Tài liệu Tội cướp tài sản trong luật hình sự việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP NIÊN KHÓA (2007 – 2011) CƯỚP TÀI SẢN TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ĐỀ TÀI: TỘI Giảng viên hướng dẫn: TS.Phạm Văn Beo Sinh viên thực hiện: Phạm Thị Kim Yến MSSV: 5075085 Lớp: Luật Tư Pháp 1-K33 Cần Thơ, Tháng 11 năm 2010 NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ............................................................................................................................... ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ............................................................................................................................... ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU ....................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................2 3. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................2 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................2 5. Cơ cấu đề tài ....................................................................................................2 CHƯƠNG I: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TỘI CƯỚP TÀI SẢN ...................3 1.1 Khái quát chung về các tội xâm phạm sở hữu .............................................3 1.1.1 Khái niệm về các tội xâm phạm sở hữu.......................................................3 1.1.2 Đặc điểm chung về các tội xâm phạm sở hữu .............................................4 1.1.3 Các yếu tố cấu thành của các tội xâm phạm sở hữu ....................................6 1.1.3.1 Mặt khách thể của các tội xâm phạm sở hữu............................................6 1.1.3.2 Mặt khách quan của các tội xâm phạm sở hữu .........................................8 1.1.3.3 Mặt chủ quan của các tội xâm phạm sở hữu...........................................10 1.1.3.4 Mặt chủ thể của các tội xâm phạm sở hữu .............................................11 1.2 Sơ lược quá trình hình thành và phát triển những quy định về tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam .....................................................................12 1.2.1 Quy định của pháp luật Việt Nam về tội cướp tài sản từ thời kỳ phong kiến đến trước cách mạng tháng tám 1945 .........................................................13 1.2.2 Quy định của pháp luật Việt Nam về tội cướp tài sản từ sau cách mạng tháng tám 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự 1985 ...........................16 1.2.3 Quy định về tội cướp tài sản từ khi ban hành Bộ luật hình sự 1985 đến trước khi ra đời Bộ luật hình sự 1999 .................................................................19 1.2.4 Quy định về tội cướp tài sản từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 đến giai đoạn hiện nay .......................................................................................21 1.3 Khái quát về tội cướp tài sản .......................................................................22 1.3.1 Đặc điểm của cướp tài sản .........................................................................22 1.3.2 Phương thức, thủ đoạn của bọn cướp tài sản ............................................23 1.3.3 Nguyên nhân – điều kiện của tội cướp tài sản .........................................25 1.3.4 Hậu quả của tội cướp tài sản ......................................................................27 1.3.5 Ý nghĩa của việc quy định về tội cướp tài sản trong Bộ luật hình sự hiện hành ....................................................................................................................28 1.4 Những quy định về tội cướp tài sản trong pháp luật hình sự của một số nước trên thế giới ...............................................................................................29 1.4.1 Những quy định của pháp luật hình sự Hợp chủng quốc Hoa Kỳ về tội cướp tài sản .........................................................................................................30 1.4.2 Những quy định của pháp luật hình sự Nhật về tội cướp tài sản ...............31 1.4.3 Những quy định của pháp luật hình sự Trung Hoa về tội cướp tài sản ....31 CHƯƠNG II: TỘI CƯỚP TÀI SẢN TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ HIỆN HÀNH ................................................................................................................32 2.1 Định nghĩa về tội cướp tài sản ....................................................................32 2.2 Dấu hiệu pháp lý của tội cướp tài sản ........................................................33 2.2.1 Khách thể của tội phạm .............................................................................33 2.2.2 Khách quan của tội phạm . ........................................................................35 2.2.3 Chủ quan của tội phạm ..............................................................................38 2.2.4 Chủ thể của tội phạm .................................................................................39 2.3 Hình phạt được áp dụng đối với tội cướp tài sản .......................................39 2.3.1 Cướp tài sản theo quy định tại khoản 1 Điều 133 Bộ luật hình sự ...........40 2.3.2 Cướp tài sản theo quy định tại khoản 2 Điều 133 Bộ luật hình sự ...........41 2.3.3 Cướp tài sản theo quy định tại khoản 3 Điều 133 Bộ luật hình sự ...........48 2.3.4 Cướp tài sản theo quy định tại khoản 4 Điều 133 Bộ luật hình sự ...........50 2.4 So sánh tội cướp tài sản với một số tội khác có liên quan trong Bộ luật hình sự 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2010 ................................................51 2.4.1 So sánh tội cướp tài sản với tội cưỡng đoạt tài sản ...................................52 2.4.2 So sánh tội cướp tài sản với tội cướp giật tài sản ......................................54 2.4.3 Các trường hợp chuyển hóa tội phạm thành tội cướp tài sản ....................56 CHƯƠNG III: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ĐẤU TRANH PHÒNG CHỐNG TỘI CƯỚP TÀI SẢN .......................................................................59 3.1 Thực trạng về tội cướp tài sản trong giai đoạn hiện nay ...........................59 3.1.1 Tình hình về tội cướp tài sản trong phạm vi cả nước ................................59 3.1.2 Thực trạng về tội cướp tài sản trên một số địa bàn nhất định ...................61 3.1.2.1 Thực trạng về tội cướp tài sản trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh .....61 3.1.2.2 Thực trạng về tội cướp tài sản trên địa bàn thành phố Cần Thơ ...........63 3.1.2.3 Thực trạng về tội cướp tài sản trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long ...................64 3.1.3 Dự báo về tình hình tội cướp tài sản trong thời gian tới............................66 3.2 Những bất cập và nguyên nhân bất cập của tội cướp tài sản ...................67 3.2.1 Những bất cập về tội cướp tài sản trong quy định của Bộ luật hình sự ....67 3.2.2 Những bất cập của tội cướp tài sản trong quá trình áp dụng pháp luật ....70 3.2.5 Những bất cập khác của tội cướp tài sản ..................................................76 3.3 Một số giải pháp đề xuất..............................................................................81 3.3.1 Giải pháp về pháp luật hình sự .................................................................81 3.3.2 Giải pháp trong quá trình áp dụng pháp luật .............................................84 3.3.3 Một số giải pháp khác ...............................................................................86 KẾT LUẬN ........................................................................................................92 Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam LỜI NÓI ĐẦU Tính cấp thiết của đề tài Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VI từ nắm 1986 đến nay mở đầu cho công cuộc đổi mới ở đất nước ta. Những thành tựu về chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội... sau 20 năm đổi mới không ngừng tăng trưởng và ổn định đã chứng tỏ đường lối đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta trong quá trình lãnh đạo đất nước đi theo con đường chủ nghĩa xã hội. Việc xoá bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp chuyển sang nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa đã đem lại những kết quả khả quan về nhiều mặt. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, đời sống của người dân không ngừng được nâng cao đời sống cải thiện nhu cầu của mình. Song song với việc nâng cao đời sống, người dân không ngừng tích lũy tài sản. Điển hình như việc sắp sửa nhiều nữ trang, điện thoại, xe máy, máy tính xách tay… Tuy nhiên, trong xã hội lại xuất hiện những phần tử lao động không chân chính mà nhắm vào tài sản của người khác để chiếm đoạt một cách phi pháp. Đáng chú ý trong giai đoạn hiện nay, nhiều vụ cướp taxi, xe máy và cướp tiệm vàng càng gia tăng. Bọn chúng thường để tấn công người lái xe chở khách nhằm chiếm đoạt chiếc xe mô tô, ôtô và các tài sản khác, đồng thời chúng sử dụng luôn tài sản cướp được làm phương tiện tẩu thoát khỏi hiện trường. Tội phạm cướp tài sản là loại tội phạm nguy hiểm, không chỉ xâm hại đến quyền sở hữu mà còn xâm phạm đến tính mạng, sức khoẻ của người bị hại. Thời gian qua trên địa bàn nhiều tỉnh thành trên cả nước tội phạm cướp tài sản diễn biến phức tạp. Nhiều vụ để đạt được mục đích chiếm đoạt tài sản chúng đã không từ một thủ đoạn đê hèn nào, kể cả tước đoạt mạng sống của nạn nhân. Tình hình trên đã gây tâm lý hoang mang trong xã hội và gây bất bình trong nhân dân. Đây thực sự là một thách thức lớn đối với các cơ quan bảo vệ pháp luật. Thế nhưng vấn đề này chưa được quan tâm nghiên cứu một cách toàn diện, chuyên sâu đối với lực lượng cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội. Hiện nay, tình hình tội phạm ngày càng diễn ra phức tạp với chiều hướng gia tăng gây hậu quả nghiêm trọng cho xã hội. Đặc biệt là những tội phạm giết người cướp của, cướp taxi, cướp xe máy với thủ đoạn và phương thức man rợ. Trước tình hình trên, đặt hồi chuông báo động cho toàn xã hội. Tuy nhiên, ý thức giữ gìn tài sản của người dân chưa cao và những biện pháp đề phòng, cảnh giác chưa được chú trọng một cách nghiêm túc. Cho nên, người viết nghiên cứu vấn đề “Tội cướp tài sản trong luật hình sự Việt Nam” nhằm đề ra giải pháp phòng chống về loại tội phạm này và qua đó nâng cao nhận thức về pháp luật đối với những người có ý định phạm tội, cũng như đối với người dân trong việc cảnh giác tội phạm nói chung và tội cướp tài sản nói riêng. 1. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 1 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam Mục đích nghiên cứu Người viết nghiên cứu về tội cướp tài sản nhằm tìm hiểu những quy định pháp luật về tội này trong Bộ luật hình sự. Bên cạnh đó, tìm hiểu những thủ đoạn, phương thức hoạt động của bọn cướp tài sản. Nghiên cứu thực trạng hoạt động tội cướp tài sản từ đó nhận xét đánh giá những kết quả đạt được, chỉ ra những tồn tại và nguyên nhân của tồn tại để đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả phòng chống trong thời gian tới. 3. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của đề tài luận văn được giới hạn trong các vấn đề lý luận và thực tiễn trên phạm vi cả nước và một số địa bàn cụ thể Trong giới hạn đề tài này, người viết sẽ nghiên cứu một số vấn đề lý luận xung quanh các quy định về tội cướp tài sản. Bên cạnh đó, khái quát sơ lược đặc điểm các cấu thành về các về các tội xâm phạm sở hữu nói chung và tội cướp tài sản nói riêng. Đồng thời, qua đó phản ánh thực trạng trong giai đoạn hiện nay và những vướng mắc, bất cập về quy định pháp luật cũng như việc thực thi pháp luật trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Từ đó, rút ra giải pháp để khắc phục và hoàn thiện về pháp luật quy định tội cướp tài sản. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng Nhà nước và ngành Công an, Viện kiểm sát và Tòa án về điều tra khám phá tội phạm. Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: - Phương pháp tổng kết thực tiễn - Phương pháp nghiên cứu điển hình - Phương pháp điều tra xã hội học - Phương pháp thống kê - Phương pháp phân tích tổng hợp. 5. Cơ cấu đề tài Ngoài phần lời nói đầu, kết luận, đề tài luận văn được cấu trúc bởi 3 chương: Chương 1: Khái quát chung về tội cướp tài sản Chương 2: Tội cướp tài sản trong Bộ luật hình sự hiện hành Chương 3: Thực trạng và giải pháp đấu tranh phòng chống tội cướp tài sản 2. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 2 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam CHƢƠNG I KHÁT QUÁT CHUNG VỀ TỘI CƢỚP TÀI SẢN 1.1 Khái quát chung về các tội xâm phạm sở hữu Tài sản là giá trị cơ bản của xã hội và là giá trị không thể thiếu của con người trong mọi thời đại. Theo Điều 163 Bộ luật dân sự 2005 quy định “Tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản”. Kể từ khi tư hữu xuất hiện, tài sản luôn là đối tượng để con người phấn đấu đạt tới. Bởi vì, nó là phương tiện để thỏa mãn nhu cầu vật chất và tinh thần của con người. Hai nhu cầu vật chất và tinh thần suy cho cùng đều là nhu cầu cơ bản và thiết yếu trong đời sống sinh hoạt hàng ngày của con người. Ngoài ra, tài sản còn là đối tượng của quyền tài sản. Quyền sở hữu tài sản là quyền của chủ sở hữu đối với tài sản của mình bao gồm các quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền định đoạt. Để có được quyền sở hữu tài sản, con người có nhiều cách thức tìm kiếm khác nhau. Chẳng hạn qua lao động sản xuất, kinh doanh hợp pháp… hành vi tìm kiếm này phải hợp pháp và phải được xã hội chấp nhận. Mức độ chấp nhận hay không chấp nhận của con người đối với hành vi tìm kiếm phụ thuộc vào mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi đó. Chính vì thế, Nhà nước ta đã dùng pháp luật để điều chỉnh hành vi này. Tùy thuộc vào tính nguy hiểm của hành vi mà mỗi ngành luật đều có cách thức điều khiển khác nhau (dân sự, hành chính, hình sự…). Những hành vi tìm kiếm tài sản thể hiện tính nguy hiểm cao bị cho là tội phạm đều được luật hình sự điều chỉnh. 1.1.1 Khái niệm về các tội xâm phạm sở hữu Ở Việt Nam, kể từ khi Nhà nước ban hành Bộ luật hình sự 1985, tài sản của Nhà nước, của tập thể và của công dân đều được bảo vệ hữu hiệu bằng các quy phạm pháp luật hình sự. Bộ luật hình sự 1985 chia các hành vi xâm phạm sở hữu ra thành hai nhóm: các hành vi xâm phạm sở hữu tài sản xã hội chủ nghĩa được quy định tại Chương IV và các hành vi xâm phạm sở hữu của công dân quy định tại Chương VI. Điều này xuất phát từ quan điểm của Đảng và Nhà nước ta trong thời kỳ lịch sử cụ thể đó đặc biệt chú trọng phát triển nền kinh tế quốc doanh cho nên pháp luật ưu tiên bảo vệ tài sản chung của xã hội chủ nghĩa. Dựa vào tình hình thực tế cụ thể, trên cơ sở Hiến pháp 1992 và chủ trương của Nhà nước ta đã có sự điều chỉnh trong quan hệ xây dựng nền kinh tế trong thời kỳ quá độ đó là xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần. Bộ luật hình sự nhà nước ta thừa nhận 7 hình thức sở hữu và các thành phần kinh tế đều bình đẳng trước pháp luật, và đều được nhà nước bảo hộ, các hình thức sở hữu đan xen nhau. Cho nên rất khó thậm chí là không thể phân biệt tách bạch được đối tượng xâm hại thuộc đối tượng nào khi xử ký tội phạm nếu như trong bộ luật hình sự vẫn duy trì hai chương với hai hình thức sở hữu là (Nhà nước và tập thể). Xuất phát từ những yêu cầu trên, Bộ luật hình sự 1999 đã nhập hai chương này thành một chương với tên gọi “ Các tội xâm phạm quyền sở hữu”. việc nhập hai chương này không có ý nghĩa là Bộ luật hình sự 1999 đã đánh đồng các hình thức GVHD: TS. Phạm Văn Beo 3 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam sở hữu, bỏ qua định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong quy định của Bộ luật hình sự trong đấu tranh phòng chống tội phạm. Việc xâm phạm tài sản của nhà nước bị coi là một trong những tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự (Điểm i khoản 1 Điều 48). Qua mười năm đưa Bộ luật hình sự 1999 vào thực thi, xã hội đã có nhiều thay đổi, chuyển biến, nhiều loại tội phạm mới được hình thành đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin, kinh doanh chứng khoán… nhưng chưa được quy định trong Bộ luật. Song song đó, nhiều quy định khác không còn phù hợp với thực tiễn xã hội như mức tiền vi phạm tối thiểu trong một số điều luật, mức hình phạt tử hình trong một số điều luật. Cho nên, Bộ luật hình sự 1999 lần đầu tiên được sửa đổi , bổ sung, bãi bỏ hoặc thay thế một số cụm từ, khoản, điều của Bộ luật hình sự. Tuy thế, các tội phạm về xâm phạm sở hữu vẫn thuộc quy định tại Chương XIV. Một số điều thuộc chương này được sửa đổi về hình thức. Song bản chất của các tội phạm xâm phạm sở hữu có thể được hiểu như sau: Các tội phạm xâm phạm sở hữu là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm đến quan hệ sở hữu của cơ quan, của tổ chức, của cá nhân. 1.1.2 Đặc điểm chung về các tội xâm phạm sở hữu. Tội phạm xâm phạm sở hữu là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định tại chương XIV trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm đến chế độ sở hữu tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức và cá nhân1. Khái niệm tội xâm phạm sở hữu cũng bao gồm các dấu hiệu chung về tội xâm phạm sở hữu. Gồm có: Thứ nhất, các tội xâm phạm sở hữu là hành vi nguy hiểm cho xã hội. Đây là đặc điểm cơ bản về dấu hiệu mặt khách quan của tội phạm. Nó giúp phân biệt giữa hành vi phạm tội và hành vi khác. Tính nguy hiểm cho xã hội ở đây thể hiện ở việc gây ra thiệt hại hoặc tạo khả năng gây ra thiệt hại cho các quan hệ xã hội mà Luật hình sự bảo vệ. Và cụ thể ở đây là quyền sở hữu tài sản. Quan hệ xã hội này được Luật hình sự bảo vệ thông qua việc quy định tội phạm và các hình phạt được áp dụng đối với hành vi xâm phạm quyền sở hữu tài sản của người khác. Thứ hai, hành vi xâm phạm đó phải được quy định trong Bộ luật hình sự. Theo quy định tại Điều 2 Bộ luật hình sự thì “Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự”. Do vậy, các hành vi nào được xem là xâm phạm đến quyền sở hữu tài sản thì chúng phải được quy định tại Chương XIV “ Các tội xâm phạm sở hữu” của Bộ luật hình sự như: cướp tài sản; bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; cưỡng đoạt tài sản; cướp giật tài sản; công nhiên chiếm đoạt tài sản; trộm cắp tài sản; lừa đảo chiếm đoạt tài sản; lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản; chiếm giữ trái phép tài sản; sử dụng trái phép tài sản; hủy hoại 1 Ths. Nguyễn Mai Bộ, Các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội 2010, tr.32 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 4 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản; thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước; vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Thứ ba, tội xâm phạm sở hữu là hành vi do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện. Năng lực trách nhiệm hình sự bao gồm năng lực nhận thức hành vi nguy hiểm cho xã hội của mình, khả năng điều khiển hành vi đó và khả năng gánh lấy hậu quả pháp lý là trách nhiệm hình sự từ hành vi nguy hiểm do mình gây ra. Như vậy, năng lực trách nhiệm hình sự được hợp thành từ hai yếu tố là năng lực nhận thức, khả năng điều khiển hành vi và tuổi chịu trách nhiệm hình sự. Theo quy định của Bộ luật hình sự thì người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm. Tuy nhiên người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi cũng phải chịu trách nhiệm hình sự nếu phạm các tội rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng do cố ý. Thứ tư, tội xâm phạm sở hữu là hành vi có yếu tố lỗi. Lỗi là thái độ bên trong con người đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội của mình và đối với hậu quả do hành vi đó gây ra. Một người chịu trách nhiệm hình sự không chỉ đơn thuần là đã thực hiện hành vi nguy hiểm gây thiệt hại cho xã hội mà còn phải đã có lỗi khi thực hiện hành vi đó. Lỗi được thể hiện dưới hai hình thức: lỗi cố ý và lỗi vô ý. Một người có hành vi gây thiệt hại cho xã hội sẽ bị coi là cố ý phạm tội khi nhận thức rõ hành vi của mình là có tính nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra hoặc thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xảy ra, tuy không mong muốn nhưng có ý thức để mặc cho hậu quả nó xảy ra. Còn vô ý phạm tội là người thực hiện hành vi phạm tội tuy thấy hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được nên vẫn thực hiện và đã gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội. Người phạm tội đã gây hậu quả nguy hiểm cho xã hội nhưng do cẩu thả nên không thấy trước được khả năng gây ra hậu quả đó mặc dù điều kiện khác quan buộc họ phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó. Đa số các tội xâm phạm sở hữu đều được thực hiện với lỗi cố ý. Ngoại lệ, có hai hành vi được thực hiện với lỗi vô ý như tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước và tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Thứ năm, tội xâm phạm sở hữu là hành vi phải chịu hình phạt. Các hình phạt được quy đinh tại Chương XIV Bộ luật hình sự hiện hành là cảnh cáo, cải tạo không giam giữ, tù có thời hạn, tù chung thân và tử hình. Đối với hình phạt chính, có 13 điều luật với 46 khoản quy định về tội phạm và 62 lượt hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu. Trong đó có 8 lượt hình phạt cải tạo không giam giữ; 45 lượt hình phạt tù có thời hạn; 6 lượt hình phạt tù chung thân và 2 lượt hình phạt tử hình2. Còn đối với hình phạt bổ sung, thì trong 13 điều chỉ hai điều không quy định hình phạt bổ sung. Đó là Điều 141 quy định về tội chiếm giữ trái phép tài sản 2 Ths. Nguyễn Mai Bộ, Các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, 2010, tr.31. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 5 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam và Điều 145 về tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Với 11 điều luật quy định tại Chương XIV của Bộ luật hiện hành thì có 23 lượt hình phạt bổ sung có thể áp dụng đối với người phạm tội. Trong đó có 5 lượt hình phạt cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định; 2 lượt hình phạt cấm cư trú; 2 lượt hình phạt quản chế; 4 lượt hình phạt tịch thu tài sản; 10 lượt hình phạt tiền3. Nhìn chung, đa số các tội xâm phạm sở hữu đều mang tính chất chiếm đoạt. Trong số 13 hành vi thuộc nhóm này thì đã có 8 hành vi mang tính chất chiếm đoạt. So với Bộ luật hình sự 1999 thì những quy định mới về sửa đổi bổ sung 2009 của Bộ luật này, về cơ bản không thay đổi về dấu hiệu phạm tội và các yếu tố cấu thành. Trong 13 điều thì có 6 điều đã được sửa đổi, bổ sung chủ yếu về mức tiền vi phạm và khung hình phạt. Cụ thể như các tội công nhiên chiếm đoạt tài sản; trộm cắp tài sản; lừa đảo chiếm đoạt tài sản; hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản được sửa đổi mức định lượng tối thiểu để truy cứu trách nhiệm hình sự tại khoản 1 các điều này từ “năm trăm nghìn đồng” thành “hai triệu đồng”. Riêng đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản thì cũng được sửa đổi cụm từ “một triệu đồng” thành “bốn triệu đồng” tại khoản 1 và bỏ từ “trên” năm mươi triệu đồng tại điểm d khoản 2 cùng điều. Còn đối với tội chiếm giữ trái phép tài sản cũng được nâng mức định lượng tối thiểu từ “năm triệu đồng” lên “mười triệu đồng”. Về khung hình phạt, chỉ duy nhất đối với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong các tội xâm phạm sở hữu được bỏ hình phạt tử hình tại khoản 4 và chỉ còn “hai mươi năm hoặc tù chung thân”. Các tội xâm phạm sở hữu đều thực hiện với lỗi cố ý ngoại trừ vài hành vi phạm tội được thực hiện với lỗi vô ý. Hậu quả của tội phạm chủ yếu là gây thiệt hại về tài sản. Vì vậy, mức độ thiệt hại về tài sản là căn cứ quan trọng nhất để đánh giá tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội thuộc nhóm này. Cá biệt, có vài hành vi phạm tội không những gây thiệt hại về tài sản mà còn gây thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tự do và nhân phẩm của chủ sở hữu. 1.1.3 Các yếu tố cấu thành của các tội xâm phạm sở hữu. Các yếu tố cấu thành tội phạm là dấu hiệu đặc trưng cho loại tội phạm cụ thể được quy định trong Luật hình sự4. Đây cũng chính là mô hình pháp lý của tội phạm. Cấu thành tội phạm là tổng hợp các dấu hiệu pháp lý khách quan và chủ quan do luật hình sự quy định thể hiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể là tội phạm, tức là căn cứ vào các dấu hiệu đó một hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm. Cũng giống như những tội phạm khác, các tội xâm phạm sở hữu cũng được cấu thành từ bốn yếu tố: khách thể, khách quan, chủ quan và chủ thể. 1.1.3.1 Mặt khách thể của các tội xâm phạm sở hữu. Khách thể của tội phạm là hệ thống các quan hệ xã hội, bị tội phạm xâm hại, trực hoặc gián tiếp ảnh hưởng đến lợi ích và sự tồn tại của giai cấp thống trị 3 Ths. Nguyễn Mai Bộ, Các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội 2010, tr.32. 4 Trường Đại học luật Hà Nội, Giáo trình luật hình sự Việt Nam, Tập 1, 2007, tr.66 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 6 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam được Nhà nước (đại diện cho giai cấp thống trị) bảo vệ bằng các quy phạm pháp luật hình sự5. Còn khách thể của các tội xâm phạm sở hữu là các quan hệ sở hữu về tài sản được Luật hình sự bảo vệ. Quan hệ sở hữu này bao gồm các quyền sử dụng, quyền định đoạt và quyền chiếm hữu tài sản của chủ sở hữu. Trong đó, theo quy định của Bộ luật dân sự 2005 thì quyền chiếm hữu là quyền chiếm giữ, nắm lấy tài sản. Còn quyền định đoạt là quyền chuyển giao quyền sở hữu hoặc từ bỏ quyền đó. Quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản được gọi là quyền sử dụng. Các quan hệ xã hội nằm trong Chương xâm phạm sở hữu là những quan hệ có cùng tính chất với nhau được một nhóm quy phạm pháp luật hình sự bảo vệ khỏi sự xâm hại. Nhóm quan hệ đó, được gọi chung là khách thể loại của tội xâm phạm sở hữu. Bất cứ tội phạm nào cũng đều xâm phạm đến khách thể loại, cũng đều xâm phạm đến một hoặc nhiều quan hệ xã hội trong một nhóm quan hệ xã hội nhất định. Khách thể loại có vai trò rất quan trọng về mặt pháp lý, nó là cơ sở để Bộ luật hình sự xây dựng các chương trong phần các tội phạm. Để bảo vệ quan hệ sở hữu này, Nhà nước quy định nhiều biện pháp khác nhau như: biện pháp hành chính, biện pháp dân sự và biện pháp hình sự. Trong đó, biện pháp hình sự là biện pháp nghiêm khắc nhất, với biện pháp này Nhà nước quy định tội phạm và hình phạt đối với người có hành vi xâm phạm sở hữu của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức và của công dân. Đối tượng tác động của các tội xâm phạm sở hữu là tài sản bao gồm vật thể nhất định như vật, tiền, giấy tờ có giá hoặc quyền tài sản. Tất cả các hành vi làm biến đổi tài sản một cách bất bình thường của tài sản một cách trái pháp luật đều là những hành vi gây thiệt hại cho quan hệ sở hữu. Sự làm biến đổi tình trạng này có thể do hành vi khác nhau như chiếm đoạt, sử dụng, hủy hoại hoặc làm hư hỏng… Tuy nhiên, tác động đến các đối tượng vật chất không phải lúc nào hành vi phạm tội cũng gây ra hậu quả tiêu cực đối với vật chất đó mà có đôi khi tạo biến đổi tích cực. Chẳng hạn, hành vi trộm cắp tài sản, kẻ trộm thường không gây hư hỏng cho đối tượng tác động mà còn muốn làm tăng giá trị của vật chất đó lên.6 Tuy thế, không phải loại tài sản nào cũng thuộc đối tượng của tội xâm phạm sở hữu mà là đối tượng của một số loại tội phạm khác. Ví dụ: hành vi trộm cắp dây điện thoại đang sử dụng vừa gây thiệt hại cho quan hệ sở hữu, vừa gây thiệt hại cho an toàn thông tin liên lạc, vì đối tượng tác động ở đây là tài sản nhưng đồng thời cũng là phương tiện thông tin liên lạc. Trong hai thiệt hại này, rõ ràng thiệt hại về an toàn thông tin liên lạc quan trọng hơn, mang tính nguy hiểm cho xã hội cao hơn. Do đó, nó đã được tách ra khỏi phạm vi các tội xâm phạm sở hữu và được xếp vào chương các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng với tội danh là phá hủy công trình, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia (Điều 231 Bộ luật hình sự). 5 TS.Phạm Văn Beo, Giáo trình luật hình sự Việt Nam phần chung , Quyển 1, Nhà xuất bản chính trị quốc gia 2010, tr.100 6 TS.Phạm Văn Beo, Giáo trình luật hình sự Việt Nam phần chung, Quyển 1, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, 2010, tr.105 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 7 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam Song song đó, các công trình, phương tiện giao thông vận tải, thông tin liên lạc khác, các loại vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thật quân sự, tài nguyên… cũng được xếp vào nhóm tội phạm khác mà không phải là nhóm tội xâm phạm sở hữu. 1.1.3.2 Mặt khách quan của các tội xâm phạm sở hữu. Mặt khách quan của tội phạm là tổng hợp những gì biểu hiện ra bên ngoài của thế giới khách quan. Đối với các tội xâm phạm sở hữu thì hành vi thể hiện ra bên ngoài dưới những hình thức sau đây: cướp, cưỡng đoạt, cướp giật, công nhiên chiếm đoạt, trộm cắp, lừa đảo, bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm để chiếm đoạt tài sản, sử dung trái phép, hủy hoại, cố ý làm hư hỏng tài sản, thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước, vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Trong số các hành vi nêu trên, có một số hành vi được quy định là tội phạm mà không cần các điều kiện khác. Chẳng hạn, hành vi cướp tài sản; bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; cưỡng đoạt tài sản. Đây là những tội phạm có cấu thành hình thức, nghĩa là về hành vi khách quan, các tội này chỉ bao gồm một yếu tố có hành vi nguy hiểm cho xã hội mà không cần có hậu quả xảy ra và mối quan hệ giữa hậu quả và hành vi phạm tội do tội phạm gây ra. Còn lại các hành vi xâm phạm sở hữu khác chỉ bị coi là tội phạm khi có một trong các dấu hiệu sau đây: Tài sản phải có giá trị nhất định. Chẳng hạn, tội công nhiên chiếm đoạt tài sản (Điều 137); tội trộm cắp tài sản (Điều 138); tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 139); tội hủy hoại hoặc làm cố ý hư hỏng tài sản (Điều 143) thì chỉ bị coi là tội phạm khi xâm phạm đến tài sản có giá trị từ hai triệu trở lên. Đối với tội lạm dụng tín nhiệm tài sản (Điều 140) thì tài sản xâm phạm phải có giá trị từ bốn triệu trở lên và tội chiếm giữ trái phép tài sản (Điều 141) là mười triệu trở lên. Tuy nhiên, đối với những tội danh thực hiện với lỗi vô ý thì tài sản xâm phạm có giá trị cao, năm mươi triệu trở lên mới xem là phạm tội điển hình như: tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước (Điều 144); tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản (Điều 145). Bên cạnh đó, gây hậu quả nghiêm trọng cũng là một trong những dấu hiệu bắt buộc của một số loại tội phạm. Trong cấu thành tội phạm, không phải lúc nào hậu quả cũng được phản ánh mà chỉ có cấu thành tội phạm vật chất mới được phản ánh trong cấu thành tội phạm cơ bản, như các tội: công nhiên chiếm đoạt tài sản, trộm cắp tài sản lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, hủy hoại tài sản hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản. Đây là trường hợp, người phạm tội thực hiện hành vi làm biến đổi tình trạng bất thường của tài sản thông qua những hành động như là: chiếm đoạt, hủy hoại, trộm cắp, lừa đảo, làm hư hỏng tài sản có giá trị dưới mức truy cứu hình sự nhưng xác định được hậu quả do các hành vi này gây ra là nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng thì vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Tương tự, đối với một số tội phạm trên có cấu thành tội phạm vật chất thì hành vi đó đã bị xử phạt hành chính mà còn phạm tội thì cũng được xem là dấu hiệu thuộc về mặt khách quan. Có hai loại xử phạt hành chính mà còn vi phạm. GVHD: TS. Phạm Văn Beo 8 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam Thứ nhất, đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm. Nghĩa là, trước đó đã có lần vi phạm và đã bị xử phạt hành chính, nhưng chưa hết thời hạn được coi là chưa bị xử phạt hành chính mà còn vi phạm. Trong số 13 tội xâm phạm sở hữu thì có hai tội trực tiếp quy định dấu hiệu phạm tội là “đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm”. Đó là tội sử dụng trái phép tài sản và tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản. Chẳng hạn, theo của khoản 1 Điều 142 quy định “ Người nào vì vụ lợi mà sử dụng trái phép tài sản của người khác có giá trị từ năm mươi triệu đồng trở lên gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ năm triệu đồng đến năm mươi triệu đồng, cải tạo không giam giữ đến hai năm hoặc phạt tù từ hai tháng đến ba năm”. Bên cạnh đó, có bốn tội gián tiếp quy định “đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm” là dấu hiệu định tội thông qua việc quy định dấu hiệu “đã bị xử phạt hành chính về chiếm đoạt mà còn vi phạm”. Đó là các tội: công nhiên chiếm đoạt tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, trộm cắp tài sản và lừa đảo chiếm đoạt tài sản7. Ví dụ như theo khoản 1 Điều 139 quy định “người nào dùng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác có giá trị từ hai triệu đồng đến dưới năm mươi triệu đồng hoặc dưới hai triệu đồng nhưng gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi chiếm đoạt hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm”. Hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, chẳng hạn như vay, mượn, thuê hoặc nhận tài sản từ người khác một cách hợp pháp rồi dùng thủ đoạn để gian dối, lừa đảo hay bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản đó. Thứ hai, đã bị kết về tội khác, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Tức là người phạm tội đã bị kết án với một tội danh nhưng chưa hết thời hạn xóa án tích thì lại tiếp tục phạm thêm một tội mới. Trong trường hợp này, tội danh bị truy cứu là tội danh theo hành vi mới. Ví dụ như trường hợp người này đã bị kết án về tội cướp giật tài sản nhưng chưa hết thời hạn bị coi là phạm tội thì lại có hành vi trộm cắp tài sản, thì người này sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự và sẽ xét xử theo tội trộm cắp tài sản. Đối với các trường hợp xử lý mà chưa có quy định về thời hạn để hết thời hạn đó, người bị xử lý bị coi là chưa bị xử lý có thời hạn là một năm. Theo quy định của Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002 thì trong trường hợp “cá nhân, tổ chức bị xử phạt vi phạm hành chính, nếu qua một năm, kể từ ngày chấp hành xong quyết định xử phạt mà không tái phạm thì được coi là chưa bị xử phạt vi phạm hành chính”8. Còn đối với trường hợp xóa án tích phải căn cứ theo từng trường hợp theo quy định tại Chương IX của Bộ luật hình sự hiện hành. 7 Ths. Nguyễn Mai Bộ, Các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội 2010, tr.38 8 Điều 11, Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002 được sửa đổi, bổ sung năm 2007 và năm 2008, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội 2009 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 9 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam Nhìn chung, việc đánh giá về mặt khách quan, như thế nào là hành vi nguy hiểm cho xã hội phải căn cứ vào tình hình phát tiển xã hội thực tế và yêu cầu đấu tranh về phòng ngừa tội phạm. Chẳng hạn, trước đây nếu người nào lừa đảo tài sản dưới hai triệu đồng được coi là hành vi nguy hiểm cho xã hội và người thực hiện hành vi này có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên hiện nay hành vi này có thể không bị coi là hành vi nguy hiểm cho xã hội nếu không gây ra hậu quả nghiêm trọng. Bên cạnh đó, có hành vi trước đây chưa được coi là hành vi nguy hiểm cho xã hội nhưng nay lại coi là nguy hiểm cho xã hội và được coi là tội phạm9. Điển hình như hành vi sử dụng trái phép tài sản của công dân. 1.1.3.3 Mặt chủ quan của các tội xâm phạm sở hữu. Hành vi của con người bao giờ cũng là sự thống nhất giữa những biểu hiện bên ngoài thế giới khách quan và những nội dung tâm lý bên trong của chủ thể khi thực hiện hành vi đó. Hoạt động định tội phải là sự kết hợp khách quan và chủ quan, giữa hành vi biểu hiện và thái độ bên trong của người thực hiện hành vi. Mặt chủ quan của tội xâm phạm sở hữu là thái độ tâm lý bên trong phản ánh trạng thái tâm lý của chủ thể đối với hành vi xâm phạm sở hữu thực hiện thông qua ba yếu tố: lỗi, động cơ phạm tội và mục đích phạm tội. Mỗi yếu tố có ý nghĩa khác nhau trong việc thực hiện hành vi phạm tội. Nhưng không phải tất cả các tội xâm phạm sở hữu đều có dấu hiệu bắt buộc về mặt chủ quan là các dấu hiệu nêu trên. Lỗi là thái độ tâm lý bên trong người phạm tội đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội và hậu quả nguy hiểm cho xã hội của mình cũng như khả năng gây ra hậu quả từ hành vi đó dưới hình thức cố ý hoặc vô ý. Trong đó, lỗi cố ý có thể được hiểu là “người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra” hay “người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xảy ra, tuy không mong muốn nhưng vẫn có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra”.10 Còn đối với lỗi vô ý là phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây: “Người phạm tội tuy thấy trước hành vi của mình có thể gây ra nguy hại cho xã hội, nhưng cho rằng hậu quả đó có thể hoặc không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được; Người phạm tội có thể thấy trước hành vi của mình có thể gây nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó”11. Một người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội nếu không có lỗi thì không bị coi là hành vi tội phạm. Bộ luật hình sự có quy định một số trường hợp mà người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được coi là không có lỗi thì không phải là tội phạm. Điển hình như do sự kiện bất ngờ hay tình thế cấp thiết, phòng vệ chính đáng. Ngoài ra, Bộ luật hình sự không quy định, nhưng về lý luận cũng như thực tiễn xét xử có một số trường hợp tuy có hành vi gây thiệt hại cho lợi ích xã hội, 9 Đinh Văn Quế, Bình luận khoa hoc Bộ luật hình sự, phần các tội phạm, tập 2, 2006, tr.10 Điều 9 Bộ luật hình sự 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009 11 Điều 10 Bộ luật hình sự 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009 10 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 10 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam hoặc gây thiệt hại đến quyền và lợi ích của công dân, nhưng cũng không bị coi là tội phạm vì người thực hiện hành vi không có lỗi, như: tình trạng không thể khắc phục được hậu quả, bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã, chấp hành chỉ thị, quyết định hoặc mệnh lệnh, rủi ro trong nghề nghiệp hoặc trong sản xuất.12 Tuy nhiên, đối với các tội xâm phạm sở hữu thì trường hợp không có lỗi rất ít xảy ra. Trong 13 tội thuộc chương này thì đã có 11 điều với lỗi cố ý, chỉ có hai tội được thực hiện với lỗi vô ý là tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước và tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Tất cả những hành động của con người không phải bộc phát một cách tự nhiên mà luôn có những động cơ thúc đẩy. Tương tự, đối với người thực hiện hành vi phạm tội thì động lực bên trong thúc đẩy con người thực hiện hành vi phạm tội có thể hiểu là động cơ tinh thần của tội phạm được gọi là động cơ phạm tội. Chẳng hạn, đối với tội trộm cắp tài sản có thể động cơ phạm tội là vì nghèo, thù ghét người bị hại, hoặc lấy tài sản chia cho người nghèo khác mà có hành vi trộm cắp. Động cơ phạm tội là dấu hiệu về mặt chủ quan vì nó là nguyên nhân tinh thần của người phạm tội. Trong một số trường hợp thì động cơ phạm tội có ý nghĩa xác định tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi, là căn cứ để phân biệt phạm tội hay không phạm tội hay tội phạm này với tội phạm khác. Chẳng hạn, trong số mười một tội xâm phạm sở hữu với lỗi cố ý thì chỉ có tội sử dụng trái phép tài sản đòi hỏi dấu hiệu động cơ vì vụ lợi là dấu hiệu bắt buộc về mặt chủ quan của tội phạm. Nếu hành vi sử dụng trái phép tài sản vì mục đích mang lại lợi ích cho Nhà nước hay xã hội thì không cấu thành tội phạm. Bên cạnh đó, động cơ phạm tội có thể được phản ánh trong cấu thành tăng nặng hoặc giảm nhẹ là dấu hiệu định khung. Điển hình, như tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản, dấu hiệu động cơ được phản ánh trong cấu thành tăng nặng trách nhiệm hình sự. Động cơ cá nhân ở đây “vì lý do công vụ của người bị hại”, người phạm tội muốn trả thù nạn nhân. Mọi hành vi phạm tội của con người đều nhằm tới mục đích nhất định. Và mục đích phạm tội là điểm cuối cùng mà người phạm tội đặt ra cho hành vi phạm tội phải đạt tới hay là kết quả mà kẻ phạm tội mong muốn đạt được. Và mục đích chỉ đặt ra đối với những tội xâm phạm sở hữu thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp. Tuy nhiên, dấu hiệu mục đích “chiếm đoạt tài sản” chỉ là yếu tố bắt buộc đối với tội cướp tài sản, tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản và tội cưỡng đoạt tài sản. Ngoài ra, nó còn được phản ánh trong cấu thành tăng nặng trách nhiệm hình sự như tội hủy hoại tài sản với mục đích là “che giấu tội phạm khác” (điểm d khoản 2 Điều 143 Bộ luật hình sự). 1.1.3.4 Mặt chủ thể của các tội xâm phạm sở hữu. Luật hình sự Việt Nam xác định chủ thể của tội phạm chỉ có thể là cá nhân con người. Và cá nhân này đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, nhưng không phải ai thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội cũng đều là tội phạm, mà chỉ 12 Đinh Văn Quế, Bình luận khoa hoc Bộ luật hình sự, phần các tội phạm, tập 2, 2006, tr.24 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 11 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam người nào có đủ năng lực trách nhiệm hình sự thì mới trở thành chủ thể của tội phạm. Người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự là người phải có đủ khả năng nhận thức được tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội về hành vi của mình và có khả năng điều chỉnh theo hướng có lợi hay không có lợi về hành vi nguy hiểm đó đối với xã hội. Tuy nhiên, luật không quy định như thế nào là người có khả năng nhận thức và có khả năng điều khiển hành vi mà chỉ quy định trường hợp không có năng lực trách nhiệm hình sự. Theo Điều 13 Bộ luật hình sự hiện hành quy định như sau: “Người nào thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình thì không phải chịu trách nhiệm hình sự; đối với người này phải áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh” Tuy nhiên, căn cứ vào lý luận cũng như thực tiễn xét xử đã thừa nhận người không có năng lực trách nhiệm hình sự khi mắc một trong các bệnh sau: bệnh tâm thần kinh niên, bệnh loạn thần, bệnh suy ngốc và các bệnh gây rối loạn tinh thần tạm thời. Như vậy, có thể loại trừ người ở trong tình trạng không đủ năng lực trách nhiệm hình sự, còn lại là những người đã có đủ năng lực trách nhiệm hình sự. Song song đó, năng lực nhận thức về tính nguy hiểm của hành vi và khả năng điều khiển hành vi của con người sẽ được hoàn thiện ở một giai đoạn nhất định, tức là đạt được độ tuổi nhất định. Ở nước ta, căn cứ vào thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm và tham khảo luật hình sự của một số nước trên thế giới. Vì vậy, tại Điều 12 Bộ luật hình sự quy định “Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm; Người từ đủ 16 tuổi trở lên nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng” Chủ thể của các tội xâm phạm sở hữu cũng là chủ thể của tội phạm. Cho nên, họ cũng phải đạt đến độ tuổi nhất định. Trong chương xâm phạm sở hữu có 10 tội phạm ít nghiêm trọng, 11 tội phạm rất nghiêm trọng, 13 tội phạm rất nghiêm trọng và 12 tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Xét về độ tuổi, thì người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm xâm phạm sở hữu được quy định từ Điều 133 đến Điều 145 Bộ luật hình sự hiện hành. Ngoài ra, dấu hiệu chủ thể đặc biệt còn được phản ánh trong cấu thành tăng nặng trách nhiệm hình sự điển hình trong các tội lứa đảo chiếm đoạt tài sản, tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tải sản, tội sử dụng trái phép tài sản. Dấu hiệu chủ thể đặc biệt được quy định trong các điểu này đều là các dấu hiệu liên quan đến chức vụ và quyền hạn như lợi dụng chức vụ và quyền hạn để chiếm đoạt, để lừa đảo hay sử dụng trái phép. 1.2 Sơ lƣợc quá trình hình thành và phát triển những quy định về tội cƣớp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam GVHD: TS. Phạm Văn Beo 12 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam Dân tộc Việt Nam qua bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước đã để lại nhiều di sản quý báu. Trong đó những kinh nghiệm về lập pháp hình sự là một trong những di sản quý báu nhất, đầy tính sáng tạo và tính đa dạng phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện của dân tộc Việt Nam. Các triều đại của Việt Nam trong quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước đã không ngừng ban hành các văn bản pháp luật nhằm bảo vệ và duy trì chế độ độc lập, tự chủ và chống các chế độ thù địch. Điều này làm cơ sở khách quan khiến pháp luật Việt Nam nói chung và pháp luật hình sự nói riêng không ngừng được hoàn thiện. 1.2.1 Quy định của pháp luật Việt Nam về tội cƣớp tài sản từ thời kỳ phong kiến đến trƣớc Cách mạng tháng Tám 1945 * Từ thời lập quốc đến thời nhà Hồ Theo Đại Việt sử ký toàn thư, lịch sử dựng nước ta bắt đầu từ khi Kinh Dương Vương xuất hiện kèm theo sự ra đời của nhà nước Văn Lang với chế độ phong kiến sơ sài. Và đến khi Triệu Đà chiếm Âu Lạc lập nên triều đại mới cũng đã ban hành luật mới để xác định quyền hành đặc thù của mình. Một nhà nước không thể không có pháp luật dù dưới bất kỳ hình thức nào. Như vậy, nhà nước ta từ thời Hồng Bàng đến nhà Thục cũng phải có pháp luật. Tuy nhiên, việc nghiên cứu Nhà nước thời kỳ này còn gặp nhiều khó khăn bởi sự thiếu thốn các nguồn sử liệu. Vì thế, pháp luật hình sự thời kỳ này vẫn còn mập mờ đối với chúng ta. Và có thể khẳng định rằng: thời Hùng Vương chưa có luật thành văn. Một số mặt của xã hội liên quan đến hình sự ở thời kỳ này có thể được điều chỉnh bằng tục lệ. Và đến khi Triệu Đà chiếm Âu Lạc lập nên triều đại mới cũng đã ban hành luật mới để xác định quyền hành đặc thù của mình. Một Nhà nước không thể không có pháp luật dù dưới bất kỳ hình thức nào. Như vậy, Nhà nước ta từ thời Hồng Bàng đến nhà Thục cũng phải có pháp luật. Tuy nhiên, pháp luật như thế nào thì sử liệu không có một tia hé mở. Đến khi Âu Lạc rơi vào ách thống trị của phong kiến Trung Hoa. Theo sử liệu, sau khi lên ngôi Triệu Đà đem pháp luật nhà Tần áp dụng ở nước ta. Tuy nhiên, trên thực tế, pháp luật của triều đại phương Bắc không thâm nhập vào được nếp sống của dân Lạc Việt ta. Sau khi nước Nam Việt bị nhà hán thôn tính, đất Âu Lạc lại tiếp tục lệ thuộc Trung Quốc. Và Bộ luật nhà Hán được áp dụng cho dân Lạc Việt. Bộ luật này có 9 chương còn gọi là Cửu chương luật. Trong đó, có Chương Tặc pháp nói về cướp. Đến thời kỳ Ngô Quyền đánh thắng quân Nam Hán, xưng vương lập nên nhà Ngô năm 939 rồi đến nhà Đinh và Tiền Lê vẫn chưa có sự đầu tư cho pháp luật do phải đối phó với thế lực thù địch phương Bắc, và chủ yếu áp dụng pháp luật nhà Đường Thời nhà Lý (1010-1225) bắt đầu từ thời Lý Công Uẩn lên ngôi đến khi Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh. Theo sử liệu, Lý Thái Tông đã ban hành bộ Hình thư, gồm 3 quyển nhằm tránh sự tùy tiện của các quan trong xét xử. Tránh cho dân chúng bị xét xử oan. Hình thư do nhà Lý ban hành là Bộ luật đầu tiên trong lịch sử dân tộc, là cái mốc quan trọng trong lịch sử pháp quyền Việt Nam và chế GVHD: TS. Phạm Văn Beo 13 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam định “Thập ác tội” cũng được công nhận trong bộ luật này. Trước và sau khi ban hành Hình thư, nhà Lý cũng ban hành các văn bản luật lệ khác về hình sự. Điển hình như: Dưới đời vua Lý Thái Tông ban hành Lệnh xử phạt binh lính cướp của dân: Tháng 4 năm Mậu Thìn (1028), khi cầm quân dẹp loạn ở Trường An, vua ra lệnh: “Ai cướp bóc của dân thì chém”. Quân sĩ tuân theo nghiêm ngặt, dân tình một lòng ủng hộ13. Ngoài ra, tháng chạp năm Quý Mùi (1043), vua còn xuống chiếu rằng kẻ nào ăn cướp lúa mạ và tài vật của dân, nếu đã lấy được rồi thì xử phạt 100 trượng; nếu chưa lấy được mà có gây thương tích cho người thì bị xử tội lưu14. So với các triều đại trước đây về mặt pháp luật thì dưới triều đại nhà Lý pháp luật phát triển tột bật, với lòng nhân đạo và khoan dung bao la nhằm mục đích cải tạo phạm nhân. Pháp luật thành văn lần đầu tiên được áp dụng thống nhất cả nước và có phạm vi điều chỉnh rộng rãi tới nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, từ cuối thế kỷ XII, triều Lý bắt đầu đi vào con đường suy vong. Đến năm 1226 Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng mình là Trần Cảnh và lập ra triều đại mới. Khi vua Trần Thái Tông lên ngôi đã nghĩ ngay đến việc lập pháp và cho khảo xét các luật lệ của triều trước, soạn thành Quốc triều thống chế và sửa đổi hình luật, lễ nghi. Tiếp đó, Bộ luật thứ hai được biên soạn dưới đời vua Trần Dụ Tông có tên gôi Hình thư luật. Lúc bây giờ, ngoài những tội thập ác theo truyền thống có thể bị xử tử, thì tội cướp tài sản cũng có thể bị tử hình. Nhìn chung, pháp luật nhà Trần tương phản với pháp luật nhà Lý giữa tính khoan dung bao la nhân đạo của nhà Lý và tính khắc nghiệt, tàn bạo của pháp luật nhà Trần. Dưới triều đại nhà Trần đã xây dựng được 5 bộ luật quan trọng, trong đó có Hình thư luật và nhiều văn bản pháp luật có liên quan khác điều chỉnh về hình sự. Đến thời nhà Hồ chỉ tồn tại vỏn vẹn bảy năm kể từ khi Hồ Quý Ly cướp ngôi nhà Trần. Xét về mặt lập pháp thời này nghiêm khắc hơn thời trước rất nhiều với nhiều hình phạt đa dạng. Nhìn chung, pháp luật hình sự nước ta thời kỳ nay đã từng bước hình thành và phát triển. Dù bị giặc phương Bắc đô hộ trong một thời gian dài, nhưng luật hình sự Việt nam vẫn giữ được bản sắc riêng của mình.  Thời nhà Lê sơ (Tiền Lê) Nhà Lê trị vì gần bốn thế kỷ kể từ khi Lê Lợi dưới sự giúp sức của Nguyễn Trãi đã lãnh đạo nhân dân đấu tranh giành thắng lợi năm 1428. Sau khi lên ngôi, Lê Thái Tổ rất coi trọng việc xây dựng pháp luật vì không có pháp luật thì sẽ loạn. Tuy nhiên, đến thời vua Lê Thánh Tông thì hoạt động lập pháp nói chung và hình sự nói riêng được xem là đỉnh cao nhât từ trước cho đến thời điểm lúc bấy giờ, minh chứng cho điều này là sự ra đời của Quốc triều hình luật (còn gọi là Bộ luật Hồng Đức) vào năm 1483 và Hồng Đức thiện chính thư (văn bản có chứa một số quy phạm pháp luật hình sự). 13 14 Đại Việt sử ký toàn thư, tập I, tr.251 Đại Việt sử ký toàn thư, tập I, tr.265 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 14 SVTH: Phạm Thị Kim Yến Luận văn tốt nghiệp Tội cướp tài sản trong Luật hình sự Việt Nam Trong số 673 điều luật quy định về tội phạm của bộ Quốc triều hình luật, có 144 điều quy định về hành vi phạm tội có chế tài tử hình (chiếm khoảng 21%)15. Ngoài các hành vi phạm tội có thể bị xử tử như liên quan đến sự an nguy của xã tắc, đến nhà vua và hoàng tộc thì một số hành vi phạm tội khác như giết người, hiếp dâm, cướp tài sản… cũng có thể bị tử hình. Điển hình như Điều 426 của Quốc triều hình luật quy định như sau: “Những kẻ cướp thường (ban đêm cầm khí giới giết người lấy của) thủ phạm xử chém, tòng phạm xử giảo, đền tang vật lấy cướp, điền sản bị sung công. Cướp của còn giết người thì bị chiếm bêu đầu, tòng phạm xử chém, phải nộp bồi thường nhân mạng và đền tiền tang vật gấp đôi trả, cho khổ chủ. Ai chứa chấp cướp lâu ngày thì xử đồng tội”16. Hình phạt về tội cướp thời này rất nghiêm khắc, cướp có khí giới thì bị chém, cướp của mà còn giết người hay hiếm dâm thì đều bị chém bêu đầu. Ăn trộm mà có cầm khí giới thì bị xử là tội ăn cướp. Nếu ai chứa chấp kẻ ăn cướp lâu ngày thì cũng bị xử đồng tội cướp. Lúc bấy giờ, biết kẻ phạm tội cướp mà không tố giác thì cũng người không tố giác bị xử đồ làm chủng binh điền. Bên cạnh đó, luật Hồng Đức còn quy định điều khoản riêng cho những người dân tộc thiểu số như Hán, Mường Thái, Thổ còn được gọi chung là người Man Liêu về hành vi cướp tài sản. Chẳng hạn, như Điều 451 cụ thể như sau: “Người Man liêu cướp giết lẫn nhau thì xử nhẹ hơn tội cướp, giết người thường một bực. Cho phép họ được hòa giải nhau” Cùng thực hiện một hành vi phạm tội cướp tài sản nhưng người Man Liêu và người thường có sự khác biệt nhau về chế tài áp dụng. Tuy nhiên, người Man Liêu ở các trấn mà cướp bóc dân chúng dọc biên giới thì vẫn xử theo tội cướp. Quản giám biết mà dung túng thì vẫn xử đồng tội. Vấn đề đồng phạm được đề cập trong tội cướp. Tuy nhiên, Bộ luật không quy định về khái niệm đồng phạm mà chỉ nêu lên nguyên tắc trừng trị. “Những kẻ cùng lập mưu đi cướp, nhưng khi đi thì không cướp được của đem về chia nhau, người không đi này cũng lấy phần đi xử tội như cùng đi bị ăn cướp, nếu không lấy phần chia thì xử lưu châu gần. Trước kia đã từng ăn cướp nhưng khi đó không đi, thì dù không nhận thì vẫn xử như có đi ăn cướp”17 Bộ luật Hồng Đức được chia làm 6 quyển với 722 điều luật. Tong đó, Chương Đạo tặc được nằm ở quyển IV của Lê Triều Hình luật gồm 54 điều. Tội cướp tài sản được xếp vào trong Chương Đạo tặc, quy định khá cụ thể và chặt chẽ về tội này. Trong 54 điều quy định trong Chương Đạo tặc thì có gần 18 điều quy định liên quan đến tội cướp. Nhìn chung, hình luật dưới thời nhà Lê thể hiện tính nghiêm khắc nhằm khiến mọi người phải triệt để tuân theo pháp luật nhưng vẫn đảm bảo tính khoan dung nhân đạo và mang lại hiệu quả cao. Nét đặc sắc đó cũng tạo nên nét riêng so với các triều đại phong kiến lúc bấy giờ. 15 TS.Phạm Văn Beo, Giáo trình luật hình sự Việt Nam phần chung, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, 2010, tr.14 16 17 Lê triều hình luật, Nhà xuất bản văn hóa, tr.233 Lê triều hình luật, Nhà xuất bản văn hóa, tr.233 GVHD: TS. Phạm Văn Beo 15 SVTH: Phạm Thị Kim Yến