Tài liệu Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo luật doanh nghiệp

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP (Niên khóa 2008 – 2012) TRANH CHẤP NỘI BỘ CÔNG TY CỔ PHẦN THEO LUẬT DOANH NGHIỆP Giảng viên hướng dẫn Ths. Nguyễn Mai Hân Sinh viên thực hiện Lục Thị Cẩm Hồng MSSV : 5085882 Lớp Cần Thơ, tháng 05 năm 2012 : Luật thương mại 2 NHẬN XÉT CỦA THÀNH VIÊN HỘI ĐỒNG .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. Cần Thơ, ngày … tháng 05 năm 2012 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CTCP Công ty cổ phần CTTNHH ĐHĐCĐ Công ty trách nhiệm hữu hạn Đại hội đồng cổ đông HĐQT BKS NSNN Hội đồng quản trị Ban kiểm soát Ngân sách nhà nước BLDS Bộ luật dân sự năm 2005 TAND Toàn án nhân dân HĐXX LDN GĐ Hội đồng xét xử Luật doanh nghiệp năm 2005 Giám đốc TGĐ Tổng giám đốc MỤC LỤC Trang PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 2 CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN VÀ TRANH CHẤP NỘI BỘ CÔNG TY CỔ PHẦN.................................................................... 4 1.1. Công ty cổ phần .......................................................................................... 4 1.1.1. Khái niệm ........................................................................................... 4 1.1.2. Đặc điểm............................................................................................. 5 1.1.3. Ưu điểm và nhược điểm...................................................................... 7 1.1.3.1. Ưu điểm................................................................................... 7 1.1.3.2. Nhược điểm ............................................................................. 7 1.2. Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần .............................................................. 8 1.2.1. Một số khái niệm ................................................................................ 8 1.2.1.1. Tranh chấp là gì?...................................................................... 8 1.2.1.2. Nội bộ công ty cổ phần là gì? ................................................... 8 1.2.1.3. Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần là gì? ................................. 8 1.2.2. Phân loại ............................................................................................. 9 1.2.2.1. Căn cứ vào chủ thể của tranh chấp ........................................... 9 1.2.2.2. Căn cứ vào nội dung của tranh chấp........................................10 1.2.3. Nguyên nhân của tranh chấp ..............................................................10 1.2.4. Hậu quả..............................................................................................11 CHƯƠNG 2. MỘT SỐ TRANH CHẤP LIÊN QUAN ĐẾN VẤN ĐỀ CỔ PHẦN .12 2.1. Tranh chấp về xác định tư cách cổ đông .....................................................12 2.1.1. Khái niệm cổ đông .............................................................................12 2.1.2. Quy định pháp luật về tư cách cổ đông...............................................15 2.1.2.1. Đối tượng có thể trở thành cổ đông CTCP...............................15 2.1.2.2. Cách thức trở thành cổ đông của công ty cổ phần....................17 2.1.2.3. Thời điểm xác lập tư cách cổ đông ..........................................18 2.1.2.4. Quy định pháp luật về chấm dứt tư cách cổ đông ....................18 2.1.3. Thực tiễn của tranh chấp về xác định tư cách cổ đông........................19 2.1.4. Đề xuất hoàn thiện .............................................................................23 2.2. Tranh chấp về vấn đề cổ phần ....................................................................23 2.2.1. Cổ phần..............................................................................................23 2.2.1.1. Cổ phần là gì? .........................................................................24 2.2.1.2. Đặc tính cổ phần .....................................................................24 2.2.2. Tranh chấp về chuyển nhượng cổ phần ..............................................25 2.2.2.1. Quy định pháp luật về chuyển nhượng cổ phần .......................25 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp 2.2.2.2. Thực tiễn việc chuyển nhượng cổ phần ...................................26 2.2.2.3. Đề xuất hoàn thiện ..................................................................28 2.2.3. Tranh chấp về quyền mua cổ phần mới phát hành ..............................29 2.2.3.1. Quy định pháp luật về quyền mua cổ phần mới phát hành......29 2.2.3.2. Thực tiễn quyền mua cổ phần mới phát hành .........................29 2.2.3.3. Đề xuất hoàn thiện ..................................................................31 CHƯƠNG 3. MÔT SỐ TRANH CHẤP LIÊN QUAN ĐẾN QUẢN LÝ, ĐIỀU HÀNH TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN..................................................................33 3.1. Tranh chấp về quyền tham dự họp ĐHĐCĐ và giá trị pháp lý của quyết định của ĐHĐCĐ......................................................................................................33 3.1.1. Tranh chấp về quyền tham dự cuộc họp ĐHĐCĐ...............................39 3.1.1.1. Quy định pháp luật về quyền dự họp ĐHĐCĐ ........................39 3.1.1.2. Thực tiễn tranh chấp về quyền tham dự cuộc họp ĐHĐCĐ .....39 3.1.1.3. Đề xuất hoàn thiện ..................................................................40 3.1.2. Tranh chấp về giá trị pháp lý của quyết định của ĐHĐCĐ .................40 3.1.2.1. Quy định pháp luật về vấn đề thông qua quyết định của ĐHĐCĐ và giá trị pháp lý của quyết định của ĐHĐCĐ ......................40 3.1.2.2. Thực tiễn tranh chấp về giá trị pháp lý của quyết định của ĐHĐCĐ ..............................................................................................42 3.1.2.3. Đề xuất hoàn thiện ..................................................................43 3.2. Tranh chấp liên quan đến bãi nhiệm, miễn nhiệm thành viên HĐQT ..........44 3.2.1. Hội đồng quản trị ...............................................................................44 3.2.1.1. Hội đồng quản trị là gì?...........................................................44 3.2.1.2. Thành viên Hội đồng quản trị..................................................45 3.2.2. Quy định pháp luật về miễn nhiệm, bãi nhiệm thành viên HĐQT.......47 3.2.3. Thực tiễn về miễn nhiệm, bãi nhiệm thành viên HĐQT......................47 3.2.4. Đề xuất hoàn thiện .............................................................................50 KẾT LUẬN............................................................................................................52 Trang 1 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết đại hội đại biểu lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định: “Trong tiến trình đẩy mạnh việc khai thác các nguồn lực quốc gia, chúng ta không thể không tính đến yếu tố nội lực. Nhìn lại các loại hình doanh nghiệp ngày nay được phép thành lập và hoạt động, tuy mỗi loại đều có những điểm mạnh nhất định đòi hỏi các nhà kinh doanh cần nắm bắt để khai thác và vận dụng một cách linh hoạt phù hợp với điều kiện và sở thích của mình; nhưng chúng ta không thể phủ nhận những lợi thế hơn hẳn của loại hình doanh nghiệp là công ty cổ phần so với các loại hình doanh nghiệp khác. Chính những ưu điểm vượt trội như thế; một mặt đã tạo nên lực hút rất lớn của xã hội vào hình thức kinh doanh này, mặt khác cũng đòi hỏi nhà nước ta cần có chính sách tạo hành lang pháp lý thuận lợi, an toàn cho các nhà đầu tư khi thành lập công ty cổ phần để kinh doanh, nhất là hình thành một cơ chế quản lý thích hợp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý công ty cổ phần”. Thật vậy, Luật doanh nghiệp năm 2005 ra đời đánh dấu một sự thay đổi lớn trong pháp luật về doanh nghiệp ở Việt Nam, đồng thời phản ánh được tư tưởng và mục tiêu nổi bật của Luật doanh nghiệp năm 2005 là hình thành một khung pháp lý chung, bình đẳng áp dụng thống nhất cho mọi loại hình doanh nghiệp. Đây là lần đầu tiên nước ta ban hành một văn bản pháp luật chung điều chỉnh thống nhất tất cả các loại hình doanh nghiệp. Các loại hình doanh nghiệp nói chung và công ty cổ phần nói riêng đã và đang phát triển, đóng góp vào sự phát triển của nền kinh tế nước nhà, vào tăng trưởng kinh tế, tạo thêm nhiều công ăn việc làm mới, góp phần không nhỏ vào xóa đói giảm nghèo. Tuy vậy, thực tế cho thấy, số lượng và quy mô doanh nghiệp tăng cũng làm gia tăng số lượng và đa dạng hóa các loại hình tranh chấp nội bộ trong doanh nghiệp nói chung công ty cổ phần nói riêng làm ảnh hưởng không nhỏ đến tình hình công ty, người lao động trong công ty, tác động đến nền kinh tế. Chính vì những lý do trên mà người viết quyết định chọn đề tài “Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp” để nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu Thực tiễn về tranh chấp nội bộ công ty cổ phần rất đa dạng, phức tạp nên việc tìm hiểu về vấn đề này có ý nghĩa quan trọng, giúp ta hiểu thế nào là tranh chấp nội bộ công ty cổ phần, phân loại tranh chấp, tìm hiểu nguyên nhân và hậu quả của tranh chấp. Từ đó, dựa trên việc phân tích pháp luật, so sánh đối chiếu thực tiễn, người viết chỉ ra những điểm bất cập của pháp luật dẫn đến tình trạng tranh chấp trên thực tế. Thông qua đó, người viết đưa ra một số giải pháp nhằm hạn chế tình Trang 2 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp trạng này. Ngoài ra, người viết nghiên cứu đề tài này nhằm để tiếp cận vấn đề sâu hơn và có cái nhìn toàn diện để nâng cao kiến thức cho bản thân. 3. Phạm vi nghiên cứu Luận văn này nghiên cứu về tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp nên người viết tiếp cận, tìm hiểu, phân tích vấn đề trên cơ sở quy định của Luật doanh nghiệp năm 2005 và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan. Đồng thời, người viết chỉ xem xét vấn đề ở khía cạnh tranh chấp nội bộ công ty cổ phần chứ không đi vào vấn đề giải quyết tranh chấp. 4. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được mục tiêu đề ra, người viết sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp phân tích luật viết được sử dụng để tìm hiểu các quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành. - Phương pháp so sánh đối chiếu được vận dụng để đối chiếu với các quy định của pháp luật khác liên quan. - Phương pháp chứng minh được sử dụng để đưa ra những dẫn chứng cụ thể để làm rõ những vấn đề được đề cập. - Phương pháp tổng hợp, thống kê tài liệu như tổng hợp số liệu, tìm kiếm, tra cứu để thu thập thông tin. 5. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận cũng như danh mục từ viết tắt và tài liệu tham khảo thì đề tài gồm ba chương, cụ thể là: Chương 1: Khái quát chung về công ty cổ phần và tranh chấp nội bộ công ty cổ phần. Ở chương này, người viết nêu lên những khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài, cơ sở để phân loại tranh chấp nội bộ công ty cổ phần. Chương 2: Một số tranh chấp liên quan đến vấn đề cổ phần. Đây là phần cụ thể hóa những nội dung trình bày ở chương 1. Trong chương 2, người viết nêu những quy định của luật, thực tiễn và đề xuất hoàn thiện về các vấn đề tranh chấp về vấn đề xác định tư cách cổ đông, tranh chấp về vấn đề chuyển nhượng cổ phần, tranh chấp về vấn đề quyền mua cổ phần. Chương 3: Một số tranh chấp liên quan đến vấn đề quản lý, điều hành trong công ty cổ phần. Chương 2 là cơ sở thứ nhất để phân loại tranh chấp nội bộ công ty cổ phần. Cơ sở phân loại thứ hai được trình bày ở chương 3 gồm tranh chấp về quyền tham dự họp Đại hội đồng cổ đông và giá trị pháp lý của quyết định của Đại hội đồng cổ đông; tranh chấp liên quan đến miễn nhiệm, bãi nhiệm thành viên Hội đồng quản trị. Người viết trình bày từ cơ sở pháp lý đến thực tiễn và qua đó nêu lên đề xuất hoàn thiện. Trang 3 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN VÀ TRANH CHẤP NỘI BỘ CÔNG TY CỔ PHẦN Những tranh chấp trong nội bộ công ty nói chung và công ty cổ phần nói riêng ở Việt Nam đang diễn ra với xu hướng ngày càng gia tăng với tính chất ngày càng phức tạp. Hòa cùng với xu thế phát triển của thời đại, việc tạo môi trường kinh doanh thuận lợi là điều hết sức cần thiết trong việc thu hút đầu tư mà sự ổn định trong nội bộ doanh nghiệp là một trong những yếu tố quyết định. Cho nên ngoài việc phải làm sao để nguồn vốn được đầu tư hiệu quả thì còn cần chú ý đến tổ chức, quản lý nội bộ công ty cổ phần (CTCP) để hạn chế đến mức cần thiết tranh chấp có thể phát sinh. Thông qua ý nghĩa đó trong nội dung chương này, người viết tìm hiểu xoay quanh các vấn đề lý luận chung về CTCP và tranh chấp nội bộ CTCP. 1.1. Công ty cổ phần 1.1.1. Khái niệm Ngày nay, công ty cổ phần ngày càng trở nên phổ biến và đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của nhiều quốc gia trên thế giới. Công ty cổ phần được xem là phương thức phát triển cao nhất của loài người để huy động vốn cho kinh doanh và qua đó làm cho nền kinh tế của mỗi quốc gia phát triển1. Ở nước ta, các CTCP cũng đã và đang phát triển nhanh chóng về số lượng và quy mô. Theo quy định tại điều 77 của Luật doanh nghiệp năm 2005 (LDN) thì công ty cổ phần là doanh nghiệp2, trong đó: Vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần; Cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân; số lượng cổ đông tối thiểu là ba và không hạn chế số lượng tối đa; Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã góp vào doanh nghiệp; Cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác, trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 81 và khoản 5 Điều 84 Luật doanh nghiệp 2005. Công ty cổ phần có tư cách pháp nhân kể từ ngày được cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp (trước đây là giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh) và có quyền phát hành chứng khoán các loại để huy động vốn. 1 Nguyễn Ngọc Bích, Luật Doanh nghiệp, vốn và quản lý trong công ty cổ phần, Nxb. Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh, 2000, tr. 26. 2 Khoản 1 điều 4 LDN định nghĩa: Doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh. Trang 4 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp 1.1.2. Đặc điểm Qua việc tìm hiểu những quy định của Luật doanh nghiệp và một số văn bản có liên quan, người viết thấy công ty cổ phần có những đặc điểm cơ bản sau đây: Thứ nhất, về vốn công ty Vốn điều lệ của công ty cổ phần được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần. Theo Nghị định số 102/2010/NĐ-CP ngày 01/10/2010 của Chính phủ thì vốn điều lệ của công ty cổ phần là tổng giá trị mệnh giá số cổ phần đã phát hành. Số cổ phần đã phát hành là số cổ phần mà cổ đông đã thanh toán đủ cho công ty. Tại thời điểm đăng ký kinh doanh thành lập doanh nghiệp, vốn điều lệ của công ty cổ phần là tổng giá trị mệnh giá các cổ phần do các cổ đông (cổ đông sáng lập và cổ đông phổ thông) đã đăng ký mua và được ghi trong Điều lệ công ty; trong thời hạn 90 ngày kể từ ngày được cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, số cổ phần này phải được thanh toán đủ. Thứ hai, về số lượng cổ đông trong công ty Cổ đông là người sở hữu ít nhất một cổ phần đã phát hành của công ty cổ 3 phần . Cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân sở hữu một hoặc nhiều cổ phần và cổ đông có thể mang quốc tịch khác nhau. Nếu số lượng thành viên công ty trách nhiệm hữu hạn bị hạn chế ở con số 50 thành viên thì số lượng cổ đông tối đa của công ty cổ phần không bị hạn chế nhưng tối thiểu phải là ba cổ đông. Nếu dựa trên quy định của Luật doanh nghiệp năm 2005 thì số lượng cổ đông của công ty là rất đông đảo vì cổ đông có thể là cá nhân, tổ chức nhưng theo Nghị định số 102/2010/NĐ-CP ngày 01/10/2010 của Chính phủ thì tổ chức có tư cách pháp nhân mới có thể thành lập, góp vốn vào công ty; đồng nghĩa với việc tổ chức không có tư cách pháp nhân không thể trở thành cổ đông công ty. Thứ ba, về chế độ trách nhiệm hữu hạn của cổ đông Một cá nhân hay tổ chức chuyển dịch vốn của mình vào công ty cổ phần thì nó trở thành tài sản thuộc sở hữu công ty. Do đó, cổ đông công ty cổ phần chỉ chịu trách nhiệm hữu hạn trong phạm vi số vốn góp vào công ty đối với các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của công ty. Công ty cổ phần với tư cách là một pháp nhân sẽ tự chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ tài chính bằng chính tài sản của công ty. Thứ tư, về tư cách pháp lý của công ty cổ phần Công ty cổ phần là một loại hình công ty đối vốn và có tư cách pháp nhân4 kể từ khi được cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp. Theo đó, CTCP nhân 3 4 Khoản 11 Điều 4 LDN. Điều 84 BLDS Một tổ chức được công nhận là pháp nhân khi có đủ các điều kiện sau đây: 1. Được thành lập hợp pháp; 2. Có cơ cấu tổ chức chặt chẽ; 3. Có tài sản độc lập với tổ chức, cá nhân khác và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản đó; Trang 5 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp danh mình khi tham gia vào các giao dịch; tài sản của công ty độc lập với tài sản của các cổ đông và tự chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ tài sản bằng chính tài sản của công ty. Thứ năm, về khả năng huy động vốn Công ty cổ phần được phát hành các loại chứng khoán để huy động vốn khi đáp ứng đủ điều kiện quy định của pháp luật. Chứng khoán là bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát hành5. Chứng khoán được thể hiện dưới nhiều hình thức như chứng chỉ, bút toán ghi số, dữ liệu điện tử, bao gồm các loại sau: cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ; quyền mua cổ phần, chứng quyền, quyền chọn mua, quyền chọn bán, hợp đồng tương lai, nhóm chứng khoán hoặc chỉ số chứng khoán; hợp đồng góp vốn đầu tư; các loại chứng khoán khác do Bộ tài chính quy định. Do đó khả năng huy động vốn của công ty cổ phần là rất lớn và rộng rãi trong công chúng. Thứ sáu, về khả năng chuyển nhượng cổ phần Việc chuyển nhượng phần vốn góp của thành viên công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên phải thực hiện theo trình tự là phải chào bán phần vốn đó cho các thành viên còn lại của công ty, khi họ không mua hoặc mua không hết thì phần vốn này mới được chuyển nhượng cho người không phải thành viên công ty. Đối với công ty cổ phần, về nguyên tắc cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần mà mình sở hữu, không phụ thuộc vào việc người nhận chuyển nhượng có là cổ đông công ty hay không; trừ trường hợp cổ phần phổ thông của cổ đông sáng lập (Điều 84 Luật doanh nghiệp 2005) và cổ phần ưu đãi biểu quyết (Điều 81 Luật doanh nghiệp năm 2005). Luật doanh nghiệp quy định rằng: Cổ đông sở hữu cổ phần ưu đãi biểu quyết không được chuyển nhượng cổ phần đó cho người khác nhưng sau ba năm kể từ ngày công ty được cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp thì cổ phần ưu đãi biểu quyết chuyển thành cổ phần phổ thông (đối với người sở hữu cổ phần ưu đãi biểu quyết là cổ đông sáng lập còn tổ chức được Chính phủ ủy quyền luật không đề cập). Khi đó việc chuyển nhượng cổ phần (lúc này là cổ phần phổ thông) không có gì là khó khăn. Ngoài ra, đối với cổ phần phổ thông của cổ đông sáng lập nắm giữ ngay từ đầu thì việc chuyển nhượng cũng bị hạn chế trong thời hạn là ba năm tương tự như đối với cổ phần ưu đãi biểu quyết. Đối với cổ phần ưu đãi biểu quyết là tuyệt đối không được chuyển nhượng trong khoảng thời gian đó. Tuy nhiên, đối với cổ phần phổ thông thì quy định thoáng hơn ở chỗ có thể chuyển nhượng cho cổ đông sáng lập khác hoặc cũng có thể được 5 4. Nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp luật một cách độc lập. Khoản 1 Điều 6 Luật chứng khoán năm 2006 sửa đổi, bổ sung năm 2010. Trang 6 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp chuyển nhượng cho người không phải là cổ đông sáng lập nếu được Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) chấp thuận. 1.1.3. Ưu điểm và nhược điểm 1.1.3.1. Ưu điểm Nhìn chung, công ty cổ phần có nhiều lợi thế so với các loại hình doanh nghiệp khác. Công ty cổ phần là một tổ chức kinh doanh có tư cách pháp nhân, công ty được phép phát hành các loại chứng khoán để huy động vốn trong khi công ty trách nhiệm hữu hạn không được phát hành cổ phần. Vì vậy, công ty cổ phần dễ dàng huy động được một lượng vốn lớn từ các nhà đầu tư và nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội khi cần hiện đại hóa trang thiết bị, mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh,… Đây là đặc điểm nổi bật của công ty cổ phần trong nền kinh tế thị trường. Đồng thời, cổ đông của công ty góp vốn vào công ty và hưởng lãi hoặc chịu lỗ tương ứng với tỷ lệ vốn góp vào công ty. Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của công ty trong phạm vi số vốn đã góp. Như vậy, các cổ đông chỉ chịu trách nhiệm hữu hạn đối với phần vốn góp vào công ty, các cổ đông chịu rủi ro với nhau trong trường hợp công ty làm ăn thua lỗ. Với đặc điểm cổ đông chỉ chịu trách nhiệm hữu hạn trong phạm vi số vốn góp vào công ty đã làm cho nhà đầu tư mạnh dạn đầu tư vào công ty mà không phải chịu rủi ro đối với tài sản cá nhân. Bên cạnh đó, cổ đông công ty có thể tự do chuyển nhượng cổ phần (nếu không thuộc trường hợp bị hạn chế) đã cho phép nhà đầu tư có khả năng chuyển đổi hình thức và mục tiêu đầu tư một cách linh hoạt. Ngoài ra, số lượng cổ đông nhiều nên có thể tập trung nhiều trí tuệ từ các cổ đông giúp cho việc phát triển của công ty, nâng cao khả năng cạnh tranh. 1.1.3.2. Nhược điểm Số lượng cổ đông không bị giới hạn vừa là một lợi thế lại vừa là một hạn chế. Cổ đông nhiều tạo cho công ty có được một nguồn vốn vững chắc. Tuy nhiên, do có quá nhiều cổ đông, việc sở hữu vốn điều lệ của công ty sẽ bị phân tán cho nhiều cổ đông, lợi ích cổ đông cũng có thể không thống nhất hay đôi khi là sự xung đột lợi ích giữa các nhóm cổ đông6. Với chế độ trách nhiệm hữu hạn dành cho cổ đông đã đem lại thuận lợi cho công ty cổ phần nhưng lại chuyển bớt rủi ro cho các chủ nợ khi tài sản công ty không đủ thanh toán các khoản nợ của công ty thì quyền lợi của họ không được đảm bảo. Nếu đối với doanh nghiệp tư nhân thì các nghĩa vụ tài chính của doanh 6 TS. Bùi Xuân Hải, Luật doanh nghiệp bảo vệ cổ đông – pháp luật và thực tiễn, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2011, tr. 62. Trang 7 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp nghiệp được lấy từ tài sản của doanh nghiệp nếu không đủ thì tài sản của chủ doanh nghiệp sẽ được đem vào để thực hiện nghĩa vụ vì với tính trách nhiệm vô hạn của chủ doanh nghiệp tư nhân. Đối với công ty cổ phần, bản thân công ty chịu trách nhiệm vô hạn trong số tài sản công ty nên các nghĩa vụ tài sản đối với các chủ nợ sẽ được lấy tài sản của công ty để trả nhưng nếu tài sản công ty không đủ thì không được quyền lấy tài sản của cổ đông để thực hiện nghĩa vụ nên các chủ nợ có nguy cơ không nhận được đầy đủ phần quyền lợi đáng lẽ họ sẽ được. Cơ cấu quản lý công ty tương đối cồng kềnh và phức tạp nên chi phí cho việc quản lý là khá lớn. 1.2. Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần 1.2.1. Một số khái niệm 1.2.1.1. Tranh chấp là gì? Theo Đại từ điển Tiếng Việt, tranh chấp7 được hiểu theo hai nghĩa: Thứ nhất, tranh chấp là sự giành giật, giằng co nhau cái không rõ thuộc về bên nào, thường dùng để chỉ vùng tranh chấp giữa hai nước. Nghĩa thứ hai, tranh chấp là sự bất đồng trái ngược nhau, dùng trong những trường hợp tranh chấp ý kiến. Người viết thấy nghĩa thứ hai là phù hợp khi dùng trong định nghĩa tranh chấp nội bộ công ty cổ phần được người viết đề cập ở phần sau. Theo đó có thể hiểu tranh chấp là sự bất đồng chính kiến, sự mâu thuẫn hay xung đột lợi ích về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong mối quan hệ cụ thể nào đó. 1.2.1.2. Nội bộ công ty cổ phần là gì? Để hiểu được nội bộ công ty cổ phần là gì thì trước hết cần phải biết nội bộ là gì. Đại từ điển tiếng Việt định nghĩa nội bộ là danh từ dùng để chỉ tình trạng bên trong của một chính thể, tổ chức8. Vậy nội bộ công ty cổ phần là cụm từ dùng để chỉ tình trạng bên trong của công ty cổ phần liên quan đến cổ phần, cổ đông; vấn đề quản lý và điều hành công ty. Nội bộ công ty ổn định thì tạo cho công ty có nền tảng vững chắc, góp phần thúc đẩy sự phát triển của công ty trên thương trường. Ngược lại, nội bộ không ổn định chính là hình thức biểu hiện của tranh chấp nội bộ trong công ty với những hậu quả khó lường. 1.2.1.3. Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần là gì? Do luật không có một khái niệm nào cụ thể để trả lời câu hỏi thế nào là tranh chấp nội bộ công ty cổ phần nên người viết chủ yếu dựa vào ngữ nghĩa của từ thông 7 Bộ giáo dục đào tạo, trung tâm ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam, Đại từ điển tiếng Việt, Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội, 1998, tr. 1685. 8 Bộ giáo dục đào tạo, trung tâm ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam, Đại từ điển tiếng Việt, Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội, 1998, tr. 1280. Trang 8 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp qua việc tìm hiểu một loạt các khái niệm về công ty cổ phần, tranh chấp, nội bộ công ty cổ phần. Người viết rút ra khái niệm tranh chấp nội bộ công ty cổ phần là tình trạng không ổn định, sự bất đồng chính kiến, mâu thuẫn, xung đột về quyền và nghĩa vụ giữa các cổ đông, giữa cổ đông và công ty về vấn đề cổ phần, vấn đề quản lý và điều hành trong công ty. 1.2.2. Phân loại Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần xảy ra trên thực tế rất đa dạng và phức tạp nên việc phân loại tranh chấp là không dễ dàng và chỉ mang tính tương đối mà thôi. Dựa vào kết quả tìm hiểu người viết phân loại tranh chấp nội bộ công ty cổ phần căn cứ vào hai tiêu chí sau: 1.2.2.1. Căn cứ vào chủ thể của tranh chấp Chủ thể của tranh chấp cũng chính là những chủ thể trong công ty, là hai bên trong tranh chấp. Đó là công ty và cổ đông, cổ đông và cổ đông. Theo hướng dẫn tại tiểu mục 3.5 mục I Nghị quyết số 01/2005/NQ-HĐTP, ngày 31 tháng 03 năm 2005 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, ta có thể phân loại tranh chấp nội bộ công ty chia thành hai loại. Một là, các tranh chấp giữa các thành viên công ty với công ty về phần vốn góp của mỗi thành viên đối với công ty (thông thường phần vốn góp đó được tính bằng tiền, nhưng cũng có thể bằng hiện vật hoặc bằng giá trị quyền sở hữu công nghiệp); về mệnh giá cổ phiếu và số cổ phiếu phát hành đối với mỗi công ty cổ phần; về quyền sở hữu một phần tài sản của công ty tương ứng với phần vốn góp vào công ty; về quyền được chia lợi nhuận hoặc về nghĩa vụ chịu lỗ tương ứng với phần vốn góp vào công ty; về yêu cầu công ty đổi các khoản nợ hoặc thanh toán các khoản nợ của công ty, thanh lý tài sản và thanh lý các hợp đồng mà công ty đã ký kết khi giải thể công ty; về các vấn đề khác liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách, chuyển đổi hình thức tổ chức của công ty. Hai là, các tranh chấp giữa các thành viên công ty với nhau về việc trị giá phần vốn góp vào công ty giữa các thành viên của công ty; về việc chuyển nhượng phần vốn góp vào công ty giữa các thành viên của công ty hoặc về việc chuyển nhượng phần vốn góp đó vào công ty của thành viên công ty đó cho người khác không phải là thành viên công ty; về việc chuyển nhượng cổ phiếu có ghi tên9 và cổ phiếu không có ghi tên10; về mệnh giá cổ phiếu, số cổ phiếu phát hành và trái phiếu của công ty cổ phần hoặc về quyền sở hữu tài sản tương ứng với số cổ phiếu của thành viên công ty; về quyền được chia lợi nhuận hoặc về nghĩa vụ chịu lỗ, thanh 9 Cổ phiếu có ghi tên là cổ phiếu có ghi tên người sở hữu trên tờ cổ phiếu. Cổ phiếu này có nhược điểm là việc chuyển nhượng phức tạp, phải đăng ký tại cơ quan phát hành và phải được Hội đồng quản trị của công ty cho phép. 10 Cổ phiếu không có ghi tên là cổ phiếu không ghi tên người sở hữu. Cổ phiếu này được tự do chuyển nhượng mà không cần thủ tục pháp lý. Trang 9 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp toán nợ của công ty; về việc thanh lý tài sản, phân chia nợ giữa các thành viên của công ty liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách, chuyển đổi hình thức tổ chức của công ty. Qua hướng dẫn của Nghị quyết số 01/2005/NQ-HĐTP, ngày 31 tháng 03 năm 2005 của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao thì thuật ngữ được dùng là danh từ “thành viên công ty” trong khi đó trong CTCP chỉ hiện hữu danh từ “cổ đông”; từ đó, đã cho chúng ta hai cách hiểu: một là, Nghị quyết chỉ đề cập đến tranh chấp nội bộ công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh; hai là, mặc dù Nghị quyết quy định như vậy nhưng trên thực tế, các Tòa án dường như đã hiểu từ thành viên theo nghĩa đối với công ty cổ phần đó chính là cổ đông. Chẳng hạn như vụ việc tại CTCP sản xuất - dịch vụ - thương mại đay Sài Gòn, ngay trong bản án có ghi: Bản án số 321/2005/KDTM-ST ngày 01-11-2005 của Tòa án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh về “tranh chấp thành viên công ty”. 1.2.2.2. Căn cứ vào nội dung của tranh chấp Các chủ thể trong tranh chấp được nêu ở căn cứ thứ nhất tranh chấp với nhau về nhiều vấn đề nhưng nhìn chung thì đều xoay quanh hai vấn đề cơ bản. Đó là căn cứ thứ hai căn cứ vào nội dung của tranh chấp. Người viết phân loại tranh chấp nội bộ công ty cổ phần thành các loại sau: Đó là các tranh chấp liên quan đến vấn đề cổ phần; các tranh chấp liên quan đến quản lý và điều hành công ty. Mặc dù có những cách phân loại tranh chấp khác nhau, có những cách tiếp cận vấn đề không giống nhau nhưng suy cho cùng đều gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến công ty nếu như không có cách xử lý hay xử lý không thỏa đáng, kịp thời sẽ đẩy doanh nghiệp rơi vào tình trạng hỗn loạn, suy thoái. 1.2.3. Nguyên nhân của tranh chấp Theo phép duy vật biện chứng thì “không có hiện tượng nào không có nguyên nhân, chỉ có điều nguyên nhân đó đã được nhận thức hay chưa mà thôi”11. Cho nên tranh chấp nội bộ công ty cổ phần cũng là một trong những hiện tượng đó. Như đã trình bày ở phần nhược điểm của công ty cổ phần, số lượng cổ đông không bị hạn chế số lượng tối đa nên “chín người mười ý” dễ gây nên bất đồng, mâu thuẫn. Tranh chấp phát sinh bởi nhiều lý do khác nhau có cả nguyên nhân khách quan lẫn nguyên nhân chủ quan. Chủ yếu là do sự thúc đẩy của lợi nhuận không quan tâm đến lợi ích công ty. Những mối quan hệ huyết thống, bạn bè đã chi phối, lấn át quan hệ góp vốn theo luật định trong quản trị doanh nghiệp và khi lợi ích đạt được nhiều thì mối quan hệ nghĩa tình đó không còn nữa nên sự tranh giành quyền lợi dễ dàng xảy ra do ngay từ đầu họ đã không có ý thức tuân thủ luật. 11 Bộ giáo dục và đào tạo, Giáo trình triết học Mác-Lênin, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 203. Trang 10 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp 1.2.4. Hậu quả Sau 26 năm đổi mới nền kinh tế theo mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nền kinh tế Việt Nam đã phát triển nhanh chóng. Thực tế, không phải doanh nghiệp nào khi được thành lập cũng nhận thức được những khó khăn thách thức họ sẽ gặp phải mà tranh chấp nội bộ công ty nói chung và công ty cổ phần nói riêng là một trong những thách thức đó. Dù cho nguyên nhân của tranh chấp có hợp lý hay không thì hậu quả là kết quả tất yếu. Các bên hoặc một số bên trong tranh chấp không quan tâm đến lợi ích và sự phát triển của công ty mà vì lợi ích cá nhân một cách thái quá dẫn đến hệ quả là sản xuất bị đình trệ, ảnh hưởng lâu dài đến doanh thu, uy tín công ty (nếu tranh chấp không được giải quyết kịp thời). Khi tranh chấp nội bộ xảy ra cũng gây ảnh hưởng đến tâm lý người lao động. Có vụ tranh chấp đơn thuần chỉ là tranh chấp về quyền lợi mà không còn bất kỳ vấn đề gì phát sinh; có vụ tranh chấp ngoài vấn đề người viết vừa đề cập thì còn có cả yếu tố bạo lực, một trong các bên trong tranh chấp đã sử dụng bạo lực để trấn áp bên còn lại làm tổn hại tinh thần của họ, làm cho người lao động cũng thấy bất an khi ở trong một môi trường làm việc như vậy. Đồng thời đã nảy sinh hiện tượng cố ý can thiệp, ngăn cản hoạt động bình thường của doanh nghiệp dưới các hình thức khác nhau, gây thiệt hại thêm cho chính các bên tranh chấp và các bên liên quan12. Nhìn chung mô hình CTCP là một trong những loại hình doanh nghiệp được nhiều người ưa thích về khả năng huy động vốn, tính giới hạn trách nhiệm về tài sản và các khoản nợ, quyền tự do chuyển nhượng cổ phần… Tuy nhiên vấn đề về quản lý nội bộ trong công ty cũng làm cho nhiều nhà đầu tư phân vân, lo ngại vì xoay quanh vấn đề lợi nhuận thì luôn tồn tại nguy cơ tranh chấp nội bộ. Có thể nói tranh chấp nội bộ CTCP đã nảy sinh và phát triển cùng với sự tồn tại của công ty; chính vì vậy việc sớm nhận dạng chúng là rất cần thiết. Do Luật doanh nghiệp năm 2005 không có một khái niệm cụ thể về tranh chấp nội bộ CTCP thêm vào đó do nhiều yếu tố chủ quan khác đã góp phần làm cho tranh chấp nội bộ là nguyên nhân tiềm tàng ảnh hưởng đến doanh nghiệp. Chính vì vậy việc đưa ra một khái niệm về tranh chấp nội bộ công ty cổ phần như trên chỉ mang tính tương đối nhằm phục vụ cho việc tìm hiểu, nghiên cứu của người viết. 12 Luật sư -Tiến sỹ Đào Ngọc Chuyền - Trọng tài viên quốc tế VIAC, Trang Báo điện tử Doanh nhân Việt Nam toàn cầu: Làm gì để giải quyết tranh chấp trong doanh nghiệp hiện nay, có thể truy cập tại website: http://dvt.vn/20110719100554779p103c105/lam-gi-de-giai-quyet-tranh-chap-trong-doanh-nghiep-hiennay.htm, [truy cập ngày 31-12-2011]. Trang 11 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp CHƯƠNG 2. MỘT SỐ TRANH CHẤP LIÊN QUAN ĐẾN VẤN ĐỀ CỔ PHẦN Chương một người viết trình bày khái quát về tranh chấp nội bộ CTCP; đồng thời, người viết đưa ra các cách phân loại tranh chấp, trong phần chương hai người viết đi khai thác khía cạnh thứ nhất. Đó là tranh chấp liên quan đến vấn đề cổ phần để hiểu rõ hơn về các vấn đề có liên quan: xác định tư cách cổ đông, chuyển nhượng cổ phần, quyền mua cổ phần. 2.1. Tranh chấp về xác định tư cách cổ đông 2.1.1. Khái niệm cổ đông Luật doanh nghiệp phân biệt người góp vốn vào công ty trách nhiệm hữu hạn (CTTNHH) là thành viên, người góp vốn vào CTCP là cổ đông. Theo đó, cổ đông được định nghĩa là người sở hữu ít nhất một cổ phần đã phát hành của CTCP13. Cổ đông trong CTCP có nhiều loại tương ứng với loại cổ phần mà họ nắm giữ. Đó là cổ đông phổ thông; cổ đông ưu đãi gồm cổ đông ưu đãi biểu quyết, cổ đông ưu đãi cổ tức, cổ đông ưu đãi hoàn lại. Bên cạnh đó còn có một số cách gọi khác khi nói về cổ đông như: cổ đông sáng lập, cổ đông thiểu số. Cổ đông phổ thông là chủ sở hữu cổ phần phổ thông. Cổ đông phổ thông có được những quyền theo quy định của luật. Cụ thể tại Điều 79 Luật doanh nghiệp năm 2005 có quy định: cổ đông phổ thông có quyền tham dự và phát biểu trong các cuộc họp Đại hội cổ đông và thực hiện quyền biểu quyết trực tiếp hoặc thông qua đại diện được ủy quyền; mỗi cổ phần phổ thông có một phiếu biểu quyết; được trả cổ tức với mức theo quyết định của ĐHĐCĐ; được ưu tiên mua cổ phần mới chào bán tương ứng với tỷ lệ cổ phần phổ thông của từng cổ đông trong công ty; được tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho cổ đông khác và người không phải là cổ đông; xem xét, tra cứu, trích lục thông tin trong Danh sách cổ đông có quyền biểu quyết và yêu cầu sửa đổi các thông tin không chính xác; xem xét, tra cứu, trích lục hoặc sao chụp Điều lệ công ty, sổ biên bản họp ĐHĐCĐ và các nghị quyết của ĐHĐCĐ; khi công ty giải thể hoặc phá sản, được nhận phần tài sản còn lại tương ứng với số cổ phần góp vốn vào công ty; các quyền khác theo quy định của LDN và Điều lệ công ty. Ngoài ra, cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu trên 10% tổng số cổ phần phổ thông trong thời hạn liên tục ít nhất sáu tháng hoặc một tỷ lệ nhỏ hơn quy định tại Điều lệ công ty ngoài những quyền trên thì còn có các quyền như đề cử người vào Hội đồng quản trị (HĐQT) và Ban kiểm soát (BKS); xem xét, trích lục sổ biên bản và các nghị quyết của HĐQT, báo cáo tài chính giữa năm và hàng năm và các báo cáo của BKS; yêu cầu triệu tập họp ĐHĐCĐ; yêu cầu BKS tra cứu từng vấn đề cụ thể liên quan đến quản lý, điều hành hoạt động của công ty khi xét thấy 13 Đoạn 1 Khoản 11 Điều 4 LDN. Trang 12 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp cần thiết. Quyền và nghĩa vụ là hai phạm trù đi đôi với nhau nên kèm theo những quyền trên chính là những nghĩa vụ mà các cổ đông phải tuân thủ, bao gồm: thanh toán đủ số cổ phần cam kết mua trong thời hạn chín mươi ngày, kể từ ngày công ty được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp; chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của công ty trong phạm vi số vốn đã góp vào công ty; không được rút vốn đã góp bằng cổ phần phổ thông ra khỏi công ty dưới mọi hình thức; tuân thủ Điều lệ và quy chế quản lý nội bộ công ty; chấp hành quyết định của ĐHĐCĐ, HĐQT; thực hiện nghĩa vụ khác theo quy định pháp luật và Điều lệ công ty. Đồng thời, cổ đông phổ thông còn phải chịu trách nhiệm cá nhân khi nhân danh công ty dưới mọi hình thức để thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật; tiến hành kinh doanh và các giao dịch khác để tư lợi hoặc phục vụ lợi ích của tổ chức, cá nhân khác; thanh toán các khoản nợ chưa đến hạn trước nguy cơ tài chính có thể xảy ra đối với công ty14. Cổ đông ưu đãi biểu quyết là cổ đông sở hữu cổ phần ưu đãi biểu quyết. Chỉ có tổ chức được Chính phủ ủy quyền và cổ đông sáng lập mới được nắm giữ cổ phần ưu đãi biểu quyết. Cổ phần ưu đãi biểu quyết của cổ đông sáng lâp chỉ có hiệu lực trong ba năm. Cổ đông ưu đãi biểu quyết có các quyền sau: biểu quyết các vấn đề thuộc thẩm quyền của ĐHĐCĐ với số phiếu biểu quyết theo quy định của Điều lệ công ty15; các quyền như cổ đông phổ thông nhưng việc chuyển nhượng cổ phần có hạn chế. Cổ đông ưu đãi cổ tức là cổ đông sở hữu cổ phần ưu đãi cổ tức. Cổ đông ưu đãi cổ tức cũng có được những quyền như cổ đông phổ thông. Tuy nhiên, cổ đông ưu đãi cổ tức lại có quyền nhận mức cổ tức cao hơn mức cổ tức của cổ đông phổ thông nhận được; được nhận lại một phần tài sản còn lại tương ứng với số cổ phần góp vốn vào công ty sau khi công ty đã thanh toán hết các khoản nợ, cổ phần ưu đãi hoàn lại khi công ty giải thể hoặc phá sản và điều khác biệt so với cổ đông phổ thông và cổ đông ưu đãi biểu quyết là cổ đông ưu đãi hoàn lại không có quyền biểu, dự họp ĐHĐCĐ, đề cử người vào HĐQT và BKS16. Cổ đông ưu đãi hoàn lại là cổ đông sở hữu cổ phần ưu đãi hoàn lại được công ty hoàn lại vốn bất cứ lúc nào theo yêu cầu của người sở hữu hoặc theo các điều kiện được ghi tại cổ phiếu của cổ phần ưu đãi hoàn lại. Cổ đông ưu đãi hoàn lại có các quyền khác như cổ đông phổ thông nhưng cũng giống cổ đông ưu đãi cổ tức là cổ đông ưu đãi hoàn lại không có quyền biểu quyết, dự họp ĐHĐCĐ, đề cử người vào HĐQT và BKS. 14 Khoản 2 Điều 80 LDN. Khoản 1 Điều 81 LDN. 16 Khoản 2 Điều 82 LDN. 15 Trang 13 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp Ngoài ra còn có cổ đông sáng lập là cổ đông tham gia xây dựng, thông qua và ký tên vào bản Điều lệ đầu tiên của CTCP17. Khái niệm về cổ đông sáng lập được định nghĩa cụ thể trong Luật doanh nghiệp, khái niệm về cổ đông phổ thông, cổ đông ưu đãi biểu quyết, cổ đông ưu đãi hoàn lại, cổ đông ưu đãi cổ tức dù không được nói cụ thể nhưng qua định nghĩa cổ đông thì có thể hiểu được chúng dễ dàng. Cổ đông sáng lập phải sở hữu cổ phần phổ thông khi đó họ có được những quyền và nghĩa vụ của cổ đông phổ thông. Như đã trình bày, chủ thể thứ hai được sở hữu cổ phần ưu đãi biểu quyết là cổ đông sáng lập nên họ có đầy đủ quyền và nghĩa vụ của cổ đông ưu đãi biểu quyết. Trên thực tế còn tìm thấy một khái niệm nữa đó là khái niệm về cổ đông thiểu số hoặc cổ đông lớn. Luật doanh nghiệp năm 2005 không định nghĩa cổ đông lớn và cổ đông thiểu số nhưng ta lại tìm thấy khái niệm cổ đông lớn trong quy định của Luật chứng khoán năm 2006 sửa đổi, bổ sung năm 2010. Tại khoản 9 Điều 6 định nghĩa “cổ đông lớn là cổ đông sở hữu trực tiếp hoặc gián tiếp từ 5% trở lên số cổ phiếu có quyền biểu quyết của tổ chức phát hành”. Luật chứng khoán đưa ra con số 5% để xác định ranh giới giữa cổ đông lớn và cổ đông khác. Việc xác định sở hữu trực tiếp rất đơn giản, song thế nào là sở hữu gián tiếp là vấn đề không dễ dàng. Luật doanh nghiệp năm 2005 chỉ đưa những con số tỷ lệ về 10%, 5% để dành cho cổ đông thỏa điều kiện một số quyền nhất định mà không có định nghĩa cổ đông lớn hay cổ đông thiểu số. Ví dụ như quy định về nghĩa vụ đăng ký với cơ quan đăng ký kinh doanh khi cổ đông sở hữu từ 5% tổng số cổ phần trở lên theo Điều 86 khoản 4 Luật doanh nghiệp năm 2005 hay về tỷ lệ 10% theo quy định tại khoản 2 Điều 79 Luật doanh nghiệp năm 2005 cũng không cho một định nghĩa về cổ đông thiểu số. Do luật không có quy định gì nên việc đưa ra khái niệm cổ đông thiểu số là điều không dễ dàng nên có thể định nghĩa cổ đông thiểu số dựa trên hai yếu tố18: Thứ nhất, dựa vào tổng số cổ phần mà cổ đông sở hữu trong vốn điều lệ của công ty. Thứ hai, dựa vào khả năng của cổ đông trong việc tác động đến chính sách, kế hoạch kinh doanh, chiến lược phát triển, lựa chọn người quản lý công ty... Vì là hình thức công ty đối vốn mà cổ đông sở hữu nhiều cổ phần sẽ có nhiều phiếu biểu quyết hơn trong công ty. Có thể nói, khả năng chi phối công ty phụ thuộc vào số cổ phần mà cổ đông nắm giữ. Một cổ đông sở hữu 5% vốn điều lệ của một CTCP với số lượng cổ đông rất lớn thì họ là cổ đông lớn nhưng nếu họ là cổ đông của một CTCP có vài cổ đông thì họ lại là cổ đông nhỏ. 17 Đoạn 2 Khoản 11 Điều 4 LDN. TS. Bùi Xuân Hải, Luật doanh nghiệp bảo vệ cổ đông – pháp luật và thực tiễn, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2011, tr.129. 18 Trang 14 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp Như vậy, định nghĩa thế nào là cổ đông thiểu số chưa có một quy định rõ ràng nên việc định nghĩa nó chỉ mang tính tương đối mà thôi. 2.1.2. Quy định pháp luật về tư cách cổ đông 2.1.2.1. Đối tượng có thể trở thành cổ đông CTCP Cổ đông của CTCP không bị hạn chế bởi số lượng tối đa. Theo quy định tại Điều 13 Luật doanh nghiệp năm 2005 thì tổ chức, cá nhân Việt Nam; tổ chức, cá nhân nước ngoài được quyền góp vốn, mua cổ phần của công ty, tức là có thể trở thành cổ đông của CTCP. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể trở thành cổ đông của CTCP nếu rơi vào các trường hợp sau19: Cơ quan nhà nước, đơn vị lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam sử dụng tài sản nhà nước góp vốn vào doanh nghiệp để thu lợi riêng cho cơ quan, đơn vị mình; các đối tượng không được góp vốn vào doanh nghiệp theo quy định của pháp luật về cán bộ, công chức. Thứ nhất, theo quy định của Luật doanh nghiệp ta thấy đối tượng có thể trở thành cổ đông là rất rộng nếu không rơi vào khoản 4 Điều 13 Luật doanh nghiệp năm 2005 nhưng theo Nghị định số 102/2010/NĐ-CP thay thế Nghị định số 139/2007/NĐ-CP hướng dẫn thi hành một số điều Luật doanh nghiệp, tại Điều 13 quy định theo hướng hẹp hơn vì theo quy định này thì chỉ có tổ chức là pháp nhân nếu không rơi vào khoản 4 Điều 13 Luật doanh nghiệp năm 2005 mới có quyền góp vốn, mua cổ phần tức là trở thành cổ đông của CTCP. Những tổ chức không có tư cách pháp nhân không thể trở thành cổ đông của CTCP, chẳng hạn như doanh nghiệp tư nhân không thể là cổ đông của CTCP nhưng chủ doanh nghiệp tư nhân với tư cách là cá nhân hoàn toàn có thể trở thành cổ đông của CTCP. Việc xác định tư cách pháp nhân căn cứ vào quy định của Bộ luật dân sự năm 2005 (BLDS). Điều 100 BLDS chỉ rõ các loại pháp nhân là: cơ quan nhà nước, đơn vị vũ trang nhân dân; tổ chức chính trị, chính trị - xã hội; tổ chức kinh tế; tổ chức chính trị xã hội nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp; quỹ xã hội, quỹ từ thiện; tổ chức khác thỏa điều kiện để một tổ chức được công nhận là pháp nhân quy định tại Điều 84 BLDS. Ví dụ trung tâm trọng tài là chủ thể có thể trở thành cổ đông CTCP vì trung tâm trọng tài cũng là một pháp nhân, có con dấu, tài khoản riêng, hoạt động không vì mục đích lợi nhuận, được lập chi nhánh, văn phòng đại diện ở trong và ngoài nước20. Tóm lại cá nhân, tổ chức có tư cách pháp nhân được quyền góp vốn, mua cổ phần để trở thành cổ đông CTCP. Thứ 2, đối với đối tượng là cơ quan nhà nước, đơn vị thuộc lực lượng vũ trang không được sử dụng tài sản nhà nước và công quỹ để thành lập doanh nghiệp, góp vốn, mua cổ phần của doanh nghiệp để thu lợi riêng cho cơ quan, đơn vị 19 20 Khoản 4 Điều 13 LDN. Điều 27 Luật trọng tài thương mại năm 2010. Trang 15 Đề tài: Tranh chấp nội bộ công ty cổ phần theo Luật doanh nghiệp mình21. Tài sản nhà nước, công quỹ người viết vừa đề cập là: tài sản mua sắm bằng vốn ngân sách Nhà nước (NSNN) và vốn có nguồn gốc NSNN; kinh phí được cấp từ NSNN; đất được giao sử dụng để thực hiện chức năng và nhiệm vụ theo quy định của pháp luật; tài sản thu nhập khác được tạo ra từ việc sử dụng các tài sản và kinh phí nói trên; kinh phí được tài trợ bởi Chính phủ, tổ chức, cá nhân nước ngoài22. Đồng thời, luật còn quy định thế nào là thu lợi riêng cho cơ quan, đơn vị mình. Đó là việc sử dụng thu nhập dưới mọi hình thức có được từ hoạt động kinh doanh, từ góp vốn, mua cổ phần vào ít nhất một trong các mục đích như: chia dưới mọi hình thức cho một số hoặc tất cả cán bộ, nhân viên của cơ quan, đơn vị; bổ sung vào ngân sách hoạt động của cơ quan, đơn vị trái với quy định của pháp luật về NSNN; lập quỹ hoặc bổ sung vào quỹ phục vụ lợi ích riêng của cơ quan, đơn vị23. Như vậy, về nguyên tắc cơ quan nhà nước, đơn vị thuộc lực lượng vũ trang nhân dân có thể trở thành cổ đông CTCP nếu cơ quan, đơn vị này không sử dụng tài sản nhà nước, không thu lợi riêng. Thứ ba, đối tượng bị cấm góp vốn theo pháp luật về cán bộ, công chức. Theo quy định của Luật cán bộ, công chức năm 2008 thì ngoài những việc cán bô, công chức không được làm liên quan đến đạo đức công vụ, liên quan đến bí mật nhà nước thì cán bộ, công chức không được làm những việc liên quan đến sản xuất, kinh doanh, công tác nhân sự quy định tại Luật phòng chống tham nhũng, Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và những việc khác theo quy định của pháp luật và của cơ quan có thẩm quyền24. Điều 37 Luật phòng chống tham nhũng năm 2005 quy định những việc cán bộ, công chức không được làm. Đó là: thành lập, tham gia thành lập hoặc tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp tư nhân, CTTNHH, CTCP, công ty hợp danh, hợp tác xã, bệnh viện tư, trường học tư, tổ chức nghiên cứu khoa học tư, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác; làm tư vấn cho doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân khác ở trong nước và nước ngoài về các công việc có liên quan đến bí mật nhà nước, bí mật công tác, những công việc thuộc thẩm quyền giải quyết của mình hoặc mình tham gia giải quyết; kinh doanh trong lĩnh vực mà trước đây mình có trách nhiệm quản lý sau khi thôi giữ chức vụ trong một thời hạn nhất định theo quy định của Chính phủ; người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu cơ quan, vợ hoặc chồng của những người đó không được góp vốn vào doanh nghiệp hoạt động trong phạm vi ngành, nghề mà người đó trực tiếp thực hiện việc quản lý nhà nước. Tức là 21 Khoản 1 Điều 14 Nghị định số 102/2010/NĐ-CP ngày 01 tháng 10 năm 2010 về hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật doanh nghiệp. 22 Khoản 2 Điều 14 Nghị định số 102/2010/NĐ-CP ngày 01 tháng 10 năm 2010 về hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật doanh nghiệp. 23 Khoản 3 Điều 14 Nghị định số 102/2010/NĐ-CP ngày 01 tháng 10 năm 2010 về hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật doanh nghiệp. 24 Điều 20 Luật cán bộ công chức năm 2008. Trang 16