Tài liệu Tô chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh tiểu học

1. Mở đầu 1.1 Lí do chọn đề tài. Từ thời kì đầu của nền giáo dục nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ phương pháp để đào tạo nên những người tài đức là: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội!”. Triển khai hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo chính là thực hiện quan điểm, định hướng “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”. Việc đưa hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào trong chương trình giáo dục của nhà trường góp phần khắc phục những tồn tại của chương trình giáo dục hiện nay, đáp ứng yêu cầu cấp thiết của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Từ năm học 2014 – 2015, giáo dục tiểu học bắt đầu thực hiện đánh giá học sinh theo Thông tư 30/2014/BGDĐT và đến năm học 2016 – 2017 thực hiện đánh giá học sinh theo Thông tư 22/2016/BGDĐT. Theo đó, mục tiêu đánh giá học sinh tiểu học ngoài việc quan tâm về kiến thức, kĩ năng môn học, hoạt động giáo dục còn tập trung đánh giá vào năng lực và phẩm chất của mỗi học sinh, đảm bảo theo tinh thần đổi mới, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu trong Nghị quyết 29/NQ/TW. Để thực hiện được mục tiêu này đòi hỏi mỗi nhà trường, mỗi giáo viên tiểu học phải biết tự điều chỉnh, đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, hoạt động trải nghiệm ngay trong quá trình và kết thúc mỗi giai đoạn dạy học, giáo dục. Xuất phát từ mục tiêu trên của ngành, Trường tiểu học Minh Khai 1 trong những năm qua đã tổ chức tốt các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trong đó chú trọng đến tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh. Với những nội dung, hình thức đa dạng, phong phú, thiết thực và gần gũi với học sinh qua đó hình thành cho học sinh một số phẩm chất như: biết rung cảm với cảnh quan, di tích, truyền thống của địa phương, đất nước, có trách nhiệm trong học tập và rèn luyện của bản thân, trách nhiệm với người thân và cuộc sống sinh hoạt gia đình; tuân thủ các quy định nơi công cộng; chăm chỉ, tự giác trong học tập, rèn luyện và lao động. Hình thành năng lực tự quản, tự phục vụ bản thân, có kĩ năng sống và tự điều chỉnh bản thân trong tập thể đặc biệt là kĩ năng giao tiếp, hợp tác, chia sẻ, sống yêu thương và giúp đỡ lẫn nhau… Thông qua việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh, nhà trường đã xây dựng được mối quan hệ tốt đẹp với phụ huynh học sinh và cộng đồng. Đồng thời, các nhà trường còn huy động sự tham gia của cộng đồng vào công tác giáo dục, chăm sóc học sinh, nâng cao cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học phù hợp với nhiệm vụ, yêu cầu của mỗi nhà trường. Đây cũng là nội dung thực hiện đúng vai trò của cha mẹ học sinh tham gia đánh giá học sinh cùng với nhà trường theo hướng dẫn của Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT. 1 Xác định tầm quan trọng của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh nên tôi chọn đề tài “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất học sinh cho học sinh tiểu học”. 1.2 Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh, đề xuất những biện pháp phù hợp để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác chỉ đạo tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong nhà trường góp phần hình thành, phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh. 1.3 Đối tượng nghiên cứu: Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất học sinh cho học sinh tiểu học. 1.4 Phương pháp nghiên cứu: + Phương pháp quan sát. + Nghiên cứu các tài liệu văn bản về lí luận đường lối của Đảng, của Nhà nước, của ngành, về tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường tiểu học. + Nghiên cứu cơ sở thực tiễn: Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh ở trường tiểu học Minh Khai 1- Thành phố Thanh Hóa. + Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Đề ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm sáng tạo góp phần hình thành, phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh. 2 2. Nội dung 2.1 Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo được cho là có thể mang lại cho học sinh cơ hội và điều kiện phát triển năng lực, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng. Với hoạt động trải nghiệm sáng tạo, hình thức và không gian dạy học được đổi mới, mở rộng ra ngoài lớp học; lực lượng tham gia quá trình dạy học không chỉ là giáo viên trong trường mà có sự tham gia của các thành phần xã hội,... Việc đưa hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào trong chương trình giáo dục của nhà trường góp phần khắc phục những tồn tại của chương trình giáo dục hiện nay, đáp ứng yêu cầu cấp thiết của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo là các hoạt động trải nghiệm định hướng giáo dục. Cách gọi tên có thêm cụm từ “sáng tạo” nhằm mục đích nhấn mạnh vai trò của chủ thể hoạt động và mục đích, ý nghĩa của loại hoạt động này. Triển khai hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo chính là thực hiện quan điểm, định hướng “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”. Từ thời kì đầu của nền giáo dục nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ phương pháp để đào tạo nên những người tài đức là: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội!”. Đây cũng là nguyên lí giáo dục được qui định trong Luật giáo dục hiện hành của Việt Nam. Tuy vậy, trong thời gian vừa qua, do cách hiểu và cách làm, giáo dục - đào tạo chưa đạt được nhiều thành công trong việc thực hiện nguyên lí này. Trên thế giới, từ giữa thế kỉ XX, nhà khoa học giáo dục nổi tiếng người Mĩ, John Dewey, với tác phẩm Kinh nghiệm và Giáo dục (Experience and Education) đã chỉ ra hạn chế của giáo dục nhà trường và đưa ra quan điểm về vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục. Với triết lí giáo dục đề cao vai trò của kinh nghiệm, Dewey cũng chỉ ra rằng, những kinh nghiệm có ý nghĩa giáo dục giúp nâng cao hiệu quả giáo dục bằng cách kết nối người học và những kiến thức được học với thực tiễn. Hội thảo Hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh phổ thông năm 2015 của Bộ giáo dục và Đào tạo tập trung một số nghiên cứu, bài viết của một số nhà khoa học giáo dục Việt Nam về cơ sở lí luận, thực tiễn triển khai hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo ở một số quốc gia có nền giáo dục phát triển và một số gợi ý áp dụng vào giáo dục phổ thông ở Việt Nam. Theo tác giả Ngô Thị Thu Dung, trải nghiệm và sáng tạo là bản chất của hoạt động ở người. Bản chất hoạt động của người học nói riêng, của con người nói chung là hoạt động mang tính trải nghiệm, sáng tạo; tính sáng tạo ở đây được hiểu là sự sáng tạo ở cấp độ cá nhân, không phải ở cấp độ xã hội. Như vậy, hoạt động bao giờ cũng có thuộc tính trải nghiệm, sáng tạo của chủ thể. Các hoạt động giáo dục trong nhà trường được tổ chức phù hợp với bản chất 3 hoạt động của con người đều có thể được coi là hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo, bao gồm cả các hoạt động dạy học, hoạt động giáo dục trong và ngoài nhà trường. Do đó, có thể chia hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo thành 2 nhóm: Hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo theo nghĩa hẹp nhằm hình thành các giá trị, phẩm chất, hành vi và Hoạt động dạy học trải nghiệm sáng tạo nhằm tổ chức hoạt động nhận thức - học tập sáng tạo cho người học. Tác giả Đinh Thị Kim Thoa vận dụng lí thuyết học từ trải nghiệm của Kolb (1984) để tìm hiểu về hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Theo tác giả, để phát triển sự hiểu biết khoa học, chúng ta có thể tác động vào nhận thức của người học; nhưng để phát triển và hình thành năng lực (phẩm chất) thì người học phải trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục thông qua sự trải nghiệm và sáng tạo của cá nhân trong việc kết nối kinh nghiệm học được trong nhà trường với thực tiễn đời sống, nhờ đó các kinh nghiệm được tích lũy thêm và dần chuyển hoá thành năng lực. Hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo mang tính tích hợp nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục; đòi hỏi khả năng phối hợp liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường. Hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như trò chơi, hội thi, cuộc thi, diễn đàn, giao lưu, tham quan học tập, sân khấu hóa (kịch, tiểu phẩm, thơ, hát,...) thể dục thể thao, câu lạc bộ, nghiên cứu khoa học kĩ thuật,... Các hoạt động này tạo cơ hội cho học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân, huy động sự tham gia của học sinh vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động. Học sinh được trình bày và lựa chọn ý tưởng, tham gia chuẩn bị, thiết kế hoạt động, trải nghiệm, bày tỏ quan điểm, tự đánh giá, tự khẳng định. Như vậy, hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo không hoàn toàn xa lạ đối với giáo dục Việt Nam trước đây cũng như trong thời gian gần đây nhằm định hướng đổi mới căn bản, toàn diện; nhiều hoạt động dưới dạng trải nghiệm sáng tạo đã được triển khai thực hiện. Thông qua hoạt động trải nghiệm học sinh tiểu học sẽ hình thành một số phẩm chất, năng lực. Đó là: * Về phẩm chất: - Học sinh biết rung cảm với cảnh quan, di tích, truyền thống của địa phương, đất nước. - Bước đầu nhận ra được ý nghĩa và giá trị bản thân và người thân, có cư xử đúng mực với bản thân và mọi người. - Thể hiện trách nhiệm trong học tập và rèn luyện của bản thân, trách nhiệm với người thân và cuộc sống sinh hoạt gia đình; tuân thủ các quy định nơi công cộng. - Trung thực với bản thân và người khác. - Chăm chỉ, tự giác trong học tập, rèn luyện và lao động. 4 * Về năng lực: - Học sinh hình thành năng lực thích ứng với cuộc sống: + Tự làm được công việc ở nhà và ở trường theo sự phân công, hướng dẫn. + Nhận biết được trạng thái cảm xúc cơ bản của bản thân và thể hiện được sự hoà đồng. + Bước đầu thể hiện được sự chủ động trong điều chỉnh bản thân để phù hợp với hoàn cảnh thay đổi. + Biết thiết lập và nuôi dưỡng mối quan hệ với bạn bè, thầy cô; biết lắng nghe, chia sẻ và hỗ trợ bạn cùng thực hiện nhiệm vụ nhóm. + Bước đầu vận dụng được hiểu biết về quyền và nhu cầu chính đáng của cá nhân để tự bảo vệ mình. - Hình thành năng lực thiết kế và tổ chức các hoạt động: + Bước đầu biết xây dựng mục tiêu, lập kế hoạch hoạt động. + Biết cách đóng góp sức mình và kết hợp với người khác để hoàn thành công việc. + Biết lẵng nghe, chia sẻ, hỗ trợ bạn để cùng thực hiện nhiệm vụ nhóm. + Nêu được cách thức giải quyết những vấn đề đơn giản và giải quyết được vấn đề đó. + Đánh giá được kết quả hoạt động và kết quả rèn luyện bản thân sau khi tham gia hoạt động. + Biết xử lý tình huống đơn giản nảy sinh trong quá trình hoạt động và bước đầu biết điều hành nhóm. - Hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp: + Nhận diện được một số nghề quen được và nêu được vai trò của một số nghề đó. + Biết thể hiện mối quan tâm và sở thích đối với một số nghề gần gũi với học sinh. 2.2 Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm: * Đối với học sinh: Học sinh phổ thông nói chung và học sinh Tiểu học nói riêng hiện nay kĩ năng sống của các em còn rất nhiều hạn chế. Trong quá trình giáo dục chúng ta thường mới chỉ quan tâm tới việc dạy chữ mà chưa quan tâm nhiều tới việc dạy làm người cho học sinh. Vì vậy việc thích ứng với xã hội, với cuộc sống xung quanh là một vấn đề khó với các em. Trong đó các kĩ năng như tương trợ nhau, giao tiếp, diễn đạt trước đám đông được các thầy cô giáo tích cực hình thành và củng cố nhưng chưa thể hiện được nhiều. Học sinh ngày càng thực dụng, ích kỉ và lười hoạt động hơn ảnh hưởng đến quá trình hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của các em. * Đối với phụ huynh học sinh: Có một thực tế là nhiều học sinh thành phố, đô thị hiện nay được bố mẹ chăm ăn, chăm mặc kỹ quá, chẳng thiếu thứ gì. Có những em đã học lớp 11, lớp 12, mà bố mẹ vẫn đưa đón hàng ngày, không dám cho tự đi học. Ở nhà, nhiều trẻ được miễn việc giúp đỡ bố mẹ làm công việc nhà, dù là nhỏ nhất với lý do là để dành thêm thời gian cho con học, hoặc đã có “bác giúp việc”. Có rất nhiều lời giải thích, biện minh cho việc chăm sóc, nuông chiều con cái quá mức ở các bố mẹ. Hệ lụy 5 của việc nuông chiều ấy là sẽ làm mất đi tính tự lập của trẻ, làm cho trẻ trở nên lười nhác, ỷ lại cho người khác những việc có thể thực hiện trong tầm tay. Bên cạnh đó, mặc dù điều kiện sống của lớp trẻ ngày càng tốt hơn, nhưng việc giao lưu, chia sẻ, kết bạn…của trẻ dường như lại thu hẹp lại. Đầu tiên là việc tạo ra các kết nối trong gia đình, giữa bố mẹ và con cái. Thời gian bố mẹ dành cho con trẻ ngày càng eo hẹp. Do mải làm kinh tế, nên hầu hết các bố mẹ không có nhiều thời gian dành cho gia đình nhỏ của mình. Những chuyến đi công tác dài ngày, việc đi làm về muộn là chuyện bình thường trong xã hội hiện đại ngày nay. Ngay cả khi có mặt ở nhà, nhiều cha mẹ cũng không thể sắp xếp thời gian, để có thể tâm sự, trò chuyện cùng con trẻ. Hình ảnh một gia đình với bố mẹ ôm máy tính, nghe điện thoại, con cái chúi đầu chơi game trên ipad không còn hiếm thấy và ngày càng phổ biến. Có một nghịch lý là: công nghệ ngày càng phát triển, mạng xã hội ngày càng phổ biến để giúp con người có thể trao đổi với nhau thuận lợi nhất, thì ngược lại việc trao đổi thông tin bằng ngôn ngữ giữa người với người, sự quan tâm tới nhau trong các gia đình sử dụng công nghệ ngày càng hạn chế. Trẻ em không chỉ cần người lớn cho ăn ngon, mặc đẹp. Trong quá trình phát triển và hình thành nhân cách của trẻ, việc được quan tâm, bồi dưỡng về mặt tinh thần đôi khi quan trọng hơn nhiều so với vật chất. Ngay cả khi bố mẹ có thể thuê cho con mình những gia sư, giáo viên tốt nhất, thì việc có bố mẹ quan tâm, chia sẻ, hướng con mình vào những hoạt động trải nghiệm là không thể thiếu đối với sự trưởng thành của trẻ. Việc này sẽ quyết định 60% -70% sự thành công và tính cách của trẻ sau này. * Đối với giáo viên: Hiện nay, công tác chủ nhiệm lớp ở trong nhà trường đôi lúc chưa được quan tâm đúng mức. Giáo viên mỗi người hiểu, tiếp cận và thực hiện một cách khác nhau. Nhiều giáo viên vẫn coi nhẹ công tác chủ nhiệm lớp từ đó cũng coi nhẹ việc cho học sinh tham gia trải nghiệm trong các hoạt động ngoài giờ lên lớp. * Đối với nhà trường: Hiện nay hoạt động trải nghiệm ở các trường tiểu học được tổ chức thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp dựa trên các chủ đề, chủ điểm đã được quy định cứng trong chương trình nhưng các nội dung và hình thức chưa phong phú. Giáo viên thường chỉ định, phân công học sinh tham gia hoạt động một cách bị động và cơ bản không xuất phát từ nhu cầu của chính các em. Khi tổ chức hoạt động giáo dục, giáo viên không rõ hoạt động đó sẽ hướng tới mục tiêu hình thành những năng lực, phẩm chất gì cho học sinh. Số học sinh tham gia trực tiếp trải nghiệm trong mỗi hoạt động là không nhiều, thường tập trung vào một số em có năng khiếu, xuất sắc, còn đa số học sinh chỉ được chứng kiến, giải trí. Do vậy, những hoạt động này chưa thực sự là của học sinh, do học sinh và vì học sinh. Điều đó chưa phù hợp với định hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh. 6 2.3 Một số biện pháp tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường tiểu học Minh Khai 1 – Thành phố Thanh Hóa nhằm hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh. 2.3.1 Làm thay đổi nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên. Trong các tiết học, bài học hằng ngày, giáo viên cần quan tâm và chủ động lồng ghép cho học sinh trải nghiệm; tích cực đổi mới mục tiêu, phương pháp, hình thức dạy học và kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh. Đối với mỗi chủ đề, mỗi bài học, tiết học, giáo viên tăng cường thiết kế các hoạt động học nhóm cộng tác, triển khai hoạt động dạy học cả trong và ngoài nhà trường theo hướng tối đa hoá cơ hội trải nghiệm thực tiễn cho học sinh, gắn dạy học với thực tiễn cuộc sống hàng ngày, với văn hoá, hoạt động sản xuất và kinh doanh tại địa phương. 2.3.2 Tổ chức tập huấn cho cán bộ giáo viên về cách thức quản lý, các nội dung, hình thức và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Trước đây, khi tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp, đa số giáo viên làm thay học sinh ở hầu hết các khâu: lựa chọn nội dung, xây dựng kế hoạch, chuẩn bị. Học sinh chỉ tham gia thực hiện với số ít học sinh trong lớp. Với yêu cầu tất cả học sinh đều được tham gia đầy dủ các bước khi tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo là nhiệm vụ mới mẻ, khó khăn nên giáo viên còn rất lúng túng trong khâu xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện. Do vậy tổ chức tập huấn để mỗi giáo viên nắm chắc mục đích, ý nghĩa, yêu cầu và các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm là rất cần thiết. Bên cạnh đó nhà trường có kế hoạch chỉ đạo điểm sau đó nhân rộng ra toàn trường. Ngoài ra nhà trường tổ chức cho cán bộ giáo viên tham gia học tập và chia sẻ kinh nghiệm ở một số trường tiểu học tổ chức tốt hoạt động trải nghiệm cho học sinh ( TH Điện Biên 1, TH Nguyễn Văn Trỗi, TH Điện Biên 2…). 2.3.3 Hưóng dẫn giáo viên xây dựng các kĩ năng nền cho học sinh: Khi tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo đòi hỏi học sinh phải huy động kiến thức, kĩ năng, các phẩm chất năng lực tổng hợp để giải quyết nhiệm vụ thực tiến. Có nhiệm vụ của cá nhân, có nhiệm vụ đòi hỏi phải có sự hợp sức của cả nhóm. Các em phải bàn bạc, trao đổi, thống nhất, ra quyết định. Do vậy điều quan trọng với mỗi giáo viên là phải hướng dẫn các em các kĩ năng như: kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng lắng nghe và phản hồi tích cực, kĩ năng ghi chép, thu thâp xử lí thông tin, kĩ năng ra quyết định. Đồng thời xây dựng niềm tin đối với học sinh. Giáo viên chỉ có thể tin tưởng các em thì mới có thể giao việc cho các em. Và ngược lại, học sinh chỉ có tin yêu giáo viên, tin yêu bạn của mình mới có thể tự tin chia sẻ với chính giáo viên và bạn bè trong lớp nhưng suy nghĩ của mình.. Bên cạnh đó giáo viên hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu về hoạt động trải nghiệm ngay từ đầu năm học, ngoài việc hướng dẫn học sinh xây dựng nội quy của lớp, của trường, các kỹ năng cơ bản: tổ chức, làm việc nhóm, ghi chép vv… Giáo viên cần giới thiệu, hướng dẫn cho học sinh hiểu về mục đích, các hình thức, cách tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Thông qua đó, học sinh cả lớp biết lựa chọn hình thức tổ chức phù hợp với nội dung; nắm được các bước cơ bản cần thực hiện, trách nhiệm của từng cá nhân khi tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo. 7 Giáo viên hướng cho học sinh lựa chọn nội dung thực hiện trong cả năm học dựa trên chủ điểm từng tháng, điều kiện, khả năng của bản thân, của lớp, của nhà trường, của địa phương có thể tổ chức được. Việc này sẽ tạo tâm thế sẵn sàng thực hiện cho học sinh. Ngoài ra giáo viên cần mạnh dạn giao việc cho cán bộ lớp thực hiện các nhiệm vụ quản lí lớp, duy trì tổ chức sinh hoạt lớp, giờ chào cờ đầu tuần; khuyến khích các em tích cực tham gia trang trí lớp, tự tổ chức các hoạt động vui chơi, đăng kí tham gia các câu lạc bộ, tránh làm thay, làm hộ học sinh. Giáo viên chỉ đóng vai trò là người tư vấn giúp đỡ. Làm như vậy các em mới có cơ hội bộc lộ khả năng của bản thân, rèn luyện các phẩm chất, năng lực cần thiết. Từ đó có thêm các kĩ năng cần thiết để tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo hiệu quả. Giáo viên tổ chức phong phú các hình thức, phương pháp dạy học trên lớp. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có nội dung rất đa dạng và mang tính tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục. Vì thế khi dạy học trên lớp, giáo viên cần tổ chức bằng nhiều hình thức, phương pháp dạy học khác nhau: cá nhân, nhóm, trò chơi, đố vui, ứng dụng công nghệ thông tin, các kĩ thuật dạy học tích cực. Đặc biệt là phương pháp “ Bàn tay nặn bột”. Dạy học theo phương pháp “Bàn tay nặn bột” chính là tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo ngay trong từng môn học. 2.3.4 Nhà trường bố trí, sắp xếp thời khóa biểu các môn học, hoạt động giáo dục theo hướng linh hoạt, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học. Chẳng hạn ở một số thời điểm trong năm học có thể ghép một số tiết hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp để tổ chức một hoạt động giáo dục có quy mô lớn. Đổi mới hình thức tiết chào cờ đầu tuần nhằm thu hút học sinh tham gia một cách chủ động tích cực. Mỗi buổi chào cờ ngoài phần nghi lễ bắt buộc, nhà trường đã lồng ghép các hoạt động tập thể, sân chơi bổ ích để nhiều học sinh được tham gia, thể hiện bản thân và nói lên tiếng nói của tuổi thơ để tất cả các em luôn háo hức, mong chờ. - Thực hiện theo hướng dẫn của Thành Đoàn, nhà trường đã tổ chức “ Sinh hoạt dưới cờ” theo chủ đề hàng tháng, giáo viên và học sinh các khối đã xây dựng nội dung phong phú, sáng tạo có tính giáo dục cao. - Nhà trường cũng quy định Sinh hoạt lớp, sinh hoạt Đội, phụ trách Sao xen kẽ vào cuối mỗi tuần. Trong đó 10 phút sinh hoạt đầu giờ mỗi sáng hàng ngày là thời điểm phong trào Mua, đọc, học và làm theo báo Đội thực hiện có hiệu quả. - Nền nếp tập Thể dục giữa giờ hoặc múa hát tập thể sân trường hàng ngày đã thành thói quen cũng là nét đẹp của hoạt động vui chơi lành mạnh. Nhờ những hoạt động tập thể này học sinh được rèn kĩ năng tổ chức những hoạt động chung cùng nhau, nâng cao ý thức tự chủ, tự tin, tự quản trong sinh hoạt tập thể, chủ động giao tiếp với mọi người. 8 2.3.5 Tập trung tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo với những nội dung, hình thức đa dạng, phong phú, thiết thực và gần gũi với học sinh. - Tổ chức các câu lạc bộ em yêu thích trong trường học: “ Câu lạc bộ em yêu khoa học”, “ Câu lạc bộ tuổi thơ thi tài”, “ Câu lạc bộ Tiếng Anh”…; các hoạt động sân khấu hóa, hoạt động tập thể, các hoạt động văn hóa – văn nghệ, chăm sóc di sản văn hóa, chăm sóc “ Văn bia Trường Thi”. Những cuộc thi viết, thi vẽ theo chủ đề cũng chính là những cuộc chơi sáng tạo của các em như “Vẽ chiếc ô tô em mơ ước”, cùng khám phá với Sky …. Đặc biệt với vai trò của truyền thông đại chúng, các em cũng tập luyện và tham gia chơi theo nội dung của chương trình “Ai thông minh hơn học sinh lớp Năm” …. Nhà trường mời tiến sĩ Nguyễn Văn Khải – biệt danh “ Ông già Ozôn” hướng dẫn cho học sinh làm thí nghiệm khoa học với những vật liệu, phế liệu đơn giản. Học sinh rất hứng thú, say mê: 9 Thông qua các hoạt động này nhằm tạo điều kiện cho các em làm quen với việc nghiên cứu khoa học và tự khẳng định mình đồng thời qua đó giáo dục kĩ năng sống cho học sinh: Tính kỉ luật, tư duy logic, sáng tạo, suy nghĩ nhiều chiều, phân tích, tổng hợp, so sánh, nêu khái niệm, đặt câu hỏi, tính hợp tác, làm việc theo nhóm… - Tổ chức cho học sinh tham quan, học tập thông qua di sản, văn hóa truyền thống, các danh lam thắng cảnh một cách thiết thực và khai thác các di sản văn hóa ngay tại địa phương. Dạy học gắn với các di sản, địa danh lịch sử…và được tiến hành có mục tiêu rõ ràng, phương pháp phù hợp theo định hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh trong cả quá trình từ khâu lập kế hoạch, chuẩn bị, tổ chức trải nghiệm thực tiễn. ( Học sinh thi tìm hiểu lịch sử xứ Thanh tại khu Di tích Thành nhà Hồ - Thanh Hóa). ( Học sinh tham quan làng cổ Đông Sơn). 10 ( Học sinh tham quan khu di tích lịch sử nơi Bác Hồ lần đầu về thăm Thanh Hóa) ( Học sinh viếng nghĩa trang liệt sĩ Hàm Rồng) ( Anh hùng LLVT Ngô Thị Tuyển kể chuyện Chiến thắng Hàm Rồng lịch sử). Khi được tham gia các hoạt động này, bổ sung thêm cho học sinh những kiến thức về lịch sử, địa lý ( đặc biệt là phần lịch sử địa lý địa phương) không có trong sách vở, học sinh tự hào về truyền thống yêu nước của dân tộc Việt Nam nói chung và nhân dân Thanh Hóa nói riêng. Giáo dục lòng yêu nước cho học sinh để từ đó học sinh phải có bổn phận, trách nhệm đối với người thân, gia đình và Tổ quốc. - Tổ chức các hoạt động kĩ năng sống, hình thành thói quen tự quản, tự phục vụ bản thân, sống chủ động, sống yêu thương…thông qua mỗi việc làm cụ thể hàng ngày của học sinh ở trường, ở nhà, ở ngoài xã hội như sắp xếp bàn ghế, chuẩn bị đồ dùng học tập, chăm sóc cây và hoa, trang trí trường lớp học, học cắm hoa, vẽ hội họa, ca hát, lao động dọn vệ sinh đường phố, chăm sóc nghĩa trang liệt sĩ,… học sinh luôn được giáo viên khuyến khích và hướng dẫn cách xác định mục tiêu và gắn với những công việc cụ thể để sống, làm việc và học tập một cách chủ động. 11 Thông qua hoạt động công ích các em gắn bó hơn với đời sống xã hội. Ngoài ra lao động công ích còn góp phần làm cho trẻ hiểu thêm về giá trị lao động, từ đó giúp cho trẻ có ý thức lao động lành mạnh. Lao động công ích giúp trẻ vận dụng kiến thức vào đời sống như: vệ sinh lớp học, sân trường, chăm sóc bồn hoa cây cảnh, chăm sóc vườn thuốc nam, bỏ rác đúng nơi quy định, chăm sóc “Vườn lịch sử xứ Thanh”, nhặt và tận dụng gạch Bloc cũ khi thành phố lát đá thay ở vỉa hè đường phố về lát trước cổng trường và đường nội bộ vườn sau của trường cho sạch, chăm sóc vườn rau sạch nhà trường... Từ đó, các em biết trân trọng thành quả và yêu lao động. Sau này dù các em có rơi vào hoàn cảnh khắc nghiệt nào thì các em vẫn có thể tồn tại được. Đó là nhờ các em biết lao động. Học sinh lớp 5 chăm sóc vườn rau nhà trường. Học sinh bỏ rác đúng nơi quy định Tận dụng gạch Bloc cũ nhặt về HS lát đường đi trong vườn trường. Học sinh lớp 5 sau giờ chăm sóc “Vườn lịch sử xứ Thanh” nhà trường. - Tổ chức các sự kiện trong nhà trường như kỉ niệm các ngày lễ lớn trong năm, lễ khánh thành thư viện tiên tiến, ngày hội đọc sách, đêm hội trăng rằm, hành quân theo bước chân anh bộ đội…đã có nhiều đổi mới về nội dung và hình thức để thu hút học sinh tham gia. 12 Học sinh múa hát chào mừng nhà trường đón nhận “ Huân chương Lao động hạng Ba”. Học sinh tham gia “ Đêm hội trăng rằm” Học sinh tham gia “ Ngày hội đọc sách” tại Thư viện Tỉnh. Hát múa “ Hành quân theo bước chân anh bộ đội” 2.3.6 Nhà trường tiếp tục thực hiện tốt công tác tuyên truyền nhận thức cho phụ huynh học sinh hiểu ý nghĩa, tầm quan trọng của việc thực hiện hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường tiểu học hiện nay. Tăng cường phối hợp với gia đình, phụ huynh và cộng đồng để triển khai các hoạt động trải nghiệm, bởi hoạt động trải nghiệm thường triển khai với quy mô, nội dung, hình thức rất linh hoạt, đa dạng và tốn kém về kinh phí nên cần thiết phải có sự tham gia, phối hợp với nhiều người. Khi phụ huynh đã thấy được tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm sáng tạo đối với học sinh họ tham gia rất nhiệt tình, tích cực. Phụ huynh ủng hộ nhà trường cả về nhân lực, vật lực để tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh. 13 Nhà trường làm tốt công tác tham mưu, đề xuất, phối hợp với phụ huynh học sinh, cấp ủy, chính quyền, các ban ngành đoàn thể địa phương; các các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp ở địa phương, các nhà hoạt động xã hội, những nghệ nhân, những người lao động…Các hình thức hoạt động trải nghiệm sáng tạo rất phong phú: hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, các hội thi, hoạt động giao lưu, hoạt động nhân đạo, hoạt động tình nguyện, hoạt động cộng đồng, sinh hoạt tập thể, lao động công ích, sân khấu hóa, thể dục thể thao, tổ chức các ngày hội,… Để giúp các em tổ chức tốt hoạt động trải nghiệm sáng tạo thì sự tham gia của cộng đồng đặc biệt là cha mẹ học sinh là vô cùng quan trọng. Nhà trường cũng như mỗi giáo viên chủ động đề xuất, phối hợp với cấp ủy, chính quyền, các ban ngành đoàn thể địa phương; các các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp ở địa phương, các nhà hoạt động xã hội, những nghệ nhân, những người lao động... cùng tham gia. Các cơ sở như khu di tích lịch sử, khu văn hóa, cơ quan, công trường, nhà vườn, khu chăn nuôi, đồng ruộng… hoặc ở mỗi gia đình đều có thể là địa điểm lý tưởng để học sinh được thực hành, trải nghiệm sáng tạo. ( Phụ huynh cùng nhà trường đưa học sinh đi tham quan đồi C4, làng cổ Đông Sơn; ủng hộ học sinh khó khăn trường Tiểu học Trí Nang - Lang Chánh). 2.4 Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm. Điều quan trọng là trong mỗi hoạt động trải nghiệm nói trên, học sinh luôn là nhân vật trung tâm, tất cả các em được tạo điều kiện tối đa cơ hội tham gia, rèn luyện để phát triển bản thân và phát huy khả năng sáng tạo của mình. Các em được tạo cơ hội thực hiện các thao tác tư duy tích cực thông qua hoạt động thực tiễn như đề xuất, phản ánh, phân tích, nhận định, phản biện, đánh giá,… để từ đó chuyển hóa hoạt động trải nghiệm thực tiễn thành giá trị, năng lực và phẩm chất của bản thân học sinh. Đội ngũ cán bộ giáo viên đã nhận thức được về vai trò, vị trí của hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong quá trình phát triển toàn diện cho học sinh. Giáo viên đã mạnh dạn nghiên cứu vấn đề và tổ chức hướng dẫn học sinh thực hiện. Thông qua việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh, nhà trường đã xây dựng 14 được mối quan hệ tốt đẹp với phụ huynh học sinh và cộng đồng. Đồng thời, nhà trường còn huy động sự tham gia của cộng đồng vào công tác giáo dục, chăm sóc học sinh, nâng cao cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học phù hợp với nhiệm vụ, yêu cầu của mỗi nhà trường. Đây cũng là nội dung thực hiện đúng vai trò của cha mẹ học sinh tham gia đánh giá học sinh cùng với nhà trường theo hướng dẫn của Thông tư 22/2016/TT- BGDĐT về đánh giá, xếp loại học sinh tiểu học. 3. Kết luận Sau thời gian triển khai, hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh trường tiểu học Minh Khai 1 đã có sự chuyển biến rõ rệt. Đội ngũ cán bộ giáo viên luôn có ý thức và động lực cải tiến phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo theo hướng tích cực, tối đa hóa sự tham gia, trải nghiệm để phát triển năng lực bản thân cho tất cả các em học sinh. Quá trình tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh là cơ hội tốt để mỗi cán bộ quản lý, giáo viên tự trải nghiệm, học tập và tích lũy kinh nghiệm giáo dục cho bản thân. Học sinh có sự tiến bộ rõ rệt về kiến thức – kĩ năng, năng lực và phẩm chất. Các em có khả năng làm việc theo nhóm, tự học, tự giải quyết vấn đề, đây chính là tiền đề quan trọng cho việc xây dựng xã hội học tập, xây dựng thói quen tự học, chủ động để học sinh học tập suốt đời. Học sinh có năng lực tự quản, tự phục vụ bản thân, có kĩ năng sống và tự điều chỉnh bản thân trong tập thể, đặc biệt là kĩ năng giao tiếp, hợp tác, chia sẻ, điều khiển các hoạt động của lớp và nhóm, cùng với đó là sự mạnh dạn, tự tin, tinh thần vì tập thể, sống yêu thương và biết giúp đỡ lẫn nhau,…được bồi đắp và hình thành. Ngoài ra một thành công lớn đó là khi tổ chức hoạt động trải nghiệm đã tạo ra sự lan tỏa và sức hút cực mạnh, lôi cuốn được sự tham gia, ủng hộ tích cực của đông đảo phụ huynh và cộng đồng. Trên tinh thần tự nguyện, phụ huynh và cộng đồng ngoài việc chăm lo, tổ chức các hoạt động giáo dục cho nhà trường còn trực tiếp tham gia hướng dẫn những kiến thức, kĩ năng trong cuộc sống và luôn luôn động viên, khích lệ con em tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo một cách tích cực. Tôi tin tưởng rằng với sự say mê, sáng tạo, tâm huyết của cán bộ quản lý, đội ngũ giáo viên và sự chung tay góp sức của cộng đồng ( đặc biệt là phụ huynh học sinh) thì việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh ở trường tiểu học Minh Khai 1 trong thời gian tới sẽ tiếp tục gặt hái được nhiều thành công hơn nữa, góp phần quan trọng vào nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện học sinh đáp ứng được những yêu cầu đổi mới giáo dục nước ta hiện nay theo đúng tinh thần Nghị quyết 29/NQ-TW của Hội nghị TW 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo góp phần thực hiện tốt mục tiêu: “Phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng 15 nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học…” của người học. Bản sáng kiến vẫn còn những hạn chế nhất định, tôi rất mong nhận được sự góp ý quý báu của các cấp lãnh đạo và đồng nghiệp để đề tài của tôi ngày càng hoàn thiện hơn, vận dụng vào thực tiễn đạt kết quả tốt hơn. Xin trân trọng cảm ơn ./ XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG TP Thanh Hoá, ngày 10 tháng 4 năm 2018 Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác. Người viết Vũ Thị Sáu 16