Tài liệu Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa tại tỉnh thái nguyên đối với người lao động

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC INH T V QUẢN TRỊ INH DO NH BÙI THỊ THU HƢƠNG LUẬN ÁN TI N SĨ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG CHUYÊN NG NH: QUẢN LÝ MÃ SỐ: 9340410 THÁI NGUYÊN, 2018 INH T ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC INH T V QUẢN TRỊ INH DO NH BÙI THỊ THU HƢƠNG LUẬN ÁN TI N SĨ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG Giáo viên hƣớng dẫn: 1. PGS.TS. Trần Quang Huy 2. TS. Phạm Quốc Chính THÁI NGUYÊN, 2018 LỜI C M ĐO N Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số liệu sơ cấp và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa được ai công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Bùi Thị Thu Hƣơng 1 LỜI CẢM ƠN Tác giả luận án xin trân trọng cảm ơn Ban giám đốc Đại học Thái Nguyên, Ban Đào tạo Sau Đại học, Ban Giám hiệu Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Phòng Quản lý Đào tạo Sau Đại học, các Thầy Cô giáo thuộc trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới PGS.TS. Trần Quang Huy và TS. Phạm Quốc Chính đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tác giả hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Thái Nguyên, Sở kế hoạch và đầu tư tỉnh Thái Nguyên, Sở Công thương tỉnh Thái Nguyên, Cục thống kê tỉnh Thái Nguyên, Bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi tiến hành nghiên cứu Tôi xin chân thành cảm ơn các cán bộ quản lý cũng như các công nhân viên đang làm việc tại các doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thái nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trình triển khai điều tra thu thập số liệu phục vụ cho nghiên cứu luận án. Cuối cùng, tôi xin gửi tấm lòng ân tình tới Gia đình của tôi, Gia đình đã thực sự là nguồn động viên lớn lao và là những người truyền nhiệt huyết để tôi hoàn thành luận án. Tác giả Bùi Thị Thu Hƣơng 2 MỤC LỤC LỜI C M ĐO N LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC D NH MỤC CÁC TỪ VI T TẮT D NH MỤC BẢNG D NH MỤC HÌNH VẼ MỞ ĐẦU ............................................................................................................................. 12 1. TÍNH CẤP THI T CỦ ĐỀ T I ................................................................................ 12 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU .......................................................................................... 13 2.1. Mục tiêu chung ............................................................................................................ 13 2.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................................................ 13 3. ĐỐI TƢỢNG V PHẠM VI NGHIÊN CỨU ............................................................. 14 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................................................. 14 3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................... 14 3.2.1. Về nội dung ............................................................................................................... 14 3.2.2 Về không gian ............................................................................................................ 14 3.2.3 Về thời gian ................................................................................................................ 14 4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦ LUẬN ÁN ............................................................. 14 5. BỐ CỤC LUẬN ÁN ....................................................................................................... 15 CHƢƠNG 1: TỔNG QU N VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ........................................................................................ 16 1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ........................................................................................ 16 1.1.1. Nghiên cứu ở nƣớc ngoài ......................................................................................... 16 1.1.1.1. Những nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người lao động ..................................................................................................................................... 16 1.1.1.2. Những nghiên cứu về ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp đối với người lao động tới sự hài lòng công việc của người lao động.......................................... 18 1.1.2. Nghiên cứu ở trong nƣớc ......................................................................................... 21 1.1.2.1. Những nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người lao động ..................................................................................................................................... 21 1.1.2.2. Những nghiên cứu về ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp đối với người lao động tới sự hài lòng công việc của người lao động.......................................... 23 1.2. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ T QUẢ CỦ CÁC NGHIÊN CỨU TRƢỚC V ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU ....................................................................................... 23 1.2.1. Những thành công .................................................................................................... 23 1.2.2. Hạn chế ..................................................................................................................... 24 1.2.3. Định hƣớng nghiên cứu ........................................................................................... 25 Tiểu kết chƣơng 1 .............................................................................................................. 26 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN V THỰC TIỄN VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ................................................................................................................................. 27 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ....................................................................................................... 27 2.1.1. Doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa .................................................................. 27 2.1.1.1. Khái niệm doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa ............................................... 27 3 2.1.1.2. Đặc điểm của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa ......................................... 28 2.1.1.3. Vai trò của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa ............................................. 29 2.1.2. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với ngƣời lao động............................ 31 2.1.2.1 Khái niệm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người lao động ........... 31 2.1.2.2. Vai trò của việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người lao động ............................................................................................................................... 36 2.1.2.3. Nội dung thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người lao động ..................................................................................................................................... 39 2.1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người lao động .............................................................................................................. 50 2.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ............................... 53 2.2.1. inh nghiệm quốc tế ................................................................................................ 53 2.2.1.1. Thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa đối với người lao động ở tỉnh Quảng Đông - Trung Quốc .......................................................... 53 2.2.1.2. Thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa đối với người lao động ở thành phố Tokyo - Nhật Bản ................................................................ 55 2.2.2. inh nghiệm ở Việt Nam......................................................................................... 56 2.2.2.1. Thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa đối với người lao động ở tỉnh Bắc Ninh ........................................................................................ 56 2.2.2.2. Thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa đối với người lao động ở tỉnh Vĩnh Phúc....................................................................................... 57 2.2.3. Bài học kinh nghiệm thực hiện trách nhiệm xã hội đối với ngƣời lao động cho doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Thái Nguyên .............................................. 58 Tiểu kết chƣơng 2 .............................................................................................................. 59 CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................. 60 3.1. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU .......................................................................................... 60 3.2. CÁCH TI P CẬN V HUNG PHÂN TÍCH ........................................................ 60 3.2.1. Cách tiếp cận ............................................................................................................ 60 3.2.1.1. Tiếp cận hệ thống................................................................................................... 60 3.2.1.2. Tiếp cận theo loại hình doanh nghiệp .................................................................. 60 3.2.1.3. Tiếp cận có sự tham gia ......................................................................................... 61 3.2.2. Khung phân tích....................................................................................................... 61 3.3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................................. 68 3.3.1. Phƣơng pháp thu thập thông tin ............................................................................ 68 3.3.1.1. Dữ liệu thứ cấp ...................................................................................................... 68 3.3.1.2. Dữ liệu sơ cấp ........................................................................................................ 68 3.3.2. Tổng hợp, xử lý dữ liệu............................................................................................ 73 3.3.3. Phân tích dữ liệu ...................................................................................................... 73 3.3.3.1. Đối với dữ liệu thứ cấp .......................................................................................... 73 3.3.3.2. Đối với dữ liệu sơ cấp ............................................................................................ 73 3.4. HỆ THỐNG CÁC CHỈ TIÊU NGHIÊN CỨU......................................................... 76 Tiểu kết chƣơng 3 .............................................................................................................. 77 CHƢƠNG 4: T QUẢ NGHIÊN CỨU TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ......................................................................................................... 78 4.1. HÁI QUÁT VỀ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TỈNH THÁI NGUYÊN ................................................................................................................. 78 4 4.1.1. Đặc điểm chung địa bàn nghiên cứu ...................................................................... 78 4.1.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ....................................................................................... 79 4.1.2. Doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Thái Nguyên ................................... 81 4.1.2.1 Quá trình hình thành và phát triển ........................................................................ 81 4.1.2.2. Số lượng doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Thái Nguyên .................. 82 4.1.2.3. Lực lượng lao động trong doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa ..................... 83 4.1.2.4. Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa ....................................................................................................................................... 86 4.2. TÌNH HÌNH THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ................................................................................................................................. 87 4.2.1. Tình hình thực hiện tại doanh nghiệp .................................................................... 87 4.2.1.1. Xây dựng kế hoạch thực hiện................................................................................ 87 4.2.1.2. Tổ chức triển khai thực hiện ................................................................................. 88 4.2.1.3. Nội dung triển khai ................................................................................................ 89 4.2.1.4. Đánh giá triển khai thực hiện ............................................................................... 95 4.2.2. Tình hình thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Thái Nguyên đối với ngƣời lao động qua đánh giá của đối tƣợng điều tra ... 95 4.2.2.1. Mô tả mẫu khảo sát NQL và NLĐ ........................................................................ 95 4.2.2.2. Kết quả tổng hợp phiếu điều tra ............................................................................ 97 4.3. CÁC Y U TỐ ẢNH HƢỞNG Đ N THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ...................................................................................... 122 4.3.1. Các yếu tố thuộc môi trƣờng bên ngoài ............................................................... 122 4.3.1.1. Môi trường kinh tế - chính trị ............................................................................. 122 4.3.1.2. Môi trường pháp luật ........................................................................................... 123 4.3.1.3. Sự quản lý của các cơ quan có thẩm quyền ....................................................... 124 4.3.1.4. Các tổ chức xã hội dân sự ................................................................................... 125 4.3.1.5. Vai trò dư luận xã hội và báo chí ........................................................................ 126 4.3.2. Các yếu tố thuộc môi trƣờng bên trong ............................................................... 126 4.3.2.1. Chiến lược, mục tiêu hoạt động của doanh nghiệp ........................................... 126 4.3.2.2. Tình hình tài chính của doanh nghiệp ............................................................... 127 4.3.2.3. Đội ngũ quản lý, lãnh đạo ................................................................................... 127 4.3.2.4. Bản thân NLĐ ...................................................................................................... 127 4.3.2.5. Tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp ............................................................. 128 4.4. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ............................................................................................................................... 128 4.4.1. Những kết quả đã đạt đƣợc................................................................................... 128 4.4.2. Những mặt hạn chế còn tồn tại ............................................................................. 130 4.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................................... 132 Tiểu kết chƣơng 4 ............................................................................................................ 133 CHƢƠNG 5: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG C O TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ....................................................................................................... 134 5.1. BỐI CẢNH TRONG V NGO I NƢỚC ẢNH HƢỞNG TỚI VIỆC THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ................................... 134 5 5.2. QUAN ĐIỂM NÂNG C O TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ............................................................................................................................... 136 5.3. GIẢI PHÁP NÂNG C O TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP NHỎ V VỪ TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG ............................................................................................................................... 138 5.3.1. Thúc đẩy các doanh nghiệp áp dụng Bộ tiêu chuẩn về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với ngƣời lao động ............................................................................. 138 5.3.2.Thiết lập bộ phận chuyên trách thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với ngƣời lao động ..................................................................................................... 139 5.3.3. Tăng cƣờng bồi dƣỡng và đào tạo nhân lực thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với ngƣời lao động ............................................................................. 141 5.3.4. Giải pháp nâng cao thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Thái Nguyên đối với ngƣời lao động .................................................. 142 5.3.4.1. Nâng cao trách nhiệm kinh tế đối với người lao động....................................... 142 5.3.4.2. Nâng cao trách nhiệm pháp lý đối với người lao động ...................................... 144 5.3.4.3. Nâng cao trách nhiệm đạo đức đối với người lao động ..................................... 145 5.3.4.4. Nâng cao trách nhiệm từ thiện đối với người lao động ..................................... 145 5.3.5. Cần coi trọng khâu kiểm tra, đánh giá thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với ngƣời lao động ......................................................................................... 147 5.4. MỘT SỐ I N NGHỊ .............................................................................................. 148 5.4.1. Tiếp tục sửa đổi, hoàn thiện hệ thống luật pháp trong việc thực hiện trách nhiệm của doanh nghiệp đối với ngƣời lao động .......................................................... 148 5.4.2. Nhà nƣớc cần phải những chính sách hỗ trợ để các doanh nghiệp thực hiện CSR đối với NLĐ ............................................................................................................. 149 Tiểu kết chƣơng 5 ............................................................................................................ 150 T LUẬN ....................................................................................................................... 151 D NH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUÁ Đ N LUẬN ÁN ..... 153 TÀI LIỆU TH M HẢO ............................................................................................... 154 6 D NH MỤC CÁC TỪ VI T TẮT Từ viết tắt Tên đầy đủ tiếng Việt BHTN Bảo hiểm thất nghiệp BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế CEAA Hội đồng ưu tiên kinh tế CN&XD Công nghiệp và xây dựng CSR Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp CTCP Công ty cổ phần CT TNHH Công ty trách nhiệm hữu hạn DNCNNVV Tên đầy đủ tiếng nh Council on Economic Priorities Accreditation Agency Corporate Social Responsibility Doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa DNCVNN Doanh nghiệp có vốn nước ngoài DNTN Doanh nghiệp tư nhân DV Dịch vụ EFA Phân tích nhân tố khám phá HĐLĐ Hợp đồng lao động ILO Tổ chức lao động quốc tế ISO Tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế KMO Hệ số KMO NĐ-CP Nghị định - Chính phủ NLĐ Người lao động NL&TS Nông lâm và thủy sản NQL Nhà quản lý Exploratory Factor Analysis International Labour Organization International Standards Organization Kaiser –Meyer-Olkin 7 OECD OHSAS Tổ chức hợp tác và phát triển Organization for Economic Co- kinh tế operation and Development Hệ thống quản lý An toàn sức Occupational Health and Safety khỏe nghề nghiệp Assessment Series QĐ-UBND Quyết định - Ủy ban nhân dân ROA Tỷ số lợi nhuận ròng trên tài sản ROE SMIEs Tỷ số lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu Return on total assets Return on common equyty Doanh nghiệp công nghiệp nhỏ Small and medium industrial và vừa enterprises TCCĐCS Tổ chức công đoàn cơ sở VIF Hệ số phóng đại phương sai Variance Inflation Factor Tổ chức công nhận trách Worldwide Responsible WRAP nhiệm sản xuất toàn cầu 8 Accredited Production D NH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Một số định nghĩa về CSR ........................................................................31 Bảng 2.2. Ma trận CSR của các bên liên quan ..........................................................34 Bảng 3.1. Số lượng các loại hình SMIEs trên một số địa bàn năm 2016 .................70 Bảng 3.2. Số lượng lao động của các SMIEs đã được chọn mẫu .............................71 Bảng 3.3. Phân bổ số lượng lao động trong các loại hình SMIEs tham gia điều tra 72 Bảng 3.4. Tổng hợp sử dụng các thang đo ................................................................72 Bảng 4.1. Số lượng lao động theo ngành kinh tế giai đoạn 2014 – 2016 .................79 Bảng 4.2. GRDP tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2014 – 2016 theo ngành .........80 Bảng 4.3. Số lượng SMIEs tỉnh Thái Nguyên theo loại hình doanh nghiệp trong giai đoạn 2014 – 2016.....................................................................................82 Bảng 4.4. Số lượng SMIEs tỉnh Thái Nguyên theo địa bàn hoạt động trong giai đoạn 2014 - 2016 .....................................................................................83 Bảng 4.5. Số lượng lao động của SMIEs tỉnh Thái Nguyên theo loại hình doanh nghiệp năm 2016......................................................................................84 Bảng 4.6. Số lượng lao động của SMIEs tỉnh Thái Nguyên theo địa bàn hoạt động năm 2016 .................................................................................................85 Bảng 4.7. Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các SMIEs tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014 – 2016..............................................................................86 Bảng 4.8. Số SMIEs tỉnh Thái Nguyên áp dụng Bộ tiêu chuẩn về CSR đối với NLĐ .................................................................................................................88 Bảng 4.9. Hình thức tuyên truyền về CSR đối với NLĐ tại các SMIEs tỉnh Thái Nguyên năm 2016 ....................................................................................88 Bảng 4.10. Kết quả tạo việc làm cho NLĐ tại các SMIEs tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014 – 2016.....................................................................................89 Bảng 4.11. Mức thu nhập bình quân của lao động trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên năm 2016 ....................................................................................90 Bảng 4.12. Khả năng sinh lời của các SMIEs tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014 2016 .........................................................................................................91 Bảng 4.13. Thời gian làm việc của lao động.............................................................91 Bảng 4.14. Tai nạn lao động trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014 – 2016 .........................................................................................................92 Bảng 4.15. Số SMIEs tỉnh Thái Nguyên tổ chức khám sức khỏe định kỳ cho NLĐ năm 2016 .................................................................................................93 Bảng 4.16. Tình hình sử dụng lao động trẻ em trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên năm 2016 .................................................................................................94 Bảng 4.17. Tình hình đóng BHXH, BHYT của các SMIEs tỉnh Thái Nguyên năm 2016 .........................................................................................................94 Bảng 4.18. Mô tả mẫu khảo sát NQL và NLĐ .........................................................96 Bảng 4.19. Đánh giá của NQL về nhu cầu thực hiện CSR đối với NLĐ trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên .........................................................................97 Bảng 4.20. Đánh giá của NQL về việc SMIEs tỉnh Thái Nguyên áp dụng Bộ tiêu chuẩn về CSR đối với NLĐ .....................................................................98 9 Bảng 4.21. Đánh giá của NQL về hoạch định ngân sách thực hiện CSR đối với NLĐ trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên .........................................................99 Bảng 4.22. Đánh giá của NQL về thiết lập phòng/bộ phận chuyên trách thực hiện CSR đối với NLĐ trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên ...........................99 Bảng 4.23. Đánh giá của NQL về sự cần thiết truyền thông nội bộ về CSR đối với NLĐ trong các SMIE tỉnh Thái Nguyên ...............................................100 Bảng 4.24. Đánh giá của NLĐ về việc làm thường xuyên, ổn định trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên ...................................................................................101 Bảng 4.25. Đánh giá của NLĐ về mức lương so với nhu cầu chi tiêu ...................102 Bảng 4.26. Đánh giá của NLĐ về tiền thưởng ........................................................103 Bảng 4.27. Đánh giá của NLĐ về phụ cấp ..............................................................104 Bảng 4.28. Tình trạng ký kết hợp đồng với NLĐ ...................................................104 Bảng 4.29. Đánh giá của NLĐ về thời gian làm việc .............................................105 Bảng 4.30. Đánh giá của NLĐ về mức độ trang bị bảo hộ lao động ......................106 Bảng 4.31. Đánh giá của NLĐ về tần suất khám chữa bệnh định kỳ .....................106 Bảng 4.32. Đánh giá của NLĐ về tình trạng cưỡng bức lao động trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên ...................................................................................108 Bảng 4.33. Việc làm chính của lao động nữ ...........................................................108 Bảng 4.34. Đánh giá của NLĐ về tình hình nộp tiền BHXH, BHYT tại các SMIE tỉnh Thái Nguyên ...................................................................................109 Bảng 4.35. Đánh giá của NLĐ về hoạt động của TCCĐCS trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên ..........................................................................................110 Bảng 4.36. Hình thức đào tạo lao động ...................................................................110 Bảng 4.37. Tình hình tranh chấp quyền lợi giữa NLĐ và chủ doanh nghiệp .........111 Bảng 4.38. Tỷ lệ doanh nghiệp cung cấp các dịch vụ tài chính và dịch vụ xã hội cho NLĐ .......................................................................................................113 Bảng 4.39. Đánh giá của NLĐ về mức độ cung cấp các dịch vụ tài chính, xã hội tại các SMIEs tỉnh Thái Nguyên .................................................................113 Bảng 4.40. Đánh giá của NQL về mức độ thực hiện CSR đối với NLĐ trong SMIEs tỉnh Thái Nguyên ...................................................................................115 Bảng 4.41. Kết quả phân tích Cronbach‟s Alpha các thang đo ..............................117 Bảng 4.42. Ma trận hệ số tương quan .....................................................................118 Bảng 4.43. Hệ số xác định và điều chỉnh.....................................................119 Bảng 4.44. ANOVA ................................................................................................119 Bảng 4.45. Hệ số hồi quy ........................................................................................119 Bảng 5.1. Khung thực hiện CSR đối với NLĐ trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên ...............................................................................................................140 Bảng 5.2. Phiếu giám sát tình hình áp dụng CSR đối với NLĐ .............................147 Bảng 5.3. Phiếu đánh giá hiệu quả thực hiện CSR đối với NLĐ ............................148 10 D NH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Mô hình kim tự tháp CSR .........................................................................26 Hình 3.1. Khung phân tích thực hiện CSR đối với NLĐ ..........................................67 Hình 3.2. Mô hình nghiên cứu đề xuất......................................................................75 Hình 4.1. Tốc độ phát triển SMIE tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2005 – 2016...........81 Hình 4.2. Quy mô lao động trong SMIEs tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014 – 2016 ....................................................................................................................84 Hình 4.3. Trình độ lao động trong SMIEs tỉnh Thái Nguyên năm 2016 ..................85 Hình 4.4. Đánh giá của NLĐ về trích lập các quỹ từ lợi nhuận sau thu nhập trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên ...................................................................102 Hình 4.5. Đánh giá của NLĐ về tình trạng sử dụng lao động trẻ em trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên .....................................................................................107 Hình 4.6. Đánh giá mức độ hợp tác giữa NLĐ và lãnh đạo doanh nghiệp .............111 Hình 4.7. Mức độ xâm phạm vào quyền riêng tư của NLĐ ...................................112 Hình 4.8. Hiệu quả áp dụng Bộ tiêu chuẩn về CSR đối với NLĐ trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên .....................................................................................114 11 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THI T CỦ ĐỀ T I Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (Corporate Social Responsibility CSR) đã được đề cập nhiều ở các quốc gia trên thế giới một cách có hệ thống, nhất là ở một số nước phát triển vào đầu những năm 2000. Việc thực hiện tốt CSR đối với các bên liên quan, đặc biệt là đối với NLĐ không chỉ giúp bản thân doanh nghiệp thu hút, giữ chân người lao động, làm cho người lao động hài lòng với công việc để từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, phát triển bền vững mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của xã hội. Công nghiệp Thái Nguyên được hình thành từ những năm đầu của thập niên 60 thế kỷ 20. Trải qua quá trình hơn 50 năm, công nghiệp Thái Nguyên đã có lúc thăng trầm do hậu quả của chiến tranh, nhưng do có sự thay đổi trong chủ trương, chính sách phát triển kinh tế xã hội, thay đổi cơ chế quản lý mà công nghiệp của tỉnh đã phát triển đúng đắn. Giá trị sản xuất công nghiệp của tỉnh có sự tăng dần đáng kể qua các năm, cụ thể năm 2014, 2015, 2016 lần lượt đạt 179.263,4 tỷ đồng, 365.628,8 tỷ đồng, 563.000 tỷ đồng [8]. Công nghiệp Thái Nguyên có những kết quả đáng khích lệ như vậy là do có sự đóng góp đáng kể của khối doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa (Small and Medium Industrial Enterprises – SMIEs), lực lượng chiếm trên 53% tổng doanh nghiệp, được đánh giá là năng động, hoạt động hiệu quả, đóng góp 15% trong GDP và sử dụng khoảng 13% lực lượng lao động của xã hội. Đây là bộ phận quan trọng trong quá trình phân phối, lưu thông hàng hóa, cung ứng dịch vụ và dẫn dắt các doanh nghiệp tham gia quá trình phát triển kinh tế xã hội. Năm 2016, toàn tỉnh Thái Nguyên có 299 SMIEs, tốc độ tăng gấp 1,05 lần so với năm 2015 về số lượng [8]. Nhiều SMIEs chú trọng đầu tư chiều sâu, đổi mới công nghệ, mở rộng quy mô, địa bàn hoạt động và ngành nghề kinh doanh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều SMIEs chỉ quan tâm tới lợi nhuận mà bỏ quên trách nhiệm của mình đối với các bên liên quan, đặc biệt là với NLĐ - một nhân tố đầu vào trực tiếp tạo ra của cải vật chất cho doanh nghiệp và xã hội, đóng vai trò quan trọng trong sự thành công của doanh nghiệp. Việc gia tăng mạnh mẽ, thiếu cân nhắc, thiếu tính toán kỹ lưỡng trong các ngành công nghiệp khai thác, chế biến 12 khoáng sản đã đặt ra nhiều vấn đề cho NLĐ không chỉ từ phương diện đạo đức, từ thiện mà còn cả về phương diện pháp lý và phương diện kinh tế. Một số biểu hiện rõ nét đang tồn tại trong SMIEs tại tỉnh Thái Nguyên như tạo việc làm cho NLĐ không đồng đều giữa SMIEs [6], NLĐ luôn phải làm việc tăng ca, quá sức; thời gian nghỉ ngơi không đảm bảo [13]; phụ cấp chi trả cho NLĐ không thỏa đáng [12]; trang bị bảo hộ lao động cho NLĐ chưa được thực hiện triệt để [21], SMIEs đóng bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) cho NLĐ chưa tuân thủ đúng theo quy định của pháp luật [13], môi trường làm việc bị ô nhiễm dẫn đến tỷ lệ NLĐ bị mắc bệnh nghề nghiệp trong SMIEs chiếm cao [33]. Chính những điều này không những đang ảnh hưởng trực tiếp tới năng suất lao động, sự thu hút và giữ chân NLĐ và sự hài lòng công việc của NLĐ trong SMIEs tỉnh Thái Nguyên mà còn đe dọa đến sự phát triển bền vững của SMIEs tỉnh Thái Nguyên và sự phát triển bền vững của xã hội, tạo ra các rào cản xây dựng và cải thiện các tiêu chuẩn xã hội. Xuất phát từ thực tế đó, đề tài: “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa tại tỉnh Thái Nguyên đối với người lao động” đã được lựa chọn nghiên cứu với mong muốn góp phần nâng cao CSR đối với NLĐ của các SMIEs tại tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu CSR của SMIEs trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đối với NLĐ, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao việc thực hiện CSR của SMIEs trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, góp phần nâng cao sự hài lòng công việc của người lao động trong doanh nghiệp. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về CSR của SMIEs đối với NLĐ. - Phân tích, đánh giá được thực trạng việc thực hiện CSR của SMIEs ở tỉnh Thái Nguyên đối với NLĐ trong thời gian qua và phân tích mức độ ảnh hưởng của thực hiện CSR đối với NLĐ tới sự hài lòng công việc của NLĐ trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên 13 - Đề xuất được một số giải pháp nhằm nâng cao việc thực hiện CSR của SMIEs tại tỉnh Thái Nguyên đối với NLĐ đến năm 2025. 3. ĐỐI TƢỢNG V PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là việc thực hiện CSR của SMIEs ở tỉnh Thái Nguyên đối với NLĐ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 3.2.1. Về nội dung - CSR có nhiều nội dung khác nhau như CSR trong vấn đề bảo vệ môi trường, CSR đối với người tiêu dùng, CSR đối với cộng đồng, CSR đối với người lao động... Trong phạm vi nghiên cứu của luận án này, tác giả tập trung phân tích việc thực hiện CSR của SMIEs tỉnh Thái Nguyên đối với NLĐ thông qua việc xây dựng kế hoạch thực hiện, tổ chức triển khai thực hiện, nội dung triển khai thực hiện và đánh giá triển khai thực hiện. - Luận án nghiên cứu, đánh giá và lượng hóa mức độ ảnh hưởng của CSR đối với NLĐ tới sự hài lòng công việc của NLĐ trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên. 3.2.2 Về không gian Luận án thực hiện nghiên cứu tại các SMIEs hiện đang hoạt động trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3.2.3 Về thời gian - Số liệu thứ cấp: Luận án thu thập số liệu thứ cấp về tình hình thực hiện CSR của các SMIEs tại tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2014 – 2016. - Số liệu sơ cấp: Luận án thu thập số liệu sơ cấp về tình hình thực hiện CSR của các SMIEs tại tỉnh Thái Nguyên trong năm 2016. Các giải pháp được nghiên cứu và đề xuất đến năm 2025. 4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦ LUẬN ÁN Thứ nhất, Luận án góp phần hệ thống hóa và làm rõ hơn những cơ sở lý luận và thực tiễn về CSR đối với NLĐ, xây dựng được khái niệm CSR đối với NLĐ ở các SMIEs, xây dựng được hệ thống tiêu chí và khung CSR đối với NLĐ của SMIEs tỉnh Thái Nguyên. 14 Thứ hai, kết quả khảo sát với quy mô mẫu là 231 nhà quản lý (NQL) và 394 NLĐ trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên đã cho thấy mô hình nghiên cứu tác giả đề xuất là phù hợp. Các giả thuyết đề ra đều được chấp nhận, theo đó, tất cả các trách nhiệm của SMIEs đối với NLĐ (kinh tế, pháp lý, đạo đức, từ thiện) đều có tác động cùng chiều đến sự hài lòng công việc của NLĐ. Thứ ba, kết quả khảo sát cho thấy hiện nay các SMIEs tỉnh Thái Nguyên chưa thực sự làm tốt trách nhiệm kinh tế và trách nhiệm pháp lý đối với NLĐ. Thứ tư, kết quả nghiên cứu định lượng cho thấy thực hiện trách nhiệm kinh tế đối với NLĐ sẽ có ảnh hưởng mạnh nhất tới sự hài lòng công việc của NLĐ trong các SMIEs tỉnh Thái Nguyên, tiếp đến là trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm đạo đức và trách nhiệm từ thiện có ảnh hưởng ít nhất. Thứ năm, nội dung thực hiện CSR được xây dựng trong luận án sẽ cung cấp thêm cơ sở để các doanh nghiệp có thể đối chiếu với việc thực hiện CSR của doanh nghiệp đối với NLĐ, kết hợp với việc tham khảo các nhóm giải pháp được trình bày trong luận án để nâng cao việc thực hiện CSR của doanh nghiệp đối với NLĐ, từ đó nâng cao được sự hài lòng công việc cho NLĐ. Thứ sáu, kết quả nghiên cứu còn là tài liệu tham khảo để các cơ quan quản lý hoạch định chính sách có liên quan đến phát triển SMIEs ở tỉnh Thái Nguyên nói riêng và Việt Nam nói chung. 5. BỐ CỤC LUẬN ÁN Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án được thiết kế theo 5 chương: Chương 1: Tổng quan về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người lao động Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa đối với người lao động Chương 3: Phương pháp nghiên cứu Chương 4: Kết quả nghiên cứu trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa tại tỉnh Thái Nguyên đối với người lao động Chương 5: Một số giải pháp nhằm nâng cao trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp công nghiệp nhỏ và vừa tại tỉnh Thái Nguyên đối với người lao động. 15 CHƢƠNG 1 TỔNG QU N VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG 1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦ DO NH NGHIỆP ĐỐI VỚI NGƢỜI L O ĐỘNG 1.1.1. Nghiên cứu ở nƣớc ngoài 1.1.1.1. Những nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với ngƣời lao động *) Bằng phương pháp phân tích tổng hợp, Carroll (1991) đã nghiên cứu về kim tự tháp CSR của doanh nghiệp hướng tới việc quản lý đạo đức của các bên liên quan đến doanh nghiệp. Tác giả cho rằng thực hiện CSR bao gồm các yếu tố kinh tế, luật pháp, đạo đức và các kỳ vọng tức thời mà xã hội quan tâm đối với tổ chức ở một thời điểm nhất định. Từ đó, tác giả đã xây dựng mô hình kim tự tháp thể hiện các nội dung CSR mà doanh nghiệp cần thực hiện. Trong đó tác giả có nêu rõ tối đa hóa lợi nhuận, cạnh tranh, hiệu quả và tăng trưởng là hành động tiên quyết bởi doanh nghiệp được thành lập trước hết từ động cơ tìm kiếm lợi nhuận của NQL, vì vậy chức năng kinh doanh luôn phải đặt lên hàng đầu, các trách nhiệm còn lại đều phải dựa trên ý thức trách nhiệm kinh tế của doanh nghiệp. Tiếp theo là trách nhiệm tuân thủ pháp luật, chính là sự cam kết của doanh nghiệp với xã hội. Doanh nghiệp theo đuổi mục tiêu kinh tế trong khuôn khổ pháp luật một cách công bằng và đáp ứng được các chuẩn mực và giá trị cơ bản mà xã hội mong đợi. Bên cạnh đó, doanh nghiệp còn cần phải thực hiện các cam kết ngoài luật, tức là trách nhiệm đạo đức mang tính chất tự nguyện. Ngoài ra, trách nhiệm từ thiện là những hành vi của doanh nghiệp vượt ra ngoài sự trông đợi của xã hội cũng được nhấn mạnh [50] . Carroll đã phát triển từ khái niệm CSR của mình ra ma trận CSR của các bên liên quan khi nghiên cứu về vấn đề này. Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động CSR đối với NLĐ cũng được đánh giá theo 4 yếu tố, đó là trách nhiệm kinh tế, trách nhiệm pháp luật, trách nhiệm đạo đức và trách nhiệm từ thiện. Tuy nhiên các kết quả nghiên cứu này còn tương đối đơn giản, chưa đánh giá sâu và đo lường được việc thực hiện CSR đối với NLĐ. Đây là nghiên cứu lý luận, chưa có công trình nghiên cứu thực nghiệm nào về vấn đề này. 16 *) Cũng bằng phương pháp phân tích tổng hợp, Lantos G P (2012) nghiên cứu về CSR doanh nghiệp. Tại công trình nghiên cứu này, tác giả cũng đã trình bày CSR đối với NLĐ qua bốn vấn đề: (1) Trách nhiệm kinh tế, tức là doanh nghiệp phải duy trì và phát triển kinh doanh, luôn tạo ra và ổn định việc làm cho NLĐ, bố trí công việc cho NLĐ hợp lý, trả tiền lương, tiền công cho NLĐ hợp lý, có hệ thống khen thưởng và chế độ phúc lợi cho NLĐ hợp lý. (2) Trách nhiệm pháp lý biểu hiện như có cam kết hợp đồng lao động rõ ràng với NLĐ, hạn chế các vấn đề lao động trẻ em và cưỡng bức lao động, phải đảm bảo an toàn vệ sinh lao động theo đúng pháp luật quy định. (3) Trách nhiệm đạo đức biểu hiện như tạo điều kiện cho NLĐ có cơ hội phát triển nghề nghiệp, thăng chức, tạo mối quan hệ tốt giữa NQL (NQL) và NLĐ. (4) Trách nhiệm từ thiện biểu hiện như phát triển nhân cách đạo đức cho NLĐ, có các chính sách nâng cao chất lượng đời sống cho NLĐ và người thân của họ [57]. Đây là một công trình có ý nghĩa về mặt lý luận, đã phân tích cụ thể hơn so với nghiên cứu của Carroll (1991), tuy nhiên công trình này chưa chỉ rõ vai trò cũng như tầm quan trọng của các loại trách nhiệm này. *) Kết quả nghiên cứu của Linda Barber (2013) cũng đã chỉ ra các nội dung CSR cơ bản được các tổ chức thực hiện nhiều nhất đối với NLĐ của họ, bao gồm: Đào tạo và phát triển nghề nghiệp, sự cam kết và tư vấn việc làm, đảm bảo về sức khỏe và an toàn lao động, tạo điều kiện cân bằng cuộc sống cho NLĐ, vấn đề bình đẳng giới, công bằng trong trả lương và các lợi ích khác, khuyến khích tham gia hoạt động từ thiện. Mức độ thực hiện các nội dung này được tác giả đánh giá quan trọng như nhau vì vậy, trong phần giải pháp, tác giả đưa ra khuyến nghị các doanh nghiệp cần phải thực hiện đầy đủ 6 nội dung này đối với NLĐ, không được coi nhẹ bất cứ một nội dung nào [45]. Tuy nhiên, nghiên cứu này cũng chỉ mang tính chất thống kê mô tả, chưa có công trình nghiên cứu thực nghiệm nào về vấn đề này. *) Hong Y L (2012) đã tiến hành điều tra 170 NQL cấp cao trong các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực công nghiệp hóa dầu về vấn đề CSR đối với NLĐ của họ. Tác giả cũng đã dựa vào mô hình kim tự tháp của Carroll (1991) [57] để xây dựng các nội dung mà doanh nghiệp cần thực hiện CSR đối với NLĐ, bao gồm: (1) Trách nhiệm kinh tế thể hiện ở khía cạnh trả lương và phúc lợi cho NLĐ một cách phù hợp và thỏa đáng; (2) Trách nhiệm pháp lý biểu hiện là chống sự quấy rối, ngược 17 đãi NLĐ; (3) Trách nhiệm đạo đức thể hiện ở khía cạnh tạo môi trường làm việc cho NLĐ một cách công bằng, (4) Trách nhiệm từ thiện thể hiện ở khía cạnh phát triển nhân cách, đạo đức cho NLĐ. Bằng phương pháp phân tích nhân tố khám phá EFA và hồi quy tuyến tính, kết quả nghiên cứu chỉ rõ trách nhiệm kinh tế đóng vai trò quan trọng nhất và trách nhiệm từ thiện ít đóng vai trò quan trọng khi thực hiện CSR đối với NLĐ [53]. Đây là công trình có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn. Trên đây là những công trình nghiên cứu cả ở góc độ lý luận cũng như thực nghiệm về CSR đối với NLĐ, trong đó có 4 nội dung cơ bản được các nhà khoa học cho rằng doanh nghiệp cần thực hiện đối với NLĐ, đó là trách nhiệm kinh tế, trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm đạo đức, trách nhiệm từ thiện. Đây sẽ là những tài liệu hữu ích, giúp tác giả bổ sung và hoàn thiện cho phần cơ sở lý luận của luận án. 1.1.1.2. Những nghiên cứu về ảnh hƣởng của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp đối với ngƣời lao động tới sự hài lòng công việc của ngƣời lao động *) Nhóm tác giả Brammer và các cộng sự (2011) nghiên cứu tới những đóng góp của thực hiện CSR doanh nghiệp đối với NLĐ, trong đó có đề cập tới sự hài lòng công việc của NLĐ gia tăng nếu doanh nghiệp thực hiện tốt CSR của mình. Nhóm tác giả xây dựng hai nhóm nội dung thực hiện CSR đối với NLĐ, đó là CSR nội bộ và CSR bên ngoài. Trong đó, CSR nội bộ gồm 7 biến đo thủ tục pháp lý, 3 biến đo cung cấp các cơ hội đào tạo; CSR bên ngoài gồm 1 biến đo lường sự tham gia của cộng đồng. Biến phụ thuộc sự hài lòng công việc của NLĐ được đo bởi 28 biến lấy từ sự nghiên cứu hài lòng công việc của Spector (1997). Kết quả nghiên cứu cho thấy mối quan hệ tích cực, thuận chiều giữa các CSR nội bộ và CSR bên ngoài đối với sự hài lòng công việc [48]. Đây là một công trình nghiên cứu có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn, tuy nhiên kết quả chỉ phù hợp để ứng dụng cho loại hình doanh nghiệp dịch vụ tài chính, còn các loại hình doanh nghiệp khác thì không được tác giả nhắc tới. *) Cũng nghiên cứu về tác động của CSR đối với NLĐ tới sự hài lòng công việc của họ, nhóm tác giả Valentine và Fleischman (2008) chỉ ra CSR được cấu thành nên bởi CSR bên ngoài gồm các trách nhiệm đạo đức và từ thiện. Nhóm tác giả đã tiến hành phát phiếu điều tra 313 nhân viên làm trong lĩnh vực kế toán, bán hàng và tiếp thị ở độ tuổi trung bình là 32 tuổi. Kết quả nghiên cứu chỉ ra mối quan 18