam Trung Bộ trong 30 năm kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Đây là nguồn tư liệu quý để qua đó giúp hệ thống hóa công tác chiến đấu của lực lượng dân quân tự vệ miền Đông Nam Bộ ở luận án này. Cuốn Đặc trưng của chiến tranh du kích ở chiến trường miền Đông Nam Bộ 10 trong kháng chiến chống Pháp (Bộ Tổng tham mưu, Nxb Quân đội nhân dân, 1998). Tác phẩm này đề cập một cách khái quát quá trình hình thành, các giai đoạn phát triển và chỉ ra ba đặc trưng nổi bật của chiến tranh du kích ở khu vực miền Đông Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Nhìn chung, chuyên đề đã trình bày và đánh giá khá rõ nét vai trò của lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn trong cuộc kháng chiến chống Pháp lần thứ hai (1945 - 1954). Cuốn Lịch sử lực lượng vũ trang Quân khu 7 (1945 - 2010) của Bộ Quốc Phòng, Quân khu 7 (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2010). Cuốn sách này đã tổng kết quá trình xây dựng lực lượng vũ trang trên địa bàn miền Đông Nam Bộ và Cực Nam Trung Bộ từ các tổ chức đầu tiên cho đến xây dựng lực lượng vũ trang ba thứ quân hùng mạnh. Tuy nhiên, do đối tượng nghiên cứu là lực lượng vũ trang nói chung nên dân quân tự vệ chưa được nghiên cứu một cách hệ thống và chuyên sâu trong công trình này. Tuy nhiên, luận án cũng kế thừa được nhiều tư liệu quan trọng liên quan đến việc bố trí chiến trường, sự phối hợp giữa các lực lượng vũ trang chính quy, địa phương trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 - 1975). Cuốn Chiến tranh nhân dân chống thực dân Pháp ở miền Đông Nam Bộ (Hồ Sơn Đài, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2015) đi sâu phân tích một số vấn đề về chiến tranh nhân dân trong giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp và thực tế cuộc chiến ở các địa bàn cụ thể của miền Đông Nam Bộ thông qua các chuyên đề: đặc điểm địa lý quân sự, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản, hoạt động của các lực lượng vũ trang, tiến trình kháng chiến của nhân dân địa phương, phong trào công nhân cao su và căn cứ địa. Các chuyên đề nghiên cứu trong tập sách đã góp phần làm sáng tỏ những vấn đề về chiến tranh nhân dân trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và chống đế quốc Mỹ xâm lược ở chiến trường Đông Nam Bộ. Cuốn Cuộc kháng chiến 1945 - 1975 nhìn từ Nam Bộ (Hồ Sơn Đài, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008) tập hợp những bài viết nghiên cứu của tác giả trong đó có nhiều bài viết đề cập đến quá trình chiến đấu và phát triển của lực lượng vũ trang Nam Bộ, trong đó có lực lượng dân quân du kích. Đáng chú ý có bài viết “Quá trình phát triển của lực lượng vũ trang ba thứ quân trên chiến trường Nam Bộ trong 30 năm chiến tranh giải phóng” đã khái quát sự ra đời và phát triển, từng bước hoàn thiện của lực lượng vũ trang ba thứ quân qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược trên chiến trường Nam Bộ. Các bài viết trong tập sách có giá trị tham khảo tốt cho luận án. Cuốn Vành đai diệt Mỹ ở chiến trường miền Nam (1965 - 1973) (Trịnh Thị Hồng Hạnh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2014) đã góp phần tái hiện sự ra đời và hoạt động của các vành đai diệt Mỹ ở miền Nam, trong đó có khu vực vùng ven Sài Gòn. Cuốn sách làm rõ sự lãnh đạo, chỉ đạo của Trung ương Đảng cùng sự chủ động, sáng tạo của các cấp bộ Đảng miền Nam trong chủ trương, trong chỉ đạo việc xây dựng, bảo vệ và hoạt động của các vành đai diệt Mỹ trên chiến trường. Trong 11 cuốn sách, hoạt động của các lực lượng vũ trang, đặc biệt là lực lượng dân quân du kích cũng được đề cập ở một mức độ nhất định như là những lực lượng góp phần xây dựng, chiến đấu, phối hợp với các lực lượng vũ trang địa phương và chính quy bao vây, tiến công các căn cứ quân sự Mỹ. Tuy nhiên, do đề cập đến cả chiến trường miền Nam nên lực lượng dân quân du kích nói chung và lực lượng dân quân du kích vùng ven Sài Gòn nói riêng chưa được đề cập đầy đủ. Cuốn Tổng kết sự hình thành và phát triển chiến thuật của lực lượng vũ trang nhân dân Quân khu 7 - miền Đông Nam Bộ trong kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ (1945 - 1954) (Bộ Tư lệnh Quân khu 7, Nxb Quân đội nhân dân, 1999). Nội dung tác phẩm này tập trung chủ yếu đến vấn đề chiến thuật của lực lượng vũ trang nhân dân khu vực miền Đông Nam Bộ. Chương III của tác phẩm có đề cập đến chủ trương “du kích chiến là chính” trong giai đoạn 1951 - 1954 nhằm khắc phục những khó khăn lớn để phát triển chiến thuật. Vấn đề tác chiến ở khu vực ven đô cũng được đề cập rải rác trong Chương VIII của tác phẩm. Cuốn Lịch sử Bộ Chỉ huy Miền (1961 - 1976) (Quân khu 7, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004) đã khẳng định vai trò của Bộ Chỉ huy Miền đã lãnh đạo chỉ huy các lực lượng vũ trang miền Nam Việt Nam lập nên những kỳ tích chiến công, góp phần cùng cả nước hoàn thành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, thống nhất Tổ quốc. Cuốn sách đã cung cấp một số tư liệu và nhận định khoa học về cơ quan đầu não của lực lượng vũ trang cách mạng ở miền Nam trên mặt trận B2, hình dung được xuất xứ, quá trình hình thành và hoạt động của Bộ Chỉ huy Miền trong cuộc chiến tranh ác liệt nhất để tác giả kế thừa trong quá trình nghiên cứu. Cụm công trình viết chuyên sâu về căn cứ địa có thể kể đến Chiến khu ở miền Đông Nam Bộ (1945 - 1954)của tác giả Hồ Sơn Đài, (Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 1996) là công trình nghiên cứu quá trình xây dựng, đặc điểm phát triển và luận giải vai trò quan trọng của các chiến khu đối với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp trên địa bàn miền Đông Nam Bộ. Trong đó, tập sách cũng có đề cập đến vai trò của lực lượng quân dân du kích trong việc xây dựng và phát triển các căn cứ địa ở trên địa bàn này. Những kết quả nghiên cứu của tập sách có giá trị tham khảo tốt cho luận án. Cuốn Tết Mậu Thân 1968 - Bước ngoặt lớn của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (Hồ hang, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004) tái hiện bối cảnh lịch sử, thế, lực, thời giữa lực lượng vũ trang miền Nam và quân Mỹ - Việt Nam cộng hòa; chủ trương, kết quả, ý nghĩa, bài học kinh nghiệm của cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968. Trong cuốn sách, cuộc Tổng tiến công ở chiến trường Sài Gòn - Gia Định được đề cập khá rõ nét với sự tham gia của các lực lượng vũ trang các cấp. Hoạt động của lực lượng dân quân du kích cũng được cuốn sách đề cập nhưng cũng chỉ ở mức độ là các hoạt động phối hợp, chưa đánh giá phân tích vai trò cụ thể của lực lượng này. Cuốn Lịch sử Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định kháng chiến (1945 - 1975) (Trần 12 Hải Phụng, ưu Phương Thanh (chủ biên), Nxb Tp. Hồ Chí Minh, 1994). Trong cuốn sách này, các tác giả đã cố gắng phản ánh một cách có hệ thống và toàn diện cuộc chiến tranh nhân dân chống xâm lược ở Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định, khắc họa những yếu tố truyền thống dẫn tới thắng lợi vẻ vang trong sự nghiệp kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược vừa qua, dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong công trình này, lực lượng dân quân du kích cũng được đề cập đến như một lực lượng chiến lược, trong tổng thể lực lượng vũ trang Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định trong 30 năm chiến tranh giải phóng. Cuốn Lịch sử lực lượng võ trang thành phố Hồ Chí Minh (1945 - 1995) (Đảng ủy – Bộ Chỉ huy quân sự Tp. Hồ Chí Minh, Nxb Quân đội nhân dân, 1998) là công trình nghiên cứu khá toàn diện về quá trình hình thành, hoạt động và phát triển lực lượng võ trang Tp. Hồ Chí Minh từ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp rồi đến đế quốc Mỹ và 20 năm sau ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Trong công trình này, lực lượng dân quân du kích cũng được trình bày lồng ghép trong một nội dung tổng thể của lực lượng vũ trang nhân dân khu vực Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn. Cuốn Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh 1930 - 1975 (Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2014). Tác phẩm là công trình nghiên cứu đồ sộ, khắc họa chi tiết về quá trình hình thành và phát triển của Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh từ những năm 30 đến năm 1975 của thế kỷ trước. Trong tác phẩm, một số khía cạnh hoạt động của lực lượng dân quân du kích cũng được đề cập nhằm khẳng định đường lối đúng đắn và vai trò lãnh đạo của Đảng trong giai đoạn 1930 - 1945 và trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Ở cấp độ địa phương, đã có nhiều tập sách viết về lịch sử, lịch sử Đảng bộ và lịch sử lực lượng vũ trang ở các huyện, xã thuộc địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Lịch sử lực lượng vũ trang huyện Bình Chánh (Ban Chỉ huy Quân sự huyện Bình Chánh, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2003) đã phác họa được toàn bộ quá trình hình thành lực lượng vũ trang của huyện Bình Chánh - vùng ven Sài Gòn, trong đó có đề cập đến một số nội dung về lực lượng dân quân du kích ở địa bàn này. Lịch sử Đảng bộ và Nhân dân huyện Củ Chi (1975 - 2008) (Ban Tuyên giáo Huyện ủy Củ Chi, Nxb Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, 2009); Sơ thảo lịch sử truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân Củ Chi 1930 - 1975 (Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Củ Chi, 1985). Tác phẩm này đã phản ánh một cách khái quát về lịch sử đất và người, sự ra đời và vai trò lãnh đạo của Đảng bộ cũng như truyền thống đấu tranh cách mạng của quân và dân vùng đất thép Củ Chi, trong đó lực lượng quân dân du kích được đánh giá là một lực lượng mạnh, phát triển thành một lực lượng chiến đấu chủ lực và tạo ra những đặc trưng cho lực lượng dân quân du kích vùng ven Sài Gòn. Lịch sử Lực lượng vũ trang nhân dân huyện Nhà Bè 13 (1945 - 2010) (Ban Chỉ huy Quân sự huyện Nhà Bè, Nxb Quân đội nhân dân, 2012) đã trình bày quá trình hình thành và phát triển lực lượng vũ trang của huyện Nhà Bè, trong đó có đề cập khá rõ nét về lực lượng quân dân du kích, cũng như những đóng góp của lực lượng này trong cuộc kháng chiến chống Mỹ tại đây. Lịch sử truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân huyện Hóc Môn (1859 - 1975) cũng đã trình bày được truyền thống đấu tranh cách mạng của quân và dân huyện Hóc Môn, bao gồm cả quận 12 ngày nay dưới sự lãnh đạo của Đảng. Tập sách có đề cập nhất định đến sự phát triển, hoạt động của lực lượng dân quân du kích ở địa phương. Cuốn Truyền thống đấu tranh cách mạng của nông dân Sài Gòn - Chợ Lớn Gia Định (1859 - 1975) (Hội Nông dân Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, Ban Chấp hành Hội Nông dân Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, 1991) đã hệ thống hoá được nguồn tư liệu quý về các phong trào đấu tranh của nông dân Sài Gòn Chợ Lớn - Gia Định ngay từ những ngày đầu thực dân Pháp nổ súng chiếm Nam Kỳ cho đến ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước. Nông dân chính là lực lượng to lớn và là chỗ dựa vững chắc xuyên suốt trong đấu tranh cách mạng giải phóng dân tộc. Bên cạnh đó, những cuốn sách viết cụ thể lực lượng dân quân du kích như Bến Dược vùng đất lửa (Nguyễn Văn Tào, Nxb Văn Nghệ, TP. Hồ Chí Minh, 1995); An Phú Đông bất khuất (Lê Trí Viễn, Đảng uỷ xã An Phú Đông, 1985); Đội nữ du kích Củ Chi (Tô Phương, Nxb TP. Hồ Chí Minh, 1985) là những tác phẩm đề cập đến hoạt động của dân và quân trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ trên các địa bàn cụ thể thuộc huyện Củ Chi và Hóc Môn (nay là quận 12, Thành phố Hồ Chí Minh). 1.1.3. Nhóm công trình luận văn, luận án và các bài tạp chí khoa học có đề cập đến hoạt động của lực lượng vũ trang Nam Bộ nói chung và lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn nói riêng Luận án Đảng lãnh đạo cuộc đấu tranh chống phá “quốc sách” ấp chiến lược của Mỹ - ngụy ở miền Nam Việt Nam (1961 - 1965) (Trần Thị Thu Hương, luận án Tiến sĩ Khoa học lịch sử, chuyên ngành Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2000) đã phân tích tính chất gay go, quyết liệt, giằng co lâu dài của cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược của Mỹ và chính quyền Sài Gòn của quân và dân miền Nam Việt Nam. Luận án cũng đã hệ thống khái quát và phân tích được những chủ trương, biện pháp và kế hoạch chỉ đạo tổ chức thực hiện chống phá chính sách đó của Đảng Cộng sản Việt Nam. Luận án có công bố nhiều tư liệu quan trọng về việc chỉ đạo phát triển lực lượng vũ trang miền Nam Việt Nam của Đảng, trong đó có lực lượng dân quân du kích. Luận án Phong trào đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở miền Đông Nam Bộ 14 (1961 - 1965) (Huỳnh Thị Liêm, luận án Tiến sĩ khoa học lịch sử, chuyên ngành Lịch sử Việt Nam, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2006) tập trung nghiên cứu về phong trào đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở miền Đông Nam Bộ trong giai đoạn 1961 - 1965, qua đó phục dựng lại bức tranh toàn cảnh về cuộc đấu tranh anh dũng ngoan cường của quân và dân các tỉnh miền Đông Nam Bộ trong thời kỳ chống chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ; qua đó cung cấp những luận cứ khoa học cho quá trình xây dựng lực lượng cách mạng, phục vụ nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Trong luận án này, lực lượng quân dân du kích cũng được xem là lực lượng quan trọng, góp phần to lớn trong thắng lợi chung của phong trào chống, phá ấp chiến lược của Mỹ - ngụy ở Đông Nam Bộ trong giai đoạn này. Luận án Tiến sĩ Căn cứ địa kháng chiến chống Mỹ ở miền Đông Nam Bộ (1954-1975) của Trần Thị Nhung (Viện Khoa học xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh, 2001) đã đi sâu khảo cứu khá công phu về tổ chức và hoạt động của các căn cứ địa ở miền Đông Nam Bộ trong kháng chiến chống Mỹ (1954 - 1975). Trong đó, luận án cũng có đề cập đến quá trình xây dựng và phát triển hệ thống căn cứ địa ở vùng ven Sài Gòn cũng như sự tham gia xây dựng và chiến đấu bảo vệ các vùng căn cứ. Tuy nhiên, các hoạt động của lực lượng dân quân du kích chỉ dừng lại ở mức độ mô tả và gắn với các hoạt động phối hợp chung với các lực lượng vũ trang khác. Luận án Chiến tranh nhân dân vùng ven Tây Nam Sài Gòn - Gia Định trong kháng chiến chống Mỹ (Trương Minh Nhựt, Luận án Phó tiến sĩ Sử học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh, 1996) đã phác họa quá trình hoạt động và các hình thức đấu tranh phong phú của chiến tranh nhân dân, trong đó có phong trào chiến tranh du kích trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của quân và dân khu vực vùng ven tây nam Sài Gòn - Gia Định bao gồm các địa bàn huyện Bình Chánh, một phần huyện Hóc Môn và Củ Chi của Tp. Hồ Chí Minh; các huyện Đức Hoà, Đức Huệ, Bến Lức, Tân An, Cần Đước của tỉnh Long An. Kỷ yếu Hội thảo khoa học Lực lượng vũ trang trong cuộc chiến tranh nhân dân ở Nam Bộ 1945 - 1975, do Trường Đại học Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh tổ chức năm 1994. Kỷ yếu đã tập hợp nhiều bài viết của các tác giả trong nước, trong đó có một số bài đề cập đến sự hình thành, phát triển, tổ chức và hoạt động của lực lượng dân quân du kích ở Nam Bộ trong chiến tranh giải phóng. Vai trò của lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn cũng được đề cập và đánh giá khá rõ nét. Kỷ yếu hội thảo khoa học Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, những vấn đề khoa học và thực tiễn của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh xuất bản năm 2005 có nhiều bài viết quan trọng đề cập đến vai trò và vị trí của lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. 15 Kỷ yếu hội thảo khoa học Vành đai diệt Mỹ ở Đông Nam Bộ và Cực Nam Trung Bộ trong chiến tranh giải phóng (Bộ Tư lệnh Quân khu 7 – Tỉnh ủy Tây Ninh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004). Tác phẩm đã tập hợp được 93 bài viết của các tác giả đề cập đến nhiều khía cạnh của quá trình hình thành, phát triển và vai trò của Vành đai diệt Mỹ tại khu vực Đông Nam Bộ và Cực Nam Trung Bộ. Sự ra đời của Vành đai diệt Mỹ được xem là một sự sáng tạo tuyệt vời trong nghệ thuật chiến tranh nhân dân của Việt Nam thể hiện cụ thể trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Kỷ yếu hội thảo khoa học 70 năm dân quân tự vệ Quân khu 7 truyền thống và phát triển (1945 - 2015) (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2015). Kỷ yếu có nhiều bài viết liên quan trực tiếp đến đề tài luận án, trong đó đề cập chủ yếu đến quá trình chiến đấu, công tác của lực lượng tự vệ tại vùng, địa phương ở khu vực Đông Nam Bộ trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 - 1975). Ngoài các công trình kể trên còn có một số bài viết khoa học đăng trên các báo, tạp chí chuyên ngành, các tham luận in trong kỷ yếu hội thảo khoa học trong những năm gần đây, như Chiến tranh nhân dân địa phương chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (Nguyễn Văn Thắng, Tạp chí Nghệ thuật quân sự Việt Nam, 4/2005); Sức mạnh tổng hợp của lực lượng chiến dịch trong tác chiến (Hà Thành, Báo Quân đội nhân dân, 20/03/2009); Nghệ thuật kết hợp ba thứ quân, kết hợp chiến tranh chính quy với chiến tranh du kích (Phạm Hữu Thắng, Báo Nhân Dân, 16/4/2010), Vài nét về đấu tranh vũ trang và lực lượng vũ trang ở Nam Bộ trước cuộc “Đồng Khởi” 1959 - 1960 (Việt Hồng, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 155, 1974); Vài nét về lực lượng vũ trang cách mạng Nam Bộ thời kỳ 1954 - 1960 (Nguyễn Đình ê, Tạp chí Lịch sử quân sự, số 4, 1996); Nghị quyết 15 với lực lượng vũ trang cách mạng miền Nam, (Nguyễn Đình ê, Tạp chí Lịch sử quân sự, số 1, 1999)... Nội dung các bài viết này mới chỉ đề cập đến các vấn đề về nghệ thuật quân sự trong chiến tranh nhân dân, về một số phương án tác chiến và phối hợp tác chiến của lực lượng dân quân du kích nói chung, chứ chưa đề cập đến đối tượng nghiên cứu của đề tài là vai trò của lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn trong chiến tranh giải phóng. 1.2. Nhóm công trình của các tác giả nước ngoài có đề cập đến lực lượng dân quân du kích ở vùng ven Sài Gòn Trong số những công trình của các nhà nghiên cứu viết về đề tài chiến tranh Việt Nam và những vấn đề có liên quan đến đề tài. Có thể kể đến tác phẩm America's Longest War: The United States and Vietnam, 1950 - 1975 (New York: John Wiley and Sons, 1979) là một trong những cuốn sách được sử dụng nhiều nhất khi nghiên cứu về chiến tranh Việt Nam, sau được dịch và xuất bản ở Việt Nam với tên Cuộc chiến tranh dài ngày của nước Mỹ và Việt Nam (1950 - 1975) (Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2004). Dựa vào tài liệu Lầu Năm góc và rất nhiều bài báo, 16