Tài liệu Tự chủ về tài chính tại trường đại học thương mại

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ …………………… ĐẶNG THỊ HOA TỰ CHỦ VỀ TÀI CHÍNH TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – Năm 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ …………………… ĐẶNG THỊ HOA TỰ CHỦ VỀ TÀI CHÍNH TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN NGỌC THANH XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƯỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội – Năm 2014 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tác giả đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các đơn vị, cơ quan, các cấp lãnh đạo và cá nhân. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn và cảm ơn chân thành tới tất cả tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện và giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thanh người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp. Nhờ có sự hướng dẫn của Thầy mà tôi đã hoàn thành được luận văn đúng kế hoạch và tích lũy được nhiều kiến thức quý báu giúp ích cho công tác chuyên môn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám Hiệu, Khoa Sau Đại học, Phòng Đào tạo và các quý Thầy, Cô trong Khoa Kinh tế chính trị - Trường Đại học Kinh tế, Ban Giám hiệu, Phòng Kế hoạch tài chính, các Thầy, Cô và các đơn vị trong Trường ĐHTM đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong thời gian học tập cũng như thực hiện Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên chia sẻ, giúp đỡ tôi nhiệt tình trong quá trình thực hiện luận văn. Cuối cùng xin được chúc quý Thầy Cô và các bạn luôn mạnh khỏe, hạnh phúc và thành đạt trong cuộc sống/. Hà Nội, Tháng 12 năm 2014 Tác giả Đặng Thị Hoa CAM KẾT Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Những nội dung trong luận văn này là do tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn trực tiếp của PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thanh. Các số liệu tham khảo, kết quả nêu trong luận văn đều được trích dẫn rõ ràng tên tác giả, tên công trình nghiên cứu, thời gian, địa điểm công bố. Mọi sao chép không hợp lệ, vi phạm quy chế đào tạo tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Tác giả Đặng Thị Hoa TÓM TẮT Tác giả thiết kế bản luận văn của mình gồm 4 chương, trong đó đã giải quyết các vấn đề căn bản sau: - Nêu lên xu hướng và sự cần thiết phải thực hiện quá trình tự chủ tài chính tại các trường đại học công lập Việt nam; - Qua kinh nghiệm một số nước có nền giáo dục gần với Việt nam về giao quyền tự chủ tài chính cho các đại học, rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt nam; - Nêu lên một số khái niệm liên quan đến trường đại học công lập, tài chính và tự chủ tài chính tại các trường đại học công lập; - Nêu lên thực trạng tự chủ tại các trường đại học công lập thuộc Bộ Giáo dục hiện nay và thực trạng tình hình tự chủ tài chính tại Đại học Thương mại (ĐHTM); - Một số kiến nghị và giải pháp chung cho các trường đại học công lập trong giai đoạn tiếp theo; - Kiến nghị và giải pháp cụ thể đối với Trường ĐHTM về công tác quản lý tài chính theo hướng tự chủ, tự chịu trách nhiệm. MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................i CAM KẾT ...................................................................................................... ii TÓM TẮT ..................................................................................................... iii MỤC LỤC ......................................................................................................iv DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ ii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ....................................................... iii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................1 1. Về tính cấp thiết của đề tài ....................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................3 3. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................5 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .........................................................5 5. Kết cấu của luận văn ..............................................................................5 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TỰ CHỦ TÀI CHÍNH TRONG CÁC ĐHCL Ở VIỆT NAM ...........................................................................................................................6 1.1 Tổng quan một số công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ........6 1.2 Một số khái niệm chung .....................................................................11 1.2.1 Khái niệm về đơn vị sự nghiệp công ..............................................11 1.2.2 Khái niệm về Trường đại học công lập .........................................12 1.2.3 Cơ chế tự chủ tài chính và tự chủ tài chính ...................................13 1.2.4 Tài chính trong các trường ĐHCL ................................................15 1.2.5 Tổ chức quản lý tài chính trong các trường ĐHCL ......................16 1.3 Tự chủ tài chính trong các trƣờng đại học công lập .......................17 1.3.1 Cơ cấu tổ chức của trường đại học công lập ................................17 1.3.2 Tính tất yếu khách quan của tự chủ tài chính ...............................19 1.3.3 Yêu cầu và điều kiện tự chủ tài chính ............................................20 1.3.4 Vai trò của tự chủ tài chính tại ĐHCL ..........................................21 1.3.5 Mục tiêu của tự chủ tài chính tại ĐHCL .......................................22 1.3.6 Những nhân tố chi phối đến tự chủ tài chính ...............................22 1.3.7 Các nguyên tắc thực hiện quyền tự chủ tài chính trong các ĐHCL. ................................................................................................................24 1.3.8 Nội dung tự chủ tài chính trong trường ĐHCL .............................25 1.4 Kinh nghiệm tự chủ tài chính đại học ..............................................30 1.4.1 Tự chủ tài chính tại các đại học công lập của một số quốc gia ....30 1.4.2 Kinh nghiệm của của một số trường ĐHCL ..................................32 1.4.3 Một số đánh giá và bài học kinh nghiệm .......................................41 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...........................................45 2.1 Phƣơng pháp luận: .............................................................................45 2.2 Mô tả các phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng .........................45 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG TỰ CHỦ TÀI CHÍNH TẠI TRƢỜNG ĐHTM ......................................................................................................................48 3.1 Thực trạng tự chủ tài chính tại trƣờng ĐHTM ...............................48 3.1.1 Tự chủ về xây dựng các văn bản quản lý ......................................48 3.1.2 Tự chủ về các khoản thu, mức thu ................................................49 3.1.3 Tự chủ về nội dung chi và định mức chi ........................................58 3.1.4 Tự chủ quản lý và sử dụng tài sản .................................................67 3.1.5 Tự chủ quản lý cân đối thu chi ......................................................68 3.1.6 Tự chủ công cụ thực hiện quản lý tài chính ..................................68 3.1.7 Tự chủ trong kiểm tra, giám sát việc thực hiện .............................73 3.2 Đánh giá chung về tự TCTC tại ĐHTM ..........................................74 3.2.1 Ưu điểm và nguyên nhân ...............................................................74 3.2.2 Hạn chế và nguyên nhân ...............................................................76 3.2.3 Một số vấn đề đặt ra cần tập trung giải quyết ..............................78 Chƣơng 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỰ CHỦ TÀI CHÍNH TẠI ĐHTM TRONG THỜI GIAN 2015-2020.....................80 4.1 Mục tiêu TCTC ...................................................................................80 4.2 Phƣơng hƣớng thực hiện TCTC .......................................................82 4.3 Giải pháp thực hiện tự chủ tài chính ................................................83 4.4 Một số kiến nghị .................................................................................90 4.4.1 Kiến nghị với Chính Phủ ...............................................................90 4.4.2 Với Bộ GD&ĐT .............................................................................92 4.4.3 Với Bộ Tài chính ............................................................................93 KẾT LUẬN ...................................................................................................96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................97 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa CCVC Công chức, viên chức CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CSVC Cơ sở vật chất ĐHCL Đại học công lập ĐHTM Đại học Thương mại GDĐH Giáo dục đại học GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo KHCN Khoa học công nghệ NSNN Ngân sách nhà nước NCKH Nghiên cứu khoa học SV Sinh viên TCTC Tự chủ tài chính TSCĐ Tài sản cố định XDCB Xây dựng cơ bản XHCN Xã hội chủ nghĩa i DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Mức thu học phí đối với hệ đào tạo chính quy tập trung Trang 34 Bảng 1.2 Chi phí đào tạo và mức thu học phí Trang 42 Bảng 3.1 Tổng hợp nguồn kinh phí, cơ cấu nguồn kinh phí ngân Trang 51 sách nhà nước cấp giai đoạn 2011-2013 Bảng 3.2 Tổng hợp thu, cơ cấu thu từ hoạt động sự nghiệp giai Trang 52 đoạn 2011-2013 Bảng 3.3 Cơ cấu thu từ học phí, lệ phí Trang 54 Bảng 3.4 Cơ cấu thu từ hoạt động sự nghiệp Trang 55 Bảng 3.5 Cơ cấu thu từ hoạt động sản xuất dịch vụ Trang 55 Bảng 3.6 Tổng hợp nguồn tài chính, cơ cấu nguồn tài chính giai Trang 56 đoạn 2011-2013 Bảng 3.7 Tổng hợp nội dung chi, cơ cấu chi giai đoạn 2011-2013 Bảng 3.8 Cân đối khoản thu chi thường xuyên từ nguồn ngân sách Trang 60 Trang 59 nhà nước cấp giai đoạn 2011-2013 Bảng 3.9 Cân đối khoản thu chi thường xuyên từ nguồn thu sự Trang 61 nghiệp giai đoạn 2011-2013 ii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1 Mô hình tổ chức các trường Đại học công lập Việt Nam Sơ đồ 1.2 Mô hình hoạt động tài chính của các trường Đại học Trang 18 Trang 17 công lập Việt Nam Biểu đồ 3.1 So sánh nguồn kinh phí, cơ cấu nguồn kinh phí ngân Trang 51 sách nhà nước cấp giai đoạn 2011-2013 Biểu đồ 3.2 So sánh nguồn thu, cơ cấu thu từ hoạt động sự nghiệp Trang 52 giai đoạn 2011-2013 Biểu đồ 3.3 So sánh nguồn thu từ hoạt động sự nghiệp năm 2013 Biểu đồ 3.4 So sánh nguồn tài chính, cơ cấu nguồn tài chính giai Trang 57 đoạn 2011-2013 iii Trang 53 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Về tính cấp thiết của đề tài Tự chủ, tự chịu trách nhiệm là xu thế tất yếu khách quan trong các hoạt động kinh tế xã hội nói chung và trong giáo dục đào tạo nói riêng, đặc biệt đối với giáo dục đại học (GDĐH). Tự chủ là điều kiện cần thiết để các trường thực hiện việc cải tiến và nâng cao chất lượng đào tạo. Thực hiện chủ trương, chính sách đổi mới nền giáo dục của Đảng và Nhà nước, coi giáo dục - đào tạo là quốc sách hàng đầu. Trong nhiều thập kỷ qua, lĩnh vực giáo dục - đào tạo luôn đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. Sau gần 30 năm đổi mới, giáo dục Việt Nam, trong đó GDĐH đã đạt được những thành tích đáng kể. Giáo dục đại học cùng với hệ thống giáo dục cả nước góp phần vào việc nâng cao trình độ học vấn, trình độ chuyên môn kỹ thuật của người dân; thúc đẩy tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động; nâng cao chất lượng con người, nâng cao tính cạnh tranh về chất lượng lao động có trình độ của Việt Nam với khu vực và thế giới. Việt Nam với mục tiêu đến năm 2020 cơ bản sẽ trở thành một nước công nghiệp, động lực chính sẽ là nguồn nhân lực có chất lượng cao, là đội ngũ trí thức cho sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Bởi vậy đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển, theo đó các trường công lập giữ vững vai trò nòng cốt trong hệ thống giáo dục quốc dân. Các trường đại học công lập (ĐHCL) đã và đang đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống các trường Đại học ở Việt Nam. Tuy nhiên, trước những đòi hỏi ngày càng cao của sự phát triển kinh tế - xã hội, các trường ĐHCL cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Để trở thành nòng cốt, đóng vai trò chủ đạo các trường công lập phải tạo ra được thương hiệu mạnh và uy tín trong xã hội, muốn vậy trường phải có đội ngũ giảng viên có trình độ cao (vừa hồng vừa chuyên), cơ sở vật chất hiện đại đáp ứng yêu cầu giảng dạy, học tập…các trường ĐHCL sẽ giải quyết vấn đề này như thế nào khi ngân sách nhà nước (NSNN) cấp chỉ đảm bảo dưới 50%. Mặc dù năm trong số các nước đầu tư lớn cho giáo dục (chiếm 20% ngân sách quốc gia), nhưng chất lượng giáo dục nói chung và GDĐH nói riêng của Việt Nam vẫn rất 1 thấp so với các nước trong khu vực. Một phần của vấn đề nằm ở sự đánh đồng, chia đều ngân sách giáo dục và chi tiêu không đúng tinh thần, mục tiêu gây lãng phí. Khả năng tài chính eo hẹp thì không thể đầu tư cơ sở vật chất hiện đại, không có kinh phí cho đào tạo và bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ, thu hút nhân tài…như vậy, có thể thấy khó khăn về tài chính làm cho các trường ĐHCL khó triển khai các giải pháp duy trì và nâng cao chất lượng đào tạo. Muốn có chuẩn chất lượng, các trường phải có chuẩn đầu tư và giải pháp then chốt trong điều kiện ngân sách nhà nước (NSNN) eo hẹp như hiện nay là các trường phải tự chủ tài chính, các trường phải tự đảm bảo cân đối thu chi tài chính trong hoạt động đào tạo, với các lý do và sự cần thiết sau: Thứ nhất: TCTC trên cơ sở tự cân đối thu chi tài chính của các trường ĐHCL góp phần giảm bớt gánh nặng cho NSNN; Thứ hai: TCTC buộc các trường ĐHCL phải tìm cách khai thác triệt để các nguồn lực tài chính trong xã hội, trở nên chủ động trong việc tạo ra các nguồn thu ổn định đảm bảo tài chính cho việc chuẩn hóa và nâng cao chất lượng đào tạo; Thứ ba: TCTC với việc cải cách chế độ học phí theo chế độ hạch toán kinh tế sẽ góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm của người học. Việc đóng học phí được coi là đầu tư của cá nhân cho chính tương lai của họ; Thứ tư: Trên cơ sở tự cân đối thu chi tài chính, để tạo được uy tín, thương hiệu nhằm thu hút người học, các trường phải nâng cấp chất lượng cung cấp dịch vụ đào tạo, tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh giữa các trường thúc đẩy sự phát triển; Thứ năm: TCTC cho phép các trường ĐHCL tự quyết định mức thu học phí, tạo ra được sự công bằng giữa các trường ĐHCL và trường đại học ngoài công lập. Thực tế hiện nay, mức thu học phí ở các trường đại học ngoài công lập cao hơn nhiều so với mức thu tại các trường ĐHCL (trong khi mức hỗ trợ từ NSNN cho các trường ĐHCL là rất thấp). Trước thực tế đó, việc trao quyền TCTC gắn với tự cân đối thu chi tài chính cho các trường là chìa khóa để nâng cao chất lượng đào tạo đại học hiện nay, tự chủ tài chính không chỉ là giải pháp tình huống trong giai đoạn hiện nay mà là giải pháp mang tính chiến lược đảm bảo cho sự phát triển bền vững của các trường ĐHCL. 2 Chính phủ cũng đã cải cách cơ chế tài chính bằng việc ban hành các văn bản như: Nghị định 10/2002/NĐ-CP, ngày 16/1/2002 về chế độ tài chính áp dụng cho đơn vị sự nghiệp có thu (sau đây gọi là Nghị định 10), Nghị định 43/2006/NĐ-CP, ngày 25/4/2006 về quy đinh quyền tự chủ, tự chịu tránh nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập (sau đây gọi là Nghị định 43). Nghị định 43 ra đời đã mở rộng quyền tự chủ hơn cho các đơn vị sự nghiệp công, song vẫn còn nhiều bất cập. Thực tiễn cho thấy, tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp giáo dục ĐHCL vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục và hoàn thiện. Những hạn chế có nguyên nhân bắt nguồn từ hai phía đó là hạn chế bắt nguồn từ cơ chế chính sách của nhà nước, tính hiệu lực, hiệu quả, tính linh hoạt, công bằng chưa cao… và hạn chế bắt nguồn từ bản thân các đơn vị được giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính, các trường chưa thực sự tự chủ về tạo nguồn tài chính, tự cân đối thu chi và chưa có trách nhiệm giải trình cao. Do vậy mặc dù đã có cơ chế chính sách, nhưng việc khơi thông khai thác các nguồn lực và sử dụng một cách hiệu quả ở các đơn vị sự nghiệp giáo dục, đào tạo còn nhiều bất cập. Để ĐHCL vượt qua được những thách thức, Nhà nước cần phải hoàn thiện chính sách theo hướng giao quyền tự chủ hoàn toàn ở mức độ cao, khung học phí cần linh hoạt hơn; các trường phải tự tạo nguồn thu hợp pháp, tự cân đối thu chi, quyết định mức lương phù hợp với chất lượng lao động, chịu trách nhiệm về sản phẩm khoa học và sản phẩm đào tạo của mình và có trách nhiệm giải trình; người học phải trả tiền tương xứng với chất lượng đào tạo được cung cấp; người sử dụng lao động được đào tạo (người hưởng lợi từ kết quả đào tạo) có nghĩa vụ đóng góp với nhà nước. Xuất phát từ những phân tích trên. Tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Tự chủ về tài chính tại trường Đại học Thương mại” mong muốn đóng góp thiết thực cho việc TCTC của trường Đại học Thương mại (ĐHTM) ngày một tốt hơn. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu: Đánh giá thực trạng tự chủ tài chính của các trường đại học công lập Việt Nam nói chung và ĐHTM nói riêng. 3 Đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện vấn đề TCTC đối với trường đại học Thương mại trong thời gian tới. Từ mục đích trên, luận văn tập trung giải quyết các vấn đề cơ bản sau: + Hệ thống hoá cơ sở lý luận chung về TCTC đối với các đơn vị sự nghiệp có thu thuộc lĩnh vực giáo dục đào tạo. + Nghiên cứu kinh nghiệm của các nước về xây dựng cơ chế quản lý tài chính theo hướng tự chủ trong GDĐH. + Phân tích, đánh giá thực trạng TCTC đối với các trường Đại học công lập thuộc Bộ GD&ĐT theo quy định tại nghị định 43/2006/NĐ-CP của Chính phủ ngày 25/4/2006. + Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện TCTC theo hướng tự chủ, tự chịu trách nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn kinh phí NSNN cấp, nguồn thu tại cơ sở… đối với các trường Đại học thuộc Bộ GD&ĐT, cụ thể giải pháp đối với ĐHTM. - Nhiệm vụ nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu về công cụ quản lý tài chính (chính sách, văn bản hướng dẫn) đối với các trường đại học công lập hiện nay và thực trạng vấn đề tự chủ tài chính tại trường đại học Thương mại trong thời gian qua, nghiên cứu cần trả lời được câu hỏi sau: + Thực trạng tự chủ về tài chính trong các ĐHCL thuộc Bộ Giáo dục và đào tạo nói chung và đại học Thương mại nói riêng, giai đoạn từ khi Chính phủ ban hành Nghị định 10/2002/NĐ-CP ngày 16/01/2002 và Nghị định 43/2006/NĐ-CP ngày 25/4/2006 và trong giai đoạn hiện nay như thế nào? + Nhà nước cần đổi mới cơ chế TCTC như thế nào để thúc đẩy TCTC đối với các ĐHCL, giảm sự lệ thuộc của các trường vào NSNN, giúp các trường tạo nguồn thu, nâng cao hiệu quả sử dụng và trách nhiệm giải trình? + Để thực hiện tốt TCTC các đại học công lập nói chung, ĐHTM nói riêng cần điều kiện gì? 4 3. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế. - Phương pháp thu thập tài liệu. - Phương pháp nghiên cứu, xử lý thông tin. (các phương pháp nghiên cứu được trình bày cụ thể tại chương 2) 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu Vấn đề tự chủ về tài chính tại các trường đại học công lập thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, cụ thể vấn đề TCTC tại ĐHTM từ khi có Nghị định 43 của Chính phủ đến năm 2013. - Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu vấn đề TCTC tại các trường ĐHCL thuộc Bộ GD&ĐT và ĐHTM, những nội dung tự chủ trong quản lý nguồn thu, quản lý nguồn chi, quản lý và sử dụng các quỹ của đơn vị, quản lý tài sản, quản lý cân đối thu chi, kiểm tra kiểm soát tài chính của các trường thuộc Bộ GD&ĐT nói chung và trường ĐHTM nói riêng. Về thời gian: từ sau Nghị định 10 (2002) đến nay, đặc biệt từ 2011 đến 2013 và đề xuất giải pháp đến năm 2015- 2020 tầm nhìn 2030. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, các phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo luận văn gồm 4 chương. Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và một số vấn đề cơ bản về tự chủ tài chính trong các đại học công lập Việt nam. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng tự chủ tài chính tại trường ĐHTM Chương 4: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện TCTC tại ĐHTM trong thời gian 2015-2020. Vì thời gian và nguồn tài liệu, số liệu có hạn, luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tác giả mong nhận được những góp ý xây dựng từ các Thầy, Cô giáo, các bạn học viên, sinh viên và các đọc giả quan tâm, để giúp luận văn được hoàn thiện hơn trong giai đoạn tiếp theo. 5 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TỰ CHỦ TÀI CHÍNH TRONG CÁC ĐHCL Ở VIỆT NAM 1.1 Tổng quan một số công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Liên quan đến vấn đề TCTC đối với đơn vị sự nghiệp giáo dục và đào tạo, đã có một số công trình nghiên cứu, thể hiện tầm quan trọng của vấn đề và sự cần thiết phải tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện cơ chế TCTC đối với đơn vị sự nghiệp giáo dục và đào tạo nói chung và đối với các trường Đại học nói riêng. Có thể kể đến một số Hội thảo khoa học, một số đề tài nghiên cứu khoa học (NCKH) về lĩnh vực này là: - Hội thảo khoa học “Vấn đề tự chủ-tự chịu trách nhiệm ở các trường đại học và cao đẳng Việt nam” do trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh thay mặt ban liên lạc các trường Đại học và Cao đẳng Việt nam (VUN) tổ chức tại Đại học Tây Nguyên ngày 24/10/2009. Phần lớn các ý kiến tham luận đều đề cập những hạn chế, bất cập trong cơ chế quản lý các trường ĐHCL hiện nay. Tiến sỹ Nguyễn Danh Nguyên – Đại học Bách khoa Hà Nội trong phần tham luận đã nhận xét: Hệ thống giáo dục Đại học hiện nay đã có những thay đổi so với trước nhưng việc quản lý hệ thống vẫn chưa có nhiều thay đổi. Ngoại trừ một số trường như: Đại học Quốc gia và một số Đại học vùng, tất cả các trường ĐHCL vẫn được quản lý theo cơ chế quản lý của thời kỳ bao cấp, nghĩa là chịu sự xét duyệt chỉ tiêu tuyển sinh, chương trình đào tạo (chương trình khung), ngân sách tài chính, cho đến thù lao giảng viên, bổ nhiệm chức danh... Trong khi đó, đối với các trường Đại học tư thục/dân lập, quốc tế hay liên kết quốc tế, việc kiểm soát khá thông thoáng. Chính sự khác biệt trong quản lý này đã tạo ra sự thiếu nhất quán trong toàn hệ thống, tạo ra sự cạnh tranh thiếu bình đẳng giữa các trường Đại học...Bài tham luận cũng xác định những ảnh hưởng không mong muốn đến sự phát triển của các ĐHCL và đề xuất một số giải pháp liên quan tự chủ cho các ĐHCL Việt nam. Tiến sỹ Võ Xuân Đàn - Đại học Ngoại ngữ - Tin học thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: tự chủ, tự chịu trách nhiệm chính là bước đột phá của cải cách giáo dục Đại học, Cao đẳng ở Việt Nam. Ông khẳng định: “Có tự chủ, tự chịu trách nhiệm 6 được những vấn đề chuyên biệt cao của Đại học thì tính khả thi của đề án đổi mới, cải cách giáo dục Đại học từ nay đến năm 2020 mới thực hiện hiệu quả” (Tr16). PGS-TS Phạm Xuân Hậu - Viện trưởng Viện nghiên cứu giáo dục – Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh nhận định: tự chủ - tự chịu trách nhiệm là nội dung quan trọng trong quá trình cải cách giáo dục Đại học nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, cần phải có điều kiện cần thiết và lộ trình phù hợp cho việc thực hiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Để được tự chủ, trường phải có được thương hiệu, khẳng định đẳng cấp về quy mô và chất lượng trong lĩnh vực đào tạo chính, cùng các nghiên cứu khoa học được áp dụng vào thực tiễn, có niềm tin với xã hội. PGS-TS Phùng Xuân Nhạ - Hiệu trưởng trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đánh giá: Với thực tiễn còn nhiều bất cập của giáo dục Đại học hiện nay, không thể giao một lúc quyền tự chủ hoàn toàn và cho tất cả các trường Đại học, Cao đẳng. Mặt khác, khi được giao quyền tự chủ, chưa chắc một số trường đủ sức nhận. Hoặc, một số trường sau khi nhận có thể lạm dụng quyền tự chủ để tùy tiện mở rộng quy mô đào tạo mà không cần quan tâm đến chất lượng. - Hội thảo khoa học “Cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực GD&ĐT và Khoa học công nghệ” diễn ra ngày 09/11/2013, tham gia Hội thảo có nhiều chuyên gia đến từ Học viện Tài chính, Bộ Khoa học công nghệ, Bộ Thông tin và đại diện một số trường Đại học, Cao đẳng. Tại Hội thảo các nhà khoa học đã đóng góp nhiều bài viết bàn về vấn đề TCTC trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo và khoa học công nghệ. Tại hội thảo Ông Nguyễn Việt Hồng - Vụ trưởng Vụ Hành chính sự nghiệp - Bộ tài chính đã nêu bật những kết quả, cũng như những nguyên nhân tồn tại trong tiến trình đổi mới cơ chế quản lý của Nhà nước đối với hoạt động dịch vụ sự nghiệp giáo dục và đào tạo. Cho đến nay số các đơn vị giáo dục và đào tạo tự đảm bảo kinh phí còn rất thấp, chủ yếu vẫn là các đơn vị sự nghiệp do nhà nước đảm bảo một phần hoặc toàn bộ kinh phí. Nguyên nhân các đơn vị giáo dục và đào tạo tự đảm bảo kinh phí còn rất thấp trong thời gian qua cơ bản do Hệ thống cơ chế chính sách 7 về quản lý phương thức hoạt động của các đơn vị cung cấp dịch vụ sự nghiệp giáo dục và đào tạo chưa được đổi mới đồng bộ; Chưa tạo ra cơ chế hạch toán đầy đủ chi phí và cơ chế giá dịch vụ để khuyến khích các đơn vị sử dụng kinh phí gắn với hiệu quả công việc. - Hội thảo khoa học “Tháo gỡ vướng mắc trong công tác quản lý tài chính tại các đơn vị Giáo dục và Đào tạo” do trung tâm Khoa học và Bồi dưỡng cán bộ tổ chức ngày 14 và 15/11/2013. Tại hội thảo TS Nguyễn Trường Giang - Vụ Hành chính sự nghiệp - Bộ Tài chính đã nêu một số hạn chế và giải pháp về thực trạng cơ chế tài chính trong giáo dục đại học như: việc duy trì học phí thấp, không đủ bù đắp chi thường xuyên, đây cũng chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến các cơ sở giáo dục ĐHCL phải xé rào, ban hành nhiều khoản thu ngoài quy định, dẫn đến thiếu công khai, minh bạch trong việc sử dụng nguồn thu; Phân bổ NSNN chưa gắn với nhu cầu đào tạo, cơ cấu ngành nghề. Và đưa ra một số giải pháp đổi mới cơ chế tài chính đối với giáo dục đại học như sau; Từng bước tính đủ học phí, đối với giáo dục đại học, việc tính đủ học phí là cần thiết, phù hợp với thông lệ quốc tế về giáo dục đại học, học đại học để có nghề, tạo thu nhập kiếm sống nuôi sống bản thân và gia đình nên người học phải đóng đủ học phí. Việc tính đủ học phí đối với giáo dục đại học là phù hợp với kết luận của Bộ chính trị tại Thông báo số 37-TB/TW ngày 26 tháng 5 năm 2011 của Bộ Chính trị về đề án “Đổi mới cơ chế hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập, đẩy mạnh xã hội hóa một số loại hình dịch vụ sự nghiệp công”. - Hội thảo khoa học “Đổi mới cơ chế tài chính đối với cơ sở giáo dục đại học công lập” do Bộ Tài chính tổ chức năm 2011. Tại Hội thảo có nhiều tham luận của các chuyên gia, các nhà khoa học về vấn đề làm thế nào để đổi mới cơ chế tài chính đối với các trường ĐHCL. Có nhiều biện pháp được đưa ra như: trước mắt cần phải hoàn thiện Luật Giáo dục đại học, hoặc việc đổi mới quản lý tài chính ở các trường đại học phải gắn với nâng cao chất lượng đào tạo, thực hiện mục tiêu công bằng. 8 - Luận án Tiến sỹ của tác giả Trần Đức Cân (2012) : “Hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính các trường đại học công lập ở Việt nam”. Luận án đã làm rõ thêm về bản chất TCTC, phân tích các nhân tố ảnh hưởng, đưa ra 6 tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện của cơ chế TCTC. Phân tích thực trạng, những thuận lợi, khó khăn của cơ chế TCTC hiện nay từ góc độ các trường ĐHCL. Đánh giá tính hiệu lực, hiệu quả, tính linh hoạt, tính công bằng, tính ràng buộc, tính đồng thuận của các trường đối với Nghị định 43. Đưa ra một số giải pháp hoàn thiện cơ chế TCTC. - Bài báo khoa học của tiến sỹ Phạm Thị Thu Thủy (2012), “Tăng cường quyền tự chủ tự chịu trách nhiệm của các trường đại học, cao đẳng nhằm thực hiện hội nhập quốc tế về giáo dục và đào tạo ở Việt Nam”, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Hội nhập: Cơ hội và thách thức”, NXB Thống kê. Bài báo đánh giá thực trạng tự chủ hiện nay của các trường ĐHCL và chỉ ra những hạn chế của các trường trong quá trình hội nhập quốc tế do thiếu quyền tự chủ đầy đủ, bài báo cũng gợi ý các giải pháp tăng cường quyền tự chủ tự chịu trách nhiệm của các trường ĐHCL, giúp các trường có điều kiện tốt hơn khi hội nhập quốc tế về giáo dục và đào tạo. - Bài báo khoa học của GS.TS Đinh Văn Sơn (2013), “Tự chủ tài chính-giải pháp chiến lược về chất lượng đào tạo của các trường đại học ở Việt nam trong điều kiện hội nhập”, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Hội nhập: Thành tựu và những vấn đề đặt ra”, NXB Thống kê. Bài báo phân tích, luận giải về một số giải pháp có tính quyết định đến chất lượng đào tạo và vai trò của nguồn lực tài chính đối với việc tạo lập các yếu tố nền tảng của quá trình đào tạo, tác giả cũng đề cập đến một số vấn đề về TCTC trong các trường ĐHCL, như là giải pháp then chốt cho bài toán chất lượng đào tạo của giáo dục đại học Việt Nam. - Bài báo khoa học của GS.TS Hoàng Văn Châu (2011), “Một số vấn đề về thực hiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm tại trường đại học Ngoại thương”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học: “Đổi mới cơ chế tài chính đối với cơ sở GDĐH công lập”, Bộ Tài chính và Bộ GD&ĐT phối hợp tổ chức. Bài báo nêu thực trạng TCTC tại Đại học Ngoại thương và các vấn đề thực tế đặt ra trong quá trình thực hiện TCTC, đồng 9