Tài liệu Vai trò của chuyên gia kinh tế đối với báo chí kinh tế việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------------------- ĐỖ MẠNH HƢNG VAI TRÒ CỦA CHUYÊN GIA KINH TẾ ĐỐI VỚI BÁO CHÍ KINH TẾ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành Báo chí học Hà Nội - 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------------------- ĐỖ MẠNH HƢNG VAI TRÒ CỦA CHUYÊN GIA KINH TẾ ĐỐI VỚI BÁO CHÍ KINH TẾ VIỆT NAM Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Báo chí học Mã số: 60 32 01 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS Vũ Quang Hào Hà Nội - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân. Các kết quả nghiên cứu, khảo sát, số liệu công bố trong luận văn là hoàn toàn chính xác và trung thực, không trùng lặp với bất kỳ công trình khoa học nào đã công bố trong và ngoài nước, nếu sai phạm, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày 9 tháng 6 năm 2016 Tác giả luận văn Đỗ Mạnh Hưng LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn thạc sĩ báo chí với đề tài “Vai trò của chuyên gia kinh tế đối với báo chí kinh tế Việt Nam”tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm giúp đỡ nhiệt tình. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Vũ Quang Hào đã tận tình dìu dắt và có những hướng dẫn, ý kiến góp ý chân thành cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cám ơn các thầy, cô giáo trong Khoa Báo chí và Truyền thông, trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội cùng các thầy cô giáo giảng dạy các bộ môn đã chỉ bảo và tạo điều kiện cho tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu. Đồng thời, tôi cũng xin được gửi lời cám ơn các anh, chị đồng nghiệp, phóng viên, biên tập viên của các tòa soạn báo; các bạn học viên, sinh viên báo chí đã cung cấp cho tôi những thông tin cần thiết phục vụ trong quá trình thực hiện luận văn. Cuối cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến gia đình, bạn bè, những người luôn ủng hộ, động viên tôi nỗ lực để hoàn thành tốt luận văn này. Mặc dù có nhiều cố gắng song luận văn không tránh khỏi còn những thiếu sót, tác giả rất mong nhận được sự chỉ bảo, giúp đỡ của các thầy cô, bạn bè… để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 9 tháng 6 năm 2016 Tác giả luận văn Đỗ Mạnh Hưng MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do lựa chọn đề tài ..................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu liên quan đến đề tài ....................................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 8 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 9 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................. 11 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn ........................................................................ 11 7. Kết cấu luận văn .......................................................................................... 12 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHUYÊN GIA, CHUYÊN GIA KINH TẾ, BÁO CHÍ KINH TẾ ....................................... 13 1.1 Chuyên gia, chuyên gia kinh tế .............................................................. 13 1.2 Vai trò của chuyên gia kinh tế ............................................................... 15 1.3 Báo chí, báo chí kinh tế ........................................................................... 19 1.3.1 Báo chí.................................................................................................... 19 1.3.2 Báo chí kinh tế ........................................................................................ 20 1.4. Các yếu tố cấu thành thông tin kinh tế ................................................ 23 1.4.1. Thông tin số liệu thống kê ..................................................................... 24 1.4.2. Thông tin từ quan sát của phóng viên ................................................... 25 1.4.3. Thông tin tài liệu văn bản ..................................................................... 26 1.4.4. Thông tin từ các chuyên gia kinh tế ...................................................... 27 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 28 CHƢƠNG 2: SỨC NẶNG CỦA THÔNG TIN KINH TẾ ĐƢỢC CUNG CẤP TỪ CÁC CHUYÊN GIA ..................................................................... 29 2.1 Giới thiệu về các ấn phẩm báo chí, bản tin truyền hình đƣợc khảo sát ...29 2.1.1 Thời báo Kinh tế Sài Gòn....................................................................... 29 2.1.2 Bản tin Tài chính kinh doanh, phát sóng trên kênh VTV1 - Đài truyền hình Việt Nam .................................................................................................. 29 2.1.3 Thời báo Kinh tế Việt Nam..................................................................... 30 2.2. Vai trò của chuyên gia kinh tế thể hiện qua các báo đƣợc khảo sát ....... 30 2.2.1 Tần suất xuất hiện của các chuyên gia kinh tế ...................................... 30 2.2.2 Cách thức thể hiện thông tin kinh tế khai thác từ chuyên gia................ 34 2.2.3 Những vai trò chủ yếu của chuyên gia kinh tế ....................................... 41 2.3. Đánh giá chung ....................................................................................... 69 2.3.1. Những mặt tích cực ............................................................................... 69 2.3.2 Những điểm còn hạn chế ........................................................................ 72 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 75 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI VIỆC KHAI THÁC THÔNG TIN TỪ CHUYÊN GIA KINH TẾ .............................................. 76 3.1 Vấn đề lựa chọn chuyên gia ................................................................... 76 3.2 Bảo đảm tính chân thực, chính xác khi chuyển tải ý kiến chuyên gia đến công chúng .............................................................................................. 80 3.4 Xây dựng mối quan hệ giữa báo chí và chuyên gia kinh tế ................ 88 3.5 Đổi mới cách thể hiện thông tin do chuyên gia kinh tế cung cấp ....... 90 Tiểu kết chƣơng 3 .......................................................................................... 94 KẾT LUẬN .................................................................................................... 95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 97 PHỤ LỤC DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1 Khảo sát ý kiến chuyên gia trên Thời báo Kinh tế Việt Nam .............31 Biểu đồ 2.2 Khảo sát ý kiến chuyên gia trên Thời báo Kinh tế Sài Gòn Online ...32 Biểu đồ 2.3 Khảo sát ý kiến chuyên gia trên Bản tin Tài chính Kinh doanh .........33 Biểu đồ 2.4 So sánh tần suất xuất hiện ý kiến chuyên gia........................................34 Biểu đồ 2.5 Cơ cấu bài viết có ý kiến chuyên gia trên Thời báo Kinh tế Việt Nam ........ 35 Biểu đồ 2.6 Cơ cấu bài viết có ý kiến chuyên gia trên TB Kinh tế Sài Gòn Online .............................................................................................................. 36 Biểu đồ 2.7 Cơ cấu bài có ý kiến chuyên gia trên Bản tin Tài chính kinh doanh ..37 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Trong cuộc sống hiện đại, vai trò của các phương tiện truyền thông đại chúng ngày càng quan trọng. Nhu cầu được cung cấp thông tin của một bộ phận lớn công chúng đang trở nên không thể thiếu. Ở nước ta, nền báo chí cách mạng đã được nhiều thành tựu, hiện nay, đang có sự phát triển bùng bổ. Số lượng lớn các ấn phẩm báo in, tạp chí, các kênh phát thanh, truyền hình và trang báo mạng điện tử đã cung cấp khối lượng tin, bài “khổng lồ” đến công chúng. Sự phát triển của báo chí nước ta đang đặt ra nhiều vấn đề cho công tác nghiên cứu, tổng kết thực tiễn, bổ sung cơ sở lý luận. Điều đó không chỉ giúp báo chí có định hướng phát triển tốt hơn, hạn chế được những mặt tiêu cực, phát huy những xu hướng tích cực mà còn nâng cao hiệu quả của quá trình truyền thông. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của công chúng, độc giả, khán thính giả, xu hướng xuất hiện những sản phẩm báo chí chuyên sâu về một số lĩnh vực trong đời sống kinh tế - xã hội tại Việt Nam ngày càng mở rộng. Đặc biệt, các nội dung về kinh tế luôn dành được sự quan tâm rất lớn của công chúng. Nền kinh tế Việt Nam hiện nay được đánh giá là phát triển năng động và dự báo sẽ tiếp tục duy trì được tốc độ tăng trưởng khá cao trong thời gian tới. Nhiều vấn đề của nền kinh tế tác động trực tiếp đến cuộc sống người dân. Chính vì vậy, thông tin kinh tế được công chúng theo dõi sát sao. Nắm bắt được xu thế đó, trong thời gian qua, các cơ quan báo chí dành một thời lượng, diện tích đáng kể để đưa thông tin về các lĩnh vực của nền kinh tế đến công chúng. Đáng chú ý, trên các loại hình báo chí như báo in, báo mạng điện tử đã có những tờ báo, trang báo thông tin chuyên sâu về kinh tế như Thời báo Kinh tế Việt Nam, Thời báo Kinh tế Sài Gòn, Đầu tư... Kênh truyền hình kinh tế cũng đã ra đời, có thể kể đến như Info TV, InvestTV, VITV... Bên cạnh đó, 1 còn có rất nhiều chuyên mục, chuyên trang về các lĩnh vực kinh tế được xây dựng trên báo chí. Sự nở rộ của báo chí chuyên sâu về kinh tế là kết quả tất yếu của quá trình phát triển kinh tế đất nước, hình thành nên đối tượng công chúng, độc giả, khán thính giả có nhu cầu cao đối với nội dung thông tin này. Đối với nhiều người hoạt động trong lĩnh vực kinh tế, nắm được thông tin là một trong những yếu tố quyết định đến thành công của công việc kinh doanh. Chính vì vậy, bên cạnh yêu cầu cập nhật nhanh chóng, đặc thù của thông tin kinh tế cần có sự nhìn nhận, phân tích sâu, nguồn cung cấp thông tin đáng tin cậy và đưa ra được dự báo xu hướng. Từ những yêu cầu đó, nhiều báo chí kinh tế đã lựa chọn sử dụng thông tin từ các chuyên gia kinh tế. Tần suất xuất hiện của chuyên gia kinh tế trên báo chí ngày càng nhiều và họ đã tạo được dấu ấn đáng kể đối với công chúng. Chuyên gia có thể xuất hiện với tư cách là người cung cấp thông tin, truyền đạt kiến thức, kinh nghiệm của mình; có thể phân tích, lý giải những vấn đề còn đang có nhiều cách hiểu khác nhau; bày tỏ quan điểm cá nhân về một sự kiện, vấn đề đang diễn ra; đưa ra những dự báo về xu hướng phát triển... Nội dung chuyển tải từ các chuyên gia rất phong phú, thành phần các chuyên gia kinh tế cũng rất đa dạng. Chuyên gia có thể là người nghiên cứu, am hiểu sâu về một hoặc một số lĩnh vực kinh tế, hay những người có kinh nghiệm hoặc những nhà quản lý... Từ thực tế của đời sống báo chí, việc tìm hiểu, nghiên cứu về vai trò của chuyên gia kinh tế là vấn đề có tính thời sự hiện nay. Trong đó, có một số vấn đề cấp thiết đang được đặt ra đòi hỏi cần có sự tìm hiểu, phân tích, lý giải như: Vai trò của chuyên gia đối với báo chí chuyên sâu về kinh tế được thế hiện như thế nào? Thông tin kinh tế được cung cấp bởi chuyên gia có ảnh hưởng ra sao đối với tin, bài trên báo chí kinh tế? Có vấn đề gì đặt ra đối với việc sử dụng ý kiến của chuyên gia kinh tế trên báo chí hiện nay và làm cách nào để phát huy hơn nữa vai trò của họ? Làm thế nào để lựa chọn được 2 chuyên gia phù hợp với từng nội dung tin bài?... Việc đi sâu nghiên cứu những vấn đề này sẽ góp phần trực tiếp giúp báo chí không ngừng đổi mới, cải tiến để đáp ứng tốt hơn nhu cầu công chúng. Điều này càng có ý nghĩa tích cực trong bối cảnh yêu cầu của độc giả, khán thính giả ngày càng cao, cạnh tranh thông tin ngày càng gay gắt. Là người đang công tác trong cơ quan báo chí, được phân công theo dõi một số lĩnh vực kinh tế, tôi mong muốn khảo sát, tìm hiểu thực tế để giải đáp một phần những vấn đề đang được đặt ra như đã trình bày ở trên. Chính vì vậy, tôi đã lựa chọn đề tài cho luận văn thạc sĩ của mình là “Vai trò của chuyên gia kinh tế đối với báo chí kinh tế Việt Nam”. 2. Lịch sử nghiên cứu liên quan đến đề tài Vấn đề vai trò của báo chí đối với kinh tế nhận được sự nhận được sự quan tâm của một số nhà nghiên cứu. Có thể kể đến như cuốn chuyên khảo “Báo chí truyền thông và kinh tế, văn hóa, xã hội” của TS Lê Thanh Bình [1]. Trong đó, tác giả nghiên cứu, phân tích ở một số góc độ như báo chí góp phần thúc đẩy lĩnh vực văn hóa phát triển; đẩy mạnh truyền thông khuyến nông ở nông thôn; truyền thông và hoạt động dân số, kế hoạch hóa gia đình… Tác giả cũng trình bày kinh nghiệp trong công tác truyền thông về các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội ở một số nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đan Mạch, Mỹ… Ngoài ra, cuốn “Vai trò của báo chí trong phát triển doanh nghiệp” do TS Phạm Thắng và TS Hoàng Hải (chủ biên) đã trình bày những nội dung đa dạng về đổi mới doanh nghiệp Nhà nước, khẳng định vai trò quan trọng, những tác động của báo chí đối với sự phát triển doanh nghiệp [15]. Hội Nhà báo Việt Nam và một số cơ quan, đơn vị đã tổ chức nhiều hội thảo, diễn đàn về vấn đề nâng cao năng lực, kỹ năng của nhà báo viết về kinh tế, vai trò của nhà báo đối với doanh nghiệp. Năm 2011, Hội Nhà báo Việt Nam phối hợp với Viện KAS (Cộng hòa liên bang Đức) đã tổ chức hội thảo khoa học “Nâng cao năng lực và kỹ năng đội ngũ nhà báo viết về kinh tế”. Tại 3 hội thảo này, ông Hà Minh Huệ, lúc đó là Phó chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam đã khẳng định: “Viết một bài báo hay đã khó. Viết một bài báo hay trong lĩnh vực kinh tế lại càng khó hơn vì đây là lĩnh vực vốn khô khan và phức tạp, chuyên sâu. Vì nó đòi hỏi nhà báo không chỉ có kiến thức hiểu biết về các chuyên ngành kinh tế, mà còn cần có nghệ thuật viết sao cho công chúng hiểu được, ứng dụng được…”. Năm 2015, Hội Nhà báo Việt Nam phối hợp với Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức diễn đàn đối thoại doanh nhân với nhà báo, chủ đề là “Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia – hợp tác giữa báo chí và doanh nghiệp”. Mới đây, vào ngày 20/4/2016, Ban thư ký Chương trình thương hiệu quốc gia (Bộ Công thương) đã tổ chức “Diễn đàn thương hiệu quốc gia với truyền thông và cộng đồng”. Báo chí chuyên sâu về kinh tế mặc dù đã có sự hiện diện khá đậm nét trong đời sống báo chí nhưng đến nay chưa có nhiều công trình nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến thông tin kinh tế trên báo chí. Một số công trình nghiên cứu ở cấp độ luận văn thạc sĩ đã đề cấp đến báo chí kinh tế, chủ yếu ở góc độ nội dung, hình thức thể hiện của thông tin kinh tế trên báo chí. Luận văn thạc sỹ ngành truyền thông đại chúng của Ngô Bá Thành về đề tài “Thông tin kinh tế trên Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC” [29] đã khảo sát những chương trình kinh tế được phát sóng trên Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC, nhận xét những ưu, nhược điểm của hoạt động thông tin kinh tế trên đài, từ đó dự thảo kênh truyền hình chuyên biệt về kinh tế đầu tiên của Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC. Đây là luận văn có tính thực tiễn khá cao khi mạnh dạn đưa ra mô hình kênh chuyên biệt về kinh tế cho Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC. Thông qua việc tìm hiểu đặc thù của một đài truyền hình, tác giả mong muốn những nghiên cứu, đề xuất của mình sẽ được ứng dụng trong thực tế. Tác giả cũng đặt thông tin kinh tế trên Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC trong mối tương quan so sánh với một số đài truyền hình khác. Từ đó, rút ra kinh nghiệm để xây dựng kênh truyền hình chuyên biệt về kinh tế được 4 đề xuất trong luận văn. Mặc dù vậy, phương án đề xuất của tác giả không có điểm nhấn cụ thể cho kênh truyền hình này. Nội dung các chuyên mục được đề xuất không có quá nhiều sự khác biệt so với kênh truyền hình kinh tế đang được phát sóng. Chính vì vậy, có thể đặt nghi ngờ về sức hấp dẫn, từ đó tạo nên tính cạnh tranh của kênh truyền hình này. Luận văn thạc sĩ của Hà Khắc Minh nghiên cứu về một nội dung trong các lĩnh vực kinh tế đó là “Báo chí với quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước” [24]. Qua khảo sát một số tờ báo in chuyên sâu về kinh tế (Báo Đầu tư, Thời báo Kinh tế Sài Gòn, Tạp chí Kinh tế doanh nghiệp) và báo in có chuyên trang về kinh tế (báo Tuổi trẻ TP Hồ Chí Minh), tác giả đánh giá thực trạng nội dung thông tin, hình thức, phương pháp thể hiện của vấn đề tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước trên báo chí. Từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thông tin về tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước trên báo chí. Cách lựa chọn đề tài của tác giả cho phép nghiên cứu sâu về một nội dung của lĩnh vực kinh tế, qua đó mang đến kết quả nghiên cứu giá trị. Đề tài nghiên cứu đang có tính thời sự, được quan tâm của xã hội. Tác giả đặt vấn đề “Báo chí với quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước” nhưng mới chỉ khảo sát được một số ấn phẩm báo in, chưa đề cập đến truyền hình, báo mạng điện tử, phát thanh. Luận văn sẽ hấp dẫn, thiết thực và có ý nghĩa thực tiễn cao hơn nếu tác giả có được thông tin nghiên cứu từ phóng viên theo dõi lĩnh vực này, những người trực tiếp đưa tin, bài về tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước và lãnh đạo một số doanh nghiệp Nhà nước nằm trong diện thực hiện tái cơ cấu. Những thông tin đó có thể bổ sung cho phần nội dung những vấn đề đặt ra đối với việc chuyển tải thông tin về tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước trên báo chí cũng như tác động, ảnh hưởng của báo chí lên chính doanh nghiệp, rộng hơn là cái nhìn của công chúng về vấn đề này sau khi tiếp nhận thông tin từ báo chí. 5 Cũng đề cập đến nội dung tái cơ cấu, luận văn thạc sĩ của Lê Phương Vân lựa chọn hướng nghiên cứu ở quy mô lớn hơn: “Vấn đề tái cơ cấu nền kinh tế trên báo chí kinh tế Việt Nam” [32]. Luận văn khảo sát 3 ấn phẩm chuyên sâu về kinh tế là Thời báo Kinh tế Việt Nam, báo Đầu tư và Thời báo Tài chính Việt Nam, làm rõ thực trạng thông tin, tuyên truyền về hoạt động tái cơ cấu nền kinh tế, đánh giá ưu, nhược điểm, chỉ ra nguyên nhân, đưa ra những khuyến nghị, giải pháp... Cách chọn đề tài, đặt vấn đề nghiên cứu của tác giả là một sự dũng cảm. Bởi đây là vấn đề rất lớn của nền kinh tế, liên quan đến nhiều lĩnh vực, có sức ảnh hưởng sâu rộng trong xã hội. Trong khuôn khổ của một luận văn thạc sĩ, để giải quyết được vấn đề này là nhiệm vụ không dễ dàng. Cũng giống luận văn của tác giả Hà Khắc Minh, tác giả Lê Phương Vân mới khảo sát 3 ấn phẩm của một loại hình báo chí. Vì vậy, nội dung nghiên cứu có thể mới chỉ được ghi nhận từ một góc độ. Lựa chọn đề tài “Đặc thù của thông tin về thị trường chứng khoán trên báo in hiện nay”, luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thu Trang đề cập đến một trong những lĩnh vực kinh tế còn mới mẻ nhưng đã có bước phát triển nhanh chóng ở nước ta [30]. Luận văn đã tìm hiểu những nét đặc thù về nội dung (thông tin phân tích, bình luận chuyên sâu, mức độ chính xác và tin cậy cao, tính tự chủ cao) và hình thức của thông tin (thể hiện ở trình bày, dung lượng tin, thể loại và việc sử dụng ngôn ngữ) về thị trường chứng khoán trên báo in hiện nay. Tác giả cũng đưa ra những nhận xét khẳng định ưu thế nổi trội của thông tin trên báo in và đề xuất nâng cao chất lượng thông tin thị trường chứng khoán trên báo in. Về nội dung thông tin, luận văn cho rằng cần tăng cường tính thời sự, nâng cao tính chính xác, trung thực, khách quan, tăng cường số lượng và chất lượng thông tin phân tích, bình luận chuyên sâu. Về hình thức thể hiện của thông tin, cần tổ chức các tin bài theo hướng "nhiều cửa", khai thác hiệu quả kênh đồ hình, trau dồi ngôn ngữ, rút ngắn dung lượng bài viết. Một trong những điểm đáng chú ý của luận văn là đề xuất xây 6 dựng đội ngũ nhà báo chứng khoán chuyên nghiệp, đội ngũ cộng tác viên có uy tín. Nội dung này khẳng định ý nghĩa quan trọng của việc biết cách khai thác thông tin hiệu quả sẽ có tác động tích cực đến chất lượng tin, bài về các vấn đề kinh tế. Trong đội ngũ cộng tác viên có uy tín mà tác giả đề cập, không thể thiếu các chuyên gia kinh tế. Mặc dù không phải là đối tượng nghiên cứu trực tiếp, nhưng qua luận văn này có thể thấy vai trò của chuyên gia kinh tế đã bắt đầu được nhìn nhận trong đời sống báo chí, dù chỉ mới khía cạnh rất nhỏ. Ngoài ra, có thể kể đến một số luận văn thạc si có vấn đề nghiên cứu liên quan đến báo chí kinh tế ở Việt Nam như “Thông tin kinh tế trên truyền hình Thông tấn” của Vương Huyền Linh [26]; “Báo chí với việc thông tin điển hình kinh tế nông nghiệp - nông thôn hiện nay” của Lê Duy Phong [27] hay “Ứng dụng các tính năng đa phương tiện trong tổ chức sản xuất bản tin Tài chính Kinh doanh trên kênh VTV 1 - Đài truyền hình Việt Nam” của Chu Hồng Phương [28], “Việc tiếp cận thông tin tài chính của nhà báo Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Hữu Tuấn [31]... Như đã nói, những công trình này chủ yếu đề cập đến khía cạnh nội dung, hình thức của thông tin kinh tế được thể hiện trên báo chí. Việc nghiên cứu chủ thể, nguồn phát của thông tin đó gần như còn bỏ ngõ. Đối với báo chí, nguồn tin mang ý nghĩa sống còn. Hiệu quả trong khai thác nguồn tin đóng vai trò quyết định đối với sức hấp dẫn của từng tin, bài. Chuyện gia kinh tế có thể xem là một trong những nguồn cung cấp thông tin rất quan trọng đối với báo chí đặc biệt là báo chí kinh tế. Hiện nay, chưa có luận án, luận văn, công trình nào nghiên cứu về vấn đề vai trò của chuyên gia kinh tế đối với báo chí kinh tế tại Việt Nam. Đề tài nghiên cứu tại luận văn thạc sĩ này sẽ không bị lặp lại với công trình nghiên cứu khác, từ đó, có cơ hội để mang đến những đóng góp mới cả về lý luận và thực tiễn cho sự phát triển của báo chí kinh tế nói riêng và báo chí Việt Nam nói chung. 7 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích của luận văn là từ những vấn đề lý luận và thực tiễn, đi vào khảo sát vai trò của chuyên gia kinh tế được thể hiện qua các tin, bài trên báo in và truyền hình; khảo sát ảnh hưởng của chuyên gia đối với chất lượng tin, bài; ghi nhận, phát hiện những ưu điểm và hạn chế; đồng thời đề xuất giải pháp nhằm phát huy hơn nữa vai trò của đội ngũ chuyên gia. Những giải pháp này cũng sẽ nhằm nâng cao chất lượng của các tin, bài trên báo chí chuyên sâu về kinh tế, phục vụ tốt hơn nhu cầu độc giả, khán giả. Từ những mục đích đó, luận văn tập trung vào những nhiệm vụ sau: - Nhìn nhận về chuyên gia kinh tế với tư cách người am hiểu sâu về một hoặc một số lĩnh vực của đời sống kinh tế. - Tìm hiểu về báo chí chuyên sâu về kinh tế trong bối cảnh nền kinh tế đất nước đang có sự phát triển không ngừng. - Khảo sát, tìm hiểu một số tin, bài về kinh tế trên báo in, báo mạng điện tử và truyền hình để thấy được vai trò của đội ngũ chuyên gia kinh tế. - Đánh giá những mặt tích cực, hạn chế, từ đó, đề xuất giải pháp để phát huy hơn nữa vai trò của chuyên gia kinh tế trên báo chí kinh tế. Trong các nhiệm vụ nghiên cứu, luận văn chú trọng tìm hiểu, đề xuất một số giải pháp cụ thể để tiếp tục nâng cao vai trò của chuyên gia kinh tế đối với báo chí kinh tế. - Đối với chuyên gia, để đóng góp ý kiến trên báo chí một cách chân thực, khách quan, chất lượng thông tin cao, chuyên gia cần được tạo điều kiện tối đa nhất cả về môi trường, hoàn cảnh cũng như cơ sở pháp lý. Kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm của chuyên gia cần được khai thác phù hợp với nội dung, lĩnh vực mà nhà báo, cơ quan báo chí đề cập tới. - Đối với nhà báo, cần phải có ý thức trau dồi chuyên môn nghề nghiệp, nắm bắt những kiến thức cơ bản về lĩnh vực kinh tế mà mình theo dõi. Nhà báo phải công tâm, khách quan, tôn trọng sự thật khi khai thác, sử dụng ý 8 kiến chuyên gia. Cơ quan báo chí, nhà báo cần không ngừng đổi mới nội dung, cách thức trình bày sản phẩm của mình để tăng thêm tính hấp dẫn đối với công chúng. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là vai trò của chuyên gia kinh tế đối với báo chí kinh tế Việt Nam thể hiện qua một số tin, bài trên báo in, báo mạng điện tử và truyền hình đề cập đến nội dung chuyên sâu về kinh tế. Phạm vi nghiên cứu: Do đặc thù thông tin kinh tế gồm nhiều lĩnh vực khác nhau với phạm vi rất rộng, luận văn tập trung nghiên cứu lĩnh vực tài chính và lĩnh vực ngân hàng. Đây là hai lĩnh vực cốt lõi của nền kinh tế, đồng thời cũng ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống xã hội. Trong điều hành kinh tế vĩ mô của cơ quan quản lý Nhà nước, chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa là những công cụ hữu hiệu, tác động nhanh chóng đến các bộ phận của nền kinh tế, từ đó, trở thành giải pháp có vai trò hàng đầu khi cần sự can thiệp của Nhà nước. Lĩnh vực này cũng thu hút được sự quan tâm của đông đảo công chúng và được báo chí dành nhiều diện tích, thời lượng đưa thông tin. Do vậy, luận văn tập trung nghiên cứu về thông tin tài chính, ngân hàng để có điều kiện tìm hiểu sâu, không quá phân tán, đồng thời, đây cũng là những lĩnh vực có tính chất đại diện, khái quát cao. Luận văn nghiên cứu trên 3 loại hình báo chí là báo in, báo mạng điện tử và truyền hình. Trong mỗi loại hình báo chí lựa chọn các tin, bài chuyên sâu về kinh tế được nhiều độc giả, khán giả quan tâm, có ảnh hưởng lớn với dư luận xã hội. Báo in là loai hình báo chí truyền thống, ra đời từ lâu và có quá trình phát triển tương đối dài. Tại Việt Nam, báo in hiện nay là một trong những loại hình báo chí chủ chốt, có sự hiện diện rộng rãi trong xã hội. Báo in vừa mang đậm đặc điểm của báo chí vừa có những nét đặc thù riêng. Riêng với báo chí kinh tế, báo in đã xuất hiện những ấn phẩm chuyên sâu, xuất bản hằng ngày hoặc thưa kỳ với thông tin phong phú, đa dạng, trong đó nhiều tờ 9 báo đã tạo dựng thương hiệu lớn. Bên cạnh báo in, luận văn cũng khảo sát tin, bài về kinh tế trên báo mạng điện tử. Đây là loại hình báo chí đang có sự phát triển nở rộ, đa dạng. Thông tin trên báo mạng điện tử được cập nhật nhanh chóng, thu hút ngày càng nhiều độc giả. Hiện nay hầu hết các cơ quan báo chí trong đó có báo chí chuyên sâu về kinh tế đã có ấn phẩm điện tử. Ngoài ra còn có những trang tin điện tử chuyên về các lĩnh vực của đời sống kinh tế. Luận văn cũng khảo sát trên truyền hình, loại hình báo chí mang đặc trưng nổi bật là thông tin nhanh chóng, sinh động, có tác động trực tiếp, mạnh mẽ đến công chúng. Thông tin kinh tế trên truyền hình hiện nay cũng rất được chú trọng với nhiều chương trình đặc sắc, những bản tin thu hút được số lượng khán giả đông đảo. Trong phạm vi khuôn khổ của luận văn thạc sĩ, luận văn khó có điều kiện khảo sát tất cả các loại hình báo chí mà chỉ tập trung vào báo in, báo mạng điện tử và truyền hình vì những lý do nêu trên. Lựa chọn khảo sát các loại hình báo chí này, luận văn mong muốn thu nhận được những kết quả giá trị. Từ đó, có thể đưa ra những nhận định, phân tích, đánh giá về vai trò chuyên gia kinh tế đối với báo chí kinh tế. Đặt trong mối tương quan so sánh với các tin, bài khác không sử dụng ý kiến chuyên gia, luận văn mong muốn chỉ ra sức nặng thông tin được cung cấp bởi chuyên gia kinh tế so với các thông tin khác như thông tin số liệu, thông tin từ điều tra, khảo sát của phóng viên, thống tin báo cáo, văn bản... - Khảo sát báo in: Thời báo Kinh tế Việt Nam trong thời gian 1 năm (từ tháng 7/2014 đến 6/2015). - Khảo sát báo mạng điện tử: Thời báo Kinh tế Sài Gòn Online trong thời gian 1 năm (từ tháng 7/2014 đến tháng 6/2015) - Khảo sát truyền hình: Bản tin Tài chính Kinh doanh (VTV1 – Đài truyền hình Việt Nam), do đặc thù về khả năng theo dõi cũng như lưu trữ nên đối với bản tin này, tiến hành khảo sát trong 6 tháng (từ tháng 6/2015 đến tháng 11/2015). 10 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng chủ yếu hai phương pháp nghiên cứu là phân tích nội dung và phỏng vấn sâu: - Phương pháp phân tích nội dung: Khảo sát, phân tích nội dung một số tin, bài trên báo in và truyền hình về lĩnh vực tài chính, ngân hàng có sử dụng ý kiến của chuyên gia kinh tế. Cụ thể là tin, bài trên Thời báo Kinh tế Việt Nam, Thời báo Kinh tế Sài Gòn Online và Bản tin Tài chính Kinh doanh (VTV 1 - Đài Truyền hình Việt Nam). Ngoài ra, còn sử dụng nội dung từ công trình nghiên cứu về báo chí, truyền thông, kinh tế vĩ mô... Thống kê một vài số liệu như tần suất xuất hiện, dung lượng, thời lượng các tin, bài có sử dụng thông tin từ chuyên gia kinh tế... Từ cứ liệu có được qua việc phân tích nội dung, thống kê, có được cái nhìn bao quát, từ đó có thể rút ra những luận cứ, luận điểm, đưa ra đánh giá, đề xuất. - Phương pháp phỏng vấn sâu: Thực hiện phỏng vấn sâu với một số chuyên gia kinh tế thường xuyên xuất hiện trên báo chí và phóng viên theo dõi lĩnh vực tài chính, ngân hàng của một số cơ quan báo chí kinh tế như Thời báo Kinh tế Việt Nam, Thời báo Kinh tế Sài Gòn, Đài Truyền hình Việt Nam... 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Ý nghĩa lý luận: Luận văn góp phần bổ sung và phát triển hệ thống lý thuyết về nghiên cứu báo chí kinh tế ở Việt Nam, đặc biệt là về góc độ vai trò của chuyên gia kinh tế. Luận văn đóng góp cho quá trình nghiên cứu vai trò của báo chí nói chung và báo chí kinh tế nói riêng trong việc phản ánh các thông tin kinh tế. Định hướng giải pháp cho những vấn đề của kinh tế nói chung và báo chí nói riêng, khẳng định mối quan hệ khăng khít và qua lại giữa báo chí và kinh tế. Ý nghĩa thực tiễn: 11 Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ giúp các cơ quan báo chí, nhà báo trong việc nhìn nhận chính xác hơn vài trò của chuyên gia kinh tế đối với báo chí nói chung và báo chí chuyên sâu về kinh tế nói riêng. Luận văn cũng sẽ đánh giá những vấn đề đặt ra và đề xuất giải pháp để nâng cao hơn nữa vai trò của chuyên gia kinh tế, từ đó, có thể nâng cao chất lượng của các ấn phẩm báo chí, chương trình truyền hình, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của công chúng. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về chuyên gia, chuyên gia kinh tế, báo chí kinh tế Chương 2 : Sức nặng của thông tin kinh tế được cung cấp từ các chuyên gia Chương 3: Một số vấn đề đặt ra đối với việc khai thác thông tin kinh tế từ chuyên gia kinh tế 12 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHUYÊN GIA, CHUYÊN GIA KINH TẾ, BÁO CHÍ KINH TẾ 1.1 Chuyên gia, chuyên gia kinh tế Từ điển tiếng Việt định nghĩa, chuyên gia là người trực tiếp làm công việc chuyên môn, là người có kiến thức chuyên sâu [20]. Theo Từ điển bách khoa toàn thư mở Wikipedia, chuyên gia là thuật ngữ chỉ về những người người được đào tạo theo hướng chuyên sâu có kinh nghiệm thực hành công việc và có kỹ năng thực tiễn, lý luận chuyên sâu về một lĩnh vực cụ thể hoặc có hiểu biết vượt trội so với mặt bằng kiến thức chung. Tài liệu “Điều gì làm nên một chuyên gia” của Trung tâm Đào tạo phát triển xã hội (Trường Đại học Tôn Đức Thắng) thì cho rằng, các chuyên gia có thể tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp (thông qua việc cho ý kiến, tham vấn) vào một công việc hay một lĩnh vực cụ thể. Một trong những đặc điểm quan trọng để nhận dạng chuyên gia so với các chuyên viên, đồng nghiệp thông thường là: Kỹ năng, nghề nghiệp vượt trội đồng nghiệp; trong công việc luôn cho kết quả chính xác; tinh thông nghiệp vụ, am tường về công việc đang làm; được tổ chức có thẩm quyền thừa nhận hoặc công nhận bằng văn bản; có khả năng tư vấn thông thạo trên mọi lĩnh vực... Thạc sĩ Đặng Thanh Vân, sáng lập viên và Giám đốc điều hành Công ty Thanhs, người có nhiều nghiên cứu về xây dựng thương hiệu và truyền thông, đã đưa ra định nghĩa về chuyên gia của riêng mình trong bài viết “Làm gì để trở thành chuyên gia”: Chuyên gia (từ tiếng Anh là expert) có từ gốc là experience (kinh nghiệm, trải nghiệm) và bản thân từ này lại xuất phát từ “experiment” (thí nghiệm, thử nghiệm, thực nghiệm). Vậy điều kiện cần của chuyên gia trước tiên là người có rất nhiều kinh nghiệm rút ra thông qua việc thử nghiệm/thí nghiệm/thực nghiệm nhiều lần trong chuyên môn của họ. Điều kiện đủ mới là “có khả năng tham vấn, tư vấn, hướng dẫn cho người khác về lĩnh vực đó”. Cũng theo tác giả Đặng Thanh Vân, trước nay, chúng ta “dị 13