Tài liệu Tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội (Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN MINH TIẾN TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ TỪ THỰC TIỄN QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC Hà Nội - 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN MINH TIẾN TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ TỪ THỰC TIỄN QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành: Mã số: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính 8 38 01 02 LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐINH NGỌC VƯỢNG Hà Nội - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn trong luận văn dựa trên số liệu bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Minh Tiến MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ ....................................... 11 1.1. Khái niệm hệ thống chính trị cơ sở và các yếu tố cấu thành hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay ................................................................... 11 1.2. Đặc điểm, vị trí, vai trò của hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay ........ 16 1.3. Tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay .. 22 Chương 2 THỰC TIỄN TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI HIỆN NAY ............................................. 35 2.1. Khái quát về quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội ................................. 35 2.2. Thực trạng về tổ chức của hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội hiện nay........................................................ 40 2.3. Thực trạng tổ chức của hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội ...................................................................... 42 2.4. Thực trạng hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội hiện nay........................................................ 49 Chương 3 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY .............................................................................................. 64 3.1. Quan điểm đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay ........................................................................................... 64 3.2. Các giải pháp đổi mới, hoàn thiện tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở .................................................................................................. 69 KẾT LUẬN .................................................................................................... 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 80 DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT HĐND : Hội đồng nhân dân GCN : Giấy chứng nhận GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo MTTQ : Mặt trận tổ quốc MTTQVN : Mặt trận tổ quốc Việt Nam PCCC : Phòng cháy chữa cháy QSDĐ : Quyền sử dụng đất QSHNƠ : Quyền sở hữu nhà ở TDTT : Thể dục, thể thao THCS : Trung học cơ sở TTXH : Trật tự xã hội UBMTTQ : Ủy ban Mặt trận tổ quốc UBND : Ủy ban nhân dân VSATTP : Vệ sinh an toàn thực phẩm MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của Đề tài Ở nước ta, trong những năm gần đây yêu cầu về đổi mới hệ thống chính trị luôn là vấn đề được Đảng, nhà nước và xã hội quan tâm. Đặc biệt tại Hội nghị trung ương VI, khóa XII vừa kết thúc [26] yêu cầu về đổi mới hệ thống chính trị một lần nữa lại thể hiện tính cấp thiết của nó. Theo đó, Bộ Chính trị đã nhận định: “đây là vấn đề rất lớn, rất quan trọng nhưng cũng rất khó, rất phức tạp và nhạy cảm, vì nó liên quan đến những vấn đề lý luận cơ bản về phương thức lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước và quyền làm chủ của nhân dân; về đổi mới hệ thống chính trị đồng bộ với đổi mới kinh tế; về quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và xã hội; liên quan đến quyền lợi, tâm tư, tình cảm của cán bộ, công chức, viên chức và người lao động”[57]. Nhằm cụ thể hóa những nội dung trên Đảng ta cũng nêu rõ các nội dung đổi mới như: - Coi đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả là một nhiệm vụ cơ bản và cấp bách, có ý nghĩa quan trọng hàng đầu; - Rà soát, quy định chặt chẽ hơn về biên chế, số lượng cán bộ, công chức, viên chức; - Xây dựng cơ chế cạnh tranh, công khai, minh bạch trong tuyển dụng, bổ nhiệm, đề bạt cán bộ để thu hút người thực sự có đức, có tài vào làm việc trong các tổ chức của hệ thống chính trị. - Xây dựng cơ chế kiểm soát chặt chẽ quyền lực bằng các quy định của pháp luật, bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch và thường xuyên kiểm tra, giám sát, đề cao trách nhiệm giải trình; 1 - Tiếp tục hoàn thiện thể chế về chính quyền địa phương theo hướng phân định rõ hơn tổ chức chính quyền đô thị, nông thôn, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt”[58]. Đây là những nội dung hết sức quan trọng và sẽ có tác động rất lớn đến hệ thống chính trị nước ta thời gian tới. Đặc biệt đối với hệ thống chính trị cơ sở vấn đề còn thể hiện sự cấp thiết hơn nữa. Cụ thể hiện nay, “một đề án về tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị cấp cơ sở tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đang được Ban Tổ chức Trung ương xây dựng”[59]. Ban Tổ chức Trung ương cũng nhận định: “Đây sẽ là định hướng lớn nhằm giúp cho các địa phương sắp xếp, tinh gọn lại bộ máy, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị ở cấp cơ sở[60]. Theo đó mục tiêu của Đề án cũng được xác định: “cả nước có trên 11.000 xã, phường, thị trấn. Số lượng người hưởng lương, phụ cấp do ngân sách chi trả ở khu vực này lên đến gần 1 triệu người, chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu chi lương cho bộ máy, trong khi phần lớn các xã đều không tự chủ được ngân sách, mà đều cần sự hỗ trợ của ngân sách cấp trên. Nếu sắp xếp lại khu vực này thành công, ngay lập tức sẽ giảm được ít nhất hàng chục nghìn biên chế, bởi chỉ làm một phép tính đơn giản: Nếu sắp xếp lại được một vị trí ở khu vực này thì bộ máy nhà nước sẽ giảm được ít nhất 11.000 biên chế một con số nhiều ý nghĩa trong bối cảnh bộ máy còn phình to và đang là gánh nặng cho ngân sách hiện nay”[61]. Từ những vấn đề lý luận mang tính thực tiễn như vậy, sự tác động của các chủ trương, chính sách của Đảng pháp luật của nhà nước trong thời gian tới đối với việc đổi mới và hoàn thiện hệ thống chính trị nước ta nói chung và hệ thống chính trị cơ sở nói riêng là hết sức cấp thiết. Bởi vì, hệ thống chính trị cơ sở, luôn được coi là nền móng bất cứ hệ thống chính trị nào. Do đó, sự tác động đối với hệ thống chính trị cơ sở sẽ dẫn đến sự 2 tác động đối với toàn bộ hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị cơ sở quận Thanh Xuân cũng không phải là trường hợp ngoại lệ. Cuối cùng với tư cách là người tham gia công tác thực tế tại địa phương, được trực tiếp tiếp xúc và xử lý nhiều vấn đề thực tiễn. Từ góc nhìn của người làm thực tiễn tác giả thấy rằng nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn đôi khi có những độ vênh nhất định. Do đó, việc nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của hệ thố ng chính trị cơ sở từ một địa bàn cụ thể để đưa ra những kiến nghị chung đối với các tổ chức chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay là hết sức cần thiết. Từ những lý do như vậy, tác giả đã lựa chọn Đề tài: “Tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội” là đề tài luận văn cao học của mình. Nhằm mục đích bổ sung nhận thức lý luận về tổ chức và hoạt động hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị cơ sở nói riêng,cung cấp tình hình thực tiễn, đánh giá các kết quả hoạt động thực tế của hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội. Từ đó rút ra những bài học nhằm xây dựng hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị cơ sở nước ta ngày càng dân chủ, ổn định, gọn nhẹ và hiệu quả đáp ứng các yêu cầu của một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân mà chúng ta đang hướng tới. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Ở nước ta, hệ thống chính trị có vị trí đặc biệt trong tổ chức và hoạt động của toàn bộ đất nước. Do đó, một hệ thống chính trị với nòng cốt là chính quyền nhân dân cùng với sự tham gia của các đoàn thể nhân dân đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng đã được các nhà nghiên cứu và thực tiễn quan tâm từ rất sớm. Các nghiên cứu này có những nghiên cứu tổng quát về hệ thống chính trị nhưng cũng có những nghiên cứu chỉ tập trung làm rõ 3 những vấn đề về hệ thống chính trị cơ sở. Do đó, trong phạm vi này tác giả sẽ tổng quan các nghiên cứu theo hai nội dung đó là những nghiên cứu gần với đề tài và những nghiên cứu chung về hệ thống chính trị. 2.1. Các nghiên cứu về hệ thống chính trị cơ sở (các nghiên cứu gần với đề tài) Các công trình nghiên cứu có phạm vi nghiên cứu gần với đề tài có thể kể đến như: - Đổi mới và kiện toàn hệ thống chính trị ở cơ sở nông thôn ngoại thành Hà Nội (cấp cơ sở) trong giai đoạn hiện nay, TS. Lưu Minh Trị, năm 1993. - Đổi mới kiện toàn hệ thống chính trị cấp cơ sở nông thôn (thông qua khảo sát thực tế của tỉnh Tuyên Quang), Đặng Thị Hiền, Luận văn thạc sĩ khoa học chuyên ngành Triết học, 1993. - Hệ thống chính trị cấp cơ sở và dân chủ hoá đời sống xã hội nông thôn miền núi, vùng dân tộc thiểu số các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta, PGS. Nguyễn Quốc Phẩm (chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000. - Hệ thống chính trị cơ sở - Đặc điểm, xu hướng và giải pháp, TS. Võ Hoàng Công, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2002. - Đổi mới và nâng cao chất lượng hệ thống chính trị ở cơ sở xã, phường, thị trấn, Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung ương khoá IX, Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. - Hệ thống chính trị cơ sở - Thực trạng và một số giải pháp đổi mới, TS. Chu Văn Thành (chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004. - GS, TS. Hoàng Chí Bảo (chủ biên): Hệ thống chính trị ở cơ sở nông thôn nước ta hiện nay (sách tham khảo). Nxb CTQG, H, 2004. Về kết quả đạt được, các nghiên cứu này đã chỉ ra những khái niệm, phạm vi và những vấn đề lý luận cũng như một số đặc điểm tiêu biểu của hệ thống chính trị cơ sở nước ta. Đồng thời, các nghiên cứu cũng chỉ ra những 4 vấn đề thực trạng đạt được và những hạn chế cần khắc phục đối với hệ thống chính trị cơ sở nói chung và hệ thống chính trị cơ sở trên một số địa bàn cụ thể nói riêng. Từ đó đặt những nhu cầu hoàn thiện, đổi mới hệ thống chính trị cơ sở. Ngoài ra, các nghiên cứu cũng chỉ ra những cấu thành của hệ thống chính trị cơ sở, vị trí, vai trò của từng cấu thành và đánh giá các kết quả đạt được, những tồn tại, hạn chế đưa ra các giải pháp đổi mới đối với từng cấu thành trong hệ thống chính trị cơ sở. Bên cạnh đó, một số nghiên cứu cá biệt còn chỉ ra được những khác biệt về các điều kiện địa phương, môi trường… Từ đó đưa cho chúng ta những cái nhìn đầy đủ, toàn diện hơn về vị trí, vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong các điều kiện xã hội nhất định. Đối với các kết quả nghiên cứu về hệ thống chính trị cơ sở cũng giúp cho tác giả có được những nhận thức sâu sắc hơn về vị trí, vai trò của hệ thống chính trị cơ sở đối với hệ thống chính trị nói chung và đối với xã hội nói riêng. Đây chính là những kết quả hết sức quan trọng để tác giả thấy được những phạm vi đã được các tác giả trước đây đã tiến hành nghiên cứu, những phạm vi tác giả cần được tiếp tục triển khai nghiên cứu. 2.2. Các nghiên cứu chung về hệ thống chính trị Các nghiên cứu chung này có phạm vi nghiên cứu rộng hơn nhưng là những cơ sở lý luận đáng tin cậy để tác giả có thể tiến hành củng cố các cơ sở lý luận để nghiên cứu đề tài. Các công trình này có thể kể đến như: - Suy nghĩ về hệ thống chính trị - xã hội ở Việt Nam hiện nay của TS. Trần Thái Dương, Tạp chí Khoa học Pháp lý, số 2, 2006; - Đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị ở Việt Nam hiện nay, PGS.TS. Nguyễn Trọng Phúc, Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông, 2013; 5 - Tiếp tục đổi mới hệ thống chính trị nhằm phát huy hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân lao động, GS.TS. Phạm Ngọc Quang, Tạp chí Triết học, số 3 năm 1996; - Đổi mới và tăng cường hệ thống chính trị nước ta trong giai đoạn mới của tập thể tác giả: GS. Nguyễn Đức Bình, GS, TS. Trần Ngọc Hiên, GS. Đoàn Trọng Tuyến, Nguyễn Văn Thảo: Nxb CTQG, H, 1999;. Các công trình khoa học trên đây đã nghiên cứu khá đầy đủ, toàn diện về hệ thống chính trị nước ta. Giá trị của các công trình nghiên cứu trên đã đạt được những kết quả chủ yếu như sau: Thứ nhất, các nghiên cứu này chỉ ra các cách tiếp cận khác nhau từ đó đưa ra các khái niệm khác nhau về hệ thống chính trị. Về nhận diện chung các nghiên cứu này là khá đầy đủ và toàn diện trong các lý thuyết về hệ thống chính trị. Thứ hai, thông qua việc phân tích cấu trúc, đặc điểm, các nhân tố của hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị Việt Nam nói riêng. Các tác giả đã tiếp thu có chọn lọc những giá trị hợp lý trong việc tổ chức và hoạt động của các mô hình hệ thống chính trị trên thế giới đưa ra các kiến nghị về việc xây dựng, đổi mới hệ thống chính trị nước ta hoạt động có hiệu quả hơn nhưng vẫn giữ được những nét đặc thù Việt Nam. Thứ ba, từ việc tiếp cận nghiên cứu hệ thống chính trị nước ta ở phương diện khảo sát thực tiễn và nghiên cứu lý luận, các nhà khoa học đã chỉ ra những tích cực và những hạn chế, bất cập này cùng những nguyên nhân của nó. Nhiều công trình đã đi tìm những bức xúc nổi cộm của hệ thống chính trị Việt Nam hiện nay. Trên cơ sở khoa học và những luận cứ xác đáng đó, các công trình khoa học đề xuất phương hướng cơ bản và những giải pháp chủ yếu nhằm củng cố, đổi mới và hoàn thiện hệ thống chính trị Việt Nam hiện nay đáp ứng những đòi hỏi của sự nghiệp đổi mới đất nước. 6 2.3. Những vấn đề mà đề tài cần phải tiến hành nghiên cứu Như đã trình bày, những nghiên cứu lý luận trước đây về hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị cơ sở nói riêng mặc dù đã được các tác giả dày công nghiên cứu nhưng vẫn có những ý kiến khác nhau. Có những các tiếp cận hệ thống chính trị từ phương diện thực tiễn, có các tiếp cận từ phương diện lý luận hoặc từ các mô hình. Do đó, mỗi các tiếp cận khác nhau đều mang đến những điểm khác nhau. Vì vậy muốn đề tài đạt được kết quả mong muốn tác giả hi vọng sẽ mang nhiều tiếng nói từ thực tiễn để có thể lý giải những vấn đề cần được làm rõ hiện nay. Thứ hai, trong các nghiên cứu đã đề cập trên, hầu hết các nghiên cứu đã giải quyết được những vấn đề mang tính lịch sử của nó đó là: Các nghiên cứu đó đáp ứng được những đòi hỏi thực tiễn ở giai đoạn đó nhưng hiện nay khi mà chúng ta đang có những nhiệm vụ chính trị của Đại hội XII thì mục tiêu cũng như các yêu cầu đổi mới hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị cơ sở nói riêng là khác nhau. Do đó, trong bối cảnh hiện nay, việc đổi mới hệ thống chính trị cần đáp ứng những điều kiện mới đó cũng là vấn đề mà đề tài phải quan tâm nghiên cứu. Thứ ba, sự phát triển của khoa học công nghệ hiện nay trong điều kiện một xã hội mở cửa, hội nhập, nhiều giá trị mới cũng như nhiều công nghệ mới được áp dụng, vận hành. Do đó, cách thức tiếp cận của hệ thống chính trị cơ sở đối với những vấn đề thực tiễn cũng cần phải được nghiên cứu một cách toàn diện hơn. Thứ tư, việc nghiên cứu hệ thống chính trị ở cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân là một nghiên cứu đặc thù. Do đó, hiện nay chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu về vấn đề này. Chính vì vậy, đây cũng là vấn đề để Luận văn tập trung khai thác và đưa ra những kiến nghị khoa học trong nghiên cứu của mình. 7 Trên đây là những vấn đề mà đề tài cần tiếp tục nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả thấy rằng, tất cả những công trình nghiên cứu trước đây thực sự là những tư liệu quý giá đối với tác giả để tiếp cận và kế thừa có chọn lọc chúng trong quá trình nghiên cứu luận văn và nó có tính quyết định để tác giả hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của mình. Do đó, việc trích dẫn tài liệu của các tác giả khác cũng mong được thông cảm để tác giả có thể hoàn thành đề tài của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Lựa chọn cơ sở lý thuyết phù hợp về hệ thống chính trị cơ sở sẽ là căn cứ quan trọng để tác giả tiến hành nghiên cứu đề tài. Đồng thời đây là cơ sở quan trọng để luận giải sự phù hợp, hạn chế trong tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay. Căn cứ vào những cơ sở lý luận tin cậy đã lựa chọn để tiến hành nghiên cứu đề tài, kết hợp với các kết quả trong hoạt động thực tiễn của hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội tác giả sẽ đánh giá mức độ phù hợp của các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước và thực tế hiệu quả của nó đối với tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở. Thông qua các đánh giá những thành tựu, hạn chế trong tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội, đề tài sẽ kiến nghị các phương hướng, giải pháp về đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị ở cơ sở ở nước ta hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ Tiếp cận các nghiên cứu lý luận những vấn đề về hệ thống chính trị nước ta nói chung và hệ thống chính trị cơ sở nước ta nói riêng. Từ đó chỉ ra chức năng, nhiệm vụ của hệ thống chính trị ở cơ sở ở nước ta. 8 Nghiên cứu, đánh giá và phân tích thực trạng tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị ở cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội hiện nay, trên cơ sở đó chỉ ra những thành tựu và hạn chế cần điều chỉnh về tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay. Kiến nghị những phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội nói riêng và hệ thống chính trị cơ sở nước ta hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của luận văn: Luận văn có đố i tượng nghiên cứu là những vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở nói chung và hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội nói riêng. - Phạm vi nghiên cứu: Do quy mô của luận văn và tính phức tạp của vấn đề, để đạt hiệu quả trong nghiên cứu, luận văn chọn phạm vi nghiên cứu là thực tiễn tổ chức và hoạt động hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội là phạm vi nghiên cứu của đề tài. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Cơ sở phương pháp luận của luận văn là các quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về dân chủ xã hội chủ nghĩa và về Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Luận văn được thực hiện bằng các phương pháp nghiên cứu phổ biến và hiện đại của khoa học pháp lý như: phân tích, tổng hợp, chứng minh, quy nạp, so sánh, xã hội học pháp luật, khảo sát… 6. Ý nghĩa lý luậ n và thực tiễn 9 - Về lý luận: Luận văn góp phần làm rõ thêm một số nhận thức chung về hệ thống chính trị nước ta nói chung và đặc biệt là tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở nói riêng căn cứ vào thực tiễn hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội. - Về thực tiễn: Trên cơ sở các luận cứ khoa học và các khảo sát thực tiễn để xác định những vấn đề bất cập và tồn tại đang đặt ra đối với hệ thống chính trị ở cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội. Từ đó, luận văn đưa những kiến nghị trong đổi mới về tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị ở cơ sở ở nước ta hiện nay. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn sẽ được thiết kế làm 3 chương. Cụ thể như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở nước ta hiện nay. Chương 2: Thực trạng tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội hiện nay. Chương 3: Quan điểm và giải pháp đổi mới về tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay. 10 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ 1.1. Khái niệm hệ thống chính trị cơ sở và các yếu tố cấu thành hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta hiện nay Hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị cơ sở nói riêng là nội dung vốn đã được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm không chỉ từ phương diện luật học mà còn từ phương diện chính trị học, nhà nước học… Đây là một trong những nội dung khá phức tạp và có thể tiếp cận theo nhiều phương diện khác nhau. Vì vậy, để tiếp cận vấn đề này có tính logic, tác giả sẽ tiếp cận vấn đề bằng việc giải mã các khái niệm liên quan như: khái niệm về chính trị, hệ thống chính trị và hệ thống chính trị cơ sở. 1.1.1. Khái niệm chính trị, hệ thống chính trị và hệ thống chính trị cơ sở Hiện nay có rất nhiều cách hiểu khác nhau về hệ thống chính trị, có thể lấy một số quan điểm tiêu biểu như sau: - Hệ thống chính trị là tổng thể các tổ chức chính trị của xã hội được chính thức thừa nhận về mặt pháp lý nhằm thực hiện quyền lực chính trị của xã hội đó. Hệ thống này bao gồm nhà nước, các chính đảng, các nghiệp đoàn và các tổ chức chính trị khác, trong đó nhà nước là yếu tố cơ bản, trung tâm. - Hệ thống chính trị là hệ thống các tổ chức mà thông qua đó giai cấp thống trị thực hiện quyền lực chính trị trong xã hội. - Hệ thống chính trị là một cơ cấu, tổ chức bao gồm đảng phái chính trị, nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội tồn tại và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật hiện hành (hệ thống pháp luật đó được chế định theo tư tưởng và lợi ích giai cấp cầm quyền) nhằm duy trì, bảo vệ, và phát triển xã hội đó… - Hệ thống chính trị là hệ thống các tổ chức mà thông qua đó giai cấp thống trị thực hiện quyền lực chính trị trong xã hội. Hệ thống chính trị là một 11 cơ cấu, tổ chức bao gồm đảng phái chính trị, nhà nước, các tổ chức chính trị xã hội tồn tại và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật hiện hành (hệ thống pháp luật đó được chế định theo tư tưởng và lợi ích giai cấp cầm quyền) nhằm duy trì, bảo vệ, và phát triển xã hội đó. - Hệ thống chính trị là một chỉnh thể các tổ chức chính trị trong xã hội bao gồm nhà nước, các đảng chính trị, các đoàn thể nhân dân và các tổ chức chính trị - xã hội hợp pháp được liên kết với nhau nhằm tác động vào mọi mặt của đời sống xã hội để củng cố, duy trì và phát triển chế độ xã hội đương thời phù hợp với lợi ích của chủ thể cầm quyền. Tựu chung lại, với khái niệm về hệ thống chính trị cũng có rất nhiều cách tiếp cận khác nhau, tùy theo quan điểm và mục đích của mỗi nhà nghiên cứu. Những quan điểm coi phạm vi của chính trị rộng lớn thì có cách nhìn hệ thống chính trị rộng và những tư tưởng coi hoạt động chính trị hẹp hơn thì đưa ra khái niệm hẹp. - Ví dụ, có cách hiểu hệ thống chính trị theo nghĩa rộng khá rộng, đó là toàn bộ lĩnh vực chính trị của đời sống xã hội với tư cách là một hệ thống bao gồm các tổ chức, các chủ thể chính trị, các quan điểm, quan hệ chính trị, hệ tư tưởng và các chuẩn mực chính trị, pháp luật… - Còn cách hiểu hẹp hơn thì coi hệ thống chính trị, bao gồm hệ thống các tổ chức, các cơ quan thực hiện chức năng chính trị trong xã hội như các đảng chính trị, các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội có mối liên hệ trực tiếp hay gián tiếp với quyền lực chính trị. Việc thiếu thống nhất và còn nhiều quan điểm tranh luận như vậy một phần xuất phát từ thực tiễn là: Tổ chức nào cũng muốn được hiện diện trong hệ thống chính trị, là một bộ phận cấu thành của hệ thống chính trị nên đã thừa nhận khái niệm chính trị và khái niệm hệ thống chính trị theo nghĩa rộng, các đặc trưng chính trị bị lẫn lộn vào các lĩnh vực khác. 12 Để giải quyết vấn đề trên quan điểm khoa học, phải phân biệt rõ sự khác nhau giữa tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội và tổ chức xã hội nghề nghiệp. Từ đó mới có thể xác định rõ những tổ chức thiết chế cấu thành hệ thống chính trị ở nước ta khi đã phân biệt thật rõ ràng những loại hình tổ chức trên. Tóm lại: hệ thống chính trị là một chỉnh thể các tổ chức bao gồm các đảng chính trị, nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội được liên kết với nhau trong một hệ thống tổ chức nhằm tác động vào các quá trình của đời sống xã hội. Hệ thống chính trị cơ sở: Với cách hiểu về hệ thống chính trị khá phức tạp như trên, cách hiểu về hệ thống chính trị cơ sở có những tranh luận khá phức tạp vì nhiều quan điểm cho rằng các tổ chức chính trị (tổ chức Đảng Cộng sản Việt Nam), các tổ chức chính trị - xã hội (các đoàn thể) của nước ta còn được duy trì ở cấp thấp hơn cả cấp xã, phường, thị trấn, đó là cấp thôn, xóm, bản… Ví dụ, các chi bộ, đảng bộ trực thuộc được xây dựng cả ở phạm vi các thôn, xóm, bản… Do đó, nhiều ý kiến cho rằng cần phải hiểu hệ thống chính trị cơ sở là ở phạm vi cấp thấp này. Tuy nhiên, Hội nghị Trung ương 5 khóa IX (2002), Đảng ta đã ra Nghị quyết về đổi mới và nâng cao chất lượng Hệ thống chính trị cơ sở xã, phường, thị trấn, gọi chung là cấp cơ sở[2]. Với cách định danh của Nghị quyết như vậy, đây là căn cứ thống nhất để hiểu nội hàm của hệ thống chính trị cơ sở. Theo đó, hệ thống chính trị cơ sở bao gồm: đảng bộ, chính quyền cơ sở (cấp xã, phường, thị trấn), các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội. Từ những phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm về hệ thống chính trị cơ sở như sau: hệ thống chính trị cơ sở bao gồm tổ chức chính trị cơ sở, các tổ chức chính quyền cơ sở, các tổ chức chính trị - xã hội cơ sở, liên kết với nhau trong một chỉnh thể thống nhất đặt dưới sự lãnh đạo của tổ chức chính 13 trị cơ sở. Cụ thể tổ chức chính trị cơ sở, bao gồm tổ chức đảng bộ cơ sở (cấp xã), chính quyền cấp cơ sở (HĐND, UBND), các tổ chức chính trị - xã hội cơ sở liên kết với nhau trong một hệ thống thống nhất đặt dưới sự lãnh đạo của tổ chức đảng bộ cấp cơ sở nhằm tác động và vận hành quyền lực chính trị trong đời sống xã hội ở địa phương. 1.1.2. Các yếu tố cấu thành hệ thống chính trị cơ sở nước ta hiện nay Qua các khái niệm về chính trị, hệ thống chính trị như đã trình bày trên, các yếu tố cấu thành hệ thống chính trị nước ta gồm: tổ chức Đảng, các thiết chế nhà nước, Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội. Với việc hệ thống chính quyền chúng ta được xây dựng thành bốn cấp từ trung ương đến địa phương, các tổ chức đảng cũng được xây dựng trên căn cứ này [14, Điều 10] thì hệ thống chính trị nước ta nếu phân theo chiều dọc cũng bao gồm 4 cấp. Đó là, hệ thống chính trị cấp trung ương, hệ thống chính trị cấp tỉnh, hệ thống chính trị cấp huyện và hệ thống chính trị cấp xã. Tổng thể các cấp trong hệ thống chính trị như vậy hợp thành chỉnh thể của hệ thống chính trị nước ta. Hệ thống chính trị nước ta được vận hành trên cơ sở các quy định trong điều lệ, nghị quyết của tổ chức đảng, pháp luật về tổ chức và hoạt động của các thiết chế chính trị, các cơ quan nhà nước và đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam. Một trong những vấn đề rất đáng quan tâm hiện nay đó là vai trò của các tổ chức xã hội (không phải là tổ chức chính trị - xã hội) trong hệ thống chính trị nước ta có được coi là bộ phận cấu thành của hệ thống chính trị hay không. Nhìn từ phương diện pháp lý, các tổ chức xã hội vẫn được coi là cơ sở chính trị của nhà nước, được nhà nước tôn trọng và bảo vệ và cũng chưa có quy định pháp lý nào thể hiện sự phân biệt, đối xử giữa các tổ chức xã hội với các tổ chức chính trị - xã hội ngoại trừ việc không định danh cụ thể một tổ chức xã hội nào là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân như các tổ chức 14 chính trị - xã hội [39, Điều 9, khoản 2]. Do đó, có theo một cách nhìn rộng hơn thì vẫn là một trong những yếu tố cấu thành của hệ thống chính trị. Tuy nhiên từ phương diện thực tiễn hiện nay, đối với các tổ chức được coi là các tổ chức xã hội dân sự hợp pháp (không phải là các tổ chức chính trị - xã hội được định danh trong Hiến pháp), với việc ra đời của Quy định số 102-QĐ/TW ngày 15 tháng 11 năm 2017 của Ban Chấp hành Trung ương [1, Điều 7.3.b], dường như cũng đã xác định một ranh giới giữa các tổ chức này với hệ thống chính trị. Trong đó Quy định đã yêu cầu các đảng viên không được thực hiện thể chế xã hội dân sự, cho thấy các tổ chức xã hội không thuộc thành phần các tổ chức chính trị - xã hội không được khuyến khích trở thành một cấu thành của hệ thống chính trị nói chung và hệ thống chính trị cơ sở nói riêng. Do đó, với vai trò của một đảng viên cũng như với ý thức của một công dân, trong nghiên cứu này tác giả cũng xin tiếp cận quan điểm về hệ thống chính trị nước ta theo nghĩa hẹp. Đó là, hệ thống chính trị chỉ bao gồm: các tổ chức chính trị các cấp, các tổ chức chính quyền các cấp và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp.  Các yếu tố cấu thành hệ thống chính trị cơ sở nước ta hiện nay Xuất phát từ quan điểm về hệ thống chính trị và hệ thống chính trị cơ sở nêu trên, hệ thống chính trị cơ sở nước ta được cấu thành bởi các thành tố như sau: các tổ chức chính trị cơ sở (xã, phường, thị trấn), các thiết chế chính quyền cơ sở (xã, phường, thị trấn), các tổ chức chính trị - xã hội cơ sở (xã, phường, thị trấn). Cụ thể hệ thống chính trị cơ sở ở nước ta bao gồm: các tổ chức cơ sở Đảng (Đảng bộ cấp xã, phường, thị trấn…); Chính quyền cơ sở và các tổ chức chính trị - xã hội cơ sở như: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp cơ sở, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh cấp cơ sở, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam cấp cơ sở, Hội Nông dân Việt Nam cấp cơ sở, Hội Cựu chiến binh Việt 15