Tài liệu Tư tưởng hồ chí minh về giải phóng con người

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ******** NGUYỄN THỊ LƯƠNG UYÊN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIẢI PHÓNG CON NGƯỜI LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ******** NGUYỄN THỊ LƯƠNG UYÊN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIẢI PHÓNG CON NGƯỜI Chuyên ngành: Hồ Chí Minh học Mã số: 62 31 27 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Mạch Quang Thắng Hà Nội - 2015 LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian học tập, nghiên cứu tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học quốc gia Hà Nội, được sự giúp đỡ của Nhà trường, các Phòng và Khoa Chính trị học, nay tôi đã hoàn thành chương trình học tập và bảo vệ thành công luận án tiến sĩ cấp Đại học Quốc gia. Tôi xin chân thành cảm ơn tới quý Thầy, Cô trong Ban giám hiệu, Phòng quản lý Đào tạo sau đại học, Khoa Chính trị học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và bảo vệ thành công luận án tiến sĩ chuyên ngành Hồ Chí Minh học. Với sự kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng cảm ơn các nhà khoa học: GS. TS Mạch Quang Thắng, GS. TS Phùng Hữu Phú, GS.TS Hoàng Chí Bảo, PGS Lê Mậu Hãn, GS. TS Nguyễn Văn Huyên, PGS. TS Phạm Ngọc Anh, PGS. TS Lại Quốc Khánh, TS Lưu Minh Văn, PGS. TS Dương Văn Thịnh, PGS. TS Bùi Đình Phong, PGS. TS Vũ Quang Hiển, PGS. TS Nguyễn Linh Khiếu, TS. Chu Đức Tính, PGS. TS Hoàng Trang, PGS. TS Đinh Xuân Lý và một số nhà khoa học khác đã trực tiếp tham gia đóng góp ý kiến chuyên môn để tôi tiếp thu, chỉnh sửa và hoàn thiện luận án tiến sĩ. Tôi cũng vô cùng biết ơn sự động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện của gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện bản luận án tiến sĩ. Cuối cùng tôi xin trân trọng cảm ơn! LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Luận án được hoàn thành dưới sự hướng dẫn khoa học của GS. TS. Mạch Quang Thắng. Các tài liệu khoa học được sử dụng trong luận án là chính xác, trung thực, bảo đảm tính khách quan, khoa học và có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. TÁC GIẢ Nguyễn Thị Lương Uyên MỤC LỤC Trang LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ... 6 1.1. Những công trình khoa học nghiên cứu quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về con người, giải phóng con người ........................................................................................ 6 1.2. Những công trình khoa học nghiên cứu quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về con người, phát triển con người toàn diện ................................................ 10 1.3. Những công trình khoa học nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và giải phóng con người ......................................................................................................... 12 1.3.1. Những công trình khoa học nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về con người ................................................................................................................. 13 1.3.2. Những công trình khoa học nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người. .......................................................................................................... 16 1.4. Đánh giá khái quát kết quả nghiên cứu của những công trình khoa học đã được công bố ................................................................................................................................ 20 Chương 2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIẢI PHÓNG CON NGƯỜI............................................................................................ 23 2.1. Một số khái niệm ........................................................................................................ 23 2.1.1. Con người ................................................................................................. 23 2.1.2. Giải phóng con người................................................................................ 27 2.2. Cơ sở lý luận hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người .................... 31 2.2.1. Tiếp thu tư tưởng giải phóng con người trong tư tưởng truyền thống dân tộc ......... 31 2.2.2. Tiếp thu tư tưởng giải phóng con người trong văn hóa phương Đông ........... 36 2.2.3. Tiếp thu tư tưởng giải phóng con người trong văn hóa phương Tây ........... 40 2.2.4. Tiếp thu quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về giải phóng con người............. 46 2.3. Cơ sở thực tiễn hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người .............. 50 2.3.1. Tìm hiểu cuộc sống của người Việt Nam dưới chế độ thuộc địa .................. 50 2.3.2. Tìm hiểu cuộc sống của nhân dân lao động các nước trên thế giới ............. 56 2.4. Phẩm chất cá nhân của Hồ Chí Minh ....................................................................... 59 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................................. 64 Chương 3. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIẢI PHÓNG CON NGƯỜI............................................................................................. 65 3.1. Mục tiêu và con đường giải phóng con người ......................................................... 65 3.2. Nội dung giải phóng con người ................................................................................. 69 3.2.1. Giải phóng con người khỏi áp bức dân tộc................................................. 69 3.2.2. Giải phóng con người khỏi áp bức giai cấp................................................ 72 3.2.3. Giải phóng con người khỏi nghèo nàn, dốt nát, lạc hậu.............................. 75 3.2.4. Giải phóng con người khỏi những mặt hạn chế, tiêu cực trong bản thân mỗi người, nhất là chủ nghĩa cá nhân ........................................................................ 78 3.3. Lực lượng thực hiện sự nghiệp giải phóng con người ............................................ 81 3.3.1. Giải phóng con người là sự nghiệp của chính bản thân con người ............. 81 3.3.2. Sự nghiệp giải phóng con người do giai cấp công nhân và Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo .............................................................................................. 85 3.3.3. Sự nghiệp giải phóng con người ở Việt Nam gắn liền với sự nghiệp giải phóng con người trên thế giới ............................................................................. 88 3.4. Điều kiện giải phóng con người ................................................................................ 91 3.4.1. Điều kiện về chính trị - xã hội .................................................................... 91 3.4.2. Điều kiện về kinh tế ................................................................................... 96 3.4.3. Điều kiện về văn hóa. .............................................................................. 101 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................................108 Chương 4. GIÁ TRỊ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIẢI PHÓNG CON NGƯỜI .............................................................. 109 4.1. Giá trị lý luận ..............................................................................................................109 4.1.1. Làm phong phú thêm lý luận Mác - Lênin về giải phóng con người ở một nước thuộc địa nửa phong kiến ........................................................................ 109 4.1.2. Làm nền tảng tư tưởng cho Đảng Cộng sản Việt Nam xây dựng lý luận về giải phóng con người ....................................................................................... 119 4.2. Giá trị thực tiễn...........................................................................................................127 4.2.1. Có giá trị định hướng đối với sự nghiệp giải phóng con người Việt Nam trong công cuộc Đổi mới đất nước ................................................................... 127 4.2.2. Một số giải pháp định hướng thúc đẩy quá trình giải phóng con người Việt Nam trong công cuộc Đổi mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh .............................. 134 Tiểu kết chương 4 ............................................................................................................147 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................................................. 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................... 152 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giải phóng con người khỏi mọi khổ đau, đem lại cho con người cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc và tạo những điều kiện để con người phát triển toàn diện là khát vọng ngàn đời của nhân loại. Đây cũng là vấn đề được nhiều nhà khoa học, nhà tư tưởng, văn hóa lớn đặc biệt quan tâm. C. Mác dự báo: Trong tương lai mọi khoa học đều gặp nhau ở một khoa học cao nhất - khoa học về con người. Chúng ta đang sống trong thời đại phát triển của khoa học và công nghệ, trong thời kỳ toàn cầu hóa diễn ra hết sức mạnh mẽ, cả về chiều rộng và chiều sâu. Cùng với đó là sự tăng trưởng kinh tế với tốc độ vô cùng nhanh chóng, là làn sóng văn minh mới đang dấy lên và lan tỏa khắp thế giới. Tất cả hứa hẹn đem lại những điều tốt lành cho nhân loại. Nhưng chúng ta cũng đang phải chịu đựng những hậu quả nghiêm trọng của các chính sách phát triển không bền vững đe đọa đến sự sống, như ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên, các bệnh hiểm nghèo… Sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia, các dân tộc cũng ngày càng gia tăng. Thậm chí nhiều lúc nhiều nơi vẫn ngấm ngầm xảy ra những cuộc chạy đua vũ trang, những sự đối đầu quyết liệt để thực hiện âm mưu bá chủ thế giới. Những hạn chế này nếu không kiểm soát nổi sẽ trở thành lực lượng thống trị con người, phá hoại con người về nhiều mặt. Trong quá trình gần 30 năm thực hiện chính sách mở cửa, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đời sống xã hội Việt Nam có nhiều biến đổi sâu sắc. Nền kinh tế không những được vực dậy mà từng bước ổn định, tăng trưởng kéo theo đời sống văn hóa tinh thần có nhiều thay đổi rõ rệt, tích cực. Tình hình chính trị, an ninh, xã hội cũng được giữ vững và ổn định. Con người với tư cách chủ thể xã hội có nhiều cơ hội phát huy hết khả năng của mình tham gia vào các công việc của đất nước... Đây là những thành tựu nổi bật, khẳng định tính ưu việt của chế độ xã hội mới xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, mặt trái của nền kinh tế thị trường cũng tự phát gây ra nhiều tiêu cực trong đời sống xã hội, như: Tình trạng quan liêu của bộ máy Đảng, Nhà nước; sự sa sút phẩm chất đạo đức, thoái hóa biến chất của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên; sự thiếu kiến thức dân chủ trong một bộ phận lớn người dân… Những hạn chế này không những làm cho quyền làm chủ của người dân bị vi phạm, gây cản trở, làm chậm 1 tiến trình giải phóng, phát triển con người mà còn gây ra nguy cơ phát triển không bền vững, không đồng đều trên các mặt của đất nước. Làm thế nào để sự nghiệp giải phóng con người trong công cuộc đổi mới toàn diện đất nước nhanh chóng đi đến thành công? Đây là vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng đòi hỏi phải được nghiên cứu một cách hệ thống, cơ bản, kịp thời nhằm tìm kiếm những giải pháp phù hợp, hiệu quả. Một trong những cơ sở quan trọng, cần được nghiên cứu, vận dụng là những giá trị của tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người nói riêng. Đúng như đồng chí Võ Nguyên Giáp đã nói: “Vấn đề cấp bách hiện nay là dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin, chúng ta cần phải phát triển sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh, xây dựng cho được một chiến lược con người, coi đó là vấn đề trung tâm của chiến lược kinh tế - xã hội” [51, tr. 104]. Hồ Chí Minh là hiện thân của tư tưởng ba giải phóng: giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. Trên cơ sở kế thừa và phát triển sâu sắc tư tưởng giải phóng con người trong lịch sử tư tưởng dân tộc, văn hóa phương Đông, văn hóa phương Tây, đặc biệt tư tưởng giải phóng con người của chủ nghĩa Mác - Lênin và thông qua hoạt động thực tiễn cách mạng sinh động của mình, Hồ Chí Minh đã xây dựng hệ thống tư tưởng về giải phóng con người một cách sâu sắc, toàn diện phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam và xu thế phát triển của thế giới từ sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga. Giải phóng con người trong tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ được hiểu là giải phóng con người khỏi sự áp bức, bóc lột của thực dân, phong kiến; hay những ràng buộc bất hợp lý để con người được làm chủ bản thân, xã hội, được hưởng cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc; mà điều quan trọng hơn, là xây dựng môi trường xã hội tốt đẹp, tạo ra những điều kiện thuận lợi để phát huy một cách tích cực, hiệu quả những tiềm năng vốn có trong mỗi con người nhằm thúc đẩy họ không ngừng tiến lên, phát triển. Nội dung giải phóng con người thể hiện tập trung, rõ nét nhất chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh: tất cả vì con người, cho con người. Tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung, tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người nói riêng đã trở thành ánh sáng soi đường cho thực tiễn giải phóng và phát triển con người Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII (1991), Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: “Đảng lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và 2 tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động” [40, tr. 127]. Đại hội IX (2001) của Đảng cho rằng: “Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, là kết quả sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể ở nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Đó là tư tưởng về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người; về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; về sức mạnh của nhân dân, của khối đại đoàn kết dân tộc…” [44, tr. 127]. Để đưa tư tưởng Hồ Chí Minh đi vào thực tiễn, trong những năm gần đây, tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu, phân tích ở nhiều phương diện và cấp độ khác nhau. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu chuyên sâu thuộc chuyên ngành Hồ Chí Minh học (thuộc ngành chính trị học). Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn vấn đề “Tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người” làm đề tài Luận án Tiến sĩ chuyên ngành Hồ Chí Minh học. 2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án 2.1. Mục đích Nghiên cứu một cách hệ thống những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người nhằm khẳng định giá trị lý luận và thực tiễn của tư tưởng đó. 2.2. Nhiệm vụ - Làm rõ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người. - Phân tích những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người. - Làm rõ giá trị lý luận và thực tiễn tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 3 Tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người là một vấn đề rộng lớn. Đề tài không đi sâu tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người nói chung mà tập trung nghiên cứu, làm rõ tư tưởng của Người về giải phóng con người Việt Nam. 4. Cơ sở lý luận, thực tiễn, phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án dựa trên cơ sở các quan điểm, tư tưởng của Hồ Chí Minh, của các nhà kinh điển chủ nghĩa Mác - Lênin và đường lối, quan điểm, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về giải phóng con người. 4.2. Cơ sở thực tiễn Những kết quả trong thực tế lịch sử Việt Nam về thực hiện mục tiêu giải phóng con người, cả những thành tựu và hạn chế. 4.3. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, và một số phương pháp nghiên cứu cụ thể: hệ thống, lôgíc và lịch sử; phân tích và tổng hợp; so sánh; quy nạp và diễn dịch, v.v... 5. Đóng góp mới của luận án Một là, nêu rõ khái niệm, chỉ ra nguồn gốc trực tiếp tác động hình thành tư tưởng giải phóng con người của Hồ Chí Minh. Hai là, phân tích, làm sáng tỏ những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người, góp phần nhận thức sâu sắc thêm tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh. Ba là, làm sáng tỏ những giá trị lý luận và thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận án góp phần nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người nói riêng, một nhiệm vụ lý luận quan trọng trong công tác tư tưởng, lý luận của Đảng Cộng sản Việt Nam trong sự nghiệp Đổi mới đất nước. 4 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập tư tưởng Hồ Chí Minh ở các trường chính trị, các trường đại học và cao đẳng ở Việt Nam. Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần cung cấp cơ sở lý luận mang tính phương pháp luận trong việc giải quyết vấn đề xây dựng, giải phóng và phát triển con người Việt Nam trong công cuộc Đổi mới hiện nay. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 4 chương, 14 tiết. 5 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người không chỉ khảo sát các công trình khoa học, các sách viết về tư tưởng và sự nghiệp của Hồ Chí Minh mà còn phải hiểu được những quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về giải phóng con người. Bởi tư tưởng Hồ Chí Minh chính là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin trong điều kiện thực tiễn Việt Nam. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người cũng phải hiểu được quá trình Đảng Cộng sản Việt Nam đã vận dụng và phát triển tư tưởng đó như thế nào trong sự nghiệp xây dựng, phát triển và giải phóng con người Việt Nam giai đoạn hiện nay. Để từ đó hiểu được giá trị và sức sống của tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người trong thực tiễn Việt Nam. Vì vậy, có thể chia các công trình khoa học, các sách viết về vấn đề giải phóng con người liên quan đến luận án thành các nhóm sau: 1.1. Những công trình khoa học nghiên cứu quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin về con người, giải phóng con người Luận văn thạc sỹ triết học, Tư tưởng giải phóng con người trong triết học Mác và sự vận dụng của Đảng ta trong chiến lược phát triển con người hiện nay (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 1998) của tác giả Đỗ Kim Thanh. Luận văn bao gồm 2 chương: Chương 1 “Triết học Mác với vấn đề giải phóng con người” nghiên cứu vấn đề giải phóng con người trong triết học trước Mác; giải phóng con người là mục tiêu cao nhất của triết học Mác; triết học Mác với vấn đề giải phóng con người trong thời đại ngày nay. Chương 2 “Sự vận dụng tư tưởng giải phóng con người của triết học Mác trong chiến lược con người của Đảng ta hiện nay” nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người và vấn đề con người trong sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Sách Triết học Mác - Lênin về con người và việc xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa (NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001) của tác giả Vũ Thiện Vương. Từ việc phân tích sâu sắc các quan điểm của Mác, 6 Ăngghen, Lênin về bản chất con người, về con người - chủ thể sáng tạo của lịch sử và giải phóng con người, tác giả đi đến khẳng định: học thuyết Mác - Lênin đã “coi con người là điểm xuất phát và sự giải phóng con người là mục tiêu cao nhất mà nhân loại cần đạt tới”, “giải phóng con người là đưa con người ra khỏi sự khép kín về đẳng cấp, địa vị, về vị trí của con người trong xã hội, là sự thừa nhận bản chất phổ biến của con người, thừa nhận bản tính loài của con người xuyên suốt sự tồn tại hiện thực của con người; làm cho lao động và hòa bình, nhân bản, nhân đạo và bình đẳng… những thuộc tính nội tại của con người được thực hiện vững chắc ở từng con người và cả cộng đồng xã hội”. “Con đường duy nhất để thực hiện sự giải phóng ấy là tiến hành cuộc cách mạng vô sản, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản”. Sách Con người và phát triển con người trong quan niệm của C. Mác, Ph. Ăngghen (NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003) do PGS. TS Hồ Sĩ Quý chủ biên. Cuốn sách gồm hai phần: phần thứ nhất: Di sản kinh điển: những tư tưởng cơ bản về con người và phát triển con người. Phần này trình bày những luận điểm về con người và phát triển con người trong quan niệm của C. Mác, Ph. Ăngghen, tương ứng với các quan điểm đó là các trích dẫn tư tưởng của C. Mác, Ph. Ăngghen về chủ đề con người, về bản chất con người, về vấn đề giải phóng con người; phần thứ hai: Di sản kinh điển nhìn từ thời đại ngày nay: ý nghĩa thế giới quan và phương pháp luận đối với nhận thức và phát triển con người. Phần này gồm những bài viết của nhiều tác giả phân tích, làm sáng tỏ quan điểm của C. Mác, Ph. Ăngghen về vấn đề con người và giải phóng con người. Bài viết “Học thuyết Mác về con người và giải phóng con người” của PGS. TS Đặng Hữu Toàn đã cho rằng, quan niệm coi “bản chất con người là tổng hòa những quan hệ xã hội” của các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác có giá trị to lớn cả lý luận lẫn thực tiễn, trở thành cơ sở lý luận cho nhiều ngành khoa học nghiên cứu về con người, đồng thời nó cũng là cơ sở vững chắc cho lý luận giải phóng con người khỏi lao động bị tha hóa, khỏi ách áp bức bóc lột, bất công, trả lại giá trị đích thực của con người, tạo điều kiện để con người phát triển toàn diện, con người “từ vương quốc của tất yếu chuyển sang vương quốc của tự do”. Còn bài viết “Sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người - tiêu chuẩn tối cao của tiến bộ xã hội” của PGS. TS. Hồ Sĩ Quý và TS. Nguyễn Anh Tuấn đã khẳng định, trong quan niệm của Mác, ý nghĩa lịch sử, 7 mục tiêu cao cả của tiến bộ xã hội là ở chỗ phát triển con người toàn diện, nâng cao năng lực và phẩm giá con người, giải phóng con người, loại trừ mọi sự tha hóa khỏi cuộc sống con người mà bước quan trọng nhất trên con đường đó là giải phóng con người về mặt xã hội, là xóa bỏ chế độ người bóc lột người, xóa bỏ tình trạng dân tộc này đi áp bức và thống trị dân tộc khác. Sách Quan niệm của C. Mác, Ph. Ăngghen về con người và sự nghiệp giải phóng con người (NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005) của TS. Bùi Bá Linh bao gồm 3 chương. Chương 1, Sự hình thành quan niệm mới về con người và giải phóng con người ở C. Mác, Ph. Ăngghen, đã đề cập đến sự phê phán một cách có luận cứ khoa học và trên tinh thần cách mạng quan điểm duy tâm biện chứng của Hêghen về con người và quan điểm duy vật nhân bản của L.Phoiơbắc về con người và giải phóng con người. Trên cơ sở đó, C. Mác, Ăngghen xây dựng cơ sở lý luận, phương pháp luận cho quan niệm mới về con người và giải phóng con người - quan điểm duy vật về lịch sử. Chương 2, Quan niệm của C. Mác, Ph. Ăngghen về con người, đã phân tích nội dung, ý nghĩa của một số khái niệm trong quan niệm của C. Mác, Ph. Ăngghen về con người và quan niệm của các ông về bản chất con người. Chương 3, Quan niệm của C. Mác, Ph. Ăngghen về mối quan hệ con người - tự nhiên - xã hội và về sự giải phóng con người, đã đề cập đến việc giải quyết hiện thực mâu thuẫn giữa con người và tự nhiên, giữa con người và con người bằng việc xây dựng một chế độ xã hội văn minh, công bằng, không còn hiện tượng người bóc lột người, không còn hiện tượng con người bị tha hóa, mọi người đều bình đẳng, đều có quyền được hưởng tự do và cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Trong quan niệm của các ông, đặc trưng cơ bản nhất của chế độ xã hội mới mà giai cấp vô sản có sứ mệnh phải xây dựng thành công là giải phóng con người, giải phóng nhân loại. Mục tiêu cao nhất của chế độ xã hội mới là phát triển con người toàn diện, “tạo nên những con người mới” - những con người “có khả năng sử dụng một cách toàn diện năng lực phát triển toàn diện của mình”. Sách Quan niệm của Các Mác về tha hóa và ý nghĩa của quan niệm đó đối với phát triển con người Việt Nam hiện nay (NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010) của TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền. Cuốn sách gồm ba chương đi sâu phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn quan niệm của C. Mác về tha hóa; từ đó chỉ ra các hình thức tha hóa chủ yếu, 8 bản chất, nguyên nhân của tha hóa và con đường khắc phục tha hóa để phát triển toàn diện con người trong quan niệm của C. Mác. Tiếp thu lý luận của C. Mác về tha hóa, cuốn sách đã phác họa cuộc sống con người Việt Nam trước những tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường và quá trình toàn cầu hóa, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm khắc phục, đi đến xóa bỏ tình trạng tha hóa để phát triển con người Việt Nam toàn diện. Cuốn sách Vấn đề con người và chủ nghĩa “lý luận không có con người” của GS. Trần Đức Thảo được nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh xuất bản năm 1988. Ngoài phần nhập đề và phụ lục, cuốn sách gồm sáu chương. Từ việc phê phán chủ nghĩa lý luận không có con người của phái Althusser ở Pháp trong việc phái này cho rằng chủ nghĩa Mác là thứ lý luận không có con người (con người nói chung), tác giả cuốn sách không những luận giải sâu sắc về những giá trị của chủ nghĩa Mác - Lênin đối với nhân loại mà còn khẳng định: chủ nghĩa Mác - Lênin luôn xem con người là vấn đề cơ bản và mục đích tối hậu của học thuyết này là giải phóng và phát triển con người. Ngoài những công trình trên, nghiên cứu quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về con người, giải phóng con người còn một số công trình khác, như: Phạm Văn Duyên, Phải chăng tư tưởng giải phóng con người của Mác đã cũ, một chiều và không tưởng? Tạp chí Triết học, số 1, 1994, tr. 51-55; GS. TS Hoàng Chí Bảo, Chủ nghĩa Mác là chủ nghĩa nhân đạo hiện thực mang đặc trưng khoa học và cách mạng, Tạp chí Triết học, số 2, 1996, tr. 16-18; Nguyễn Thị Tú Oanh, Về tư tưởng giải phóng con người của học thuyết Mác, Nghiên cứu lý luận, số 9, 1996, tr. 37-40; Nguyễn Thị Thanh Huyền, C. Mác và Ph. Ăngghen về giải phóng con người, Luận văn thạc sỹ triết học, Đại học quốc gia Hà Nội, 2001; Nguyễn Thế Nghĩa, Quan niệm của C. Mác về tha hóa và sự giải phóng con người khỏi tha hóa trong Bản thảo kinh tế - triết học năm 1844, Tạp chí Triết học, số 10, 2003; TS. Trần Thị Kim Cúc, Tìm hiểu di sản lý luận của các nhà kinh điển chủ nghĩa Mác - Lênin, NXB. Chính trị quốc gia, 2010… Các công trình trên đã đi sâu nghiên cứu quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về con người, về nguồn gốc, bản chất con người, về các hình thức tha hóa con người và con đường khắc phục sự tha hóa con người để con người được giải phóng và phát triển toàn diện. Qua đó, các tác giả đều khẳng định: những quan điểm của các nhà kinh điển mác xít về con người, về giải phóng và phát triển con người toàn diện có giá trị lý luận to lớn 9 cho sự nghiệp xây dựng, phát triển và giải phóng con người Việt Nam phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 1.2. Những công trình khoa học nghiên cứu quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về con người, phát triển con người toàn diện Sách Vấn đề con người trong sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa (NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996) do GS. TS Phạm Minh Hạc chủ biên đã phân tích, luận giải những yêu cầu của việc phát triển nguồn nhân lực Việt Nam phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Cuốn sách bao gồm 3 chương: Truyền thống dân tộc Việt Nam; Một số nét về hiện trạng con người Việt Nam; Vấn đề phát huy và sử dụng đúng đắn vai trò của con người trong sự phát triển kinh tế - xã hội, chuẩn bị con người Việt Nam phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển đất nước. Xuyên suốt nội dung cuốn sách, tác giả đều thống nhất cho rằng: mọi chính sách, mọi giải pháp của Đảng và Nhà nước đặt ra phải nhằm giải phóng và phát huy mọi tiềm năng của từng người, tập thể lao động, cả cộng đồng, toàn dân tộc - giải phóng lực lượng sản xuất. Phát triển kinh tế gắn liền với phát triển xã hội và phát triển văn hóa nhằm làm cho “mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân, bảo đảm công bằng xã hội và dân chủ”. Sách Phát triển và quyền con người xuất bản tại Hà Nội năm 2000 của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh bao gồm 11 bài viết của các nhà khoa học ở Việt Nam và Canada. Nội dung chủ yếu của các bài viết tập trung vào 3 vấn đề. Thứ nhất, phát triển và quyền con người đang là một trong những vấn đề lý luận cơ bản và bức thiết của tất cả các quốc gia trên thế giới hiện nay. Thứ hai, phát triển và quyền con người có mối quan hệ mật thiết với nhau. Thứ ba, mục tiêu và động lực sự phát triển của Việt Nam là vì con người, do con người. Về nội dung thứ ba, các bài viết đều thống nhất cho rằng: Con đường phát triển của Việt Nam bắt nguồn từ truyền thống độc lập tự chủ, từ chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Mục tiêu của con đường phát triển đó là hướng tới xây dựng xã hội mới, xã hội chủ nghĩa; trong đó, tinh thần đại đoàn kết toàn dân được phát huy mạnh mẽ, nhu cầu về vật chất và tinh thần của mọi người được bảo đảm và không ngừng nâng cao, công bằng xã hội được thực hiện, phẩm giá con người được tôn vinh. 10 PGS. TS Hồ Sĩ Quý, Con người và phát triển con người, (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Giáo trình dùng cho học viên cao học và nghiên cứu sinh chuyên ngành triết học, Hà Nội, 2007). Trong công trình này, tác giả đã nghiên cứu rất sâu những vấn đề lý luận về con người và phát triển con người; làm rõ những vấn đề phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu con người; trên cơ sở đó tác giả đưa ra những gợi ý rất quan trọng về việc xây dựng con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Sách Quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng từ năm 1986 đến nay (NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011) do PGS. TS Tô Huy Rứa, GS.TS Hoàng Chí Bảo, PGS. TS Trần Khắc Việt, PGS. TS Lê Ngọc Tòng đồng chủ biên. Cuốn sách có kết cấu 4 phần và 12 chương. Phần thứ nhất, gồm 2 chương, phân tích tác động của tình hình thế giới và trong nước tới công cuộc đổi mới, làm rõ thời cơ, thách thức và những đặc điểm chủ yếu của đổi mới ở Việt Nam, luận chứng đổi mới để phát triển là một quyết sách chiến lược của Đảng. Phần thứ hai, gồm 3 chương, đề cập một cách hệ thống vai trò của lý luận và tư duy lý luận đối với công cuộc đổi mới; phân tích và bình luận tư duy lý luận của Đảng về chủ nghĩa xã hội và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam thời kỳ trước đổi mới và nhất là trong thời kỳ đổi mới, từ năm 1986 đến nay. Phần thứ ba, gồm 5 chương, tập trung làm rõ đổi mới tư duy lý luận của Đảng trên các lĩnh vực trọng yếu của đời sống xã hội, từ mô hình kinh tế, cơ cấu kinh tế và cơ chế quản lý kinh tế đến các lĩnh vực chính trị, văn hóa, xã hội, xây dựng con người, quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Phần thứ tư, gồm 2 chương mang tính tổng luận chung, đánh giá tổng quát ưu điểm, hạn chế và kinh nghiệm của quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng từ năm 1986 đến nay, nêu lên những nhận thức, kiến nghị về phương hướng và những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển, hoàn thiện lý luận trong giai đoạn hiện nay. Cuốn sách Một số vấn đề triết học trong các văn kiện Đại hội XI của Đảng của tác giả PGS.TS Trần Văn Phòng và GS.TS Nguyễn Hùng Hậu (Đồng chủ biên) do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2012. Những chủ trương, phương hướng và chiến lược về phát triển nguồn nhân lực, phát triển con người Việt Nam của Đảng được các nhà khoa học đưa ra và luận giải sâu sắc. 11 Ngoài những công trình trên, nghiên cứu quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề con người, phát triển con người còn một số công trình khoa học khác, như: GS. TS. Phạm Minh Hạc, Phát triển giáo dục phát triển con người phục vụ cho phát triển xã hội - kinh tế, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1996; Phạm Minh Hạc Nguyễn Khoa Điềm (Chủ biên), Về phát triển văn hóa và xây dựng con người thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005; TS. Vũ Thiện Vương, Triết học Mác - Lênin về con người và việc xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005; GS. TS. Nguyễn Văn Khánh (Chủ biên), Xây dựng và phát huy nguồn lực trí tuệ Việt Nam phục vụ sự nghiệp chấn hưng đất nước, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010; GS. TS. Nguyễn Văn Khánh (Chủ biên), Nguồn lực trí tuệ Việt Nam: Lịch sử, hiện trạng và triển vọng, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012… Những công trình trên đã khẳng định vai trò, tầm quan trọng của việc xây dựng và phát triển con người trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam. Thuyết minh, luận chứng, trình bày những kết quả đạt được và chưa đạt được trong công cuộc xây dựng và phát triển con người toàn diện Việt Nam. Đưa ra những quan điểm, phương hướng và giải pháp chủ yếu để xây dựng và phát triển con người Việt Nam phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước giai đoạn hiện nay. 1.3. Những công trình khoa học nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và giải phóng con người Việc tổ chức học tập và nghiên cứu tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh được toàn Đảng, toàn dân triển khai khá sớm, từ sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công. Nhưng phải đến năm 1991, khi Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng khẳng định: “Đảng lấy chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam cho hành động", thì việc nghiên cứu sự nghiệp và tư tưởng của Người mới được đặt ra một cách toàn diện và có hệ thống. Nhiều công trình khoa học có giá trị đã xuất hiện. Tư tưởng và cuộc đời Hồ Chí Minh đã được nghiên cứu, tìm hiểu khá toàn diện, đầy đủ, sâu sắc với nhiều khía cạnh và cách tiếp cận khác nhau. Trong đó, tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, về giải phóng con người cũng được đông đảo các nhà hoạt động chính trị, hoạt động văn hóa và hoạt động lý luận trong và ngoài nước quan tâm 12 nghiên cứu với nhiều cách tiếp cận và mức độ phong phú khác nhau. Có thể khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học ở một số luận điểm cơ bản dưới đây: 1.3.1. Những công trình khoa học nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về con người Sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và chính sách xã hội (NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996) do PGS. TS Lê Sỹ Thắng chủ biên đã trình bày, phân tích những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và chính sách xã hội đối với con người - nội dung thể hiện tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh. Liên quan đến nội dung giải phóng con người, cuốn sách đã chỉ ra rằng: kế thừa tinh hoa truyền thống dân tộc, tiếp thu và vận dụng một cách sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh đã nâng tư tưởng về quyền con người lên một tầm cao mới để giải quyết một cách khoa học và cách mạng vấn đề giải phóng dân tộc và giải phóng con người. Trong đó, tác giả đề cập nhiều đến việc Người quan tâm xây dựng, ban hành chính sách xã hội nhằm đảm bảo công bằng và tiến bộ xã hội với mục tiêu cao quý là làm cho mọi người dân Việt Nam có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện. Đây là một cách tiếp cận đúng, mới của tác giả trên phương diện bảo đảm quyền con người. Luận án tiến sĩ triết học Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển con người toàn diện (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2001) của tác giả Nguyễn Hữu Công đã làm rõ cơ sở lý luận của tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển con người toàn diện; luận chứng những nội dung cơ bản trong tư tưởng phát triển con người toàn diện của Hồ Chí Minh. Từ đó, tác giả đi phân tích sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về con người toàn diện vào việc xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới. Theo tác giả, con người phát triển toàn diện trong tư tưởng Hồ Chí Minh là những con người được trang bị thế giới quan khoa học, có lý tưởng cách mạng vững vàng, có tri thức toàn diện, đạo đức trong sáng, sức khỏe dồi dào, năng lực sáng tạo cao và khả năng thích ứng tốt. Con người Việt Nam hoàn toàn có đủ khả năng, năng lực để trở thành những con người phát triển toàn diện; Đảng, Nhà nước có thể đào tạo, phát triển con người toàn diện bằng cách tiến hành giáo dục toàn diện đức, trí, thể, mỹ; bằng cách đề ra những yêu cầu phù hợp về phẩm chất năng lực của con người Việt Nam trong từng giai đoạn phát triển của cách 13