Tài liệu Truyền thông về mất cân bằng giới tính khi sinh trên báo in ( khảo sát báo gia đình và xã hội, phụ nữ việt nam và phụ nữ thủ đô từ tháng 6 2012 tháng 6 2014)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------------- NGUYỄN VIỆT QUỲNH TRUYỀN THÔNG VỀ MẤT CÂN BẰNG GIỚI TÍNH KHI SINH TRÊN BÁO IN (Khảo sát báo Gia đình và Xã hội, Phụ nữ Việt Nam và Phụ nữ Thủ đô từ 6/2012 - tháng 06/2014) LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ Chuyên ngành: Báo chí học Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------------- NGUYỄN VIỆT QUỲNH TRUYỀN THÔNG VỀ MẤT CÂN BẰNG GIỚI TÍNH KHI SINH TRÊN BÁO IN (Khảo sát báo Gia đình và Xã hội, Phụ nữ Việt Nam và Phụ nữ Thủ đô từ 6/2012 - tháng 06/2014) LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ Chuyên ngành: Báo chí học Mã số: 60 32 01 01 Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Cảnh Nhạc Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của Tiến sỹ Lê Cảnh Nhạc. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong luận văn đều có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và xác thực. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn chưa từng được công bố trong công trình khoa học nào trước đây. Tác giả Nguyễn Việt Quỳnh LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn TS Lê Cảnh Nhạc, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Sự chỉ dẫn, góp ý tận tình, cùng những lời nhắc nhở, động viên của thầy đã giúp tôi vượt qua nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện luận văn. Để có thể hoàn thành đề tài luận văn thạc sĩ, bên cạnh sự nỗ lực của bản thân còn có sự hướng dẫn nhiệt tình của quý Thầy Cô tại Khoa Báo chí – Truyền thông, Trường ĐH KHXH&NV – ĐH QGHN, cũng như sự động viên ủng hộ của gia đình và bạn bè trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sĩ. Tôi cũng xin được trân trọng cảm ơn các phóng viên, nhà báo Nguyễn Ngọc Đức (Phó Tổng biên tập báo Gia đình & Xã hội), Trần Tuấn Linh (Tổng thư ký tòa soạn báo Gia đình & Xã hội), Nguyễn Thu Hà (Phó ban Hôn nhân & Gia đình Báo Phụ nữ thủ đô), Nguyễn Văn Hải (Phó trưởng đại diện Báo Tuổi Trẻ TP.HCM tại miền Bắc), Nguyễn Lan Anh (báo Tuổi Trẻ), Võ Thu (báo Gia đình và Xã hội), Nguyễn Tiến Hưng (báo An ninh thủ đô), Nguyễn Hằng (báo Lao động), nhà báo Nguyễn Trọng Tùng (báo Kinh tế và Đô thị) và bà Đặng Thị Bích Thuận – Vụ phó Vụ Truyền thông giáo dục, Tổng cục DS-KHHGĐ đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn thạc sĩ này. Tôi xin chân thành cảm ơn. MỤC LỤC MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài........................................................................................................ 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 9 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 9 5. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................... 9 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ................................................................................10 7. Kết cấu luận văn .......................................................................................................11 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRUYỀN THÔNG BÁO CHÍ VÀ GIỚI TÍNH KHI SINH........................................................................................................12 1.1. Báo chí và chức năng của báo chí .......................................................................12 1.1.1 Các khái niệm......................................................................................................12 1.2. Đặc điểm, nguyên nhân và hệ luỵ của mất cân bằng giới tính khi sinh ..........13 1.2.1. Các khái niệm ....................................................................................................13 1.2.2. Đặc điểm, nguyên nhân và hệ lụy ....................................................................17 1.3. Lý thuyết về giới và phát triển .............................................................................22 1.4. Quan điểm của Đảng, Nhà nước về bình đẳng giới và kiểm soát thực trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ...................................................................................23 1.5. Báo chí với công tác truyền thông về dân số và vấn đề MCBGTKS ..............25 1.5.1. Tăng cường phổ biến, giáo dục chính sách pháp luật ....................................25 1.5.2. Nâng cao hiệu quả thông tin cho lãnh đạo các cấp.........................................25 1.5.3. Nâng cao hiệu quả các hoạt động truyền thông ..............................................26 Tiểu kết chương 1.........................................................................................................27 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHẢN ÁNH TRÊN BÁO IN VỀ VẤN ĐỀ MẤT CÂN BẰNG GIỚI TÍNH KHI SINH ....................................................................29 2.1. Giới thiệu khái quát 3 tờ báo khảo sát ................................................................29 1 2.1.1. Báo Gia đình và Xã hội .....................................................................................29 2.1.2. Báo Phụ nữ Việt Nam........................................................................................32 2.1.3. Báo Phụ nữ thủ đô .............................................................................................33 2.2. Thực trạng phản ánh vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh trên báo Gia đình và Xã hội, Phụ nữ Việt Nam, Phụ nữ thủ đô từ 6/2012 đến tháng 6-2014. .........35 2.2.1. Nội dung thông tin .............................................................................................35 2.2.2. Hình thức thông tin ............................................................................................50 2.3. Đánh giá mặt được và chưa được của báo chí trong truyền thông kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh ...................................................................................59 2.3.1. Nội dung .............................................................................................................59 2.3.2. Hình thức ............................................................................................................62 2.4.Khảo sát ý kiến độc giả về hiệu quả thông tin vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh trên báo in ................................................................................... 64 Tiểu kết chương 2.........................................................................................................72 Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRUYỀN THÔNG TRÊN BÁO IN VỀ VẤN ĐỀ KIỂM SOÁT MẤT CÂN BẰNG GIỚI TÍNH KHI SINH ...........74 3.1. Nâng cao chất lượng nội dung truyền thông ......................................................74 3.2. Đổi mới hình thức thể hiện ..................................................................................75 3.3. Đổi mới cách tiếp cận, khai thác thông tin .........................................................76 3.4. Ngành Dân số, Y tế cần chủ động tổ chức cung cấp thông tin về MCBGTKS...77 3.5. Nhóm giải pháp phối hợp.....................................................................................77 3.6. Đầu tư nguồn lực ..................................................................................................81 3.6.1. Đầu tư nguồn lực về công nghệ .......................................................................81 3.6.2. Đầu tư nguồn lực về nhân sự ............................................................................81 Tiểu kết chương 3.........................................................................................................84 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..............................................................88 2 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BĐDS – Biến động dân số DS – Dân số DS-KHHGĐ - Dân số - Kế hoạch hóa gia đình ĐTDS – Điều tra dân số GTKS – Giới tính khi sinh HĐND – Hội đồng nhân dân LHPN – Liên hiệp phụ nữ MCBGTKS – Mất cân bằng giới tính khi sinh SKSS – Sức khỏe sinh sản TSGTKS – Tỉ số giới tính khi sinh TTĐC – Truyền thông đại chúng UBND - Ủy ban nhân dân 3 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 2.2.1.1. Số lượng tin, bài của các tờ báo được khảo sát về vấn đề MCBGTKS trong 2 năm. ............................................................................................36 Bảng 2.4.1. Tần suất độc giả đọc tin bài về vấn đề MCBGTKS trên báo in: ........65 Bảng 2.4.2. Đánh giá của công chúng về việc chuyển tải thông tin về vấn đề MCBGTKS trên báo in: ..............................................................................................66 Bảng 2.4.3. Đánh giá sự hài lòng của công chúng về việc chuyển tải thông tin về vấn đề MCBGTKS trên báo in: ..................................................................................67 Bảng 2.4.4. Nguyên nhân dẫn đến MCBGTKS: ......................................................68 Bảng 2.4.5. MCBGTKS ảnh hưởng đến gia đình, xã hội: .......................................69 Bảng 2.4.6. Sự lựa chọn của công chúng ...................................................................70 Bảng 2.4.7. Ý kiến công chúng về các biện pháp nâng cao hiệu quả truyền thông kiểm soát MCBGTKS: ................................................................................................70 4 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Mất cân bằng giới tính khi sinh (MCBGTKS) là vấn đề mang tính toàn cầu tác động nghiêm trọng đến cơ cấu dân số ở nhiều nước, đặc biệt là các nước đang phát triển, được các quốc gia và Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc rất quan tâm. MCBGTKS ở Việt Nam xảy ra muộn hơn so với một số nước khác có nền văn hóa tương đồng với Việt Nam, nhưng diễn biến với tốc độ nhanh. Xuất hiện từ năm 1999 ở nước ta nhưng đến năm 2006, vấn đề MCBGTKS mới trở nên “nóng”. Từ năm 2006 đến nay, tỉ số giới tính khi sinh (TSGTKS – số trẻ trai trên 100 trẻ gái) luôn trong xu hướng tăng và tăng mạnh; có năm tăng tới 1 điểm phần trăm – tức là gấp 10 lần so với trước đây và hiện nay là 113/100. [43] Vấn đề này hiện được Đảng, Nhà nước quan tâm chỉ đạo ngành Dân số triển khai quyết liệt các giải pháp nhằm kiểm soát MCBGTKS; sớm đưa về mức sinh học bình thường. Theo Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân “Tình trạng MCBGTKS nếu không được can thiệp một cách quyết liệt sẽ để lại hệ lụy nặng nề trong tương lai, không chỉ về mặt xã hội mà còn cả về mặt kinh tế, an ninh chính trị và trật tự xã hội…” Các chuyên gia về lĩnh vực này đã dự báo nếu không can thiệp mạnh để làm giảm TSGTKS, Việt Nam sẽ “dư thừa” khoảng 2,3 đến 4,3 triệu nam giới trong tương lai. [41] Để kiểm soát TSGTKS có hiệu quả và bền vững, trong những năm qua Ban tuyên giáo Trung ương đã phối hợp với Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (DS-KHHGĐ) định kỳ cung cấp thông tin về giới tính khi sinh trong các cuộc giao ban báo chí với đại diện lãnh đạo các báo để kịp thời đăng tin, thông điệp và định hướng tuyên truyền liên quan đến giới tính khi sinh. Bên cạnh đó còn tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, bộ, ngành liên quan (Cục Báo chí, Bộ thông tin – truyền thông; Vụ Báo chí, Ban tuyên giáo Trung ương…) trong việc chấn chỉnh các cơ quan báo chí, nhà xuất bản về tuyên 1 truyền, phổ biến các phương pháp và kỹ thuật về lựa chọn giới tính. Tổng cục DS-KHHGĐ hàng năm đều ký kết các chương trình hợp tác truyền thông với nhiều bộ, ngành, tổ chức chính trị - xã hội như Bộ Công An, Bộ Quốc phòng, Hội Nhân dân, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam… Trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, các phương tiện truyền thông hiện đại đang là công cụ tốt nhất để giúp cho báo chí truyền tải một lượng thông tin khổng lồ đến với công chúng. Trước sự phát triển mạnh mẽ của báo in, báo điện tử, các trang mạng xã hội, ở Việt Nam, báo in đến nay vẫn là phương tiện truyền thông đại chúng hết sức quan trọng trong việc truyền tải những thông tin thời sự đến với đông đảo công chúng. Đặc điểm nổi bật của báo in chính là tính công khai và sự lan tỏa nhanh chóng, rộng khắp. Sự phản ánh và phân tích, mổ xẻ đối với thông tin thời sự, những sự kiện diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên toàn thế giới và trên cả nước luôn có tác động với bạn đọc. Kiểm soát MCBGTKS hiện nay là vấn đề quan trọng của quốc gia trong thời kỳ khoa học – kỹ thuật phát triển, thời kỳ công nghệ số. Vì vậy, công tác truyền thông, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi trong công tác DS-KHHGĐ, nhất là giảm thiểu MCBGTKS càng phải được chú trọng. Tuy nhiên, việc nghiên cứu vấn đề MCBGTKS được đề cập trên báo chí chưa được quan tâm nhiều. Từ lý do trên, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài “Truyền thông trên báo in về vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh” (Khảo sát Báo Gia đình và Xã hội, Phụ nữ Việt Nam, Phụ nữ Thủ đô từ 6/2012 đến 06/2014) cho luận văn của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề  Nghiên cứu về vấn đề MCBGTKS Tại nhiều khu vực trên thế giới, tình trạng MCBGTKS đã xảy ra từ 2 những năm 1980 và các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước bắt đầu xuất hiện từ những năm 2000. Theo khảo sát của người thực hiện nghiên cứu này, có hai hướng đi chính khi nghiên cứu vấn đề MCBGTKS là nghiên cứu về thực trạng và nghiên cứu về nguyên nhân dẫn đến thành công trong việc kiểm soát MCBGTKS. Nghiên cứu về thực trạng, nguyên nhân dẫn đến MCBGTKS Nghiên cứu ngoài nước Hầu hết các nghiên cứu về MCBGTKS từ trước đến nay cả trong và ngoài nước chủ yếu tập trung khảo sát thực trạng, nhằm tìm ra giải pháp giải quyết vấn đề từ nhiều phía. Các nghiên cứu ngoài nước thực hiện tại các vùng lãnh thổ, quốc gia như Mỹ, Châu Á, Ấn Độ, Trung Quốc... xuất bản từ năm 2004 đến năm 2009. Có thể kể đến một số tác phẩm như “Tỷ số giới tính có xu hướng nhiều nam hơn nữ trong Tổng điều tra Dân số nước Mỹ năm 2000” (Douglas Almond và Lena Edlund) xuất bản năm 2008. Tài liệu này điều tra khu vực người Hàn Quốc, Trung Quốc và Ấn Độ di cư sang Mỹ, phương pháp nghiên cứu là tính toán các bảng số liệu tương quan của cuộc Điều tra dân số ở Mỹ năm 2000, qua đó xây dựng chiến lược nhằm hạn chế việc quảng cáo thương mại về các kỹ thuật xác định giới tính trước sinh. Cũng năm 2008, nhóm tác giả Mary E. John, Ravinder Kaur, Rajni Pairiwala, Saraswati Raju và Alpana Sagar xuất bản cuốn sách “Kế hoạch hoá gia đình, kế hoạch hoá về giới, tỷ số giới tính trẻ em đảo ngược ở một số huyện thuộc các bang Madhya Pradesh, Rajasthan, Himachal Pradesh, Haryana and Punjab”. Cuốn sách kết hợp nghiên cứu định lượng và định tính, điều tra 6.500 hộ gia đình ở các bang miền Bắc và miền Trung Ấn Độ, phòng vấn sâu 12 hộ, qua đó đã khuyến nghị nhiều chính sách có giá trị như các chương trình nâng cao giá trị trẻ em gái, hỗ trợ tiền mặt kịp thời; các chương 3 trình hướng vào tầng lớp trung lưu và các gia đình giàu có; tách bạch KHHGĐ khỏi những sáng kiến nhằm ngăn chặn lựa chọn giới tính; quy định rõ ràng về việc phá thai sau khi siêu âm sàng lọc giới tính và phá thai không vì mục đích đó; mở rộng các cơ sở y tế công cộng để hạn chế các cơ sở y tế tư nhân; chương trình mở rộng và nâng cao giáo dục công; chương trình nhằm bình đẳng hoá cơ hội việc làm cho nữ giới... Năm 2009, tác giả Christophe Guimoto xuất bản cuốn sách “Thời kỳ quá độ của Tỷ số giới tính ở Châu Á”, khu vực địa lý nghiên cứu là Đông Á, Nam Á và Tây Á. Tác giả đã rà soát so sánh về đăng ký khai sinh hoặc các ước tính về lịch sử sinh từ các cuộc điều tra lớn và số liệu tổng điều tra. Từ đó, tác giả xây dựng các chiến lược nhằm hạn chế việc cung cấp các dịch vụ lựa chọn giới tính, các quy định của chính phủ về cấm lựa chọn giới tính và tổ chức các chiến lược truyền thông nâng cao nhận thức. Ngoài những tác phẩm trên, còn có các tác phẩm như “Nhận xét về chiến dịch chống lựa chọn giới tính và thăm dò các biện pháp đối phó trong tương lai” (Joseph, Josantony; Mattam, Matthew; Mathew, Sofy; Siradhna, Kavita; Patkar, Rohini; Kulkarni, Vidya; Radhakrishnan, E.M.), “Sự mất cân bằng tỷ số giới tính khi sinh và các biện pháp can thiệp phổ biến ở Trung Quốc” (Li, Shuzhuo), "Lựa chọn giới tính thông qua y học cổ truyền ở nông thôn miền Bắc Ấn Độ" (Attané l. C.Z. Guilmoto), "Sự thiếu hụt trẻ em gái ở Trung Quốc hiện nay" (Banister, Judith), Về chiều hướng mức sinh giảm không ngừng ở Nam Á (Basu D., A.M.)... Các tài liệu trên là những nghiên cứu tại Châu Á, Ấn Độ, Trung Quốc, chỉ ra thực trạng MCBGTKS nghiêm trọng ở các nước này và đưa ra nhiều khuyến nghị như can thiệp thúc đẩy bình đẳng giới, hạn chế việc cung cấp các dịch vụ lựa chọn giới tính, nâng cao giá trị của trẻ em gái… Nghiên cứu trong nước 4 Những nghiên cứu có liên quan đến tình trạng MCBGTKS ở Việt Nam bắt đầu xuất hiện từ năm 2002 với nhiều tác phẩm như "Sự ưa thích con trai ở một làng quê nông thôn Việt Nam" (Danielle Bélanger), "Chế độ phụ hệ và mô hình định cư ở nhà chồng và tỷ lệ sinh giảm ở Việt Nam" (John Bryant). Trong đó, tác giả Danielle Bélanger đã phân tích số liệu thứ cấp từ cuộc Khảo sát về Mức sống ở Việt Nam giai đoạn 1992-1993 của hơn 1.600 cặp vợ chồng trẻ trong độ tuổi người vợ 15-49 qua đó kết luận về tâm lý ưa thích con trai ở nông thôn Việt Nam. Tác phẩm còn lại trong năm 2003 "Chế độ phụ hệ và mô hình định cư ở nhà chồng và tỷ lệ sinh giảm ở Việt Nam" nghiên cứu theo hướng định tính, rà soát số liệu nhân khẩu học và nghiên cứu dân tộc học, qua đó để xuất chiến dịch truyền thông nhằm nâng cao nhận thức về giá trị bình đẳng của con gái so với con trai. Năm 2007, nhóm tác giả Tine Gammeltoft và Nguyễn Thị Thúy Hạnh xuất bản tài liệu "Tình trạng của thai nhi và những quyết định sinh tử: Vấn đề đạo đức trong việc sử dụng siêu âm ở Việt Nam", khảo sát mẫu 30 phụ nữ với các phương pháp quan sát người tham gia, phỏng vấn với câu hỏi đóng, mở, thảo luận. Qua đó nhóm tác giả đã đề xuất các Chiến lược nhằm tổ chức hoặc cải thiện đào tạo cho cán bộ y tế; tập huấn nâng cao nhận thức về TSGTKS; các phương pháp nhằm tăng cường giám sát và các quy trình chuyên môn tại các cơ sở y tế; dịch vụ tư vấn cho phụ nữ muốn sàng lọc GTKS và nạo phá thai. Ngoài ra, còn nhiều tác phẩm của các tác giả trong và ngoài nước như: “Phân tích các thực hành y tế và chính trị-xã hội có ảnh hưởng đến Tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam” (Nguyen Pham Bang; Wane Hall; Peter Hill; Chalapati Rao), “Sự gia tăng gần đây về Tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam” (Christophe Guilmoto; Xuyen Jang; Ngô Văn Toàn), “Tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam cao: Thực tế hay chỉ là cường điệu” (Viện nghiên cứu phát triển xã hội)... Các nghiên cứu này dùng nhiều phương pháp như phỏng vấn, phát 5 phiếu điều tra, phân tích số liệu từ tổng điều tra dân số để tìm ra nguyên nhân của thực trạng MCBGTKS ở Việt Nam và khuyến nghị các chính sách như giải quyết việc phân biệt đối xử với trẻ em gái, truyền thông nâng cao nhận thức về vị thế bình đẳng của con gái đối với con trai, nâng cao nhận thức của cán bộ y tế về TSGTKS, tăng cường giám sát dịch vụ tư vấn cho phụ nữ muốn sàng lọc giới tính và nạo thai… Báo cáo tổng quan về MCBGTKS ở Việt Nam của Tiến sỹ Dương Quốc Trọng (Tổng cục trưởng tổng cục DS-KHHGĐ) đã chỉ ra tình hình và đặc điểm của MCBGTKS ở Việt Nam, từ đó nêu ra một số nhóm giải pháp giúp khắc phục tình trạng này, trong đó có nhóm biện pháp liên quan đến truyền thông như phối hợp các cơ quan truyền thông đại chúng ở Trung ương và địa phương nhằm tuyên truyền phản ánh tình hình về giới tính khi sinh [6]. Các nghiên cứu, báo cáo như: “Mất cân đối giới tính khi sinh trong 5 năm qua ở một số địa phương – thực trạng và giải pháp” [9], “Vai trò của hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam trong công tác tuyên truyền nhằm góp phần hạn chế tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh” [9, tr 51], “Thực trạng và giải pháp can thiệp tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn tỉnh Nam Định” [9, tr 69], “Kết quả bước đầu và một số đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện đề án “Can thiệp giảm thiếu mất cân bằng giới tính khi sinh” tại tỉnh Bắc Ninh” [9, tr 78], “Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ khuyến khích phụ nữ và trẻ em gái góp phần giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh tại Quảng Ngãi” [9, tr 95], “Mất cân bằng giới tính khi sinh ở Hà Nội – Thực trạng và giải pháp” [9, tr 105]… cũng chỉ ra tình hình MCBGTKS cụ thể của từng địa phương trong cả nước, đề xuất biện pháp giảm thiểu tình trạng này. 6 Nghiên cứu về nguyên nhân dẫn đến thành công trong việc kiểm soát MCBGTKS Trong các nghiên cứu về MCBGTKS ở ngoài nước, chúng tôi tách riêng các nghiên cứu tại Hàn Quốc do đến thời điểm này đây là quốc gia duy nhất thành công trong việc đưa TSGTKS trở về mức cân bằng tự nhiên. Tình trạng MCBGTKS ở Hàn Quốc diễn ra và lên đến đỉnh điểm vào năm 1990 khi TSGTKS là 116 trẻ trai/100 trẻ gái, nhưng đến năm 2010 thì tỷ số này đã ở mức 106 trẻ trai/100 trẻ gái. Tài liệu nghiên cứu sớm nhất tại Hàn Quốc do nhóm tác giả Park, Chai Bin, Cho Nam-Hoon thực hiện năm 1995 về tình trạng MCBGTKS ở Hàn Quốc giai đoạn này "Hậu quả của tập quán chuộng con trai ở xã hội có mức sinh thấp: Mất cân bằng tỷ số giới tính khi sinh ở Hàn Quốc. Tài liệu này đã trở thành cơ sở để thời gian tiếp theo Hàn Quốc áp dụng các biện pháp kiềm chế MCBGTKS. Năm 2007, khi các biện pháp kiểm soát MCGTKS tại Hàn Quốc đã phát huy tác dụng, nhóm tác giả Chung Wonchin và Gupta Das đã thực hiện nghiên cứu "Tại sao sự ưa thích con trai ở Hàn Quốc giảm đi? Vai trò của sự phát triển, chính sách công" đã sử dụng loại hình nghiên cứu định lượng với 7.000 phụ nữ Hàn Quốc từ 15 đến 49 năm 1991 và 6.500 phụ nữ năm 1993, phương pháp nghiên cứu tần suất và kiểm định thống kê chi bình phương, phân tích hồi quy đa biến, đơn biến; phương pháp phân tách dữ liệu. Nghiên cứu đề xuất các can thiệp thúc đẩy bình đẳng giới; các chiến dịch tuyên truyền rộng lớn nhằm nâng cao giá trị của trẻ em gái; chiến lược chỉnh sửa hệ thống luật pháp; tài trợ các tổ chức của phụ nữ tuyến cơ sở; chính sách hỗ trợ tài chính khi nuôi con gái. Năm 2011, tác giả Chun Heeran đã mang tới Hội thảo Quốc tế về mất cân bằng TSGT những kinh nghiệm của Hàn Quốc khi ứng phó với tình trạng này, được trình bày trong báo cáo: "Thay đổi TSGTKS và mức độ phổ biến. Bằng chứng từ Hàn Quốc". 7  Nghiên cứu về truyền thông báo chí về vấn đề MCBGTKS Trên đây là những nghiên cứu khảo sát thực trạng MCBGTKS ở trong và ngoài nước. Tuy nhiên các nghiên cứu về truyền thông báo chí quan tâm đến lĩnh vực này còn hạn chế. Trong báo cáo “Báo cáo công tác tuyên giáo với việc giải quyết vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc” trình bày tại Hội thảo quốc gia về mất cân bằng giới tính khi sinh, Ban Tuyên giáo tỉnh Vĩnh Phúc đã chỉ ra những biện pháp tuyên truyền như chỉ đạo các phương tiện thông tin đại chúng làm tốt công tác tư tưởng, tổ chức Hội thảo về vấn đề này, kêu gọi sự chung tay của các cấp, các ngành đoàn thể để tăng cường công tác tuyên truyền… và đưa ra một số kết quả đạt được, hạn chế được tình trạng gia tăng MCBGTKS tiến tới ổn định TSGTKS trên địa bàn [9, tr 90]. Khóa luận tốt nghiệp cử nhân khoa Báo chí, chuyên ngành Báo in – Học viện Báo chí và tuyên truyền của tác giả Lê Mai Hạnh (2012) với đề tài: “Báo in tham gia kiểm soát mất cân bằng giới tính ở Việt Nam hiện nay” đã phân tích và mô tả được thực trạng và vai trò của báo chí trong vấn đề kiểm soát MCBGTKS ở Việt Nam hiện nay. Khóa luận đã tiếp cận lý thuyết về chức năng báo chí truyền thông trong việc phản ánh thông tin, định hướng dư luận, nâng cao nhận thức chuyển đổi hành vi, đáp ứng nhu cầu kiểm soát MCBGTKS ở Việt Nam hiện nay, qua đó thể hiện được rõ chức năng và vai trò của báo chí. [3] Qua tổng kết lịch sử vấn đề có thể thấy, từ trước đến nay chưa có đề tài nghiên cứu chuyên sâu nào về truyền thông trên báo chí về mất cân bằng giới tính khi sinh. Do đó, tôi quyết định chọn đề tài này để triển khai nghiên cứu và bảo vệ luận văn thạc sĩ của mình. 8 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích - Nghiên cứu thực trạng phản ánh vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh trên báo in, từ đó đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả truyền thông về vấn đề này trên báo in. Nhiệm vụ - Hệ thống hóa lý luận về báo chí, truyền thông về MCBGTKS; đường lối, chủ trương của Đảng, Nhà nước về kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh; phân tích vai trò, trách nhiệm của báo chí trong truyền thông nâng cao nhận thức về mất cân bằng giới tính khi sinh. - Khảo sát thực trạng truyền thông trên báo in về MCBGTKS thông qua các tờ báo Gia đình và Xã hội, Phụ nữ Việt Nam và Phụ nữ Thủ đô từ 6/2012 đến tháng 06/2014) nhằm làm rõ những ưu điểm, hạn chế về nội dung, hình thức của các tác phẩm báo chí trong truyền thông về mất cân bằng giới tính khi sinh. Đánh giá mức độ, hiệu quả tác động của báo chí về vấn đề này qua điều tra công chúng. - Đề xuất một số giải pháp khắc phục tồn tại và phát huy vai trò, hiệu quả của báo in trong truyền thông về MCBGTKS. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về vấn đề truyền thông trên báo in vấn đề MCBGTKS. - Phạm vi: Đề tài tập trung khảo sát 3 tờ báo: Báo Gia đình và Xã hội, Phụ nữ Việt Nam, Phụ nữ Thủ đô từ 6/2012 - tháng 06/2014. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu + Luận văn được nghiên cứu dựa trên quan điểm học thuyết Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước ta về vai trò, tính chất và nhiệm vụ của báo chí. Luận văn còn sử dụng một số lý thuyết về báo chí học và xã hội học truyền thông đại chúng của các 9 tác giả trong và ngoài nước làm cơ sở nghiên cứu nhằm khái quát, bổ sung hệ thống lý thuyết về nghiên cứu báo chí trong hoạt động truyền thông; phân tích văn bản để xây dựng hệ thống lý thuyết hoạt động báo chí về truyền thông kiểm soát MCBGTKS; so sánh và khảo sát, thống kê, tổng hợp, phân tích các tác phẩm báo chí về về truyền thông kiểm soát MCBGTKS, từ đó rút ra những kết luận khoa học cần thiết cho đề tài. Trong 2 năm, luận văn đã nghiên cứu 560 số báo Gia đình và Xã hội, 520 số báo Phụ nữ Việt Nam, 140 số báo Phụ nữ Thủ đô. Các tin, bài được khảo sát là tất cả các tin, bài có chứa cụm từ “mất cân bằng giới tính khi sinh”. Trong phạm vi nghiên cứu của một luận văn thạc sỹ, tác giả đã tập trung nghiên cứu yếu tố thông điệp của quá trình truyền thông về vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh mà các tờ báo in được lựa chọn khảo sát mang đến cho độc giả, qua đó góp phần thay đổi nhận thức của độc giả. + Lấy ý kiến công chúng bằng bảng hỏi (300 phiếu) để thu thập những nhận xét, đánh giá của công chúng về những vấn đề liên quan đến đề tài. + Phỏng vấn sâu đối với các chuyên gia, nhà khoa học, các nhà quản lý, cán bộ dân số nhằm đánh giá ưu, nhược điểm, xác định giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động báo chí trong truyền thông kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn - Ý nghĩa khoa học: Từ góc nhìn báo chí và xã hội học truyền thông đại chúng soi chiếu vấn đề mới xuất hiện ở Việt Nam: Thực trạng phản ánh về MCBGTKS. - Ý nghĩa thực tiễn: Đánh giá thực trạng truyền thông về MCBGTKS, qua đó đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông kiểm soát MCBGTKS trên báo in. Luận văn là công trình nghiên cứu đầu tiên về vấn đề này nên sẽ có giá trị tham khảo tốt cho các nghiên cứu tiếp theo. 10 Với các cơ quan chủ quản: Nhận thức đúng đắn vị trí, vai trò quan trọng của báo chí với việc truyền thông kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh để tăng cường sự chỉ đạo, định hướng, quản lý; tạo mọi điều kiện thuận lợi để các cơ quan báo chí vào cuộc một cách hiệu quả; có hình thức sử dụng báo chí hiệu quả trong hoạt động kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh. Với các cơ quan báo chí: Thấy rõ những ưu điểm, những tồn tại, từ đó đề ra các phương thức hoạt động, nâng cao chất lượng, hiệu quả thông tin, hình thức thể hiện nhằm truyền thông tốt nhất về vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh. Với đội ngũ phóng viên: Nâng cao ý thức trách nhiệm của người cầm bút với tờ báo và công chúng; trách nhiệm của báo chí trước xã hội. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm ba chương như sau: Chương 1: Một số vấn đề lý luận cơ bản về báo chí và giới tính khi sinh trong cơ cấu dân số Chương 2: Thực trạng truyền thông về vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh trên báo in Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả truyền thông trên báo in về vấn đề kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh. 11 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRUYỀN THÔNG BÁO CHÍ VÀ GIỚI TÍNH KHI SINH 1.1. Báo chí và chức năng của báo chí 1.1.1. Các khái niệm Báo chí Báo chí hiện đại có thể được hiểu là những ấn phẩm xuất bản định kỳ (hoặc không định kỳ như báo mạng điện tử), được sản xuất với khối lượng lớn, phát hành rộng rãi đến đông đảo công chúng. Khái niệm báo chí theo nghĩa rộng cũng được dùng để chỉ các sản phẩm phát hành thông qua các loại hình báo in, báo phát thanh, truyền hình và báo mạng điện tử. Truyền thông đại chúng (TTĐC), nhìn từ phương tiện chuyển tải thông điệp, là hệ thống các kênh truyền thông hướng tác động vào đông đảo công chúng xã hội để thông tin và chia sẻ tư tưởng, tình cảm, kỹ năng và kinh nghiệm…, giải quyết các vấn đề kinh tế - xã hội đã và đang đặt ra. Như vậy TTĐC bao gồm báo chí và các kênh truyền thông khác như sách, điện ảnh, các phương tiện nghe – nhìn, pano – áp phích… Cũng là những kênh TTĐC, nhưng do tính chất và đặc trưng vốn có của mình, báo chí chiếm vị trí trung tâm, nền tảng và có vai trò chi phối, quyết định khuynh hướng, sức mạnh TTĐC nói chung. Do đó, trong nhiều trường hợp, người ta dùng khái niệm báo chí để chỉ các phương tiện TTĐC, và ngược lại, khi nói TTĐC thì trước hết và chủ yếu cũng nói đến báo chí. [1,5] Báo in “Báo in là những ấn phẩm xuất bản định kỳ, chuyển tải nội dung thông tin bằng chữ viết, hình ảnh và các ngôn ngữ phi văn tự, thông tin về các sự 12