Tài liệu Vai trò của chính quyền địa phương trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở thanh hoá hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH TRƢƠNG NGỌC TUẤN VAI TRß CñA CHÝNH QUYÒN §ÞA PH¦¥NG TRONG VIÖC THùC HIÖN CHÝNH S¸CH T¤N GI¸O ë THANH HãA HIÖN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ HÀ NỘI - 2018 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH TRƢƠNG NGỌC TUẤN VAI TRß CñA CHÝNH QUYÒN §ÞA PH¦¥NG TRONG VIÖC THùC HIÖN CHÝNH S¸CH T¤N GI¸O ë THANH HãA HIÖN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ Mã số: 62 22 03 02 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. GS. TS. NGUYỄN HÙNG HẬU 2. TS. NGUYỄN THỊ THÖY ANH HÀ NỘI - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo đúng quy định. Tác giả Trƣơng Ngọc Tuấn MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Các công trình nghiên cứu về tôn giáo, chính sách tôn giáo, vai trò của chính quyền đia phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở nƣớc ta hiện nay ........................................................ 7 1.2. Các công trình nghiên cứu về vai trò của chính quyền địa phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hóa -Thực trạng và những vấn đề đặt ra ............................................................ 18 1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến giải pháp chủ yếu phát huy vai trò của chính quyền địa phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hóa hiện nay ...................................... 21 1.4. Những vấn đề tiếp tục nghiên cứu ......................................................... 24 CHƢƠNG 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÕ CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƢƠNG TRONG VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TÔN GIÁO Ở NƢỚC TA HIỆN NAY ....... 28 2.1. Khái quát chung về tôn giáo và chính sách tôn giáo ............................. 28 2.2. Những Vấn đề chung về chính quyền địa phƣơng và vai trò của chính quyền địa phƣơng trong thực hiện chính sách tôn giáo ......... 64 2.3. Vai trò của chính quyền địa phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ..................................................................................... 72 CHƢƠNG 3:VAI TRÕ CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƢƠNG TRONG VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TÔN GIÁO Ở THANH HÓA - THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA.................. 80 3.1. Tình hình tôn giáo ở tỉnh Thanh Hóa ..................................................... 80 3.2. Thực trạng thực hiện vai trò của chính quyền địa phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hóa ........................................ 99 3.3. Hạn chế và nguyên nhân ...................................................................... 114 1 3.4. Những vấn đề đặt ra đối với chính quyền địa phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hóa hiện nay .................... 118 CHƢƠNG 4: MỘT SỐ PHƢƠNG HƢỚNG CƠ BẢN VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU PHÁT HUY VAI TRÕ CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƢƠNG TRONG VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TÔN GIÁO Ở THANH HÓA HIỆN NAY .......... 126 4.1. Phƣơng hƣớng cơ bản .......................................................................... 126 4.2. Một số giải pháp chủ yếu ..................................................................... 127 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 154 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ Đà CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ................................. 165 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ANTQ : An ninh Tổ quốc ANTT : An ninh trật tự ANXH : An ninh xã hội BCH : Ban Chấp hành HĐND : Hội đồng nhân dân MTTQ Mặt trận Tổ quốc TW : Trung ƣơng UBND : Ủy ban nhân dân 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là một quốc gia đa tôn giáo. Có những tôn giáo lớn mang tính quốc tế du nhập từ bên ngoài nhƣ: Công giáo, Phật giáo, Tin lành; có tôn giáo nội sinh trong lòng dân tộc nhƣ: Cao Đài, Hòa Hảo...Hiện nƣớc ta có khoảng 27% dân số sinh hoạt tôn giáo thƣờng xuyên. Ngay sau khi nƣớc nhà đƣợc độc lập, nhận thức đúng về tầm quan trọng của vấn đề tôn giáo, chính sách tôn giáo đã đƣợc Nhà nƣớc ban hành, lập tức hòa mình vào đời sống xã hội, phù hợp đƣờng hƣớng của các tổ chức tôn giáo, đáp ứng sự mong muốn của một bộ phận nhân dân nên tạo đƣợc sự đoàn kết và đồng thuận cao trong xã hội, góp phần đƣa sự nghiệp cách mạng nƣớc ta đạt nhiều thành tựu vĩ đại. Đông đảo chức sắc, tín đồ các tôn giáo phát huy truyền thống yêu nƣớc, gắn bó, đồng hành cùng dân tộc, đoàn kết lƣơng giáo trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc; hăng hái tham gia phát triển kinh tế - xã hội, củng cố và tăng cƣờng về quốc phòng an ninh, góp phần quan trọng vào những thành tựu của công cuộc đổi mới quê hƣơng, đất nƣớc. Hệ thống chính trị nói chung và các ngành, các cấp quan tâm xây dựng, bổ sung hoàn thiện chính sách cũng nhƣ không ngừng nâng cao hiệu quả công tác tôn giáo. Nhƣng ngƣợc lại cũng còn một số cá nhân, nhóm tín đồ tôn giáo chƣa nhận thức đúng và thực hiện đúng chính sách tôn giáo. Một số vấn đề nổi lên là: tình trạng khiếu kiện, khiếu nại về đất đai, cơ sở thờ tự các tôn giáo; hoạt động tôn giáo trái quy định; lợi dụng tự do tín ngƣỡng, tôn giáo, dân chủ, nhân quyền để chống đối chính quyền, gây mất an ninh trật tự. Một số địa phƣơng, nhất là ở cấp cơ sở thiếu quan tâm, thờ ơ, buông lỏng công tác lãnh đạo, quản lý nhà nƣớc về tôn giáo; sử dụng cán bộ, đảng viên yếu kém đã vô tình tiếp tay cho hoạt động tôn giáo trái pháp luật. Thực tế trên đang đòi hỏi Đảng và Nhà nƣớc phải coi trọng và ngày càng tăng cƣờng công tác tôn giáo. Nghị quyết 25 của Ban chấp hành 2 Trung ƣơng Đảng khóa IX nêu rõ: “Công tác tôn giáo là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị” [4]. Hệ thống chính trị ở Việt Nam đƣợc xác định bao gồm: Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nƣớc, Mặt trận tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội,… Do vậy, việc nghiên cứu để làm rõ vai trò và phƣơng thức thực hiện công tác tôn giáo của các tổ chức thành viên trong hệ thống chính trị là hết sức quan trọng, đặc biệt là vai trò quản lý nhà nƣớc mà sâu sát và trực tiếp là chính quyền địa phƣơng. Thanh Hoá là một tỉnh đông dân có địa hình sinh thái đa dạng, có nhiều dân tộc sinh sống với 4 tôn giáo chính là: Công giáo, phật giáo, Tin lành và Cao Đài (chiếm khoảng 7% dân số cả tỉnh). Ngoài ra còn khoảng trên 80% có sinh hoạt tín ngƣỡng, tôn giáo không thƣờng xuyên. Bộ phận nhân dân theo tôn giáo cƣ trú không tập trung tại một khu vực hành chính nhất định mà nằm rải rác ở nhiều nơi của nhiều huyện trong tỉnh, lịch sử của các tôn giáo cũng có nhiều biến động, do đó vấn đề thực hiện chính sách tôn giáo có những đặc thù riêng so với các địa phƣơng khác trong cả nƣớc [32, tr1]. Nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của việc thực hiện chính sách tôn giáo ở địa phƣơng, Tỉnh uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội đã quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, vận động tổ chức thực hiện, đồng thời đƣợc đông đảo nhân dân tự giác chấp hành. Do vậy, những năm qua, nhất là trong những năm đổi mới, công tác tôn giáo ở Thanh Hoá đã thu đƣợc những thành tựu đáng kể, đó là sự ổn định về chính trị – xã hội, đảm bảo về an ninh quốc phòng, đời sống nhân dân đƣợc cải thiện, nhân dân theo đạo “sống tốt đời, đẹp đạo”, đoàn kết lƣơng giáo trong mặt trận thống nhất, hoàn thành vƣợt mức các chỉ tiêu kinh tế - xã hội, tạo những tiền đề quan trọng để quyết tâm phấn đấu xây dựng Thanh Hóa thành tỉnh “tiên tiến” vào năm 2020, tiến tới xây dựng Thanh Hoá thành tỉnh “kiểu mẫu” nhƣ tâm nguyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời. 3 Bên cạnh những thành tựu đã đạt đƣợc, công tác tôn giáo ở Thanh Hoá còn nhiều hạn chế cần khắc phục nhƣ: chƣa cụ thể hóa chủ trƣơng của Đảng để xây dựng chủ trƣơng, chính sách đặc thù để lãnh đạo và tổ chức thực hiện công tác tôn giáo ở địa phƣơng, các cơ quan, tổ chức làm công tác tôn giáo chƣa đồng bộ, thiếu thống nhất, đặc biệt vai trò quản lý nhà nƣớc đối với tôn giáo của một số đơn vị địa phƣơng còn bị buông lỏng, chƣa bám sát thực tiễn, chƣa chú trọng tính khoa học trong quản lý; một số cán bộ làm quản lý nhà nƣớc về tôn giáo ở cấp tỉnh, huyện làm không đúng chuyên môn đƣợc đào tạo, không ổn định thƣờng xuyên; cán bộ cấp cơ sở vừa thiếu, vừa yếu, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới; quan điểm giải quyết các vấn đề tôn giáo thiếu thống nhất; việc tuyên truyền chính sách tôn giáo đến với nhân dân chƣa rộng khắp và chƣa đến trực tiếp với đối tƣợng tuyên truyền. Ngoài ra còn gặp phải một số khó khăn mang tính khách quan là xu hƣớng du nhập tôn giáo mới, các thế lực thù địch lợi dụng tôn giáo để hoạt động chống phá cách mạng; một số chức sắc, bà con nhân dân lách luật, xé rào các qui định về đất đai, cơ sở thờ tự, công tác từ thiện, nhân đạo để thực hiện các hành vi trái pháp luật. Tất cả những vấn đề trên đang đặt ra yêu cầu phải đổi mới và tăng cƣờng công tác tôn giáo ở địa phƣơng Thanh Hoá. Việc tổng kết, khái quát thực tiễn công tác tôn giáo để tìm ra phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm phát huy vai trò của chính quyền địa phƣơng để tăng cƣờng hiệu quả thực hiện chính sách tôn giáo là việc làm cần thiết. Vì vậy, tác giả chọn đề tài: “Vai trò của chính quyền địa phương trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hoá hiện nay ” làm đề tài nghiên cứu luận án Tiến sỹ của mình. Đây là vấn đề cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn trong công tác quản lý nhà nƣớc về tôn giáo ở Thanh Hoá nói riêng và trong phạm vi cả nƣớc nói chung trong giai đoạn hiện nay. 4 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của Luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ thực trạng vai trò của chính quyền địa phƣơng của việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hoá, luận án góp phần đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của chính quyền địa phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo, góp phần ổn định bền vững tình hình tôn giáo trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Khái quát hoá những quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về tôn giáo, cơ sở lý luận để xây dựng chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nƣớc ta. - Phân tích tình hình tôn giáo; thực trạng tình hình thực hiện chính sách tôn giáo; vai trò của chính quyền địa phƣơng với tƣ cách là nhân tố chủ quan trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hoá để làm rõ những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của nó. - Nêu lên một số vấn đề đang đặt ra cần giải quyết đối với việc thực hiện chính sách tôn giáo ở tỉnh Thanh Hoá; đề xuất một số phƣơng hƣớng cơ bản và giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao vai trò của chính quyền địa phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hoá trong điều kiện hiện nay. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của Luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Vai trò của Hội đồng nhân dân, đại biểu Hội đồng nhân dân; Ủy ban nhân dân, các cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức thuộc Ủy ban nhân dân; các cấp tỉnh Thanh Hóa trong việc thực hiện chính sách tôn giáo. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian: Địa bàn tỉnh Thanh Hoá. - Thời gian: Từ 1990 (khi ra đời nghị quyết 24 – NQ/TW) đến năm 2015. 5 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: Luận án đƣợc thực hiện dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc ta về tôn giáo nói chung và chính sách tôn giáo nói riêng. - Phương pháp nghiên cứu: Để thực hiện luận văn này, tác giả sử dụng mối quan hệ biện chứng giữa khách quan - chủ quan, giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thƣợng tầng, giữa lý luận và thực tiễn. Đồng thời sử dụng tổng hợp các phƣơng pháp: so sánh; lôgic - lịch sử; phân tích - tổng hợp nhằm đạt mục đích và hoàn thành nhiệm vụ mà Luận án đặt ra. 5. Đóng góp mới của Luận án - Bƣớc đầu phát hiện một số vấn đề mới đặt ra cần giải quyết trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hoá hiện nay. - Phân tích thực trạng để làm rõ bản chất của những nguyên nhân tồn tại về đất đai có liên quan đến tôn giáo ở Thanh Hóa. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao vai trò của chính quyền địa phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo ở Thanh Hoá hiện nay, nhất là chính sách về đất đai, vấn đề đoàn kết tôn giáo. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận án - Ý nghĩa lý luận: Làm sâu sắc thêm mối quan hệ giữa chính quyền địa phƣơng với tƣ cách là nhân tố chủ quan tác động đến các điều kiện khách quan liên tục vận động biến đổi, đó là các yếu tố mới, các biểu hiện mới của tôn giáo và hoạt động tôn giáo. - Ý nghĩa thực tiễn: Luận án đƣợc sử dụng làm tài liệu tham khảo để xây dựng, bổ sung, hoàn thiện chính sách tôn giáo; làm rõ và đề xuất giải pháp nhằm phát huy vai trò của chính quyền địa phƣơng trong việc thực hiện chính sách tôn giáo và vận dụng vào thực tiễn công tác tôn giáo ở Thanh Hoá. 6 Luận án có thể làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy các môn Triết học, Chính trị học, Chủ nghĩa xã hội khoa học, Tôn giáo học v.v...ở một số cơ sở đào tạo, bồi dƣỡng. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần Mở đầu, Kiến nghị và Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Luận án gồm có 4 chƣơng, 13 tiết. 7 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Tôn giáo là một thực thể khách quan của xã hội, luôn gắn liền với đời sống chính trị, kinh tế xã hội, văn hoá của mỗi quốc gia, là nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân. Do vậy, bất cứ Nhà nƣớc nào cũng phải định ra một thái độ và cách ứng xử đối với tôn giáo, đó là xây dựng chính sách tôn giáo. Xây dựng chính sách tôn giáo và thực hiện chính sách tôn giáo là yêu cầu của sự nghiệp đổi mới ở nƣớc ta. Cho nên, từ khi Nghị quyết 24 – NQ/TW của Bộ Chính trị, đặc biệt là Nghị quyết 25 – NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng khóa IX ra đời, việc đi vào nghiên cứu về tôn giáo, đề ra chủ trƣơng, chính sách tôn giáo ngày càng đƣợc nhiều nhà lý luận, chính trị quan tâm hơn. Từ nghiên cứu cơ bản về tôn giáo, chính sách tôn giáo đến việc thực hiện chính sách tôn giáo ở các địa phƣơng đã có nhiều kết quả. Nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề này đã đƣợc công bố nhƣ: 1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TÔN GIÁO, CHÍNH SÁCH TÔN GIÁO, VAI TRÕ CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƢƠNG TRONG VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TÔN GIÁO Ở NƢỚC TA HIỆN NAY 1.1.1. Công trình - Đề tài khoa học cấp Nhà nước: “Quá trình thực hiện chính sách tôn giáo, dân tộc của Đảng và Nhà nƣớc ta qua tổng kết thực tiễn ở Tây Bắc, Tây nguyên, Tây Nam bộ” [131]. Đề tài đi sâu nghiên cứu các vấn đề về dân tộc, tôn giáo; tình hình thực hiện chính sách tôn giáo ở 3 khu vực có vị trí địa chính trị rất quan trọng của đất nƣớc, tổng kết về lý luận, đề xuất các chủ trƣơng, chính sách cho Đảng và Nhà nƣớc trong hoạch định chiến lƣợc cho các vấn đề nhạy cảm này. - Đề tài cấp Nhà nước: “Tình hình và xu hƣớng tôn giáo ở Việt Nam hiện nay - những vấn đề đặt ra cho công tác quản lý và lãnh đạo” năm 2002 8 do Lê Hữu Nghĩa làm chủ nhiệm đề tài [98]. Đề tài đã nêu lên thực trạng và xu hƣớng biến động của tôn giáo thế giới và ở Việt Nam hiện nay. Phân tích nguyên nhân, các điều kiện chính trị, kinh tế xã hội của sự tồn tại và phát triển của các tôn giáo. Trên cơ sở đó nêu phƣơng hƣớng và kiến nghị nhằm nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng và hiệu quả quản lý của Nhà nƣớc đối với những hoạt động tôn giáo ở nƣớc ta trong thời gian tới. - Đề tài: “Đổi mới chính sách tôn giáo và quản lý nhà nƣớc về tôn giáo hiện nay - những bài học kinh nghiệm và kiến nghị cụ thể” do Nguyễn Đức Lữ làm chủ nhiệm [76]. Đề tài đã khái quát những quan điểm, chủ trƣơng, chính sách đối với tôn giáo của Đảng và Nhà nƣớc ta trong quá trình cách mạng Việt Nam. Sau khi tổng kết những kết những kết quả đã đạt đƣợc, tác giả kiến nghị những giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách tôn giáo ở Việt Nam. - Đề tài khoa học cấp bộ: “Xu hƣớng phát triển và những giải pháp giải quyết vấn đề dân tộc, tôn giáo và nhân quyền ở Tây Nguyên”, do Nguyễn Quốc Phẩm làm Chủ nhiệm [100]. Công trình đã làm rõ về lí luận và lịch sử, thực chất của vấn đề dân tộc, tôn giáo và nhân quyền và quan hệ giữa các vấn đề đó nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng chiến lƣợc của việc thực hiện chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo bảo đảm quyền của các dân tộc thiểu số ở Tây nguyên, vạch trần những âm mƣu lợi dụng vấn đề dân tộc, tín ngƣỡng, tôn giáo và nhân quyền chống phá sự nghiệp cách mạng Việt Nam của các thế lực thù địch. Điều tra, khảo sát, đánh giá đúng thực trạng việc giải quyết vấn đề dân tộc, tôn giáo, nhân quyền ở Tây Nguyên, dự báo xu hƣớng phát triển của các vấn đề dân tộc, tôn giáo và nhân quyền trong thời gian tới. Xác định rõ quan điểm cơ bản, đề xuất và luận chứng làm rõ hệ thống các giải pháp, một số kiến nghị cụ thể để giải quyết đúng, có hiệu quả vấn đề dân tộc, tôn giáo và nhân quyền nhằm củng cố, tăng cƣờng khối đại đoàn kết 9 các dân tộc, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc về công tác dân tộc, tôn giáo, làm thất bại âm mƣu diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch. - Đặng Nghiêm Vạn: “Những vấn đề lý luận và thực tiễn tôn giáo ở Việt Nam” [113]. Cuốn sách là tập hợp các bài viết về tôn giáo, chủ yếu bàn về chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về vấn đề tôn giáo và lý giải một số hiện tƣợng tôn giáo trên góc độ kinh tế. - Đặng Nghiêm Vạn: “Lý luận về tôn giáo và tình hình tôn giáo ở Việt Nam” [114]. Cuốn sách đề cập đến một số vấn đề lý luận liên quan đến tôn giáo ở Việt Nam, nghiên cứu đặc điểm và vai trò của tôn giáo trong đời sống hiện nay, đặc biệt là đời sống văn hoá khi đất nƣớc ta đang bƣớc vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, chủ động hội nhập theo xu thế toàn cầu. Từ đó, đề cập đến một số vấn đề về chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nƣớc ta. - Nguyễn Hồng Dƣơng: “Tôn giáo trong mối quan hệ văn hoá và phát triển ở Việt Nam” [46]. Tác giả đã chứng minh: trong quá trình truyền giáo phát triển đạo ở Việt Nam, tôn giáo trở thành cầu nối tiếp xúc văn hoá bởi tôn giáo là một thành tố của văn hoá; sự giao thoa văn hoá Việt Nam với văn minh Trung Hoa, Ấn Độ và sau này là phƣơng Tây bắt đầu từ tiếp xúc tôn giáo. Qua đó khẳng định vai trò của tôn giáo đối với văn hoá và phát triển ở Việt Nam. Tác giả nghiên cứu phần lý luận, giải quyết cơ sở lý luận mối quan hệ của tôn giáo với văn hoá và phát triển, trong đó đƣa ra định nghĩa tôn giáo dƣới góc nhìn văn hoá, xem xét tôn giáo nằm trong cơ tầng nào của văn hoá. Tác giả tập trung vào vai trò của tôn giáo trong cộng đồng dân tộc Kinh, còn vai trò của tôn giáo trong dân tộc thiểu số chỉ bƣớc đầu đề cập đến Phật giáo Khơme, Bàlamôn giáo - Ấn giáo, Hồi giáo trong ngƣời Chăm. - Nguyễn Hồng Dƣơng: “Quan điểm, đƣờng lối của Đảng về tôn giáo và những vấn đề tôn giáo ở Việt Nam” [45]. 10 Cuốn sách phân tích những quan điểm, đƣờng lối của Đảng về tôn giáo, phác họa toàn cảnh bức tranh tôn giáo ở Việt Nam hiện nay; đồng thời phân tích kinh nghiệm giải quyết vấn đề tôn giáo ở Việt Nam từ cái nhìn so sánh, đối chiếu với một số nƣớc nhƣ Trung Quốc, Thái Lan, Singapo, trên cơ sở đó, tác giả phân tích những vấn đề đặt ra và đề xuất một số khuyến nghị đối với công tác tôn giáo ở Việt Nam hiện nay. - “Mác, Ăngghen, Lênin bàn về tôn giáo và chủ nghĩa vô thần”, sách dịch của Trần Khang và Lê Cự Lộc [72]. Cuốn sách tập hợp những tác phẩm, những ý kiến chủ yếu của các nhà kinh điển về các vấn đề lý luận tôn giáo, chính sách tôn giáo, chủ nghĩa vô thần và chủ nghĩa duy vật, quan hệ giữa chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo. Các luận điểm đƣợc tập hợp đã vạch rõ nguyên nhân xuất hiện và bản chất của tôn giáo, cuộc đấu tranh với tôn giáo phải gắn liền với việc vũ trang cho quần chúng tri thức khoa học, quan điểm duy vật biện chứng và kết hợp với cuộc đấu tranh giai cấp. Cuốn sách đã cung cấp khá đầy đủ và toàn diện quan điểm của chủ nghĩa Mác -Lênin về tôn giáo. - Nguyễn Đức Lữ: “Tôn giáo, quan điểm, chính sách đối với tôn giáo của Đảng và Nhà nƣớc ta hiện nay” [79]. Cuốn sách là một công trình nghiên cứu tỷ mỷ, nghiêm túc, bài bản và rất khoa học về quan điểm và chính sách tôn giáo. Từ lý luận của chủ nghĩa Mác -Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về tôn giáo, thực tiễn tình hình tín ngƣỡng, tôn giáo ở Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa, nêu rõ những đặc điểm tín ngƣỡng, tôn giáo ở Việt Nam. Tác giả cũng đã thống kê đầy đủ các quan điểm, chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc ta về tôn giáo qua các giai đoạn lịch sử cách mạng. Hiệu quả tích cực của nó đối với phong trào đấu tranh giành độc lập dân tộc, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đó là đại đoàn kết toàn dân tộc, phát huy tính độc lập tự chủ, tự lực tự cƣờng và sự nghiệp cách mạng. Điểm đáng chú ý là tác giả đã tạo điều kiện cho ngƣời đọc đƣợc nghiên cứu tham khảo chính sách tôn giáo ở Trung Quốc, qua đó vận dụng 11 vào thực tiễn tình hình thực hiện chính sách tôn giáo ở Việt Nam, đề xuất các giải pháp thực tiễn và các ý kiến xây dựng pháp luật về tôn giáo ngày càng thiết thực và hiệu quả hơn. - Nguyễn Đức Lữ: “Tôn giáo với dân tộc và Chủ nghĩa xã hội” [132]. Xuất phát từ việc tổng hợp những vấn đề lý luận của Chủ nghĩa Mác -Lênin, những quan điểm, chủ trƣơng của Đảng và lịch sử thực tiễn tình hình tôn giáo thế giới, tác giả khẳng định: Tôn giáo đã từng tồn tại ở các thể chế chính trị khác nhau và nó cũng đã từng biến đổi để phù hợp với xã hội đƣơng thời. Cuốn sách trang bị cho ngƣời đọc những kiến thức cơ bản để hiểu rõ hơn mối quan hệ giữa tôn giáo, dân tộc và chủ nghĩa xã hội; những bài học từ lịch sử trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở một số nƣớc; ý nghĩa của đặc điểm khoan dung tôn giáo; dự báo tình hình tôn giáo ở Việt Nam, nhiệm vụ của công tác tôn giáo trong tình hình mới. - Nguyễn Thanh Xuân: “Một số tôn giáo ở Việt Nam” [123]. Cuốn sách đã khái quát lịch sử ra đời và phát triển, giáo lý, luật lệ, lễ nghi, cách thức hành đạo, cơ cấu tổ chức Giáo hội của 6 tôn giáo lớn là: Phật giáo, Công giáo, Tin lành, Hồi giáo, Cao Đài và Hòa Hảo đang tồn tại và hoạt động tại Việt Nam. Cuốn sách cũng đồng thời cung cấp đến độc giả các văn bản pháp lý quan trọng trong lĩnh vực quản lý nhà nƣớc về tôn giáo nhƣ: Pháp lệnh tín ngƣỡng, tôn giáo (2004), Nghị định số 92/NĐ-CP, ngày 08 tháng 11 năm 2012 của Chính phủ Quy định chi tiết và biện pháp thi hành Pháp lệnh tín ngƣỡng, tôn giáo. - Nguyễn Thanh Xuân (Chủ biên): “Tôn giáo và chính sách tôn giáo ở Việt Nam” [124]. Cuốn sách giới thiệu về chính sách tôn giáo của Đảng, Nhà nƣớc Việt Nam qua các thời kỳ và việc thực hiện chính sách tôn giáo, nhất là từ khi đổi mới đến nay. Trong phần kết luận, nhóm tác giả khẳng định: “Đổi mới tôn giáo ở Việt Nam không phải là ngẫu nhiên, cũng không phải chịu một áp lực nào từ bên ngoài. Đổi mới tôn giáo ở Việt Nam tƣơng 12 xứng với đổi mới về kinh tế, văn hóa, xã hội. Không những thế, đổi mới đối với tôn giáo là một trong những nội dung đổi mới lớn nhất với những thành tựu to lớn trong quá trình đổi mới toàn diện ở Việt Nam. - Ngô Hữu Thảo: “Công tác tôn giáo. Từ quan điểm Mác -Lênin đến thực tiễn Việt Nam” [133]. Cuốn sách đã hệ thống hóa và làm rõ những quan điểm của các nhà kinh điển của Chủ nghĩa Mác -Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về tôn giáo và công tác tôn giáo; phân tích việc vận dụng những quan điểm đó vào thực tiễn công tác tôn giáo trong hệ thống chính trị ở Việt Nam, từ đó đề xuất một số kiến nghị về công tác tôn giáo của hệ thống chính trị ở nƣớc ta trong giai đoạn tới. - Đỗ Quang Hƣng: “Chính sách tôn giáo và Nhà nƣớc pháp quyền” [68]. Công trình đƣợc xác định là sách chuyên khảo dùng làm giáo trình đào tạo cho học viên cao học và nghiên cứu sinh trong và ngoài nƣớc.. Tác giả tập trung nghiên cứu sâu về chính sách tôn giáo. Trên cơ sở dẫn chứng, phân tích và so sánh chính sách tôn giáo của một số quốc gia điển hình nhƣ: Mỹ, Pháp, Đức, Nga, Trung Quốc, tác giả khẳng định chính sách tôn giáo phải là chính sách công. Từ đó xây dựng nội hàm cho khái niệm chính sách tôn giáo ở Việt Nam. - Đỗ Quang Hƣng: “Nhà nƣớc - Tôn giáo - Luật pháp” [70]. Tác giả khái quát hóa lộ trình xây dựng, hoàn thiện luật pháp tôn giáo của Nhà nƣớc Việt Nam trong nỗ lực hƣớng tới một môi trƣờng thích hợp để các cộng đồng tôn giáo không những thực hiện tốt pháp luật với tƣ cách công dân mà còn qua luật pháp về tôn giáo có thể tìm thấy sự thỏa mãn đời sống. Đồng thời, gợi mở đối với việc xây dựng nhà nƣớc pháp quyền về tôn giáo ở nƣớc ta. - Nguyễn Minh Khải: “Tín ngƣỡng, tôn giáo và thực hiện chính sách tín ngƣỡng tôn giáo ở Việt Nam hiện nay” [134]. Ngoài việc khái quát những vấn đề lí luận về tôn giáo nhƣ: Khái niệm tôn giáo, tín ngƣỡng, nguồn gốc, bản chất, chức năng và vai trò xã hội của tín ngƣỡng, tôn giáo, nội dung cuốn sách 13 tập trung giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về tình hình, đặc điểm tín ngƣỡng, tôn giáo ở Việt Nam; một số giải pháp cơ bản đấu tranh làm thất bại âm mƣu, thủ đoạn lợi dụng tín ngƣỡng, tôn giáo chống phá cách mạng Việt Nam của các thế lực thù địch trong giai đoạn hiện nay. - Lê Văn Lợi: “Văn hóa tôn giáo trong đời sống tinh thần xã hội Việt Nam hiện nay” [73]. Với mục tiêu theo tiêu đề của cuốn sách, tác giả đi sâu phân tích mối quan hệ biện chứng giữa văn hóa tôn giáo với đời sống tinh thần xã hội qua một số lĩnh vực cơ bản nhƣ: Văn hóa tôn giáo với lĩnh vực tƣ tƣởng chính trị, lĩnh vực đạo đức lối sống, lĩnh vực nghệ thuật. Trên cơ sở đó nêu một số nguyên tắc và giải pháp nhằm khai thác, phát huy ảnh hƣởng tích cực của văn hóa tôn giáo trong đời sống tinh thần xã hội, trở thành nguồn lực quan trọng cho công cuộc đổi mới toàn diện đất nƣớc trong giai đoạn mới. - Đỗ Lan Hiền: “Khoan dung tôn giáo với dân chủ và đồng thuận xã hội - Trƣờng hợp Việt Nam” [64]. Nội dung cuốn sách cung cấp tri thức cho ngƣời đọc, là tài liệu để nghiên cứu, tham khảo nhằm hiểu sâu hơn về khoan dung tôn giáo - khái niệm, lịch sử hình thành và nội dung biểu hiện; cơ sở và những đặc điểm biểu hiện của tinh thần khoan dung tôn giáo của ngƣời Việt; khoan dung tôn giáo với dân chủ, đoàn kết và đồng thuận xã hội ở Việt Nam. Từ những phân tích logic và khoa học về khoan dung tôn giáo theo các cách hiểu của phƣơng Tây, phƣơng Đông, ở Việt Nam, khẳng định khoan dung tôn giáo là một trong những truyền thống văn hóa của ngƣời Việt cần đƣợc phát huy hơn nữa để góp phần củng cố sự đồng thuận, đoàn kết xã hội ở Việt Nam hiện nay. - Nguyễn Ngọc Quỳnh: “Chính sách tôn giáo thời Tự Đức (1848 1883)” [135]. Cuốn sách phác họa nên bức tranh toàn cảnh về một giai đoạn lịch sử đầy biến động của dân tộc ta trong thời kỳ phong kiến - triều vua Tự Đức (1848 - 1883). Vua Tự Đức và triều đình đã phải đối diện với những khó khăn về đối nội và đối ngoại nhƣ: sự đe dọa xâm lƣợc của chủ nghĩa tƣ bản 14 phƣơng Tây, sự “ly tâm” trong hàng ngũ các quan lại triều đình. Với những chính sách đối với các tôn giáo lớn thời kỳ này nhƣ Phật giáo, Đạo giáo, Nho giáo và đặc biệt là Công giáo, vua Tự Đức muốn gửi gắm vào đó khát vọng bảo vệ bản sắc dân tộc và giữ gìn non sông bờ cõi trƣớc âm mƣu xâm lƣợc của kẻ thù. Song, sự kiệt quệ về kinh tế, khối đại đoàn kết dân tộc bị chia rẽ giữa dân lƣơng và dân giáo, sự không thống nhất giữa chủ trƣơng chủ chiến và chủ hòa trong triều đình nhà Nguyễn thời kỳ này. Tất cả đã dẫn đến kết cục đen tối: nƣớc ta từ một nƣớc phong kiến độc lập trở thành một nƣớc thuộc địa nửa phong kiến. Cũng từ đây, dân tộc ta bƣớc vào quá trình đấu tranh không mệt mỏi để giành độc lập suốt nhiều thập kỷ sau đó. Do vậy, những nội dung trong cuốn sách chuyển tải những kinh nghiệm quý báu cho việc hoạch định và tổ chức thực hiện chính sách tôn giáo, nhất là trong điều kiện khách quan phức tạp nhƣ hiện nay. - Mai Thanh Hải: “Các tôn giáo trên thế giới và ở Việt Nam” [136]. Bộ sách gồm 3 tập. + Tập I: Khái quát lịch sử ra đời và phát triển của Phật giáo, Nho giáo và Đạo giáo và những nét đặc sắc của các tôn giáo này ở Việt Nam. Bằng cách đặt vấn đề nhƣ những câu hỏi liên quan đến tôn giáo, tín ngƣỡng, tác giả đã tự giải quyết một cách khoa học, sâu sắc và thuyết phục, làm cho ngƣời đọc tiếp cận và ghi nhớ nội dung nhƣ những câu chuyện. Phần phụ lục của tập sách tác giả trình bày khái niệm, nguồn gốc, bản chất, phân loại tôn giáo, chiến tranh tôn giáo, phong trào tôn giáo mới… Đặc biệt tác giả thống kê các tôn giáo “bồng bềnh” trên thế giới, các đạo lạ ở Việt Nam, nguồn gốc, bản chất và địa bàn hoạt động của các tổ chức này. + Tập II. Phần I: Nêu khái quát lịch sử hình thành của đạo Công giáo, vai trò của Công đồng Vatican II và những vấn đề đƣơng đại. Trong nội dung về Công giáo ở Việt Nam, làm rõ công lao của một số ngƣời Công giáo tiêu