Tài liệu Trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính từ thực tiễn tỉnh đắk lắk .

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ------------------ VÕ THỊ HƯƠNG TRÀ TRÌNH TỰ, THỦ TỤC XÉT XỬ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC ĐĂK LĂK - NĂM 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ------------------ VÕ THỊ HƯƠNG TRÀ TRÌNH TỰ, THỦ TỤC XÉT XỬ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8.38.01.02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS VŨ VĂN NHIÊM ĐĂK LĂK - NĂM 2019 LỜI CAM ĐOAN Bằng văn bản này, tác giả xin cam đoan rằng các nội dung được trình bày trong Luận văn “Trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính từ thực tiễn tỉnh Đăk Lăk” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tác giả. Tác giả xin cam đoan là công trình nghiên cứu do chính tác giả thực hiện. Các số liệu trích dẫn nêu trong luận văn là trung thực và được tác giả chú thích rõ ràng. Tác giả Võ Thị Hương Trà LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Học viện khoa học xã hội, các quý Thầy Cô đã trang bị tri thức cho tôi, tạo môi trường thuận lợi, điều kiện tốt nhất trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn này. Với lòng kính trọng và biết ơn, tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới PGS. TS Vũ Văn Nhiêm đã khuyến khích, chỉ dẫn tận tình cho tôi trong suốt thời gian thực hiện nghiên cứu này. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình và những người bạn đã động viên, hỗ trợ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn Võ Thị Hương Trà DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TA : Tòa án LTTHC : Luật Tố tụng hành chính TAND : Tòa án nhân dân THC : Tòa Hành chính VKS : Viện kiểm sát HĐXX : Hội đồng xét xử HTND : Hội thẩm nhân dân QĐHC : Quyết định hành chính HVHC : Hành vi hành chính VAHC : Vụ án hành chính BLTTDS : Bộ luật Tố tụng dân sự UBND : Ủy ban nhân dân QSDĐ : Quyền sử dụng đất MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn ................................................ 3 3. Đối tượng nghiên cứu của luận văn ......................................................................... 6 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn ................................. 7 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÌNH TỰ, THỦ TỤC XÉT XỬ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH ................................................................................................. 8 1.1 Khái niệm trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính ............................................. 8 1.2 Đặc điểm của trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính ........................................ 9 1.2.1 Cơ sở pháp lý để tiến hành hoạt động tố tụng ............................................... 10 1.2.2 Người tham gia tố tụng .................................................................................. 10 1.2.3 Về các hoạt động cụ thể được tiến hành trong hoạt động tố tụng ................. 11 1.2.4 Điểm khác biệt cơ bản giữa trình tự, thủ tục tố tụng hành chính và trình tự, thủ tục tố tụng dân sự trong quá trình giải quyết vụ án theo thủ tục sơ thẩm, phúc thẩm ........................................................................................................................ 12 1.3 Trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính tại cấp sơ thẩm................................... 16 1.3.1 Trình tự, thủ tục thụ lý vụ án ......................................................................... 16 1.3.2 Trình tự thủ tục chuẩn bị xét xử .................................................................... 19 1.3.3 Trình tự xét xử sơ thẩm vụ án hành chính ..................................................... 25 1.4 Trình tự xét xử vụ án hành chính tại cấp phúc thẩm............................................ 27 1.4.1 Điểm khác biệt giữa trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính tại cấp sơ thẩm và trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính tại cấp phúc thẩm .............................. 27 1.4.2 Trình tự, thủ tục thụ lý vụ án xét xử phúc thẩm và thời hạn chuẩn bị xét xử 28 1.4.3 Trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính phúc thẩm .................................... 30 Tiễn kết chương 1 ................................................................................................... 33 CHƯƠNG 2 TRÌNH TỰ, THỦ TỤC XÉT XỬ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN Ở TỈNH ĐẮK LẮK ........................................................................ 34 2.1 Trình tự, thủ tục xét xử VAHC tại TAND ở tỉnh Đắk Lắk .................................. 34 2.2 Đánh giá thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC cấp sơ thẩm tại TAND ở tỉnh Đắk Lắk ...................................................................................................................... 36 2.2.1 Những kết quả đạt được trong việc thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC cấp sơ thẩm tại TAND ở tỉnh Đắk Lắk ................................................................... 36 2.2.2 Những hạn chế thiếu sót trong việc thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC cấp sơ thẩm của TAND ở tỉnh Đắk Lắk ................................................................. 41 2.3 Đánh giá việc thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC cấp phúc thẩm tại TAND ở tỉnh Đắk Lắk............................................................................................................ 48 2.3.1 Những kết quả đạt được trong việc thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC cấp phúc thẩm tại Tòa án nhân dân ở tỉnh Đắk Lắk ............................................... 48 2.3.2 Những hạn chế, thiếu sót trong việc thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC cấp phúc thẩm tại Tòa án nhân dân ở tỉnh Đắk Lắk ............................................... 50 2.4 Nguyên nhân của kết quả đạt được về thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC tại TAND ở tỉnh Đắk Lắk từ năm 2014 – 2018 ......................................................... 51 2.5 Nguyên nhân của hạn chế, thiếu sót trong việc thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC tại TAND ở tỉnh Đắk Lắk từ năm 2014 – 2018 ............................................. 53 2.5.1 Nguyên nhân chủ quan .................................................................................. 54 2.5.2 Nguyên nhân khách quan............................................................................... 56 Tiễn kết chương 2 ................................................................................................... 58 CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO TRÌNH TỰ, THỦ TỤC XÉT XỬ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH ĐẮK LẮK ............................................... 59 3.1 Hoàn thiện về pháp luật trình tự, thủ tục xét xử VAHC ...................................... 59 3.1.1 Hoàn thiện pháp luật trình tự, thủ tục xét xử VAHC cấp sơ thẩm: ............... 59 3.1.2 Hoàn thiện pháp luật trình tự, thủ tục xét xử VAHC cấp phúc thẩm ............ 63 3.2 Tăng cường nhận thức về ý nghĩa và tầm quan trọng của công tác xét xửVAHC64 3.3 Nâng cao năng lực, trình độ, rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp, kinh nghiệm và bản lĩnh công tác của đội ngũ Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân........................................ 65 3.4 Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng tại phiên tòa xét xử VAHC ............................... 67 3.5 Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục ý thức chấp hành pháp luật ........... 69 3.6 Tăng cường công tác quản lý, hướng dẫn đối với việc thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC của TAND cấp trên đối với TAND cấp dưới ..................................... 70 3.7 Đảm bảo cơ sở vật chất và chế độ đãi ngộ đối với Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân .............................................................................................................................. 72 Tiễn kết chương 3...................................................................................................... 74 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................. 1 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Thống kê số lượng thụ lý vụ án Hành chính sơ thẩm – phúc thẩm của TAND ở tỉnh Đắk Lắk từ năm 2014 - 2018 .............................................................................. 36 Bảng 2.2. Thống kê kết quả xét xử sơ thẩm VAHC của TAND ở tỉnh Đắk Lắk ....................................................................................................................................... 39 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giải quyết tranh chấp hành chính bằng con đường tư pháp là vấn đề đang được Đảng, Nhà nước và xã hội đặc biệt quan tâm, nhất là trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và dân chủ hoá mọi mặt đời sống xã hội hiện nay. Hiến pháp 2013 khẳng định “Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp” [12], quy định này đã xác định rõ ràng, cụ thể vị trí, vai trò của Tòa án nhân dân trong bộ máy nhà nước. Lần đầu tiên Hiến pháp 2013 ghi nhận Tòa án nhân dân là cơ quan thực hiện quyền tư pháp – nhánh quyền lực ngang bằng với quyền lập pháp và hành pháp, đây cũng là cơ sở hiến định cho việc mở rộng thẩm quyền của Tòa án trong xét xử các loại án, trong đó có xét xử án hành chính. Đảng và Nhà nước ta cũng xác định rõ quan điểm về cải cách tư pháp trong Nghị quyết số 49- NQ/TW ngày 02/6/2005 về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”, Nghị quyết nêu rõ: Mở rộng thẩm quyền xét xử của tòa án đối với các khiếu kiện hành chính. Đổi mới mạnh mẽ thủ tục giải quyết các khiếu kiện hành chính tại tòa án; tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia tố tụng, bảo đảm sự bình đẳng giữa công dân và cơ quan công quyền trước tòa án. Từng bước thực hiện việc công khai hóa các bản án, trừ những bản án hình sự về tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc liên quan đến thuần phong mỹ tục. Xây dựng cơ chế bảo đảm mọi bản án của tòa án có hiệu lực pháp luật phải được thi hành, các cơ quan hành chính vi phạm bị xử lý theo phán quyết của tòa án phải nghiêm chỉnh chấp hành.[3] Tuy nhiên, để bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân, giữ gìn kỷ cương trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước, thì còn rất cần một cơ chế hữu hiệu giải quyết các khiếu kiện hành chính trong hoạt động xét xử của Tòa án. Thẩm quyền xét xử đối với quyết định hành chính (QĐHC), hành vi hành chính (HVHC) trao cho Tòa án nhân dân (TAND) - được đặt nền móng từ ngày 21/5/1996 Uỷ ban Thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án hành chính. Đây là văn bản đầu tiên ghi nhận Toà án (TA) có thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính và người dân chính thức có quyền khởi kiện vụ án hành chính (VAHC) để yêu cầu Toà án bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Tuy nhiên, qua 1 14 năm áp dụng, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính đã bộc lộ những hạn chế bất cập. Một số quy định trong Pháp lệnh mâu thuẫn với quy định của Luật Khiếu nại, tố cáo; Luật đất đai, một số quy định không phù hợp, chưa đầy đủ, thiếu rõ ràng dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau. Ngày 24/11/2010, Quốc hội khoá XII, Kỳ họp thứ 8 đã thông qua Luật Tố tụng hành chính năm 2010 (LTTHC), có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2011. Luật tố tụng hành chính 2010 đã tạo cơ sở pháp lý thuận lợi hơn cho người dân trong việc khiếu kiện QĐHC, HVHC để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình. Tuy nhiên, qua thực tiễn hơn 3 năm thi hành Luật TTHC 2010 cho thấy, mặc dù số lượng các VAHC ngày càng gia tăng nhưng chất lượng giải quyết, xét xử các VAHC chưa thực sự bảo đảm; số lượng các bản án, quyết định về VAHC bị huỷ, sửa vẫn còn; thời hạn giải quyết, xét xử còn bị vi phạm; việc thi hành các bản án, quyết định của TA chưa thực sự hiệu quả. Do đó, ngày 25/11/2015, Quốc hội khoá XIII, Kỳ họp thứ 10 đã thông qua LTTHC năm 2015, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2016. LTTHC 2015 gồm có 23 chương, 372 điều, trong đó sửa đổi, bổ sung 198 điều, giữ nguyên 63 điều của LTTHC 2010 và bổ sung 111 điều mới. Ngoài việc sửa đổi, bổ sung một số khái niệm của LTTHC 2010 như: quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định hành chính, hành vi hành chính mang tính nội bộ của cơ quan, tổ chức, LTTHC 2015 đã bổ sung quy định việc giải thích một số khái niệm như “quyết định hành chính bị kiện”, “hành vi hành chính bị kiện”, “vụ án phức tạp”, “trở ngại khách quan”, sự kiện bất khả kháng; bổ sung các quy định để cụ thể hoá nguyên tắc tranh tụng trong xét xử; bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Mặc dù quy định của pháp luật về xét xử các VAHC không ngừng được hoàn thiện. Tuy nhiên, các TA hiện nay vẫn còn gặp những khó khăn, vướng mắc trong quá trình áp dụng các quy định của luật trong thực tiễn, nguyên nhân là vì có những quy định của LTTHC chưa phù hợp với thực tiễn; có những quy định còn chưa rõ, có cách hiểu và vận dụng khác nhau trong việc áp dụng các quy định của pháp luật khi xét xử VAHC, nhất là đối với các địa phương miền núi, biên giới đang trong quá trình phát triển mạnh như tỉnh Đắk Lắk. Thực tiễn cho thấy việc giải quyết các VAHC còn gặp không ít khó khăn như: vấn đề xác định đối tượng khởi kiện, xác định người tham gia 2 tố tụng trong VAHC; về thủ tục đối thoại trong tố tụng hành chính, về căn cứ đánh giá tính hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính, về cơ chế đảm bảo thi hành bản án còn nhiều bất cập... Vì vậy, việc nghiên cứu những trình tự, thủ tục xét xử các VAHC tại địa phương vẫn đang là vấn đề cấp thiết. Với lý do đó, đồng thời là người đang công tác trong ngành Tòa án, học viên lựa chọn đề tài “Trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính – Từ thực tiễn tỉnh Đắk Lắk” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trước khi Pháp lệnh thủ tục giải quyết các VAHC ra đời đã có rất nhiều bài viết, đề tài nghiên cứu liên quan đến tài phán hành chính và thực tế giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam như: Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ:“Tài phán hành chính - thể chế bảo vệ các quyền tự do, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức” của Hoàng Thị Kim Quế. Qua nghiên cứu công trình này, tác giả có được sự đánh giá tổng quan nhất về vị trí, vai trò của Tòa hành chính (THC) trong cơ chế giải quyết các khiếu kiện hành chính ở nước ta. Vai trò của Tòa án trong việc kiểm soát quyền lực nhà nước, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của con người. Mối liên hệ giữa thiết chế THC với tài phán hành chính, giữa thiết chế giải quyết khiếu nại hành chính với xét xử hành chính thông qua con đường tư pháp. Mặt khác, cũng tham khảo được một số điểm khái quát về khiếu nại, khiếu kiện hành chính ở nước ta thời kỳ phong kiến và từ năm 1945 đến trước đổi mới năm 1986. Sự hình thành và phát triển của Tòa án trong cơ chế tổ chức quyền lực nhà nước, nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà nước trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam, những nguyên tắc hoạt động của Tòa án. Trên cơ sở đó, xác định rõ hơn về vị trí, vai trò, chức năng của THC nói chung và THC thuộc hệ thống TAND. Sách chuyên khảo: “Những điểm mới của của Luật Tố tụng hành chính năm 2015” của Nguyễn Văn Cường. Đây là cuốn sách mà tác giả đã thống kê đầy đủ những điểm mới được Luật Tố tụng hành chính (LTTHC) năm 2015 bổ sung, sửa đổi so với LTTHC năm 2010. Luật đã sửa đổi, bổ sung 198 Điều/372 Điều; bổ sung 111 Điều mới; giữ nguyên 63 Điều của LTTHC năm 2010. Chẳng hạn sửa đổi, bổ sung các 3 nguyên tắc tranh tụng, nguyên tắc đối thoại, thẩm quyền xét xử của Tòa án, quyền, nghĩa vụ của Chánh án, Thẩm phán, kiểm sát viên, người đại diện, người bảo vệ… Những thông tin và luận giải trong cuốn sách có giá trị so sánh, giá trị tham khảo về những căn cứ thay đổi, sửa đổi, bổ sung những quy định mới. Đồng thời lý giải được tại sao phải sửa đổi, sự cần thiết sửa đổi và nhằm đáp ứng những yêu cầu gì về mô hình tổ chức cũng như chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của THC và trong quá trình xét xử các VAHC. Luận án Tiến sĩ: “Tòa hành chính trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân” của Trần Kim Liễu. Luận án đã làm rõ được những vấn đề về lý luận liên quan đến THC trong hệ thống TAND. Đồng thời chỉ ra những bất cập của mô hình tổ chức, bất cập về phạm vi thẩm quyền xét xử các VAHC của TAND, trong đó có TAND cấp tỉnh. Tuy nhiên, nhiều vấn đề luận án đặt ra cũng đã được giải quyết trong LTTHC năm 2015. Mặc dù vậy, giá trị của những vấn đề về lý luận, về mô hình tổ chức, chức năng nhiệm vụ, cũng như một số bất cập về bảo đảm tính độc lập của TA trong xét xử các VAHC chưa được giải quyết một cách cơ bản trong LTTHC năm 2015, như thành lập THC khu vực. Luận án đã tập trung phân tích vị trí, vai trò THC trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Đặc biệt luận án cũng đã đưa ra được một số đảm bảo pháp lý cho tổ chức và hoạt động của THC; phân tích, đánh giá, bình luận thực trạng tổ chức, hoạt động của THC, những ưu điểm trong hoạt động, một số hạn chế, nguyên nhân của hạn chế về bảo đảm pháp lý đối với việc tổ chức và hoạt động của THC. Tuy nhiên luận án chỉ đề cập và giải quyết những vấn đề chung về THC, chưa chuyên sâu về THC trong TAND cấp tỉnh với chức năng xét xử sơ thẩm và phúc thẩm các bản án, quyết định của Tòa án cấp huyện khi có kháng cáo, kháng nghị. Ngoài ra, còn có “Thiết lập tài phán hành chính ở nước Tòa án nhân dân” – GS.TS Nguyễn Duy Gia (chủ biên), Nxb Giáo dục, Hà Nội, năm 1995 – tác giả phân tích những vấn đề lý luận, các quan điểm, nguyên tắc tổ chức Toà án hành chính ở Việt Nam; “Một số vấn đề về tài phán hành chính ở Việt Nam”- PTS. Lê Bình Vọng, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1994, tác giả phân tích vị trí của tài phán hành chính trong nền hành chính quốc gia và sự cần thiết phải thiết lập hệ thống toà án hành chính 4 ở Việt Nam; “Tài phán hành chính ở Việt Nam”- PTS. Đinh Văn Mậu và PTS. Phạm Hồng Thái, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, các tác giả phân tích những vấn đề chung về tài phán hành chính và vấn đề xác định thẩm quyền của toà án hành chính; “Một số vấn đề về đổi mới cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam”- TS. Nguyễn Văn Thanh và LG. Đinh Văn Minh, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2004, nghiên cứu về vị trí, vai trò của thiết chế toà hành chính trong cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam hiện nay; “Tài phán hành chính trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế ở Việt Nam hiện nay” – Nguyễn Cảnh Hợp, chủ biên PGS.TS Nguyễn Như Phát, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội 2010; Luận án tiến sĩ luật học của tác giả Nguyễn Thanh Bình về “Thẩm quyền của Tòa án nhân dân trong việc giải quyết các khiếu kiện hành chính”; Luận văn Tiến sĩ Luật học của tác giả Hoàng Quốc Hồng “Đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa hành chính đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay”; Luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Nguyễn Mạnh Hùng về “Thẩm quyền xét xử hành chính của Tòa án nhân dân”. Những công trình nói trên tập trung nghiên cứu ở khía cạnh có liên quan tới những vấn đề chung về tài phán hành chính, thẩm quyền xét xử án hành chính của Tòa án, cơ cấu tổ chức và hoạt động của THC. Kết quả các công trình nghiên cứu trên được sử dụng làm nguồn tài liệu tham khảo bổ ích cho luận văn. Tuy nhiên kể từ khi LTTHC 2015 ra đời cho đến nay, vẫn chưa có nghiên cứu thực sự cập nhật những vấn đề liên quan đến trình tự, thủ tục xét xử VAHC và đặc biệt là thông qua thực tế một địa phương. Việc nghiên cứu chuyên sâu về trình tự, thủ tục xét xử VAHC là rất cần thiết bởi từ khi LTTHC ra đời đã đặt ra rất nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn nhất là trong bối cảnh một địa bàn cụ thể như tỉnh Đắk Lắk. Đối với TA các địa phương, hoạt động xét xử VAHC cũng đang gặp nhiều vấn đề bất cập trong quá trình áp dụng pháp luật cũng như thiếu nguồn lực và các phương tiện vật chất khác, đặt ra những thách thức cần được quan tâm, giải quyết kịp thời. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1 Mục đích nghiên cứu đề tài: Trên cơ sở làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn, đặc biệt là phân tích quy định pháp luật hiện hành về xét xử VAHC, luận văn đi sâu vào nghiên cứu, trình tự, thủ tục xét 5 xử VAHC trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, từ đó đưa ra các giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng xét xử VAHC trên địa bàn các tỉnh nói chung và tỉnh Đắk Lắk nói riêng. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài: Với mục đích nghiên cứu như trên, luận văn phải hoàn thành những nhiệm vụ sau đây: + Nghiên cứu, phân tích làm rõ những vấn đề lý luận về trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính cấp sơ thẩm và phúc thẩm. + Phân tích, đánh giá các quy định pháp luật hiện hành về trình tự, thủ tục xét xử VAHC giai đoạn sơ thẩm và giai đoạn phúc thẩm, qua Luật tố tụng Hành chính 2015 và các văn bản quy phạm pháp luật đang có hiệu lực thi hành. + Phân tích và đánh giá thực trạng trình tự, thủ tục xét xử VAHC tại tỉnh Đắk Lắk – từ đó rút ra những ưu điểm, kết quả đạt được, những hạn chế, bất cập, và nguyên nhân của những kết quả và hạn chế, bất cập trong thực tiễn giải quyết VAHC tại địa phương hiện nay. + Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về trình tự, thủ tục xét xử VAHC cũng như nâng cao chất lượng giải quyết VAHC, nhằm bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, nâng cao vị thế, uy tín của Tòa án theo đúng tinh thần cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn - Đối tượng nghiên cứu: Trong khuôn khổ của luận văn Thạc sĩ luật học, luận văn tập trung nghiên cứu quy định cụ thể của pháp luật về trình tự, thủ tục xét xử VAHC ở cấp sơ thẩm, cấp phúc thẩm, và hoạt động xét xử VAHC của Tòa án nhân dân cấp huyện, cấp tỉnh. - Phạm vi nghiên cứu; + Phạm vi nghiên cứu về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu hoạt động thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. + Phạm vi thời gian: Luận văn nghiên cứu hoạt động thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2014 đến năm 2018. 6 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn - Phương pháp luận: Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của triết học Mác - Lê nin; Tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước về trình tự, thủ tục xét xử VAHC. - Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu cụ thể: tổng hợp, phân tích khái quát những vấn đề cơ bản nhất về lý luận và thực tiễn xét xử VAHC trên cơ sở trình tự, thủ tục xét xử VAHC được quy định tại LTTHC 2015. Luận văn cũng nghiên cứu thực tiễn, tổng kết số liệu từ năm 2014 đến năm 2018 trong hoạt động thực hiện trình tự, thủ tục xét xử VAHC của Tòa án nhân dân tại tỉnh Đắk Lắk. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn tập trung phân tích những vấn đề lý luận và pháp luật về trình tự, thủ tục xét xử VAHC một cách cập nhật nhất; Phân tích và đánh giá thực tế giải quyết VAHC thông qua các vụ án cụ thể đã giải quyết tại địa bàn tỉnh Đắk Lắk, trên cơ sở những quy định của LTTHC 2015 và các văn bản pháp luật liên quan được áp dụng trong hoạt động xét xử VAHC. Luận văn đưa ra những phương hướng và giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng trình tự, thủ tục xét xử VAHC trong bối cảnh hiện nay. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính. Chương 2: Trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân ở tỉnh Đắk Lắk. Chương 3: Giải pháp nâng cao trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính ở địa phương từ thực tiễn tỉnh Đắk Lắk. 7 CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÌNH TỰ, THỦ TỤC XÉT XỬ VỤ ÁN HÀNH CHÍNH 1.1 Khái niệm trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính Thủ tục hành chính được xem là một dạng của hoạt động tài phán tư pháp. Theo nghĩa rộng thì tài phán là quyền lực của Chính phủ trong việc xem xét tính đúng sai của các hoạt động diễn ra trên phạm vi lãnh thổ nhất định; theo nghĩa hẹp thì thuật ngữ này dùng để chỉ thẩm quyền của Tòa án trong việc xem xét, đánh giá và ra các phán quyết đối với vụ việc cụ thể và với các đối tượng xác định. Theo khái niệm này thì tài phán được hiểu bao gồm hoạt động giải quyết tranh chấp của Tòa án và hoạt động giải quyết tranh chấp thuộc thẩm quyền của cơ quan hành chính. Chúng ta thừa nhận cơ chế giải quyết tranh chấp hành chính bằng thủ tục tố tụng, tuy nhiên không thành lập một hệ thống THC độc lập mà thành lập các THC với tư cách là tòa chuyên trách thuộc hệ thống TAND. Như vậy, xét xử VAHC là việc giải quyết các khiếu kiện hành chính bằng các trình tự, thủ tục tố tụng theo một cơ chế riêng được điều chỉnh bởi ngành LTTHC. Nói đến trình tự, thủ tục là nói đến quy trình và cách thức giải quyết công việc. Theo từ điển Tiếng Việt thì “Trình tự” có nghĩa là “ thứ tự trước sau”; “ Thủ tục” có nghĩa là “ những việc cụ thể phải làm theo một trật tự quy định để tiến hành một công việc có tính chất chính thức” [20]. Thực tế, để thực hiện có hiệu quả một công việc nhất định cần tiến hành một loạt các hoạt động theo thứ tự trước sau và cách thức thực hiện từng bước theo những quy định chặt chẽ, thống nhất. Theo nghĩa chung nhất, thủ tục là phương thức, cách thức giải quyết công việc theo một trình tự nhất định, một thể lệ thống nhất, gồm một loạt nhiệm vụ liên quan chặt chẽ với nhau nhằm đạt được kết quả mong muốn. Hoạt động tố tụng Hành chính tại TA muốn tiến hành một cách có hiệu quả, TA phải đảm bảo tuân thủ một cách nghiêm túc những quy tắc, quy định được LTTHC quy định. Những quy tắc, quy định đó chính là những quy định về trình tự, thủ tục, cách thức sử dụng thẩm quyền của Tòa án khi thực hiện chức năng xét xử của mình. Như vậy, nội dung 8 của thủ tục đã bao gồm các việc cụ thể mà những chủ thể có trách nhiệm phải làm, cụ thể cách làm và thứ tự thực hiện các công việc. Theo Từ điển Luật học, “xét xử” là “hoạt động xem xét, đánh giá bản chất pháp lý của vụ việc nhằm đưa ra một phán xét về tính chất, mức độ pháp lý của vụ việc, từ đó nhân danh nhà nước đưa ra một phán quyết tương ứng với bản chất, mức độ trái hay không trái pháp luật của vụ việc” [20]. Khiến kiện hành chính mang là hành vi tự vệ và tự định đoạt của cơ quan, tổ chức, cá nhân trước quyết định hành chính, hành vi hành chính mà họ cho rằng trái pháp luật. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác –Lê nin, khiếu nại hành chính là mâu thuẫn cần được giải quyết để duy trì sự ổn định xã hội và là động lực cho sự phát triển. Giải quyết khiếu kiện hành chính giúp cho cơ quan nhà nước nhận ra và khắc phục những thiếu sót, bất cập nhằm nâng cao năng lực quản lý của bộ máy hành chính, thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Vì vậy, thẩm quyền và trách nhiệm của TAND là phải giải quyết khiếu kiện hành chính một cách khách quan, công bằng. Trình tự giải quyết vụ án hành chính trải qua các bước: Nhận đơn khởi kiện, thụ lý vụ án, thu thập chứng cứ, tổ chức đối thoại, giải quyết vụ án tại Tòa án cấp sơ thẩm, kháng cáo, kháng nghị và giải quyết vụ án theo thủ tục phúc thẩm, xét lại bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị theo quy định của pháp luật. Quy định này nhằm bảo đảm cho các bản án, quyết định của TA được xem xét một cách thận trọng để vụ án được giải quyết khách quan, công bằng. Như vậy, có thể khái niệm “trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính” là thông qua các giai đoạn của Tố tụng hành chính bao gồm: thụ lý vụ án; chuẩn bị xét xử và xét xử VAHC, các cơ quan, người tiến hành tố tụng hành chính trên cơ sở thực thi quyền tư pháp, xem xét và phán quyết về tính hợp pháp của QĐHC, HVHC có liên quan, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của đối tượng quản lý hành chính nhà nước theo các trình tự, thủ tục được quy định trong LTTHC 1.2 Đặc điểm của trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính Trình tự, thủ tục giải quyết các VAHC được thể hiện ở một số đặc điểm sau đây: Về cơ sở pháp lý để tiến hành các hoạt động tố tụng; Về người tham gia tố tụng; Về 9 các hoạt động cụ thể được tiến hành trong hoạt động tố tụng và Điểm khác biệt cơ bản giữa trình tự, thủ tục tố tụng Hành chính và trình tự, thủ tục tố tụng Dân sự trong giải quyết các vụ án theo thủ tục sơ thẩm và phúc thẩm. 1.2.1 Cơ sở pháp lý để tiến hành hoạt động tố tụng Ở Việt Nam, trước khi THC được thành lập thì vấn đề giải quyết khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan công quyền cũng đã được quan tâm ở mức độ nhất định. Tuy nhiên, do chịu ảnh hưởng của các nước xã hội chủ nghĩa trước đây nên trong thời kỳ này các tranh chấp hành chính chủ yếu được giải quyết theo thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính mà ít được giải quyết theo thủ tục tố tụng tại Tòa án. Từ những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX nhu cầu của thực tiễn đòi hỏi phải thiết lập một hệ thống cơ quan tài phán độc lập để giải quyết các tranh chấp hành chính bằng con đường tư pháp. Đáp ứng nhu cầu đó, các chuyên gia pháp lý đã tiến hành nghiên cứu và khảo sát các mô hình tài phán hành chính cũng như kinh nghiệm thực tế giải quyết khiếu kiện hành chính trên thế giới để đưa ra mô hình phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 của Ban chấp hành trung ương Đảng khóa VII ngày 23/01/1995 đã quyết định về việc thành lập Tòa hành chính trong hệ thống Tòa án nhân dân. Ngày 28/10/1995 Quốc hội nước Cộng hòa xã hội Chủ nghĩa Việt Nam khóa IX, kỳ họp thứ 8 đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật tổ chức Tòa án nhân dân, trong đó giao cho TAND chức năng xét xử các VAHC. Như vậy, cơ sở pháp lý mà cơ quan Tòa án được quyền tiến hành các hoạt động tố tụng hành chính là các quy định về chức năng nhiệm vụ của Tòa án tại Luật tổ chức Tòa án nhân dân và các quy định về thẩm quyền giải quyết các vụ việc hành chính của THC tại LTTHC. 1.2.2 Người tham gia tố tụng Người tham gia tố tụng hành chính là cá nhân hoặc tổ chức có quyền và nghĩa vụ tố tụng nhất định, tham gia vào quá trình tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình hay của người khác hoặc hỗ trợ cơ quan tiến hành tố tụng trong việc giải 10 quyết VAHC. Tuy nhiên, đặc điểm của VAHC là người bị kiện trong VAHC chủ yếu là cơ quan nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước. Điều này xuất phát từ lý do đối tượng tranh chấp trong VAHC luôn là tính hợp pháp của QĐHC, HVHC mà các quyết định, hành vi này chỉ được ban hành hoặc thực hiện bởi những chủ thể có thẩm quyền là cơ quan nhà nước và người thực hiện nhiệm vụ công vụ được giao. Chính vì vậy thì người ra các QĐHC hay có HVHC đa số là những người có chức vụ, quyền hạn trong các cơ quan nhà nước. Theo như các số liệu thống kê, thì đa số các vụ khiếu kiện hành chính ở Việt Nam đều liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến cơ quan quản lý hành chính nhà nước ở địa phương. Nếu xét về tổ chức trong bộ máy nhà nước, TAND nói chung và THC nói riêng không phụ thuộc nào vào cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. Tuy nhiên, với vai trò là một cơ quan quản lý hành chính nhà nước tại địa phương thì thẩm quyền của Ủy ban nhân dân bao trùm lên rất nhiều mặt, lĩnh vực trong đời sống xã hội tại địa phương. Với vị trí, vai trò to lớn như vậy, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương có ảnh hưởng lớn lao đến đội ngũ cán bộ công chức nói chung và đội ngũ Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân (HTND) trong địa phương mình nói riêng. Do đó, phát sinh những đặc thù về người khởi kiện và người bị kiện trong VAHC, cho nên, trong quá trình giải quyết các VAHC có nhiều nguy cơ tiềm ẩn ảnh hưởng đến sự vô tư, khách quan của Thẩm phán và Hội thẩm nói riêng cũng như sự độc lập của Tòa án nói chung. 1.2.3 Về các hoạt động cụ thể được tiến hành trong hoạt động tố tụng Xét về mặt thuật ngữ, khi nói đến trình tự, thủ tục xét xử VAHC là nói đến một quá trình được quy định trong LTTHC để thực hiện nhiệm vụ của Tòa án nhân dân, hiểu theo nghĩa rộng, trình tự, thủ tục xét xử vụ án hành chính là bao gồm các giai đoạn của Tố tụng hành chính là: Thụ lý vụ án; Chuẩn bị xét xử và Xét xử vụ án hành chính. Tuy nhiên, giai đoạn thụ lý vụ án, theo quan điểm của nhiều học giả, thì không được xem như một giai đoạn của TTHC, bởi việc thụ lý VAHC chỉ là hành vi tố tụng đầu tiên mà Tòa án phải tiến hành, là tiền đề có hay không có các giai đoạn tiếp theo của VAHC mà thôi, nên hiểu theo nghĩa hẹp thì trình tự, thủ tục xét xử VAHC chỉ bao gồm hai giai đoạn là Chuẩn bị xét xử và Xét xử VAHC. 11